تبیین ارتباط مهم ترین معیارهای برنامه ریزی فضایی و هویت شهری در محلات جدید و تاریخی با روش مدل رگرسیون چندگانه (نمونه موردی: محلات تاریخی و جدید شهر قزوین)
محورهای موضوعی : معماری و شهرسازی و سکونتگاههای انسانیمهسا کریمی 1 , منوچهر طبیبیان 2 * , مسعود الهی 3
1 - دانشجوی دکتری شهرسازی، گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
2 - استاد گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
3 - استادیار گروه شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
کلید واژه: برنامه¬ریزی فضایی, هویت فضایی, محلات تاریخی, محلات جدید, شهر قزوین ,
چکیده مقاله :
مقدمه: در دهههای اخير برنامهريزي فضايي با هدف اصلي مديريت خردمندانه فضا در شکل دادن به کالبد و معنا دهی به مكانها، توجه محققان را به خود جلب نموده است. مولفههای این نوع برنامهریزی میتواند نقش اثرگذاری در تغییر نگرش شهروندان به محل زندگی خود داشته باشد. بنابرين منطقی به نظر میرسد که از ابزارهای این نوع برنامهریزی در ارتقای هویت محلات استفاده گردد.
هدف پژوهش: هدف اساسي ارزیابی نقش برنامهریزی فضایی در تقویت هویت شهری میباشد و با بررسی ارتباط بین مهمترین معيارهاي برنامهریزی فضایی به عنوان متغیر مستقل و هویت شهری به عنوان متغیر وابسته دنبال میگردد.
روششناسی تحقیق: پژوهش حاضر روشی توصیفی- تحلیلی دارد. ابتدا با تحلیل محتوا تعداد ۷۶ مولفه شناسایی و سپس با روش دلفی پرسشنامه خبرگان تهیه و در سه دور رفت و برگشت شد. در نهایت ۲۱ مولفه باقی ماند که برای تهیه پرسشنامه شهروندان در محلات تاریخی و جدید استفاده گردید. ارزیابی این مؤلفهها با پرسشنامه منضم به طیفهای پنجگانة لیکرت از نمونه آماری به تعداد ۳۶۴ نفر در محلات تاریخی و ۳۵۱ نفر در محلات جدید توزيع شد. تحلیل دادهها با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه در نرمافزار SPSS انجام گرفت.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: محلههای ملك آباد قزوين به عنوان نمونهاي از بافت تاريخي و ملاصدرا به عنوان نمونهاي از بافت جديد محدوده جغرافیایی این تحقیق هستند که به ترتیب ۵/۲۳ و ۵/۵۱ هکتار مساحت و ۴۱۵۶ و ۷۲۵۴ نفر جمعیت دارند.
یافته‌ها: از بین مولفههای شناسایی شده تعداد ۲۱ مولفه (معیار) در پنچ گروه مديريتي، فضايي-كالبدي، اقتصادي، اجتماعي-فرهنگي و زيستمحيطي به عنوان متغیرهای مستقل در نهایت انتخاب گردید. متغير وابسته نیز هويت شهري بوده است. برای مولفههای تحقیق به ترتیب ۲۱، ۱۲، ۱۶، ۱۵ و ۱۲ زير معيار شناسایی شد. مشخص گردید که ارتباط مستقيمي بين متغيرهاي مستقل و وابسته تحقیق وجود دارد. همچنین در بافت جدید رابطه بين برنامهريزي كالبدي و احساس هويت محلي و رابطه بين برنامهريزي اجتماعي-فرهنگي با احساس هويت محلي قويتر از بافت قديم ميباشد.
