طراحی محیط پارک‌های شهری با رویکرد CPTED با هدف ارتقای احساس امنیت در محله اسلام آباد، منطقه 2 شهر تهران

محورهای موضوعی : آلودگی خاک

راحله کمالی ¹ , نسیم صحرائی نژاد ² , مریم رباطی ³

1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران (نویسنده مسئول مکاتبات)
3 - استادیار، گروه علوم محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1400/03/03 تاریخ پذیرش : 1400/03/03 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: پارک شهری, طراحی محیط, احساس امنیت, رویکرد CPTED,

چکیده مقاله :

پایداری، توسعه و محیط زیست، دوره دوم، شماره 1، بهار 1400 طراحی محیط پارک‌های شهری با رویکرد CPTED باهدف ارتقای احساس امنیت در محله اسلام آباد، منطقه 2 شهر تهران[1] راحله کمالی[2] نسیم صحرائی نژاد[3]* [e-mail] مریم رباطی[4] تاریخ دریافت: 08/11/98 تاریخ پذیرش: 06/08/99 چکیده از ابتدای خلقت انسان، نیاز به امنیت همواره به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای بشر و تامین آن از مهمترین مسائل جوامع بشری محسوب گردیده است. از سوی دیگر پارک‌های شهری را می‌توان از مهمترین فضاهای عمومی در محیط‌های شهری برشمرد که بحث امنیت در آن حائز اهمیت بسیار می‌باشد. هدف پژوهش، بررسی رویکرد CPTED در جهت ارتقای امنیت محیطی در پارک‌های شهری است که امروزه کمتر به لزوم ارتقای امنیت و ظرفیت‌های بالقوه پارک‌های شهری در کاهش و یا جلوگیری از جرایم توجه می‌شود. تحقیق حاضر، بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و از نوع راهبردی بوده و محدوده موردمطالعه پژوهش محله اسلام آباد در منطقه 2 شهرداری کلانشهر تهران بوده که محله ای قدیمی با ساختار کالبدی نامناسب، نفوذپذیری پایین و نرخ بالای وقوع جرائم مختلف اما دسترسی مناسب به نقاط مختلف شهر است. با استفاده از مطالعات میدانی به بررسی وضع موجود محله پرداخته شده و در ادامه با استفاده از ابزار پرسشنامه و بر اساس فرمول کوکران نظرات 400 نفر از مشارکت کنندگان در خصوص شاخص‌های امنیت محیطی جمع آوری می‌گردد و در نهایت با استفاده از روش تحلیل همبستگی و روش تحلیل آماریt و همچنین تحلیل SWOT داده ها، تحلیل و راهکارهای ارتقای امنیت ارائه می‌گردند. نتایج این مطالعات نشان می دهد که محدوده مورد مطالعه به لحاظ امنیتی وضعیت نامطلوبی دارد و نیاز به ایجاد پارک با استفاده از رویکرد طراحی محیطی در جهت کاهش جرائم وجود دارد و در نهایت بر اساس راهکارهای پیشنهادی، طرح راهبردی جهت شکل گیری و احداث این پارک ارائه خواهد شد. واژگان کلیدی: پارک شهری، طراحی محیط، احساس امنیت، رویکرد CPTED Environment Design for Urban Parks with CPTED Approach to Promote Sense of Security in Islamabad Neighborhood, Region 2nd of Tehran J. Sus. Dev. & Env., Vol 2, No.1, Spring 2021 Rahele Kamali[5] Nasim Sahraei Nejad[6]* [e-mail] Maryam Robati[7] Abstract From the beginning of human creation, the need for security has been always as one of the basic needs of human and providing this was as one of the most important issues in human societies. On the other hand, urban parks are one of the most principal areas in urban environment that their security issue is very crucial. The purpose of this study is to investigate the CPTED approach to promote environmental security in urban parks, however, today it is neglected the security improvement necessity and potential capacity of urban parks in decreasing or preventing crimes. The study is a descriptive-analytical research and the study area is ​​Islamabad neighborhood located in 2nd region of Tehran metropolitan’s municipality, which is an old neighborhood with unsuitable physical structure, low permeability and high rate of crime occurrence, at the same time with convenient accessibility to different point of the city. Using field studies, the present status of this neighborhood has been investigated and then using questionnaire which according to Cochran Formula had 400 participants among the park’s users, are collected their views about environmental security indicators. Finally, the collected data are analyzed using correlation analysis method, t-statistical analysis and also SWOT analysis, and then security enhancement strategies in urban parks, are presented. The results show that the present situation in this area in terms of security, is an improper condition, which the research emphasize the necessity of an urban park development with utilization of crime prevention through environmental design solutions and finally according to the proposed approaches, a strategic plan have been presented in order to develop and design the urban park. Keywords: Urban Parks, Environmental Design, Sense of Security, CPTED Approach مقدمه نیاز به امنیت، ‌همواره از بنیادی ترین نیازهای بشر و مسأله وقوع جرم، از مهمترین مسائل جامعه بشری به شمار آمده است (1). در گذشته و نیز در جوامع کوچک، به واسطه وجود روابط چهره به چهره و حاکم بودن نظارت‌های اجتماعی خودجوش، احساس امنیت بیشتری وجود داشته و در نتیجه زمینه‌های وقوع جرم در حداقل ممکن بوده است؛ ولی در جوامع شهری به ویژه جوامع شهری بزرگ، به علت عدم امکان نظارت‌های کامل اجتماعی نسبت به جوامع ساده، زمینه‌های احساس ناامنی یکی از مهمترین مسائل شهری محسوب شده، به موجب آن شرایط برای وقوع جرایم بسیار مستعدتر است(2). از آنجا که یکی از معیارها و عوامل مهم در مباحث مرتبط با ابعاد اجتماعی توسعه پایدار، تشویق شهروندان برای حضور در فضاهای شهری و تقویت تعاملات اجتماعی در این عرصه‌ها، به منظور افزایش احساس امنیت در فضاهای شهری است، طبیعتاً شناسایی و رفع موانع چنین حضوری ضروری به شمار می آید. (3) امنیت در لغت به معنای نداشتن دلهره و ترس است. بنابراین معنای لغوی امنیت، رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب،‌هراسی، ترس، نگرانی یا وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین و ضامن است (4). بر