بررسی وضعیت سواد محیط زیستی سازمان های مردم نهاد محیط زیستی با توجه به سطوح تحصیلی مختلف
منا حسن زاده طالشی 1 , صمد ایزدی 2 , کامران نصیراحمدی 3 , میمنت عابدینی 4 , محسن احمدپور 5
1 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 - دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
3 - استادیار دانشگاه علم و فناوری مازندران، بهشهر، ایران.
4 - دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
5 - استادیار گروه علوم محیط زیست، دانشکده علوم دریایی و محیطی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
کلید واژه: دانش محیطزیستی, سازمانهای مردمنهاد, نوآوری در آموزش, نگرش محیطزیستی, رفتار محیطزیستی.,
چکیده مقاله :
سواد محیط زیستی به عنوان یکی از عوامل اصلی آموزش محیط زیست را می توان یک نظام فکری جدید اطلاق نمود که در آن دانش، نگرش و رفتار بایستی در جهت هماهنگی با طبیعت متحول گردد. بنابراین بررسی مولفه های سواد محیط زیستی در جوامع و سازمان های مختلف به منظور نو سازی جامعه ضرروری است. این مطالعه به منظور شناسایی سطح دانش، نگرش و رفتار محیط زیستی، در میان افراد عضو در سازمان های مردم نهاد محیط زیستی انجام شد. این پایش روی 115 فرد عضو در سازمان های غیر دولتی انجام شد. در این مطالعه از یک پرسشنامه استاندارد که شامل 45 سوال بود برای بررسی سطح سواد محیط زیستی افراد استفاده شد. مقایسات آماری نتایج حاصل از بررسی های سطح دانش محیط زیستی نشان داد که به طور کلی، سطح دانش محیط زیستی به ترتیب در افراد دارای مدرک تحصیلی دکتری بیشتر از افراد دارای مدارک تحصیلی فوق لیسانس، لیسانس و زیر لیسانس بود (001/0p<). علارغم اینکه رفتار محیط زیستی بین افراد در برخی از مسایل محیط زیستی شامل موضوعات مربوط به مصرف انرژی و مطالعه مطالب مربوط به حفاظت محیط زیست متفاوت بود (05/0p<)، اما این تفاوت در بسیاری دیگر از مسایل محیط زیست معنادار نبود. علاوه براین، اختلاف چندانی در نگرش محیط زیستی افراد با توجه به سطوح تحصیلی نیز مشاهده نشد. با توجه به سطوح تحصیلی به عنوان یک مسیر در زندگی، می توان نتیجه گرفت که سطوح تحصیلی، تنها می تواند سطح دانش را افزایش دهد، اما نمی تواند به تنهایی نتایج مطلوبی را در رابطه با سطوح نگرش و رفتار محیط زیستی بیشتر در افراد ایجاد کند.
Environmental Literacy as one of the main factors of environmental education can be defined as a new thought system in which knowledge, attitude and behavior, as well as individuals and social responsibility, should be developed according to and in full harmony with nature. Thus, the study of the environmental literacy components in communities and organizations is essential to modernize society. This study was conducted to identify the environmental knowledge, attitudes and behaviour among individuals who were members of environmental non-government organizations (ENGOs). The survey was conducted on 115 individuals who were members of ENGOs. A standard questionnaire which included 45 questions was employed to investigate the environmental literacy levels of the individuals. Statistical comparisons of the results of the tests of environmental knowledge showed that the Environmental knowledge level was higher in individuals who had PhD than individuals who had master, bachelor and graduate degrees respectively, as well (p<0.001). Despite the difference in environmentally responsible behaviour between individuals in some environmental issues including the issues related to energy consumption and the study of material relating to environmental protection regarding education levels (p<0.05), there was no significant difference in many other environmental issues. Moreover, regarding education levels, there was not much difference in the environmental attitude of the individuals. Regarding education levels as a way of life, it can be concluded that education raises only the level of knowledge, but cannot make alone the desired results in terms of a more environmental attitude and behavior in individuals.