نتایج: در بافت تاريخي مشکلاتی از جمله عدم توجه به ابعاد كالبدي، اقتصادي و اجتماعي-فرهنگي كه نقش اساسي در هويت شهري ایفا میکنند، وجود دارد. برنامهريزي فضايي در محلات جديد كه از پيش براي آن اندیشیده شده هم نتوانسته است باعث ايجاد هويت شهري شود و ساكنان با مشكلات اجتماعي، هويتي و فرهنگي روبهرو هستند. براي بهبود وضعيت هويت محلات قزوين لازم است با اراده مديران شهري و مشاركت شهروندان راهكارها و پيشنهادات مطرح شده مورد توجه قرار گیرد.
Introduction: In recent decades, spatial planning, with the main goal of intelligent management of space in shaping the body and giving meaning to places, has attracted the attention of researchers. The components of this type of planning can play an effective role in changing the attitude of citizens towards their place of residence. Therefore, it seems logical to use the tools of this type of planning in promoting the identity of neighborhoods.
Research Aim: The main goal is to evaluate the role of spatial planning in strengthening the urban identity and it is followed by examining the relationship between the most important criteria of spatial planning as an independent variable and urban identity as a dependent variable.
Methodology: The present study has a descriptive-analytical method. First, 76 components were identified through content analysis, and then an expert questionnaire was prepared using the Delphi method and was conducted in three rounds. Finally, 21 components remained, which were used to prepare a questionnaire for citizens in historical and new neighborhoods. These components were evaluated using a questionnaire with five-point Likert scales distributed from a statistical sample of 364 people in historical neighborhoods and 351 people in new neighborhoods. Data analysis was performed using a multiple regression model in SPSS software.
Studied Area: The geographical scope of this research is the neighborhoods of Malek Abad in Qazvin, as an example of the historical context, and Mulla Sadra, as an example of the new context, which have an area of 23.5 and 51.5 hectares and a population of 4,156 and 7,254 people, respectively.
Results: Among the identified components, 21 components (criteria) in five managerial, spatial-physical, economic, social-cultural and environmental groups were finally selected as independent variables. The dependent variable was also urban identity. For the research components, 21, 12, 16, 15 and 12 substandards were identified respectively. It was found that there is a direct relationship between the independent and dependent variables of the research. Also, in the new context, the relationship between physical planning and the sense of local identity and the relationship between socio-cultural planning and the sense of local identity is stronger than in the old context.
Conclusion: In the historical context, there are problems such as not paying attention to the physical, economic, and socio-cultural dimensions that play an essential role in urban identity. Spatial planning in the new neighborhoods, which was planned in advance, has not been able to create an urban identity, and the residents are facing social, identity and cultural problems. In order to improve the status of the identity of Qazvin neighborhoods, it is necessary to pay attention to the proposed solutions and proposals with the will of city managers and the participation of citizens.
ابراهیم¬نیا، وحیده و عبدی دانشپور، زهره. (1397). برنامه¬ریزی بخشی ملی در برابر برنامه¬ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران. صفه، 28(2)، 65-84. dor: 20.1001.1.1683870.1397.28.2.5.4
ابراهيمي، آرام و پورعزيزي، علي. (1396). تحليل فضايي نظام شبكه¬اي استان كردستان، استان چگونه به اهداف تعيين شده دست مي¬يابد. برنامه¬ريزي فضايي، 1(1)، 36-31.
الهيان، الهه. (1392). هويت شهري، سبزوار، 22-1.
احسان¬زاده، علیرضا؛ نژاد کورکی، فرهاد و طالبی، علی. (1395). کاربرد شبکه عصبی مصنوعی، درخت تصمیم، رگرسیون مولفه¬های اصلی و خطی چندگانه در مدل سازی شاخص کیفیت هوای شهری. محیط شناسی، 42(۳)، ۴۷۳-۴۵۵.
اکبری شاهرک، سونیا. (۱۳۹۶). شاخص¬های ارزیابی هویت کالبدی شهر. سومین کنفرانس سالانه پژوهش¬های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری، شیراز، ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۶.
بهزادفر، مصطفي. (1386). هويت شهر، نگاهي به هويت شهر تهران. تهران: سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران، موسسه نشر شهر.
