حدیث «خَلقَ اللهُ آدمَ عَلی صُورَتِه» در ادیان ابراهیمی

محورهای موضوعی : مسیحیت

علی دلشاد نداف ¹ , شهرام پازوکی ²

1 - دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد گروه ادیان و عرفان، مؤسسه‌ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/28 تاریخ پذیرش : 1399/09/28 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: احادیث حکمی, عرفان, اسرائیلیّات, صورت خدا, ادیان ابراهیمی,

چکیده مقاله :

عرفا بر این باورند که حدیث نیز مانند کتاب الله دارای ظاهر و باطن است و تأکید آن‌ها بر درک و فهم حدیث به جای توجّه به سلسلة راویان می‌باشد. نکتة بسیار مهم نگرش فراتاریخی و تأویلی آن‌ها در مواجهه با احادیث حِکمی و عرفانی است که ناشی از نوع نگاه آن‌ها می‌باشد. آنان معتقدند روش محدّثین که بیشتر بر سند حدیث تکیه می‌کنند، چه بسا حدیث را از درک محتوایش باز ‌دارد. به عنوان مثال روایت آفرینش آدم بر صورت خداوند، نخستین بار در سفر پیدایش مطرح می‌شود و از جمله مستندات صوفیه و عرفا است که اکثر فقها و محدّثین با توجه به این‌که این آموزه نخستین بار در کتاب مقدّس یهودیان آمده، آن را اقتباسی از مواریث یهودی دانسته، عنوان اسرائیلیّات به آن داده و جزء احادیث موضوعه و مجعول و لذا مردود به شمار می‌آورند؛ در حالی‌که از دید عرفا در همة ادیان اعتقاد به این‌که خداوند آدم را به صورت یا حقیقت خویش آفریده، یک اصل و حقیقت معنوی است و این‌که در یکی (یهودیّت) به صراحت در تورات آمده و در دیگری (اسلام) در قرآن به همان عبارت نیامده ولی در روایات آمده، نمی‌تواند دلیلی بر بی‌اساس و موضوعه بودن آن باشد.

چکیده انگلیسی:

Mystics and Sufis believe that the hadith, as the book of Allah, has an appearance and a reality. A very important point is the meta-historical and hermeneutic view of the mystics in confrontation of mystical and Sufi hadiths which is due to their kind of view. They believe that the way of the hadith narrators, which noted more on the hadith evidence, excludes hadith from perception its contents. For example, the narrative of Adam’s creation on God’s image which the first time mentioned in Genesis, is one of the documentation of Sufis, Considering that this teaching was first mentioned in Bible, jurists and hadith narrators, consider it as an adaptation from Jewish heritage, giving it the title of the Isra'iliyyat (attributing to Israil), and consider it spurious hadiths. While from the sight of Mystics, in all Abrahamic religions, this belief that God created Adam in his Image or truth, is a principle and spiritual truth and the fact that in one (Judaism) it is explicitly mentioned in the old testament, and in another (Islam), the same phrase is not mentioned in the Qur'an but in narrative was seen, cannot be a reason for its spurious. 

منابع و مأخذ:

• قرآن مجید.


• کتاب مقدّس، انگلستان، ایلام، 2012م.


• عهد جدید بر اساس کتاب مقدّس اورشلیم، ترجمۀ پیروز سیار، تهران، نی، 1394ش.


• ابن ابی الحدید، عزّالدّین، شرح نهج البلاغه، قم، مرعشی نجفی، 1404ق.


• ابن ابی عاصم، عمرو، کتاب السنة، بیروت، المکتب الاسلامی، 1413ق.


• ابن تیمیّه، تقی الدّین، دقائق التفسیر، دمشق، مؤسسة علوم القرآن، 1404ق.


• ابن حنبل، احمد بن محمّد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.


• ابن عربی، محی الدّین، فتوحات مکّیه، مصر بی‌نا، 1405ق.


• همو، فصوص الحکم، تهران، الزهراء، 1370.


• ابن منبه، همام بن منبه، صحیفة همام، مکتبة الخانجی، قاهره، 1406ق.


• ابوریّه، محمود، شیخ المضیره ابو هریره، دار المعارف، مصر،1970م.