حمیدیان، ع. و حمیدیان، ا. (۱۳۹۱) ضرورت توجه به آموزش محیط زیست در دانشگاه. اولین همایش ملی آموزش و پرورش ایران ۱۴۰۱، تهران.
شبیری، م و عبداللهی، س (۱۳۹۰) نظریه ها و کاربرد آموزش محیط زیست. دانشگاه پیام نور تهران. 306 صفحه.
شبیری، م. و همتی، ز. (۱۳۹۵) بررسی رابطه آموزش محیطی با رفتار زیست محیطی (مطالعه موردی: شهروندان شهر شیراز). سومین همایش ملی محیط زیست و منابع طبیعی، پژوهشگاه علوم و فناوری خوارزمی. شیراز، ایران
فدایی، ب. و سبزیانپور، ز. (۱۳۹۵) بررسی تاثیر آموزش های سازمان مردم نهاد بر میزان شناخت زیست محیطی دانش آموزان. سومین کنفرانس بین المللی نوآوری های اخیر در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری. تهران.
لاهیجانیان، ع. (۱۳۹۱) آموزش محیط زیست. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. 449 صفحه.
Abbaszadeh, M., Alavi, L., Bani-Fatemeh, H. and Alizadeh Aghdam, M. B. (2016) Structural modeling the impact of environmental experiments and environmental attitudes on environmental behavior. Journal of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, 13(1): 171-196.
Aghili, S. M., Khoushfar, G. R. and Salehi, S. (2009) Social capital and environmental responsible behaviours in the north of Iran (Case Study: Gilan, Mazandaran and Golestan Provinces). Alavi Moghadam, S.M. R., and Delbari, A.S., 2009. Evaluation of knowledge of undergraduate students on solid waste management. Journal of Technology of Education. 3(4): 309-314.
Burton, R. J. (2014) The influence of farmer demographic characteristics on environmental behaviour: A review. Journal of environmental management, 135: 19-26.
Cavas, B., Cavas, P., Tekkaya, C., Cakiroglu, J. and Kesercioglu, T. (2009) Turkish Students' Views on Environmental Challenges with respect to Gender: An Analysis of ROSE Data. Science Education International, 20: 69-78.
Eilam, E. and Trop, T. (2012) Environmental attitudes and environmental behavior—which is the horse and which is the cart?. Sustainability, 4(9): 2210-2246.
Elahian, Z., Lahijanian, A. and Hagh Shenas, F., (2011) Efficiency indicators of state Environmental Agencies of Guarantee the Achievement of Environmental Sustainability. Journal of Human and Environment, 4: 37-50.
Erdogan, M. (2015) The Effect of Summer Environmental Education Program (SEEP) on Elementary School Students' Environmental Literacy. International Journal of Environmental and Science Education, 10(2): 165-181.
Erhabor, N. I. and Don, J. U. (2016) Impact of Environmental Education on the Knowledge and Attitude of Students towards the Environment. International Journal of Environmental and Science Education, 11(12): 5367-5375.
Farrokhian, F., Hosseinpour, M., and Soleimani, A. (2013) Analysis role of educational level in the middle school teachers' attitudes towards Criteria related to environmental education. Environmental education and sustainable development, 2(5):31-38.
Krnel, D. and Naglic, S. (2009) Environmental literacy comparison between eco-schools and ordinary schools in Slovenia. Science Education International, 20: 5-24.
Meiboudi, H., Karimzadegan, H. and Khalilnejad, S. M. R. (2011) Enhancing children's environmental awareness in kindergarten of Mashhad city using mural painting. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28: 1020-1028.
Mirdamadi, M., Bagheri Varkaneh, A. A., and Smaeili, S. (2010) Research on the degree of awareness of high school students about environmental protection (a case study in city of Tehran). Journal of Environmental Sciences and Technology, 12(1): 201-216.
Mohseni Tabrizi, A.R. (2000) Theoretical and experimental foundations of vandalism: a review of the findings of a study. Journal of Social Sciences Letter, 16(16): 193-227.