پاكزاد، جهانشاه. (1390). سير انديشه¬ها در شهرسازي 2. چاپ دوم، تهران: انتشارات آرمانشهر.
پورمحمدي، محمدرضا. (1382). برنامه¬ريزي كاربري اراضي شهري. تهران: انتشارات سمت.
تابعي، نادر؛ موحد، علي؛ تولايي، سيمين و كمان رودي كجوري، موسي. (1395). بررسي نقش عدالت فضايي در مديريت شهري (منطقه 6 تهران)، نشريه برنامه¬ريزي فضايي، 6(2)، 36-23.
تولایی، نوین. (۱۳۹۶). شکل شهر منسجم. تهران: نشر امیرکبیر.
جوادي، مهسا؛ بوداغ، مهرناز و مکانی، ويدا. (1394). درآمدي بر مفهوم هويت محيط انسان ساخت به وسيله مولفه¬هاي مكان، فضا و كالبدي. فصلنامه مديريت شهري، 41، 159-139.
جوريمي، گلنوش .(1393). برنامه¬ريزي فضايي محلي با هدف دستيابي به امنيت در توسعه¬هاي جديد ،نمونه موردي توسعه¬هاي جديد شهر تهران، منطقه 22. پايان نامه كارشناسي ارشد رشته برنامه¬ريزي شهري، دانشكده معماري و شهرسازي، دانشگاه شهيد بهشتي.
حبيب، فرح؛ نادري، سید مجید و فروزانگهر، حمیده. (1387). پرسمان تبعي در گفتمان كالبد شهر و هويت (كالبد شهر تابع هويت يا هويت تابع كالبد شهر). هويت شهر، ۲(۳)، 23-13.
حقجو، محمدرضا؛ زنديه، سميه و ابراهيم¬نيا، وحيده. (1392). چارچوب بكارگيري فن SWOT در برنامه¬ريزي فضايي مبتني بر تفكر راهبردي. مطالعات ساختاری و کارکردی شهر، 1(3)، 98-77.
حبيبي، كیومرث و روحاني چولاني، الهام. (1394). ارزيلبي كيفي تغيير عناصر شهركهن ايراني به شهر مدرن در جهت احياي مكان¬هاي شهري با هويت ايراني-اسلامي. مطالعات شهر ايراني اسلامي، 6(21)، 18-5.
چنگيزي، نگار و احمديان، رضا .(1392). بررسي شاخص¬هاي هويت فضاي شهري در بافت تاريخي (نمونه موردي: بازار كرمان)، فصلنامه شهر ايراني اسلامي، 11، 63-53.
رضويان، محمدتقي؛ بيرام¬زاده، حبيب. (1387). عملكرد مديريت شهرهاي كوچك، در برنامه¬ريزي كاربري اراضي (شهر بناب). نشريه پژوهش¬هاي جغرافيايي، 40(63)، 114-101.
زياري،كرامت الله. (1386). برنامه¬ريزي كاربري اراضي شهري، یزد: انتشارات دانشگاه يزد.
ذاکرحقیقی، کیانوش و جمالی پور، مهدیس. (1394). مدل ارزیابی کیفیت زندگی در محلات از پیش اندیشیده شده (نمونه مطالعاتی: محله کوی ملت اهواز). آمایش محیط، 8(28)، 147-125.
سيف الديني، فرانك. (1381). مباني برنامه¬ريزي شهري، تهران: نشر آييز.
سيد ميرزايي، سيد محمد. (1383). نگاهي به آينده شهر. پژوهشنامه علوم انساني، 41-42، 104-85.
ستوده، فرناز؛ سجادي، ژيلا و كلانتري، محسن. (1398). برنامه¬ريزي فضايي پيشگيري و كاهش بزهكاري شهري (محدوده مورد مطالعه محله هرندي شهر تهران). پايان¬نامه كارشناسي ارشد رشته جغرافيا و برنامه¬ريزي شهري، دانشكده علوم زمين، گروه آموزشي جغرافيا.