اساس تعاریف، احساس امنیت نیز ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ﻫﺮاس از ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷﺪن ﯾﺎ به ﻣﺨﺎﻃﺮ اﻓﺘﺎدن وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی اﺳﺎﺳﯽ و ارزشﻫﺎی اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻧﺒﻮد ﺗﺮس از ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺣﻘﻮق و آزادی ﻫﺎی ﻣﺸﺮوع ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽشود. احساس امنیت به منزله یک متغیر اجتماعی می تواند تحت تاثیر عوامل متعدد اجتماعی و فردی قرار گیرد و به این ترتیب، امنیت شامل دو وجه است؛ وجه تحقق امنیت در گرو نبود خطر است و وجه دیگر در گرو کسب فرصت‌ها و تضمین منافع و ارزش‌ها (5). به طور کلی امنیت را می‌توان از متشکل از سه لایه اصلی دانست که آنها عبارتند از، امنیت فردی، امنیت اجتماعی روانی و امنیت ملی. تعریف امنیت اجتماعی که موضوع اصلی این مطالعه خواهد بود، حالت فراغت ‌همگانی از تهدیدی که رفتار غیرقانونی یک فرد (جرم)، ممکن است در تمامی یا در بخشی از یک جامعه پدید آورد . به عبارت دیگر، امنیت اجتماعی را می توان وضعیتی آرام تلقی نمود که انسان در نهایت ایمنی نسبت به جان، مالی، ناموس، حیثیت، ‌هویت، ارتباطات، تفکرات، ارزش‌ها و... خود چه در زمان حال و چه در آینده اطمینان داشته و شبانه روز را با تحمل حداقل ریسک ممکن سپری سازد. از سوی دیگر، برخی صاحبنظران معتقدند امنیت از دو جنبه عینی و ذهنی تشکیل شده که جنبه عینی و بیرونی آن ‌همان ایمنی و جنبه ذهنی و درونی آن احساس امنیت نام دارد. از جمله عواملی که بر احساس امنیت اجتماعی در یک جامعه تاثیر می گذارند می‌توان به نابرابری اجتماعی، میزان سرمایه اجتماعی در دسترس، مشارکت، پایبندی به ارزش‌های مشترک، اعتماد اجتماعی و عوامل زمینه ای مثل جنسیت، سن، نوع خانواده، محیط، ویژگی‌های محیطی و غیره اشاره کرد (6). شناسایی عوامل و عناصر تامین امنیت اجتماعی و احساس ایمنی از پیش شرط‌های اصلی و موثر در جهت ارتقای امنیت اجتماعی و احساس امنیت به شمار می رود. و فضاهای شهری نیز یکی از مهمترین عرصه های بروز و یا عدم بروز این پدیده ها خواهد بود. فضای شهری صحنه‌ای است که کنش‌ها و فعالیت‌های عمومی زندگی شهری در آنها به وقوع می‌پیوندد (4). به عبارت دیگر، فـضای شهری به ترکیبی اطلاق می‌شود که از فعالیت‌ها، بناهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اداری تجاری و مانند آن و عناصر و اجـزای شهری به صورتی آراسته،‌ هماهنگ و واجد نظم و زیبایی و بالطبع با ارزش‌های بصری تشکیل می‌گردد و از نظر فیزکی دارای شاکله ای محصورکننده می‌باشد. به عبارتی فضای شهری جزئی از یک شهر است کـه به عنوان عرصه عمومی تجلی‌گاه فعالیت‌های شهری است. در این میان شهروندان به عنوان فعالان عرصه عمومی و کاربران فضاهای شهری در این بستر به تعامل و کنش مشغولند. بسیاری معتقدند که فضای شهری از دو جنبه کالبدی و اجتماعی مورد ارزیابی اندیشمندان قرار گرفته است؛ بدین معنا که بررسی‌های کالبدی بیشتر از نگاه معماران و بررسی‌های اجتماعی از دید جامعه شناسان شهری، برنامه ریزان و جغرافیا دانان شهری بوده است(7). از سوی دیگر، ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺳﺒﺰ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻓﻀﺎﻫﺎیی ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزدﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ بالائی دارﻧﺪ و ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم از آﻧﻬـﺎ در ﮔـﺬران اوﻗـﺎت ﻓﺮاﻏـﺖ، ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن و ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻲﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻨﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﭘﺎرکﻫﺎی ﺷﻬﺮی نیز ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺳﺒﺰ ﻋﻤﻮﻣﻲاﻧﺪ ﻛـﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ دارا ﺑﻮدن ﺟﻨﺒﻪﻫﺎی ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ، ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺪﻣﺎت‌دﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻬﺮ را ﻧﻴﺰ دارﻧـﺪ. ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ًاﺻﻮﻻ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻃﺒﻘـﺎت ﻣـﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ(8). ﭘﺎرک‌ها و ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﺷﻬﺮی از اﻫﻤﻴﺖ راﻫﺒﺮدی زﻳﺎدی ﺑﺮای ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺘﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﻬﺮی اﻣﺮوز ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ. وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻜﺎن ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻬﺮی ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻋﻤﻠﻜﺮد زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺎﻛﺴﺎزی ﻫﻮا، ﻓﻴﻠﺘﺮ ﻛﺮدن ﺑﺎد، ﻛﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﻲ ﺻﻮﺗﻲ و ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻴﻜﺮوﻛﻠﻴﻤﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﻘﺎی ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮی ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺎرکﻫﺎ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ، زﻳﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ارزشﻫﺎی ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ، زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲﺷﺎن ﺑﺮ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺷﻬﺮی ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ. و ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ آﻣﺎر ﺟﺬب ﮔﺮدﺷﮕﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﺠﺎد اﺷﺘﻐﺎل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻴﻮ و ﻛﻮﻟﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ از ﭘﺎرک و ﻓﻀﺎی ﺳﺒﺰ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ رﻓﺘﺎر و ﻣﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻬﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ دارﻧﺪ و ﻣﻴﺰان ﺗﺨﻠﻒ و ﺟﺮم ﻧﻴﺰ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ(9). بنابراین پارک ها را می‌توان از مهمترین فضاهای عمومی در محیط‌های شهری برشمرد که مساله امنیت در آن بسیار حائز اهمیت خواهد بود. پیوند مفهوم شهر و امنیت از زمانی که جامعه شناسی ‌هویت علمی و مستقلی یافت‌همواره در کنار یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجائی که وقوع‌ هر جرمی، نیازمند مکان و بستر محیطی مساعد است لذا وجود برخی ویژگی‌ها در محیط های شهری، آن‌ها را به مکان‌های جرم خیز تبدیل می‌نماید. ارتباط بین شهر و جرم از آن روست که ویژگی‌های فضایی - محیطی می تواند پرورش دهنده جرائم خاصی باشد. نکته اساسی ان است که شرایط عینی و کالبدی زندگی شهری می تواند روابط شهروندان با شهر را محدود سازد. ریشه این محدودسازی تعاملات با شهر نگرانی و ترسی آنان از تعرض اعمال و رفتارهای مجرمانه است. شهروندان برای کاهش آسیب‌ها و ضررهای چنین تعرضی ترجیح می‌دهند تا حیطه بده بستان خود را با شهر محدود کنند (10). بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی از فضاهای شهری به دلیل ویژگی‌های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی شان، میزان یا نرخ بزهکاری بیشتری دارند؛ و به عکس، برخی از فضاها مانع و بازدارنده ارتکاب جرایم در درون خود‌هستند. از طرفی نیز به تحقیق ثابت شده است که مجرمان در ارتکاب جرم اغلب دست به انتخاب‌های منطقی می‌زنند و به دنبال ساده‌ترین، کم‌خطرترین و مناسب‌ترین فرصت‌ها و شرایط مکانی و زمانی برای ارتکاب جرم‌هستند (3). توجه به مکان، به عنوان عامل بی واسطه در وقوع جرم و ایجاد ناامنی، در مقایسه با عواملی فردی یا ساختاری این امکان را محقق می‌سازد تا راهکارهای عملی‌تری برای پیشگیری از جرم ارائه گردد. از سوی دیگر تحلیل فضایی جرم در شهرها به شناسایی الگوهای رفتار مجرمانه، کشف کانون‌های جرم خیز و در نهایت به تغییر این شرایط و خلق فضاهای مقاوم در برابر جرم و رفع نابهنجاری‌های شهری کمک می‌کند. از این‌رو بررسی‌های مکانی از اهمیت بسزایی در مطالعه جرم برخوردار بوده و ضرورت بررسی موضوع را دوچندان می‌نماید. تئوری‌های مطرح شده در زمینه تاثیر عوامل محیطی بر روی رفتارهای اجتماعی به دو بخش تقسیم می‌شوند یکی مربوط به عوامل محیط طبیعی و دیگری عوامل محیط انسان ساخت و مصنوع به ویژه محیط‌های شهری و تاثیر آن بر رفتار انسانی تاکید می‌کند(6). تئوری مشهور در خصوص نقش محیط بر بروز رفتارهای نابهنجار و مجرمانه به تئوری پیشگیری از جرم مکان محور شهرت دارند که شامل رویکردهایی چون پیشگیری از جرم توسط طراحی محیط یا [8]CPTED، پیشگیری از جرم موقعیتی، امنیت از طریق طراحی و ... می شوند که شاید بتوان اولین تلاش در جهت دستیابی به اهداف این رویکردها را اصلاحات ساختار کالبدی محلات دانست که در سیر تاریخی از تمرکز بر کالبد کاسته و بر نقش ایجاد ارتباط میان ساکنین و تقویت حس جمعی تاکید داشته و در نهایت برای پایدار ماندن امنیت در محلات وظیفه ایجاد و تداوم آن را به خود ساکنین واگذار کرده است که بی شک تاثیر طراحی در این زمینه بیش از سایر عوامل خواهد بود. رویکرد CPTED(پیشگیری از جرایم با استفاده از طراحی محیطی) را می توان نوعی رویکرد‌هدفمند در جهت طراحی کارآمد و‌ هوشمندانه مولفه‌های محیطی با بکارگیری بهینه محیط مصنوع در کاهش جرایم دانست که بطور موثری در افزایش سرمایه اجتماعی، بهبود کیفیت زندگی و افزایش رضایتمندی شهروندی و در نتیجه یهیود رفاه اجتماعی جامعه تاثیر بسزایی دارد. بر این موضوع اتفاق نظر جمعی وجود دارد که رویکرد موردنظر در دو بعد کاهش حقیقی جرایم در محیط‌های شهری از یکسو و افزایش احساس ایمنی و امنیت فضایی در آنها موثر است(11). می‌توان گفت که نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی رهیافتی جدید است که سابقه‌ای دیرینه دارد. این نظریه محصول دهه 60 میلادی به بعد درآمریکا است. شاید قبل از این،‌ هیچگاه به این اندازه به تأثیر محیط ساخته شده بر جرم پرداخته نشده بود. بعد از این دهه بود که در اثرفعالیت‌های افرادی چون حیات و مرگ شهرهای بزرگ جین جاکوبز با کتاب پیشگیری از جرم ، اسچلمو آنجل با کتابپیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، الیزابت وود با کتابجنبه‌های اجتماعی خانه سازی در توسعه شهری، اسکار نیومن با کتاب فضای قابل دفاع و کتاب سی ری جفری با نام پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی، این نظریه و روابط میان محیط و جرم بیشتر آشکار شد. این رویکرد دردهه ۱۹۷۰ و۸۰(سال 1969) برای اولین بار توسط جفری[9] با عنوان نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی (جلوگیری از جرم از طریق طراحی محیطی) مطرح شد. این ایده بر اساس نظریات اسکار نیومن[10] (۱۹۷۲) و ری جفری (۱۹۷۱) انتشار یافت. مفهوم بنیادی برنامه پیشگیری از جرم از گذر طراحی محیطی بر این اساس استوار است که بافت فیزیکی محیط را می‌توان به گونه‌ای شکل داد که سبب کاهش جرم و یا ترس از وقوع جرم و در نتیجه بهبود کیفیت زندگی گردد. راهکارهای ایمن‎سازی فضاهای کالبدی با استفاده از اصول پیشگیری بزهکاری از طریق طراحی محیطی از جمله مباحث مهم در نگرش فرصت محیطی و بزهکاری است. بر اساس تعریف انستیتوی ملی جرائم در آمریکا CPTED عبارت است از: طراحی و استفاده مناسب از محیط ساخته شده، که می‌تواند باعث کاهش ترس و وحشت از جرم و بهبود کیفیت زندگی گردد(12). این رویکرد این امکان را می‌دهد تا با طراحی کالبدی از طریق طرح کالبدی ساختمان و طراحی و دسترسی به اماکن جرم‌خیز، بتوان از ایجاد محیط‌های مناسب برای جرم و جنایت پرهیز کرد و بازدارنده‌ای برای ارتکاب جرایم بود. این امر از آن جهت مهم است که امروزه در فرآیندهای طراحی فضای شهری کمتر به توانایی‌های نهفته مناطق شهری در ساختمان‌ها درکاهش و یا جلوگیری از جرایم توجه میشود(11). برنامه‌های پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی از راه طراحی ومدیریت و محیط فیزیکی ساختمان‌ها، اماکن مسکونی و محیطهای تجاری، امنیت عمومی را افزایش و ترس از وقوع جرم را کاهش می‌دهند(3). رویکرد پیشگیری از جرم به وسیله طراحی محیطی در خلق فضاهای امن، به مسئله "کنترل فضا" از راه‌های گوناگون تأکید دارنــد(13). ارتقای سطح رؤیت‌پذیری محیط، جلوگیری