Norris, E. and Juliet, D. (2016) Impact of environmental education on Knowledge and attitude of students towards the environment. Journal of Environmental and Science Education, 12: 367-375.
Park, H., Lee, H. and Cho, H. S. (2015) Perceptions of Korean NGOs for education and educational development projects. International Journal of Educational Development, 45: 31-41.
Rickinson, M. (2001) Learners and learning in environmental education: A critical review of the evidence. Environmental education research, 7(3): 207-320.
Schelly, C., Cross, J. E., Franzen, W., Hall, P. and Reeve, S. (2012) How to go green: Creating a conservation culture in a public high school through education, modeling, and communication. The Journal of Environmental Education, 43(3): 143-161.
Schumacher, I. (2015) The endogenous formation of an environmental culture. European Economic Review, 76: 200-221.
Simmons, D. (1995) The NAAEE Standards Project: Papers on the Development of Environmental Education Standards. North American Association for Environmental Education, PO Box 400, Troy, OH 45373.
Soltani, A., Sarjo, A. A., Khozani, A. D. and Rezaei, M. (2011) A Study of Attitudes Toward Science and Technology, School Science and Environmental Issues from 3 rd Grade Middle School Students of Isfahan City’Points of View. Research in Curriculum Planning, 8(30): 73-83.
Vahida, F. V., Jafarinia, G. H. and Afrooz, S. (2017) The Study of relationship of social activity with environmental behavior (The case study: Tehran residents). Environmental Education and Sustainable Development, 5(4): 113-125. Volk, T. and McBeth, B., 1998. Environmental literacy in the United States: What should be..., What is..., Getting from here to there. A Report funded by the United States Environmental Protection Agency and submitted to the Environmental Education and Training Partnership, North American Association for Environmental Association. Washington, DC, EETAP/NAAEE, USA.
Yazdani, H. and Shams, A. (2016) The effect of social capital on the environmental behavior of villagers in Marivan city. Environmental Education and Sustainable Development, 4(4): 86-75.
مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، سال پانزدهم، شماره1بهار وتابستان1403(پیاپی چهل و یک)، ص182-171، نوع مقاله: علمی پژوهشی/1
بررسی وضعیت سواد محیط زیستی سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی با توجه به سطوح تحصیلی مختلف
منا حسنزادهطالشی1*، صمد ایزدی2، کامران نصیراحمدی3، میمنت عابدینیبلترک2 و محسن احمدپور4
1) دانش‌آموخته کارشناسی ارشد، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
*رایانامه نویسنده مسئول مکاتبات: monahassanzadetaleshi@gmail.com
2) دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
3) استادیار دانشگاه علم و فناوری مازندران، بهشهر، ایران.
4) استادیار گروه علوم محیط زیست، دانشکده علوم دریایی و محیطی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
تاریخ دریافت: 31/02/1403 تاریخ پذیرش: 29/05/1403
چکیده
سواد محیط زیستی بهعنوان یکی از عوامل اصلی آموزش محیط زیست، یک نظام فکری جدید است که در آن دانش، نگرش و رفتار بایستی در جهت هماهنگی با طبیعت متحول گردد. بنابراین بررسی مولفههای سواد محیط زیستی در جوامع و سازمانهای مختلف بهمنظور نوسازی جامعه ضرروری است. این مطالعه بهمنظور شناسایی سطح دانش، نگرش و رفتار محیطزیستی در میان افراد عضو در سازمانهای مردمنهاد محیطزیستی انجام شد. این پایش بر روی 115 فرد عضو در سازمانهای غیردولتی انجام شد. در این مطالعه از یک پرسشنامه استاندارد که شامل 45 سوال بود برای بررسی سطح سواد محیط زیستی افراد استفاده شد. مقایسههای آماری نتایج حاصل از بررسیهای سطح دانش محیط زیستی نشان داد بهطور کلی، سطح دانش محیط زیستی بهترتیب در افراد دارای مدرک تحصیلی دکتری بیشتر از افراد دارای مدارک تحصیلی فوقلیسانس، لیسانس و زیرلیسانس بود (001/0p<). علیرغم اینکه رفتار محیط زیستی بین افراد در برخی از مسایل محیط زیستی شامل موضوعات مربوط به مصرف انرژی و مطالعه مطالب مربوط به حفاظت محیطزیست متفاوت بود (05/0p<)، اما این تفاوت در بسیاری دیگر از مسایل محیطزیست معنیدار نبود. علاوه بر این، اختلاف چندانی در نگرش محیطزیستی افراد با توجه به سطوح تحصیلی نیز مشاهده نشد. با توجه به سطوح تحصیلی بهعنوان یک مسیر در زندگی، میتوان نتیجه گرفت که سطوح تحصیلی، تنها میتواند سطح دانش افراد را افزایش دهد، اما نمیتواند به تنهایی نتایج مطلوبی را در رابطه با سطوح نگرش و رفتار محیطزیستی بیشتر در افراد ایجاد کند.