شجیعی، سمیه سادات. (۱۳۹۴). هویت فراموش شده در بافت¬های تاریخی (نمونه موردی بافت تاریخی شهر سبزوار). همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، یزد.
شريفي، محمد؛ رامشت، محمد حسین؛ رفيعيان، مجتبی و قويدل، یوسف. (1392). هويت مكان و ادراك آن با رويكرد ژئو سيستمي. جغرافيا و برنامه¬ريزي محيطي، ۲۴(۲)، 22-1.
شريف زادگان، محمدحسين و رضوي دهكردي، سيدامير. (1389). ارزيابي فرايند برنامه¬ريزي و آمايش سرزمين در ايران، راهكارهاي بهبود آن. علوم محيط، 7(4)، 100-87.
شورت، جان رناي و كيم، يونگ هيون. (1393). جهاني شدن و شهر. ترجمه احمد پوراحمد و شايان (قهرمان) رستمي، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي.
عندليب، عليرضا. (1380). نظريه پايه و اصول آمايش مناطق مرزي جمهوري اسلامي ايرن. تهران: دوره عالي جنگ، دانشكده فرماندهي و ستاد سپاه پاسداران.
عاملي، سید سعید رضا و اخوان، منیژه. (1392). بازنمايي عناصر هويت بخش شهري. فصلنامه مطالعات و تحقيقات اجتماعي در ايران، 1(4)، 100-75.
طبرسا، محمد علی؛ پاسیان خمری، رضا و حسینی فوجردی، سید محسن. (۱۳۹۷). کاربرد تکنیک چیدمان فضا برای مقایسه تطبیقی میان ساختار فضایی بافت¬های تاریخی و توسعه¬های جدید شهری (نمونه پژوهش: بافت تاریخی و شهرک فرهنگیان گرگان). معماری و شهرسازی ایران، ۹(۱۶)، 16-5. doi: 10.30475/isau.2019.87930
طبیبیان، منوچهر، منصوری، ی. (1392). ارتقای کیفیت محیطی و رضایت‌مندی از زندگی در محلات جدید با اولویت‌بندی اقدامات بر اساس نظرهای ساکنان (نمونة موردی: کاشان). محیط شناسی، ۳۹(۴)، ۱۶-۱. doi: 10.22059/jes.2014.36458
فكوهي، ناصر. (1398). انسان شناسي شهري. تهران: نشر ني.
قائم مقامی، مهدیه السادات؛ منتظرالحجه، مهدی، شریف¬نژاد، محتبی. (1398). تبیین شاخص¬های هویت مکان در بافت¬های تاریخی، نمونه موردی: بافت تاریخی جوباره اصفهان. دومین کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام، تبریز.
قاسمي، مرواريد. (1397). اهل كجا هستم؟(هويت بخشي به بافت¬هاي مسكوني. تهران: انتشارات روزبه.
لزگيان، احسان و رنج آرماي آذري، محمد. (1389). بررسي و تحليل مديريت توسعه زمين از طريق رويكرد اصلاح مجدد زمين و با تاكيد بر مقوله انتقال حق مالكيت زمين. مديريت شهري، 25، 168-147.
محمودپور، نسرین و مرادی چادگانی، داریوش. (1398). مشکل¬یابی سیستم برنامه¬ریزی شهری تهران برپایه رهیافت یکپارچه برنامه¬ریزی فضایی راهبردی دانش پایه. نامه معماری و شهرسازی، 12(25)، ۶۱-۴۳.
محمودي، سيد محمد. (1388). تحليلي بر سير تحولات كلان آمايش سرزمينفرانسه در نيم قرن گذشته و ارائه پيشنهاداتس جهت بهبود وضعيت آمايش سرزمين ايران، نشريه
مطلبي، قاسم. (1388)،. رويكرد انساني به توسعه پايدار محله¬اي. مجموعه¬اي مقالات اولين همايش توسعه محله¬اي، تهران.