از پیچیدگی فضا یا به عبارتی طراحی محیط‌های خوانا (به خصوص در کاربری‌های جمعی و پر ازدحــام)، تعیین قلمرو و ... از جمله راهکارهای کالبدی محیطی به منظور کاهش جرم در فضاست(15). علاوه بر مؤلفه‌های کالبدی، عوامل متعددی در تعیین کیفیت امنیتی در محیط تأثیرگذارند که از جمله می‌توان به فاکتورهایی مانند عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بر میزان جرم پذیری محیط اشاره نمود(15). همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است مهمترین استراتژی‌های تاثیر گذار بر این رویکرد عبارتند از نظارت و مراقبت، کنترل و دسترسی، سخت کردن آماج جرم، تعمیر و نگهداری، حمایت از فعالیت های اجتماعی و تفکیک قلمرو. شکل 1- اصول رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی منبع: (7) از نمونه‌های موفق در زمینه ارتقای امنیت در پارک‌های شهری می‌توان به پارک گرین[11] اکر اشاره نمود. پارک گرین اکر ورودی تعریف شده مشخص و با‌هویتی دارد که با دعوت کنندگی زیاد، عابران پیاده را به داخل فضای پارک فرا می خواند. علاوه بر آن وجود آب- مجسمه در فضای ورودی و نهری که از ابتدای ورودی به فضای داخلی پارک روان است، و دیدن آبشار در مقابل، در ایجاد پویایی فضای ورودی و تشویق افراد برای ورود به پارک نقش قابل توجهی دارد. وجود مکان‌های نشستن مناسب و متنوع در پارک، انعطاف پذیری در طراحی، جلوه‌های مختلف حضور آب در پارک از ویژگی‌های اساسی این پارک می‌باشد. در ایران نیز پارک شفق در محله یوسف آباد تهران از نمونه‌های موفق داخلی در زمینه ارتقای امنیت در پارک‎‌های شهری است. شکل 2- وضعیت پارک کرین اکر و تامین امنیت در آن از سوی دیگر جامع‌ترین تحقیق درباره امنیت و مولفه‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی را باید در سندی دانست که با همکاری ارگان ایمن شهر هابیتات و ارگان USL (2014)به انجام رسیده است و به ارائه اهداف، روش شناسی، راهبردها و راهکارهایی معطوف است که به افزایش مولفه‌های امنیت‌سازی شهری در ابعاد اقتصادی و اجتماعی و خاصه کالبدی و محیطی می‌پردازد. Jongejan, & Woldendorp سال 2013 در مقاله خود با عنوان رویکرد موفق طراحی محیطی (CPTED) و ایمن سازی مسکن به این نتیجه دست یافتند که که ایمن سازی مساکن از طریق استفاده از پیشگیری از جرایم از طریق طراحی محیط زیست و فراهم آوردن اطمینان از اینکه امنیت فیزیکی مسکن می‌تواند در برابر جنایات جنایی مقاومت کند، جرم را کاهش داده است. بیلر(2012) در پایان‌نامه‌ای با عنوان برنامه‌ریزی برای امنیت فضاهای عمومی، به ارزیابی و سنجش امنیت در فضاهای عمومی شهر برلین پرداخته است. از جمله شاخص‌های مورد بررسی در این پژوهش می‌توان به علائم، مالکیت، استراحتگاه، تنوع مکان‌های نشتن، روشنایی، اغذیه فروشی‌ها، تزیینات بصری و هنری، دسترسی، خرد اقلیم، ناحیه تجاری، دوربین‌های امنیتی و ... اشاره کرد(4). بهرامی و دیگران(1396) در مقاله‌‌ای با عنوان تبیین نقش شاخص‌های کالبدی در راستای ارتقای امنیت شهروندان با رویکرد CPTED (مطالعۀ موردی: بافت فرسودۀ محلۀ زینبیۀ اصفهان) به این نتیجه دست یافتند که بین تمامی شاخص‌های کالبدی به‌ جز پوشش گیاهی، به عنوان متغیر مستقل و امنیت به عنوان متغیر وابسته، رابطۀ معنادار وجود دارد. همچنین، با توجه به نتایج آزمون همبستگی، کاربری اراضی و مبلمان شهری بیشترین همبستگی را با امنیت محیطی محدودۀ زینبیه داشته‌اند. از نظر شهروندان مبلمان شهری و کاربری اراضی و دانه‌بندی بافت بیشترین تأثیر را بر امنیت خواهند داشت. ذاکر حقیقی و دیگران(1393) در مقاله‌ای با عنوان ارتقاء امنیت محیطی و کاهش جرایم شهری بر مبنای رویکرد CPTED پس از ذکر مقدمه‌ای بر انگیزه‌ها و ضرورت‌های نظری در حوزه امنیت عمومی شهری، به نقش کالبدی شهر از دیدگاه برنامه‌ریزی و طراحی شهری در کاهش و پیشگیری از جرایم شهری بر مبنای رویکرد CPTED پرداخته‌اند(14). با توجه به جمع بندی مطالعات نظری انجام شده معیارهای تاثیرگذار بر شکلگیری رویکرد CPTED و دستیابی به احساس امنیت در پارک‌های عبارتنداز فرم فضا، آسایش بصری، اندازه فضا، سازمان فضایی، فضای سبز، اختلاط کاربری، نوع فعالیت و حضورپذیری که می‌توان از طریق مدل مفهومی زیر نشان داد: نمودار 1- مدل مفهومی ارتقای امنیت در پارک‌های شهری با رویکرد طراحی محیطی(CPTED) به نظر می رسد طراحی محیطی مناسب پارک شهری در این محدوده مطالعه (محله اسلام آباد منطقه 2 شهرداری تهران) می تواند نقش مهمی در ارتقای امنیت محله داشته باشد که تلاش می گردد تا در این پژوهش به آن پرداخته شود. در این راستا این پژوهش فرضیات زیر را طراحی نموده است: به نظر می رسد ارتباط مستقیم و معناداری میان رعایت اصول طراحی محیط و شاخص‌های احساس امنیت شهری می‌باشد. به عبارتی می‌توان با کاربرد صحیح طراحی محیطی موجبات ارتقای سرزندگی در این فضاها را فراهم نمود. به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت محدوده مورد مطالعه؛ میزان رضایت از وضعیت شاخص‌های امنیت در آن کمتر از حد متوسط باشد. روش بررسی پژوهش حاضر به لحاظ روش شناسی از نوع توصیفی تحلیلی است و با توجه به‌ هدف خود که نقش و تاثیر طراحی محیطی در دستیابی به امنیت در شهرهاست در زمره پژوهش‌های کاربردی قرار می‌گیرد. نوشتار حاضر که در ابتدا با مرور برخی از مبانی مرتبط و ‌همچنین مراجعه به مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، شالوده تحلیل و ارزیابی وضعیت موجود را در سطح محله اسلام آباد در منطقه 2 کلانشهر تهران رقم می‌زند، در زمره مطالعات کتابخانه‌ای اسنادی طبقه‌بندی می‌گردد. جامعه آماری این پژوهش عبارت است از کلیه ساکنین محله اسلام‌آباد در منطقه 2 تهران که بر اساس آخرین سرشماری انجام شده جمعیت آن حدود 8 هزار نفر برآورد گردیده است که به روش نمونه گیری کوکران تعداد 400 نفر از این افراد بعنوان کاربران این پارک به شکل تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب می‌گردند. از آنجا که در بخش مطالعات، از تکنیک SWOT به منظور تحلیل و‌همچنین ارزیابی، بهره خواهد برد، در زمره مطالعات تحلیلی از نوع راهبردی طبقه بندی می‌گردد. تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل همستگی و تحلیل آماره T انجام گردیده است. شناخت محدوده مورد مطالعه محدوده مورد مطالعه در این پژوهش محله اسلام آباد از محلات با بافت قدیمی در منطقه 2 کلانشهر تهران با جمعیت تقریبی 8000 نفر می باشد که امروزه حدود یک چهارم مساحت آن (11576‌هکتار) را بافت فرسوده و غیررسمی تشکیل می دهد که 917نفر از جمعیت کل محله در این مساحت زندگی می کنند، است. این محله از شمال به دامنه رشته کوه‌های البرز (حد فاصل رودخانه درکه تا محله فرحزاد ) از جنوب به خیابان آزادی (حد فاصل میدان آزادی تا میدان توحید )، از شرق (بزرگراه چمران و از غرب خیابان اشرفی اصفهانی و بزرگراه محمد علی جناح محدود می شود. (نقشه شماره 1) نقشه 1- موقعیت قرارگیری محدوده مورد مطالعهدر شهر تهران ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺍﺳﻼﻡ ﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺷﺮﻗﯽ ﻣﺴﻴﻞ ﺍﻭﻳﻦ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯽ ﺿﺎﺑﻄﻪ ﺁﻥ ﺗﺎ ﺍﻣﺮﻭﺯ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺍﺳﺖ .ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﺯ ﺷﻤﺎﻝ ﺑﻪ ﺷﻬﺮک ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ آتیساز، ﺍﺯ ﺷﺮﻕ ﺑﻪ ﺑﺰﺭﮔﺮﺍﻩ ﭼﻤﺮﺍﻥ، ﺍﺯ ﻏﺮﺏ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺳﻌﺎﺩﺕ ﺁﺑﺎﺩ ﻭ ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺍﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ ﻭ ﺍﺯ ﺟﻨﻮﺏ ﺑ ﻪ ﺑﺎﻏﺎﺕ ﻭ ﺯﻣﻴﻦ‌ﻫﺎی ﺑﺎﻳﺮ ﻣﺤﺪﻭﺩ ﻣﯽﺷﻮﺩ .ﺍﺳﻼﻡ ﺁﺑﺎﺩ ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪی ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ‌ﻫﺎی ﺁﻣﺎﺭی در ناحیه 7 این منطقه قرار دارد. این ناحیه در حدود 560‌هکتار مساحت، 8 هزارنفر جمعیت دارد. کاربری‌های وضع موجود در محله اسلام آباد، به طور کلی شامل کاربری مسکونی، خرده فروشی، خدمات محله‌ای، فضای سبز و تعمیرگاه ماشین است. فضاهای سبز موجود در این محدوده شامل باغ‌های به جامانده از دوران گذشته در دره اوین- درکه و حاشیه رودخانه درکه می‌باشد که کاربری مسکونی نیز به تدریج و به صورت کاملا ارگانیک و غیررسمی در داخل این باغ‌ها سر بر آورده‌اند. وضعیت کاربری ها در محدوده مورد مطالعه مطابق جدول شماره 1 می‌باشد. جدول 1- کاربری اراضی در محله اسلام‌آباد در منطقه 2 تهران کاربری تعداد مساحت(متر مربع) درصد باغ و فضای سبز 21 76478 20.62 زمین بایر 65 99632 24.79 مسکونی 497 231432 46 مختلط مسکونی 30 45000 9 مذهبی 1 4000 0.08 تفریحی 1 21087 5.45 منبع: (16) بطور کلی و بر اساس مطالعات حاصل از برداشت میدانی در محدوده مورد مطالعه، از مهمترین مسائل و مشکلات موجود در محله اسلام آباد (منطقه 2 شهر تهران)، کمبود روشنایی در فضاهای محله، عرض کم معابر، وجود فضاهای گمشده و بی دفاع، کمبود نظارت قانونی، فاضلاب و زباله‌های شهری،توسعه یافتگی کمتر نسبت به محلات پیرامون، وجود برخی آلاینده‌ها و ...از مهمترین مشکلات محله اسلام آباد می باشند که موجب بروز مشکلات فراوان در این محله گردیده است که یکی از این مشکلات مساله امنیت شهروندان در فضاهای شهری این محله می باشد. با توجه به فرسودگی و مشکلات موجود در این محله ایجاد یک مرکز محله قوی در آن در قالب پارک محله ای با رعایت اصول و استانداردهای طراحی ایمن می تواند نقش مهمی در تقویت ساختار آن داشته باشد. یافته های تحقیق بر اساس مطالعات صورت گرفته در بخش مبانی نظری معیارهای محیطی قابل بررسی جهت بهره گیری از آنها برای افزایش احساس امنیت در یک پارک شهری که در پرسشنامه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند عبارتنداز کفسازی، نورپردازی، فضای سبز و فضای مکث، نفوذپذیری، نظم، پاکیزگی، مبلمان، فضاهای تفریحی، رنگ، چینش عناصر محیطی، تنوع، مزاحمت‌های خیابانی، تعاملات، مقیاس، مراکز خرید، پیاده مداری و ... که از طریق 19 سوال در قالب فرم پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسشنامه با استفاده از روش آماره t انجام گردیده است. خصوصیات دموگرافیک مشارکت کنندگان در پرسشنامه شامل اطلاعات زیر می‌باشد: 69 درصد افراد را مردان و 31 درصد را زنان تشکیل می‌دهند که نشان از حضور کمرنگ زنان در محدوده دارد. به لحاظ سنی سهم افراد کم سن و سال و مسن نسبت به سایر افراد کمتر می‌باشد. بیشترین حضورپذیری برای افراد 45-35 سال است.به لحاظ شغلی سهم کارگران نسبت به سایر افراد بیشتر می‌باشد. کارمندان کمترین سهم را دارند. تنها 27 درصد افراد حاضر در محدوده بیش از 10 سال سابقه سکونت در محله را دارند. بیشترین سهم سکونتی به افراد با 5-2 سال سکونت نسبت به سایر افراد بیشتر است. به لحاظ درآمدی 84 درصد افراد کمتر از 1.5 میلیون تومان در ماه درآمد دارند.در آخر نیز نتایج اولیه نشان داد که تنها 22 درصد افراد مایل به ادامه زندگی در این محله هستند. جهت تحلیل اطلاعات از روش تحلیل آماره T و‌همچنین تحلیل‌همبستگی در نرم افزار Spss استفاده خواهیم نمود. قبل از آن نیاز است تا وضعیت توزیع داده‌ها(نرمال و یا غیرنرمال) را با استفاده از روش آزمون کولموگروف اسمیرنوف انجام داده‌ایم که نشان داد داده‌ها به شکل نرمال توزیع گردیده‌اند . جدول 2-خلاصه نتایج پرسشنامه مجموع خیلی زیاد زیاد متوسط کم خیلی کم 400 36 52 152 76 84 کفسازی 400 32 48 116 88 116 نورپردازی 100 8 20 124 140 108 فضای سبز 400 48 44 116 108 84 فضای مکث 400 20 44 124 116 96 نفوذپذیری 400 72 68 132 64 64 نظم 100 36 68 88 100 108 پاکیزگی 400 64 52 84 116 92 مبلمان 400 24 28 144 104 100 رنگ 400 20 16 140 116 108 فضای تفریحی 400 24 24 132 116 104 تنوع 400 16 16 136 112 120 چینش عناصر طراحی 400 32 36 128 108 96 حضور افراد بزهکار 400 28 24 112 108 128 مزاحمت‌های خیابانی 400 36 32 112 108 112 تعاملات 100 8 16 124 124 128 مقیاس 400 60 76 112 76 80 مراکز خرید 400 24 32 128 100 116 پیاده مداری منبع: پرسشنامه جدول 3- تحلیل آماره t برای شاخص‌های امنیت در فضاهای محله اسلام‌آباد آماره T میانگین متوسط میانگین آماره سطح معناداری رتبه مطلوبیت کفسازی 12.920 3 2.7 0.000 8 نورپردازی 7.688- 3 2.48 0.001 16 فضای سبز 1.321 3 2.2 0.000 4 فضای مکث 14.499- 3 2.66 0.000 13 نفوذپذیری 7.864- 3 2.44 0.001 1 نظم 12.273- 3 3.05 0.002 15 پاکیزگی 5.707- 3 2.56 0.000 3 مبلمان 14.561- 3 2.76 0.001 10 رنگ 16.540- 3 2.43 0.000 12 فضای تفریحی 2.605 3 2.31 0.000 10 تنوع .489 3 2.37 0.000 14 چینش عناصر 11.828- 3 2.24 0.002 5 حضور