واژه‌های کلیدی: دانش محیطزیستی، سازمانهای مردمنهاد، نوآوری در آموزش، نگرش محیطزیستی، رفتار محیطزیستی.
مقدمه
یکی از شروط اساسی توسعه پایدار در هر جامعه، تربیت و بهرهمندی از نیروهای سالم و کارآمد است. در سالهای اخیر اندیشمندان علوم تربیتی و اجتماعی، نسبت به شرایط محیطی که بر رفتار انسان اثر میگذارد یا معلول رفتار انسان هستند، تمرکز بیشتری یافتهاند. مشکلات محیط زیستی در گام نخست، پیامدهای زیانبار بسیاری برای سلامت فردی انسان دارد و در گامهای بعد توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار میدهد. به همین دلیل نگرانیهای عمومی در خصوص مخاطرات محیط زیستی در حال افزایش است.
فعالیتهای انسان و تغییرات محیط زیست، از طرف دیگر این تغییرات را به عواقب نامناسبی خصوصا در سلامت انسان منجر ساخته است (عباس‌زاده و همکاران، 1395). بنابراین یکی از راهکارهای اجتناب از آسیب رساندن به محیط زیست و جلوگیری از تخریب آن، تغییر رفتار انسانها به سمت و سوی ابعاد طبیعتگرایانه است (Vahida et al., 2017). انسان بهعنوان عامل اثرگذار و قربانی اصلی این بحران بهشمار میرود. از همین رو اصلاح روند بحران محیط زیست در گرو اصلاح آموزههای انسان و تغییر در نگرش، دانش و حساسیت انسانها نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامون خود میباشد (شبیری و عبدالهی، 1390). در واقع آموزش، ابزار تحول و توسعه اجتماعی و موثرترین عوامل در تغییر رفتار، بینش و نگرش منابع انسانی است (لاهیجانیان، 1391). هدف کلی آموزش محیط زیست، دادن مهارت به افراد برای حفاظت از محیطزیست است، بنابراین آموزشهای محیطزیستی نه تنها در پی ارتقای دانش است بلکه در بهبود نگرشها و توسعه مهارت نیز نقشی به سزا دارد (Karaduman & Ozturk, 2014). نتیجه غایی آموزش محیطزیست، ایجاد سواد محیط زیستی افراد میباشد. در مجموع و با عنایت به مطالب فوق باید اذعان داشت که آموزش محیط زیست، بنیادیترین شیوه در حفاظت از محیطزیست بوده و افراد، بهترین شیوه ارایه مطالب و نحوه فعالیتها و اجرای ساختاری در زمینه ارتقا آگاهیهای محیط زیستی را میآموزند تا از این طریق هر فرد جامعه، خود را از طریق احترام گذاشتن به طبیعت، مسئول در حفظ و حمایت از محیط زیست بداند (Meiboudi et al., 2011).