• اشعری، ابوالحسن علی، مقالات الاسلامیین، ترجمة محسن مؤیّدی، تهران، امیرکبیر، 1362ش.


• آملی، سیّد حیدر، نص النصوص فی شرح الفصوص، تهران، توس، 1367ش.


• بخاری، محمّد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.


• جامی، عبدالرّحمن، نقد النّصوص فی شرح نقش الفصوص، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1370ش.


• جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهیدالقواعد ابن ترکة اصفهانی، تهران، الزهراء، 1372ش.


• جیلی، عبدالکریم، الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل، مصر، مکتبة الزهران، بی‌تا.


• خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381ش.


• ذهبی، شمس الدّین محمّد بن احمد بن عثمان، میزان الاعتدال فی نقد الرّجال، بی‌جا، دارالفکر، بی‌تا.


• سلمی، ابو عبدالرّحمن، حقایق التّفسیر(تفسیر السلمی)، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2001م.


• شولم، گرشوم، جریانات بزرگ در عرفان یهودی، ترجمة فریدالدّین رادمهر، تهران، نیلوفر، 1389ش.


• صدوق، محمّد بن علی بن حسین بن بابویه القمی، التوحید، قم، جامعة مدرّسین، بی‌تا.


• همو، عیون اخبار الرّضا، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1404ق.


• طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی علوم القرآن، بیروت، دارالمعرفة، 1408ق.


• طبرسی، ابی منصور احمدبن ابی طالب، الاحتجاج، نجف، منشورات نعمان، 1386ق.


• عفیفی، ابوالعلاء، شرحی بر فصوص الحکم، ترجمة نصرالله حکمت، تهران، الهام، 1380ش.


• عقیلی، محمّد بن عمرو، الضعفاء الکبیر، بیروت، دار الکتب العلمیّه، 1418ق.


• غزّالی، ابوحامد، احیاء علوم الدّین، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.


• قیصری، داوود، شرح فصوص الحکم، تهران، علمی و فرهنگی، 1375ش.


• کاشانی، عزالدّین محمود، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تهران، هما، 1391ش.


• کتاب السنن التقویم فی تفسیر اسفار العهد القدیم مبنی علی آراء افاضل اللاهوتیین، بیروت، مجمع الکنائس فی شرق الادنی، 1973م.


• کلینی، محمّد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیّه، 1363ش.


• کوهن، آبراهام، گنجینه‌ای از تلمود، تهران، چاپخانة زیبا، 1350ش.


• مازندرانی، محمّد صالح، شرح کافی الاصول و الروضه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ق.


• مجلسی، محمّد باقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث الاسلامی، 1403ق.


• موسی بن میمون، دلالة الحائرین، بی‌جا، مکتبة الثقافة الدینیّه، بی‌تا.


• مولوی، جلال الدّین محمّد، کلیّات شمس، تهران، امیرکبیر، 1362ش.


• مک‌گراث، الستر، درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمه‌ عیسی دیباج، تهران، روشن، 1385ش.


• نیشابوری، مسلم بن حجّاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، 1403ق.


• نصر، سیّد حسین، معرفت و معنویّت، ترجمة انشاالله رحمتی، تهران، سهروردی، 1381ش.


• Arthur Buttrick, George, The Interpreter’s Bible, Abingdon Press, New York, 1995.


• Charles, R. H., The Apocrypha and Pseudepigrapha, The Clarendon Press, Oxford, 1913.


• Good Speed, Edgar. J., The Apocrypha, The University Of Chicago Press, Chicago, 1939.


• Ginzberg, Louis, The Legends of the Jews, Jewish Publication Society, Philadelphia, 2003.


• Goldziher, Ignaz, "Abd Al-Karim B. Ibrahim Al-djilli", First Encyclopedia of Islam, J.Brill, 1993.


• McCasland, S. Vernon, “The Image of God, According to Paul”, Journal of Biblical Literature, vol.69, no.2, 1950.


• Scholem, Gershom, Origins of the Kabbalah, Princeton University Press,


• Idem, Zohar, The Book of Splendor, Rider and Company, London, 1977.