افراد بزهکار 2.432- 3 2.5 0.000 6 ‌مزاحمت‌های خیابانی 9.387- 3 2.29 0.002 9 مقیاس 21.379- 3 2.13 0.000 2 مراکز خرید 19.87- 3 2.93 0.000 11 پیاده‌مداری 18.786- 3 2.37 0.000 7 در این پژوهش عدد 3 به عنوان وضعیت متوسط در نظر گرفته شده است. اعداد بیشتر از 3 به معنای وضعیت نامطلوب(رضایتمندی کم و خیلی کم) و اعداد کمتر از 3 به معنای وضعیت مطلوب(رضایتمندی زیاد و خیلی زیاد) می‌باشد. همانطور که مشخص است میزان رضایتمندی از تمامی شاخص‌ها نسبت به وضع متوسط و مطلوب‌ بدتر و نامناسب‌تر بوده و در بین کلیه شاخص‌ها تنها وضعیت مراکز خرید در حد متوسط می‌باشد. آزمون فرضیات به نظر می رسد ارتباط مستقیم و معناداری میان رعایت اصول طراحی محیط و شاخص‌های احساس امنیت شهری می‌باشد. به عبارتی می‌توان با کاربرد صحیح طراحی محیطی موجبات ارتقای سرزندگی در این فضاها را فراهم نمود. جهت بررسی این فرضیه از روش تحلیل‌همبستگی استفاده گردیده است که رابطه میان دو متغیر را بررسی می‌نماید. در این بخش تلاش گردیده تا با استفاده از نرم افزار SPSS به این تحلیل پرداخته شود که در آن پارامترهای طراحی محیطی از جمله کفسازی، دسترسی، نورپردازی، مقیاس و ... در یک طرف و در طرف دیگر پارامترهای امنیت شامل جرم و بزهکاری، مزاحمت‎ها و حضور افراد بزهکار اضافه گردیده و جهت بررسی این فرضیه از روش تحلیل‌همبستگی استفاده گردیده است که رابطه میان دو متغیر را بررسی می‌نماید که نتیجه این تحلیل در محله اسلام آباد مطابق جدول زیر می‌باشد: جدول 4- بررسی رابطه امنیت و طراحی محیطی طراحی Spearman's rho 0.71 Correlation Coefficient امنیت 0.043 Sig. (2-tailed) 400 N منبع: نرم افزار SPSS در تحلیل‌همبستگی خواهیم داشت: ضریب(Correlation Coefficient) بین ۰ تا ۰٫۲۹ نشان دهنده ‌همبستگی ضعیف ضریب بین ۰٫۳۰ تا ۰٫۶۹ نشان دهنده‌ همبستگی متوسط ضریب بین ۰٫۷۰ تا ۱ نشان دهنده‌ همبستگی قوی مطابق جدول 4 میزان‌همبستگی میان رعایت اصول طراحی و امنیت شهری در محله اسلام اباد در منطقه 2 کلانشهر تهران برابر 0.71می باشد که نشان دهنده‌ همبستگی قوی میان این دو متغیر است. ‌همچنین در این محله مقدار Sig بدست آمده 0.043 (کمتر از 0.05) است که معناداری این دو متغیر را تایید می‌نماید لذا فرضیه H0که عدم معناداری رابطه میان دو متغیر را بیان می‌نماید رد و فرضیه اصلی آن تایید می‌گردد. به نظر می‌رسد با توجه به وضعیت محدوده مورد مطالعه؛ میزان رضایت از وضعیت شاخص‌های امنیت در آن کمتر از حد متوسط باشد. جهت بررسی این فرضیه از میانگین شاخص‌ها استفاده گردیده است. مطابق نتایج بدست آمده میانگین تمامی شاخص‌ها به جز شاخص نظم در محدوده برای سایر شاخص‌ها کمتر از 3 بدست آمده است. این مساله فرضیه H0که رضایتمندی افراد را بیان می‌نماید رد و فرضیه اصلی تایید می‌گردد. در انتها نیز جهت جمع بندی مطالعات صورت گرفته در ابعاد نظام کالبدی، نظام اجتماعی-فرهنگی و نظام اقتصادی تلاش می شود تا با استفاده از روش تحلیل SWOT به ارائه راهکار در این زمینه پرداخته شود که نتایج آن به شرح زیر است: جدول 5- تحلیل سوات نظام کالبدی در محدوده مورد مطالعه بعد عوامل قوت نقش ساختاری در سازمان فضایی کالبدی منطقه 2 شهرداری شهر تهران استقرار در امتداد محور بزرگراهی چمران کیفیت محیطی مناسب به دلیل وجود فضاهای سبز موجود چشم انداز گسترده به کوه‌های شمالی و دره‌های جنوبی وجود چشم اندازهای طبیعی مناسب در منطقه، محله و محدوده مورد مطالعه که تاثیر بالایی بر ارتقای سرزندگی و آسایش روانی ساکنان دارد. وجود محورهای ارتباطی منطقه ای و فرامنطقه‌ای در منطقه و نزدیکی به بزرگراه‌ها و ... عرض مناسب پیاده‌روها در برخی نقاط محله که به عنوان یکی از عوامل موثر بر امنیت شهری مطرح می‌باشد. وجود اراضی بایر و فاقد کاربری برای ایجاد پارکینگ و برخی فضاهای موردنیاز ساکنین محله و رفع کمبودهای آن وجود فضای سبز و طبیعی در نقاط مختلف محله که می‌توان با طراحی مناسب آن موجبات بهبود منظر شهری در محله و محدوده را فراهم نمود ضعف عدم ایمنی عابرین پیاده در محدوده خیابان‌های معابر موجود در محله کمبود انواع مبلمان‌های شهری جهت نشستن و برقراری تعاملات اجتماعی با سایرین در نقاط مختلف محله فرسودگی انواع مبلمان شهری موجود در محله و چهره زشت و نامناسب آنها که موجب بروز ناآرامی‌های ذهنی در ساکنین می‌گردد. طراحی غیرتخصصی و نامناسب و عدم تطابق با اصول طراحی فضاهای محله عدم طراحی مناسب فضاهای بازی و تفریح کودکان و فقدان ایمنی و امنیت در آن نماسازی نامناسب ساختمان‌ها در محدوده عدم وجود‌همبستگی در کف و جداره کیفیت پایین کفپوش‌ها در محدوده کیفیت پایین ابنیه عدم سازگاری کاربری‌ها با نیاز محله و ساکنین آن و ایجاد انواع مزاحمت‌ها عدم اختلاط مناسب کاربری در محله ضعف در نظارت قانونی و اجتماعی در محدوده فرصت منظر شهری مناسب در منطقه و محله وجود اراضی بایر و دست نخورده و امکان برنامه‌ریزی برای آن در راستای ایجاد کاربری‌های مکمل با فضای سبز طراحی شده در محله ایجاد محیطی پایدار با تعامل با طبیعت، کارکردهای تفریحی اقتصاد توسعه قرارگیری محدوده در حوزه‌ای با تمایل بالا برای ساخت و ساز و امکان پیشرفت در آن با توجه به موقعیت منطقه و امکان پیشرفت و توسعه آن امکان تقویت نقش محله با طراحی مناسب پارک و ارائه خدمات مناسب به افراد امکان تقویت امنیت و احساس امنیت با طراحی مناسب فضاهای محله و ایجاد فضاهای طراحی شده در آن امکان تزریق فعالیت‌های گذران اوقات فراغت در محله از جمله مکانیابی کافی‌شاپ در محدوده طراحی شده امکان تقویت قرارگاه‌های رفتاری در محدوده جهت افزایش تعاملات اجتماعی وجود پتانسیل‌های مناسب جهت تقویت فضاهای‌همگانی و افزایش تعاملات اجتماعی میان ساکنین با ایجاد فضاهای سبز طراحی شده در محله عدم نیاز به تخریب گسترده در محدوده با توجه به خالی بودن آن از انواع کاربری‌ها خالی بودن محدوده انتخاب شده و عدم نیاز به تخریب گسترده در آن تهدید نورپردازی نامناسب در محدوده و ایجاد احساس ناامنی در ساکنین محله کفسازی نامناسب در بسیاری از نقاط محدوده و نیاز به بازسازی آن در سریعترین زمان فرسودگی کالبدی در محدوده طراحی نامناسب فضاهای دسترسی در محدوده وجود فضاهای بی دفاع در محدوده موردمطالعه و امکان بروز برخی تخلفات در محله مانند فضاهای زیر پل و ... جدول 6-.