معصومي اشكوري، سید حسن. (1390). اصول و مباني برنامه¬ريزي منطقه¬اي. تهران: انتشارات پيام ¬نور.
مشكيني، ابولفضل و نورمحمدي، مهدي. (1392). تحليل چالش¬هاي پيش رو مديريت شهري در كشورهاي در حال توسعه. پنجمين كنفرانس برنامه¬ريزي و مديريت شهري، مشهد 5 و4 ارديبهشت ماه 1392.
محفوظي، محسن؛ درويش صفت، علي¬اصغر و مخدوم، مجيد. (1380). آمايش سرزمين، حوزه آبخيزدارانتفرش با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافيايي. فصلنامه محيط شناسي 27، 108-99.
مجيدي¬فرد، احسان. (1391). برنامه¬ريزي شهرهاي پايدار. برنامه اسكان بشر سازمان ملل، مركز پژوهش¬هاي اسلامي شهر مشهد. مشهد (كميسيون جهاني حفاظت محيط زيست و توسعه).
محسني¬فر، عليرضا و مراثي، محسن. (1396). بررسي و تحليل مولفه¬هاي هويت در فضاهاي شهري (نمونه موردي پارك دانشجو).
ميرمقتدايي، مهتا. (1385). پيشنهاد روشي براي تحليل شخصيت شهر. نشريه محيط شناسي،32، 140-129.
مومني، مهدي. (1377). اصول و روش¬هاي برنامه¬ريزي ناحيه¬اي. چاپ اول، انتشارات گويا.
نقي زاده، محمد. (1385). شهرسازي و معماري اسلامي (مباني نظري). اصفهان: انتشارات راهيان.
هزارجريبي، جعفر و لهراسبي، سعيد. (1390). بررسي رابطه سرمايه اجتماعي با ميزان هويت جمعي. جامعه شناسي كاربردي، 22(42)، 20-1.
يزداني، محمدحسن؛ علي پور، ابراهيم و محمودي، ايوب. (1398). بررسي و تحليل هويت محلات شهري با تاكيد بر حسن تعلق به مكان (مورد مطالعه:محلات سيزده گانه حاشيه شهر اردبيل). جامعه شناسي نهادهاي اجتماعي،6(14)، 39-9.
Abrougui, K., Gabsi, K., Mercatoris, B., Khemis, C., Amami, R., & Chehaibi, S. (2019). Prediction of organic potato yield using tillage systems and soil properties by artificial neural network and multiple linear regressions. Soil and Tillage Research. Vol. 190, 202-208. doi: 10.1016/j.still.2019.01.011.
Caffo, B. (2019). Regression Models for Data Science in R: A companion book for the Coursera Regression Models class. Leanpub. https://leanpub.com/regmods.
Chen, Y., et al., (2017). on the cognition and pattern construction of historical and cultural city taking Huangshan City as an example. Urban Planning Forum (S2).
Cravo, P.M., & Bailoa S. (2012). Spatial planning and Tourism Development in Purtugal, regionalru disparity 7 , 76-88
-Cadwallader, M.T. (1985). Analitical Urban Geography :spatial patterns and theories,new jersey :prentice hall.
Dear, M. (2000). The postmodern Urban Condition. Oxford: Black well.
Duan, J., Lan, W., & Jiang, Y. (2021). An evaluation approach to spatial identity in historic urban areas from a humanistic perspective. Frontiers of Architectural Research.
doi.org/10.1016/j.foar.2021.12.009.
Eldrandaly, Kh. (2010). A GEP-based spatial deasion support system multisite landuse allocation-Applied soft Computing,10,694-702.
Harvey, D. (1969). Explanation in geography.
Healey, P. (2007). Urban complexity and spatial strategies: Towards a Relational planning for our time. routledge.