بر اساس نظر Simmons(1995) و Volk و Mcbeth (1998) سواد محیطزیستی1، دارای سه جز اساسی و مهم است که این سه جز عبارتند از: دانش2، نگرش3 و رفتار4 که ارکان اصلی سواد محیطزیستی هستند.Rickinson (2001) و Erdogan (2015) سطح سواد محیطزیستی را از عوامل اصلی آموزش محیطزیست5 بیان میکنند. یکی از بخشهایی که نقش مهم و اساسی در آموزش و ترویج استفاده صحیح از محیطزیست دارند، نقش مشارکتهای مردمی میباشد. مشارکت مردم آن چیزی است که از آن با عنوان سرمایه اجتماعی در حوزه محیط زیست یاد میشود. مشارکت الزاما در چارچوب سازمانها و تشکلها صورت نمیگیرد ولی سازمانها و تشکلهای مردمی آن را نهادینه مینمایند. امروزه ارتباط مردم با حکومتها و دولتها و جلب مشارکت هر چه بیشتر آنان در امور مختلف از طریق نهادهایی صورت میگیرد که به سازمانهای غیردولتی معروف گردیدهاند. سازمانهای غیردولتی محیط زیستی مراکزی هستند که میتوانند مشارکتهای مردمی را در حفاظت از محیطزیست جهتدهی و هدایت کرده و با متمرکز نمودن تلاشهای فردی و جمعی، بازدهیها را افزایش دهند (لاهیجانیان، 1391). آگاهی از محیطزیست، احترام به حقوق دیگران، داشتن مهارت تفکر انتقادی، توانایی و مهارت همکاری و مشارکت با دیگران، داشتن علاقه به محیطزیست و مواردی از این قبیل، کسب مهارتهایی چون خودآگاهی، تصمیمگیری، روابط انسانی، تفکر انتقادی، مسئولیتپذیری و مشارکت از جمله مواردی است که در آموزش سواد محیطزیستی سازمانهای غیردولتی لحاظ میشود (سلیمان‌پور عمران و همکاران، 1394). بنابراین، مولفههای سواد محیطزیستی سازمانهای غیردولتی نقاط مرجع و استانداردهایی هستند که بهوسیله آنها اندازهگیریها انجام میشوند و سنجش پیشرفت به سوی یک هدف بزرگتر را قابل ممکن میسازد. برای تعیین سطح سواد سازمانهای غیردولتی محیطزیستی میتوان از سه مولفه اساسی شناختی، نگرشی و رفتاری نام برد.
شبیری و عبدالهی (1390) در کتاب نظریهها و کاربردهای آموزش محیطزیست به تشریح و توصیف مولفههای آموزش محیط زیست پرداختهاند که عدم توجه به هر یک از آنها، موجب بههم خوردن توازن ظریف طبیعت میگردد. مروری بر تحقیقات انجام شده، نشان میدهد در زمینه سواد محیط زیستی سازمانهای غیردولتی محیط زیستی6، در مباحث آموزش محیطزیست، سه عامل دانش، نگرش و مهارت بر سواد این سازمانها تاثیرگذار است. نجارزاده و همکاران (1397) مطالعهای با هدف شناسایی رابطه ساختاری نگرش محیط زیستی و دانش محیطزیستی با تمایلات رفتاری گردشگر در حفاظت از محیط زیست با نقش میانجی رضایت گردشگر و فایده درکشده در پارک ملی خارتوران انجام دادند. نتایج آنان نشان داد دانش و نگرش محیط زیستی میتوانند بهصورت مستقیم و غیرمستقیم تمایلات رفتاری گردشگر در حفاظت از محیط زیست را تحت تاثیر قرار دهند. فدایی و سبزیانپور (1395)، در پژوهشی به بررسی تاثیر آموزشهای سازمانهای مردمنهاد بر میزان شناخت محیط زیستی دانشآموزان شهر کرمانشاه پرداختند. نتایج پژوهش آنان نشان داد آموزش محیطزیست بر شناخت دانشآموزان موثر است. اللهیان و همکاران (1389) نیز به بررسی شاخصهای کارآمدی سازمانهای غیردولتی محیطزیستی در دستیابی به تضمین پایداری محیطزیست پرداختند. نتایج ایشان نشان داد مشخصههای کارآمدی سازمانهای غیردولتی محیطزیست