تحلیل سوات نظام اجتماعی- فرهنگی در محدوده موردمطالعه بعد عوامل قوت حضور افراد قدیمی در سطح محله که بر‌هویت آن تاثیرگذار خواهد بود(15 درصد افراد مصاحبه شده بیش از 15 سال سابقه سکونت در محله را دارند) وجود روابط فامیلی میان ساکنین ضعف کمبود فضاهای عمومی مناسب جهت برقراری تعاملات اجتماعی میان افراد بدنامی محدوده در تفکر بسیاری از افراد فقدان چشم ناظر و کمبود نظارت عمومی فرصت تمایل ساکنین در راستای ایجاد فضاهای اجتماعی مناسب تهدید حضور افراد بزهکار و معتاد در سطح محدوده بخصوص در فضاهای بی دفاع آن بروز انواع مزاحمت‌ها برای ساکنین بخصوص برای زنان و کودکان تمایل برخی افراد به ترک محله و امکان خالی شدن آن از سکونت مصرف مواد مخدر در برخی نقاط محله جدول 7- تحلیل سوات نظام اقتصادی در محدوده موردمطالعه بعد عوامل قوت نزدیکی به مرکز شهر و امکان تامین نیازهای ساکنین از محیط پیرامون ضعف کمبود مراکز تجاری فعال در محدوده وجود برخی کاربری‌های ناسازگار عدم اختلاط مناسب کاربری در محدوده فرصت امکان تقویت نقش تجاری و خدماتی محدوده با ایجاد برخی فعالیت‌ها و کاربری‌ها در محدوده مورد مطالعه در پیرامون سایت طراحی شده امکان تقویت امنیت و احساس امنیت با تقویت نقش عملکردی و خدماتی محله امکان تقویت نقش تجاری محدوده به عنوان یک قطب فعال در منطقه تهدید نبود فعالیت‌های شبانه و 24 ساعته در محدوده که موجب ناامنی بیشتر آن گردیده است. کیفیت پایین خدمات در محدوده کمبود انواع کاربری‌های خدماتی، فراغتی و تفریحی در محدوده ناامنی محیطی ناشی از فعالیت‌های غیررسمی و غیرقانونی بحث و نتیجه گیری همان گونه که پیشتر نیز اشاره شد، امنیت یکی از نیازهای اساسی در ساختارهای شهری و حفظ آن از مهمترین مسائل در کیفیت زندگی شهری است. منطقه 2 کلانشهر تهران نیز به عنوان یکی از مناطق با اهمیت بالا و متراکم در کلانشهر تهران بوده که در برگیرنده برخی محلات با ویژگی‌های ناپایداری و سطح امنیت نسبتا پایین بوده است. یکی از این محلات محله اسلام آباد در امتداد طولی این منطقه می‌باشد که به عنوان محله ای غیررسمی و ناپایدار شناخته می‌شود که این پژوهش تلاش نمود تا به بررسی وضعیت آن به لحاظ برخورداری از شاخص‌های امنیت و بهره گیری از پتانسیل های آن در راستای افزایش امنیت برای شهروندان و ساکنان این منطقه بپردازد. لذا در محدوده مورد مطالعه این پژوهش که دربرگیرنده محله اسلام آباد در منطقه 2 شهر تهران است، نیاز است تا شرایط لازم جهت حضور بیشتر شهروندان از طیف های گوناگون در این محدوده از طریق شکل گیری یک پارک شهری منطبق بر اصول طراحی محیط و با بهره گیری از رویکرد CPTED و در نهایت تامین احساس امنیت در فضاهای مختلف آن فراهم گردد. یافته‌های تحلیلی این پژوهش حاصل از تحلیل ‌همبستگی نشان می‌دهد که میان رعایت اصول طراحی محیط و احساس امنیت در فضاهای شهری رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. همچنین مطالعات صورت گرفته در محدوده مورد مطالعه نشان می‌دهد که در حال حاضر شاخص‌های امنیت در وضعیت بسیار نامطلوبی قرار دارند و ساکنین نسبت به تمامی شاخص‌ها احساس نارضایتی دارند. این نتیجه بر اساس میانگین امتیازات بدست آمده از روش تحلیل آماره T بدست آمده است. بنابراین در این راستا و جهت افزایش احساس امنیت برای کاربران در این محدوده، مهمترین راهکارهای طراحی محیطی پیشنهادی این پژوهش عبارتنداز: v افزایش کنترل رسمی و قانونی در سطح محدوده طراحی شده (پارک) v ایجاد فضاهای مناسب پیاده‌روی در پارک v کفسازی مناسب محدوده طراحی شده و بکارگیری خلاقیت در شکل ، فرم، رنگ و سایر موارد v طراحی فضاهای مختلف محدوده متناسب با نیاز افراد معلول، سالمند و کم توان و ایجاد فضاهای‌همه شمول v کنترل تردد وسایل نقلیه به درون محدوده با استفاده از شیوه‌های مختلف طراحی از جمله تغییر عرض مسیرهای دسترسی، کفسازی مناسب و برجسته مسیرها، نصب سرعت گیر و ... v رعایت اصل مقیاس در طراحی فضاها و پرهیز از ایجاد فضاهای بزرگ مقیاس در محدوده v پرهیز از ایجاد فضاهای تاریک، پنهان و فاقد دید بصری v نورپردازی مناسب فضاهای محدوده و استفاده از عناصر روشنایی زیبا و جذاب در پارک در اشکال مختلف پایه کوتاه، متوسط و بلند v پرهیز از ایجاد تراکم بیش از حد فضای سبز در پارک v طراحی فضاهای خوانا و قابل تشخیص و جلوگیری از احساس گیج شدن و ترس از گم شدن v استفاده از رنگ‎های متنوع در طراحی مبلمان شهری موجود در پارک v v ایجاد فضای بازی مناسب برای کودکان در عین رعایت اصل ایمنی و امنیت v افزایش فضاها و کاربری‌هایی که ساعات کاری آنها شبانه‌روزی است. v پرهیز از ایجاد بدنه‌های صلب و بسته در پارک v ساماندهی پوشش گیاهی موجود در پارک و عدم پوشانندگی و محصور نمودن میدان دید v در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎرﺑﺮی‌ﻫﺎی ﻣﺨﺘلف ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﻮع در ﺑﺪﻧﻪ‌ﻫﺎ و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ در آنها v مکانیابی فضاهای مناسب جهت برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در پارک v استفاده از المان‌های جذاب و تاکیدی جهت جلب توجه گروه های مختلف سنی v کاربرد مناسب آب و نور در نقاط مختلف پارک v ایجاد امکان گردهمایی و فعالیت افراد مختلف و انجام فعالیت‌های مشارکتی در پارک v مکانیابی مناسب فضاهای خرید کوچک مانند سوپرمارکت‌ها در چند نقطه از پارک در ادامه نیز طرح راهبردی کلی جهت دستیابی به راهکارهای پیشنهادی و افزایش احساس امنیت با بهره گیری از رویکرد CPTED در محله اسلام آباد منطقه 2 شهرداری تهران، ارائه می گردد. نقشه 2- طرح راهبردی پیشنهادی ارتقای امنیت در محدوده پارک با رویکرد طراحی محیطی فهرست منابع Jongejan A., Woldendorp, T. A Successful CPTED Approach: The Dutch ‘Police Label Secure Housing. Built Environment 2013 March; 39(1): 31-48. یزدانی، مجید، عباس پور، رضا، رجائی پور، مصطفی. راهکارهای تبدیل فضاهای غیرقابل دفاع به فضاهای قابل دفاع در راستای پیگیری از جرم در معماری و طراحی. ‌همایش ملی معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی. فروردین 1391؛ مشهد: موسسه آموزش عالی خاوران؛ 1391. کلانتری، محسن، حیدریان، مسعود، محمودی، عاطفه. ایمن سازی فضای کالبدی شهرها در برابر بزهکاری با استفاده از راهبردهای پیشگیری جرم یا طراحی محیطی، فصلنامه دانش انتظامی 1389؛ 3: 51-74. Beeler, J. N. Security