Hessari, E. M., Peysokhan, A., Havashemi, D., Gheibi, M., Ghafourian, F., & Bayat. (2019). Analyzing the Dimensionality of place Attachment and its relationship with residential sstisfaction in new cities: the case of sadra. Iran social indicators research, 142(3), 1031-1053.
Hwang, K. (2014). Finding urban identity through culture-led urban regeneration. Journal of Urban Management, 3(1), 67-85.
Jiang, H., & Zhang, S., (2009). Producing, duplication and characteristics extinction: an analysis on the crisis of city’s characteristic with the theory of production of space, 04 Urban Planning Forum, pp: 40-45.
Lynch, K. (1960). The Image of the City. MIT Press.
Manahasa, E., & Manahasa, O. (2020). Defining urban identity in a post-socialist turbulent context: the role of housing typologies and urban layers in Tirana. Habitat Int. 102, 102202.
Marshall Nunbogu, A., IssahakuKorah, P., BrandfulCobbinah, P., Poku-Boansi, M. (2018). Doing it ourselves, Civic initiative and self-governance in spatial planning. Cities, 74, 32-41.
doi.org/10.1016/j.cities.2017.10.022.
Naghizadeh, M. (2007). Perception of beauty&Identity of city (in the light of Islamic thought). Isfahan: cultural organization of the Municipality of Isfahan publishing co.
Naghizadeh, M. (2013). The identity of the city and the perfection of its historical context.case study:Mashhad. City identity magazine, 19
Norberg-schulz, Ch. (2004). Architecture: Meaning and place (V.nouroz.Borazjani,Trance).Tehran: Jamejahan publishers
Pal, M., & Bharati, P. (2019). Applications of Regression Techniques. Springer Singapore.
https://www.springer.com/gp/book/9789811393136.
Partovi, p. (2008). Phenomenology of place. Tehran: publishing of the Art Academi.
Paper Rm. Duan, J. (2006). Urban Spatial Development Theory. Phoenix Science Press.
Proshansky, Harold M., Fabian, Abbek, Kaminoff, Robert, place identity. (1983). physical world socialization on the self. Journal of Environmental Psychology,
Rezazadeh, Reza (2015). Influential components in pedestrian routes with identity, International conference on architecture, construction and urban planning at the beginning of the third millennium
Relph, E. (1976). place and place lessness. Pion London
Relph, E. (2010). Place and placelessness. (M. Noghsanmohammadi, K, Mondegari & Z Motaki, Trans). Tehran: Armanshahr.
Scott, M., Parkinson, A., Waldron, R., & Redmond, D. (2020). Planning for historic urban environments under austerity conditions: insights from post-crash Ireland. Cities, 103, 102788.
Shakuie, H. (2016). New trends in philosophy of geography. Tehran: Gita Shenasi Institute of Geography and Cartography.
Swapan, M.S.H, Ahsan, T., & Ahmad, F. (2017). Transforming Urban Dichotomies and challenges of south Asian Megacities: rethinking sustainable growth of Dhaka. Bagladesh. Urban Science, 1(4), 1-31.
Wang, H., & Wang, Y., (2007). Urban green space system plan molds city characteristics. Chinese Landscape Architecture, 23(9), 90-94.
Wang, J. (2019). Inclusiveness and sharing, explicit and implicit mutual learning, livability predicted: historical prospect and contemporary creation of urban vitality. City Planning Review, 43(12), 9-16.
Yaldız, E., Aydın, D., & Sıramkaya, S. (2014). Loss of city identities in the process of change: the city of Konya-Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 140, 221-233.
Zhang, S.) 2012(. The integral protection of historic city: rethinking under the international proposal of historic urban landscape. Beijing Planning Review, 6, 27-30.
Zhu, D. (2016). Cognition, expression, and planning exploration of urban characteristics: a case study of Jiangsu Province. City Planning Review, 40(7), 65-73.
Zahid, Z, H. (1995). Urban planning in Saudi arabia with special reference to the nitag omrani programme “nonpublished ph.D .Thesis, department of geography, University of durham,uk.