در تضمین پایداری، کاهش روتد تخریب منابع و محیطزیست، کاهش جمعیت، فاقد امکانات دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهبود معنیدار زندگی ساکنان محلات زاغهنشین تاثیرگذار میباشد.Norris (2016) در تحقیقی تحت عنوان تاثیر آموزش محیط زیست بر دانش و نگرش دانشجویان نیجریه که نسبت به محیط زیست انجام دادند، نشان دادند سطح بالایی از دانش و نگرش مثبت نسبت به محیط زیست در میان دانشجویان وجود دارد. همچنین مشاهده شد بین دانش و نگرش آنها نسبت به محیط زیست ارتباطی وجود ندرد. در نهایت، بررسیها نشان داد سواد محیط زیستی دانشجویان در موسسات آموزش عالی نیجریه در حال رشد است.Park و همکاران (2015) در پژوهشی به بررسی آگاهیNGO های کشور کره در مورد پیشبرد پروژههای تربیتی و تحصیلات پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد حضور و فعالیتNGO ها در پیشبرد پروژههای تربیتی تاثیر بهسزایی داشته است. از آنجایی که در مباحث امروزی توسعه، یکی از نشانهها یا شاخصهای مهم توسعهیافتگی جامعه، شاخص مشارکت میباشد و از آنجایی که بر اساس تئوری نوسازی، آموزش و کسب سواد و دانش، لازمه مشارکت نمودن و نو ساختن جامعه میباشد، بنابراین در این پژوهش به بررسی سطح سواد سازمانهای غیردولتی محیط زیست به لحاظ سطح تحصیلات پرداخته شد تا بتوان ارتباط سواد سازمانهای غیردولتی محیطزیست را با سطوح تحصیلی بهدست آورد.
مواد و روش‌ها
بهمنظور بررسی سطح سواد محیط زیستی در سازمانهای مردم نهاد محیط زیستی نمونهگیری از بین کلیه مدیران و اعضای سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی استان مازندران در سال 1397 به صورت خوشهای انجام شد. در این پژوهش برای برآورد حجم نمونه در جامعه نامحدود با توجه به مشخص نبودن تعداد نیروهای غیرموظف در سازمانهای غیردولتی، بر اساس فرمول مورگان در تامین سطح اطمینان 95/0، میزان آن برابر با 260 پرسشنامه میباشد. پس از توزیع پرسشنامه تعداد 115 نفر به صورت نمونهگیری خوشهای از شمال، جنوب، شرق و غرب استان مازندران به پرسشنامه پاسخ دادند. در بررسی سواد سازمانهای غیردولتی محیط زیست از پرسشنامه Krnel وNaglic که در سال 2009 طراحی شده بود (Krnel & Naglic, 2009)، استفاده شد. این پرسشنامه دارای 45 سوال و شامل مولفههای دانش (سوالهای 1 تا 16)، نگرش (سوالهای 17 تا 28) و رفتار (سوالهای 29 تا 45) بود (جدول 1). بهمنظور تعیین روایی در ابتدا پرسشنامه از انگلیسی به فارسی ترجمه گردید. پرسشنامه ترجمه شده پژوهشگر برای اصلاح در اختیار کارشناسان معاونت آموزش محیط زیست اداره کل حفاظت محیطزیست استان مازندران قرار گرفت و در نهایت به تایید متخصصین آموزشی رسید.
بهمنظور بررسی پایایی و روایی پژوهش بهترتیب از آزمونهای آلفایکرونباخ و تحلیل عاملی ضریب کایسر- مایسر- اولکین استفاده شد. آلفای کرونباخ مولفههای این پرسشنامه (دانش، نگرش و رفتار) بهترتیب 708/0، 76/0 و 804/0 بود که نشاندهنده پایا بودن پرسشنامه بود. همچنین میانگین آزمون تحلیل عاملی ضریب کایسر- مایسر- اولکین 71/0 بود که نشان داد اعتبار پرسشنامه خوب است. همچنین اعتبار مولفههای دانش، نگرش و رفتار بهترتیب 72/0، 73/0 و 78/0 بود که نشاندهنده اعتبار خوب مولفهها بود (جدول 1).