Planning for Public Spaces: testing a proposed CPTED rating instrument in Berlin, Germany, A Thesis Presented to the Fulfillment of Requirements for the Degree of Master of Arts in Urban and Regional Planning, Graduate School of the University of Florida; 2012. Bonnete, C. Sophie, B. and Pascal, G. Effects of Security Location on Socital Security in France. Population 2007: 61(1): 4170. صالحی، اسماعیل. ویژگی‌های محیطی فضاهای شهری امن. مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و معماری ،تهران: 1387. مدنی پور، علی. طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرآیندی اجتماعیمکانی. ترجمه فرهاد مرتضایی. تهران: شرکت انتشارات و برنامه ریزی شهری؛ 1387. حسنی، علیرضا، هاشمی فدکی، الهه سادات‌. ایجاد سرزندگی شبانه شهری با رویکرد طراحی فضاهای شهری 24 ساعته نمونه موردی: خیابان آزادشهر. ‌هشتمین ‌همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت آز معماری بومی تا شهر پایدار. دی ماه 1392؛ مشهد: موسسه آموزش عالی خاوران؛ 1392. نظم فر، حسین، علوی، سعیده، عشقی چهاربرج، علی. ارزیابی امنیت در فضاهای عمومی شهری (نمونه موردی: پارک های شهر تهران). برنامه ریزی و آمایش فضا 1397؛ 22(2): 65-52. احمدآبادی، زهره، صالحی هیکویی، مریم، احمدآبادی، علی. رابطه مکان و جرم (مطالعه آسیب شناسی گیم نت های تهران). فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی 1386؛ 7(27): 253-276. پورجعفر، محمدرضا، محمودی نژاد، هادی، رفیعیان، مجتبی، انصاری، مجتبی. ارتقای امنیت محیطی و کاهش جرائم شهری با تاکید بر رویکرد CPTED. نشریه بین المللی علوم مهندسی، ویژه نامه مهندسی معماری و شهرسازی 1387؛ 19(6): 82-73. اسدی، روشنک، توحیدی راد، سعید، دهقانی اشکذری، عباس، کشاورز شعبانی، یزدان. ارزیابی تاثیر رویکرد طراحی محیطی (CPTED) بر تعاملات انسان با محیط، در جهت ارتقاء امنیت در مجموعه های مسکونی. دومین همایش ملی معماری و شهرسازی در گذر زمان. اردیبهشت 1393؛ قزوین: دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) واحد قزوین:1393. Plaster S., Carter S. Planning for Prevention: Sarasota, Florida’s Approach to CPTED. Florida: Florida Criminal Justice Executive Institute, Tallahassee, 1993. محمودزاده، حسن، عسکرنژاد، رقیه، رضازاده، زهرا. تحلیل توزیع فضای سبز شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: شهر اردبیل). پژوهش‌های جغرافیای برنامه ریزی شهری 1395؛ 4(4): 715-691. بمانیان، محمدرضا، محمودی نژاد، هادی. تحقیقی در سنجش عوامل تاثیرگذار بر احساس امنیت شهری نمونه موردی: شهر کرمان. فصلنامه مدیریت شهری 1387؛ 19: 71-59 . اکبرپور، محمد، رمضانی، مرتضی. نقش کاربری اراضی شهری در تشکیل الگوهای بزهکاری در محلات اسکان غیر رسمی. فصلنامه انتظام اجتماعی 1396؛ 9(3): 109-134. [1]- مقاله حاضر برگرفته از پایان نامه کارشناسی ارشد نویسنده اول با همین عنوان به راهنمایی نویسنده دوم و مشاوره نویسنده سوم در دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران می‌باشد. [2]- دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران [3]- استادیار، گروه مهندسی محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران (نویسنده مسئول مکاتبات) [4]- استادیار، گروه علوم محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران 1- M.Sc., Department of Environmental Engineering, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran 2- Assistant Professor, Department of Environmental Engineering, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran *(Corresponding Authur) [e-mail] 3- Assistant Professor, Department of Environmental Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran [8]- Crime Prevetion Through Environmental Design (CPTED) [9]- C. Ray Jeffrey محقق جرم شناسی در حوزه برنامه ریزی شهری (1921- 2007) [10]- Oscar Newman، معمار، نظریه پرداز و برنامه ریز (1935-2004)، صاحب نظریه "فضاهای قابل دفاع" [11]- Greenacre Park, New York City

چکیده انگلیسی:

Abstract From the beginning of human creation, the need for security has been always as one of the basic needs of human and providing this was as one of the most important issues in human societies. On the other hand, urban parks are one of the most principal areas in urban environment that their security issue is very crucial. The purpose of this study is to investigate the CPTED approach to promote environmental security in urban parks, however, today it is neglected the security improvement necessity and potential capacity of urban parks in decreasing or preventing crimes. The study is a descriptive-analytical research and the study area is ​​Islamabad neighborhood located in 2nd region of Tehran metropolitan’s municipality, which is an old neighborhood with unsuitable physical structure, low permeability and high rate of crime occurrence, at the same time with convenient accessibility to different point of the city. Using field studies, the present status of this neighborhood has been investigated and then using questionnaire which according to Cochran Formula had 400 participants among the park’s users, are collected their views about environmental security indicators. Finally, the collected data are analyzed using correlation analysis method, t-statistical analysis and also SWOT analysis, and then security enhancement strategies in urban parks, are presented. The results show that the present situation in this area in terms of security, is an improper condition, which the research emphasize the necessity of an urban park development with utilization of crime prevention through environmental design solutions and finally according to the proposed approaches, a strategic plan have been presented in order to develop and design the urban park.