اندیشه‌های عرفانی–اخلاقی ابن‌پاقودا و غزالی با تأکید بر دو اثر الهدایه الی فرائض‌القلوب و احیاء علوم‌الدین

محورهای موضوعی : مسیحیت

حسین علی جعفری ¹ (دانشجوی دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
طاهره حاج ابراهیمی ² (طاهره حاج ابراهیمی دانشیار ادیان و عرفان تطبیقی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1400/09/26 تاریخ پذیرش : 1400/09/26 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: محمد غزالی, بَحیا ابن‌پاقودا, الهدایه الی فرائض‌القلوب, احیاء علوم‌الدین, اخلاق عرفانی, وظایف قلبی,

چکیده مقاله :

هدف مقاله حاضر بررسی اندیشه های عرفانی- اخلاقیِ بحیا بن‌یوسف ابن‌پاقودا و ابوحامد محمد غزالی با تمرکز بر دو کتاب احیاء علوم الدین و الهدایه الی فرائض القلوب است. در این مقاله می کوشیم تا مؤلفه ها و مضامین مشترکِ اندیشه‌های عرفانی- اخلاقی بحیا ابن‌پاقودا و غزالی را در دو سنت عرفانیِ اسلام و یهود، بازخوانی کنیم. بر اساس مطالعه ی دو اثر، شباهت هایی زیادی میان اندیشه ی عرفانی-اخلاقی غزالی و ابن‌پاقودا وجود دارد، به‌نحوی که اگرچه شاید نتوان اثر ابن‌‌پاقودا را تقلیدی از منظومه فکری و کتاب غزالی دانست، اما میزان نزدیکیِ اندیشه‌های‌شان در حوزه ی عرفان و اخلاق، قابل‌توجه است. اندیشه ی ابن‌پاقودا در کتاب الهدایه، که شاید بتوان تأثیراتی از اندیشه اخوان‌الصفا و فلوطین را در آن یافت، بر اهمیت روحانیت و تقوای درونی به‌عنوان انگیزه‌های اساسی هر نوع رفتار دینی و اخلاقی تاکید می کند که او آن ها را وظایف قلبی می نامد. این نوع اندیشه ی عرفانی-اخلاقی با تفکر عرفا و اهل تصوف در عالم اسلام به خصوص غزالی دارای وجوه مشترک بسیاری است. لذا، بررسی دو اثر، نشان دهنده ی این است که اخلاقیات هردو رنگ و بویی از جنس تصوفِ مبتنی بر زهد را دارا است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present investigation is a comparative study of the mystical reflections and ethical thoughts of the Qazali and Bahya according to their books: The Revival of the Religious Sciences and Duties of the Heart. The pivotal question is what mystical, theological and ethical thoughts can one emerge from the works of Bahya and Qazali? The results shows a significant similarities between the structure of Qazali’s and Bahya theological and mystical thoughts. Although we could not assume that Bahya's work is entirely an imitation of Qazali’s mystical poems and books, it somehow echoes Qazali’s teachings. Bahya describes the religious acts as the Duties of The Heart, and these are consisted of the internal piety and full-fledged adherence to the religious master. There are some traces of   Ikhvān al-Sāfā and Plotinus in his writings. Thus Bahya's thoughts has so many similarities with Muslims’ mystics and specially Sufis.

منابع و مأخذ:

• ابراهیمی دینانی، غلامحسین، فیلسوفان یهودی و یک مساله بزرگ، تهران، هرمس، 1388.


• بن‌پاقودا الاندلسی، بحیا، الهدایه الی فرائض‌القلوب، تصحیح: ابراهیم سالم بن بنیامین یهودا، هلند، انتشارات بریل، 1912-1907.


• تاجیک، محمدرضا «صوفی شالوده‌شکن: غزالی و واسازی عارفانۀ متن»، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 7، شماره 1، 1390.


• زرین­کوب، عبدالحسین، فرار از مدرسه، درباره زندگی و اندیشه ابوحامد غزالی، تهران، انجمن آثار ملی، 1353.


• عثمان، عبدالکریم، روان‌شناسی از دیدگاه غزالی‏‏، ترجمه سیدمحمدباقر مجتبی،‏‎ تهران، ‎‏دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1361.


• غزالی طوسی، ابوحامد محمد، کتاب الاربعین، ترجمه برهان‌الدّین حمدی، تهران: اطّلاعات، 1386.


• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.


• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم‌الـدّین، ترجمه مؤیدالدّین محمّد خوارزمی، به‌کوشش حسین خـدیوجم، تهـران، علمی و فرهنگی، 1386.


• غزالی، ابوحامد، المنقذ من‌الضلال، ترجمه صادق آئینه‌وند، تهران، امیرکبیر، 1360.


• غزالی، ابوحامد، نصیحت‌الملوک، به‌تحقیق جلال‌الدین همایی، تهران، هما، 1367.


• لیمن، الیور، سنت فلسفی یهودی در جهان اسلام، مترجمان مهدی وهابی و مرتضی کربلایی­لو، تهران، آستانه، 1385.


• نیکلسون، رینولد، تصوف اسلامی و رابطه انسان با خدا، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران، سخن، 1374.


• همایی، جلال‌الدین، غزالی­نامه، تهران، فروغی، 1342.

 

• Cohn-Sherbok, Dan, Medieval Jewish Philosophy an Introduction, London & NewYork: Routledge, 1996.


• Dauber, Jonathan, Knowledge of God and the Development of Early Kabbalah, the Netherlands: BRILL, 2012.


• De Lange, Nicholas, An Introduction to Judaism, University of Cambridge,2002.


• Ibn Pakuda, Bachya, Duties of the Heart, Yaakov Feldman (trans.) Northvale, NJ: Jason Aronson Inc,1996.


• Lobel, Diana, A Sufi-Jewish Dialogue: Philosophy and Mysticism in Bahya ibn Paquda's “Duties of the Heart” (Jewish Culture and Contexts), University of Pennsylvania Press,2007.


• Mansoor, Menahem, Jewish History and Thought an Introduction, NJ: KTAV Publishing House,1991.


• Mittleman, Alan, Holiness in Jewish Thought, Oxford University Press,2018.


• Scholem, G. Origins of the Kabbalah, Princeton: University Unites States,1990.


• Schultz, Joseph P. Judaism and the Gentile Faiths: Comparative Studies in Religion, associated university presses, Inc,1981.


• Seviri, Sara, “Jewish–Muslim Mystical Encounters in the Middle Ages with Particular Attention to al-Andalus. viewed 29 November 2019, < https://www.academia.edu/35333184/


• Sherwin, Byron L. In Partnership with God Contemporary Jewish Law and Ethics, Syracuse University Press,1990.