[1] 1. Environmental literacy
[2] 2. Knowledge
[3] 3. Attitude
[4] 4. Behavior
[5] 5. Environmental Education
[6] 6. ENGO
جدول 1. مشخصات پایایی و اعتبار مولفههای پرسشنامه
ردیف | مولفه | شماره سوالهای | مقدار آلفا | میزان اعتبار |
1 | دانش | 1-16 | 708/0 | 72/0 |
2 | نگرش | 17-28 | 76/0 | 73/0 |
3 | رفتار | 29-45 | 804/0 | 78/0 |
پس از توزیع پرسشنامه، تعداد 115 نفر که جز جامعه فعال بوده و در بیشترین میزان کارهای مرتبط با سازمانهای غیردولتی مشارکت داشتند، به پرسشنامهها پاسخ دادند. تعداد اعضای فعال شناسایی شده در سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی شهرستانهای رامسر، بهشهر، تنکابن، بابلسر، آمل، ساری، بابل، قائمشهر، نکا و چالوس بهترتیب 6، 15، 9، 17، 15، 15، 4، 22، 6 و 6 نفر بودند. پس از توزیع پرسشنامه بین اعضا از آنها خواسته شد که در همان لحظه و بدون مراجعه به منابع محیطزیستی به پرسشنامه پاسخ دهند. سپس پرسشنامهها را بر اساس رشته تحصیلی در سه گروه محیط زیست (17 نفر)، منابع طبیعی (15 نفر) و سایر رشتهها (83 نفر) دستهبندی شدند. بهمنظور تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات حاصل از بخش دانش و رفتار محیط زیستی پرسشنامهها از آزمونهای ممیزی استفاده شد. علاوه براین بهمنظور ارزیابی و مقایسه سطوح نگرش بین گروههای مختلف از درصد میانگین متغیرهای فردی استفاده شد. ابتدا تبعیت دادهها از توزیع نرمال توسط آزمون کلموگرف- اسمیرنوف مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه دادهها از توزیع نرمال پیروی میکردند (05/0 > p)، از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی توکی برای بررسی اختلاف میانگین بین گروهها مورد استفاده قرار گرفت. کلیه آزمونهای پژوهش حاضر توسط نرمافزار SPSS نسخه 22 انجام شد.
نتایج
نتایج نشان داد بهطور میانگین بهترتیب 92/62، 39/76، 41/79 و 02/87 درصد از افراد سازمانهای غیردولتی محیط زیست دارای مدرک زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری، به سوالهای مربوط به دانش محیط زیستی پاسخ دادند (جدول 2). با توجه به جدول (2)، بهطور میانگین بهترتیب 65/63، 52/73، 91/81 و 7/82 درصد از افراد دارای مدارک تحصیلی زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری به سوالهای مربوط به نگرش محیطزیستی پاسخ دادند. درحالیکه بهطور میانگین بهترتیب 7/96، 46/94، 56/96 و 74/87 درصد از افراد دارای مدرک تحصیلی زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری به سوالهای مربوط به رفتار محیط زیستی پاسخ دادند (جدول 2).
جدول 2. میانگین درصد پاسخگویی افراد دارای مدارک تحصیلی مختلف و عضو در سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی به سوالهای مربوط به دانش، نگرش و رفتار محیط زیستی
دکتری | فوقلیسانس | لیسانس | زیرلیسانس |
| ||||
درصد عدمپاسخ | درصد پاسخ | درصد عدمپاسخ | درصد پاسخ | درصد عدمپاسخ | درصد پاسخ | درصد عدمپاسخ | درصد پاسخ |
|
98/12 | 02/87 | 59/20 | 41/79 | 61/23 | 39/76 | 08/30 | 92/69 | دانش |
3/17 | 7/82 | 1/18 | 91/81 | 48/26 | 52/73 | 35/36 | 65/63 | نگرش |
26/2 | 74/97 | 44/3 | 56/96 | 54/5 | 46/94 | 31/3 | 7/96 | رفتار |
دانش محیط زیستی در افراد عضو در سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی
آزمون آماری ممیزی نشان داد اختلاف معنیدار آماری در دانش محیط زیستی بین افراد با سطوح تحصیلی زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری عضو در سازمانهای غیردولتی محیط زیستی وجود داشت. تفاوتها در کلیه سوالهای به جز سوالهای 3، 12 و 16 بین چهار سطح تحصیلی بسیار بالا بود (001/0p<). علاوه بر این، درصد پاسخ صحیح به سوالهای 1، 5، 6، 9، 10 و 15 در افراد دارای تحصیلات فوقلیسانس با اختلاف معنیداری، بیشتر از افراد با سطوح تحصیلی دیگر بود. درصد پاسخ صحیح به سوال 11 در افراد زیرلیسانس با اختلاف معنیداری، بیشتر از افراد سایر سطوح تحصیلی بود (05/0 p <). اما درصد پاسخ صحیح افراد دارای مدرک دکتری به سایر سوالهای نسبت به سایر سطوح تحصیلی بیشتر بود (05/0 p <) (جدول 3).
جدول 3. دانش محیط زیستی در سازمانهای غیردولتی محیط زیستی و مقایسه درصد پاسخ صحیح بین افراد دارای مدارک تحصیلی مختلف
شماره سوال | زیرلیسانس | لیسانس | فوقلیسانس | دکتری | p-value |
1 | 7/66 | 1/58 | 7/67 | 5/61 | 0001/0 |
2 | 6/86 | 86 | 93 | 100 | 0001/0 |
3 | 0 | 6/18 | 9/20 | 5/38 | 03/0 |
4 | 3/53 | 8/62 | 4/81 | 6/84 | 0001/0 |
5 | 20 | 6/25 | 9/27 | 1/23 | 0001/0 |
6 | 7/66 | 1/58 | 79 | 2/69 | 0001/0 |
7 | 7/26 | 5/32 | 4/74 | 100 | 0001/0 |
8 | 0 | 3/2 | 0 | 4/15 | 0001/0 |
9 | 3/33 | 4/53 | 4/74 | 2/69 | 0001/0 |
10 | 3/53 | 4/74 | 4/74 | 5/61 | 0001/0 |
11 | 3/93 | 4/88 | 7/83 | 3/92 | 0001/0 |
12 | 0 | 3/9 | 9/41 | 5/61 | 04/0 |
13 | 40 | 1/58 | 8/62 | 9/76 | 0001/0 |
14 | 3/53 | 5/53 | 8/62 | 2/69 | 0001/0 |
15 | 3/13 | 9/20 | 5/32 | 8/30 | 0001/0 |
16 | 0 | 6/11 | 3/16 | 7/7 | 05/0 |
میانگین | 91/37 | 6/44 | 4/56 | 1/60 |
|
نگرش محیط زیستی در افراد عضو در سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی
از نظر افراد دارای تحصیلات مختلف، تقریبا جنگلزدایی، دفع غیرقانونی زباله و ویلاسازی در حریم رودخانهها از مهمترین مشکلات محیطزیستی محسوب میشود. علاوه بر این، از نظر بیشتر فراد کلیه گروهها آلودگی هوا، نیروگاههای هستهای، ضایعات اتمی، تخریب در جنگل، تخریب لایه ازون و زبالههای هستهای از مشکلات اخیر و عدیده محیطزیست محسوب میشوند (سوالهای 24، 26 و 28). بیش از 80 درصد از کلیه افراد نگرششان بر این است که شرایط زندگی آینده در زمین بدتر خواهد شد (سوال 19). در سوال 21 اکثریت افراد در هر چهار گروه همزیستی (ارتباط مصالحتآمیز با دیگران) و مسئولیت را بیان کردند و در میان پاسخها گزینههای آمادگی برای عمل، زندگی بدون خشونت، فروتنی نیز مشاهده میشد (جدول 4). همچنین اکثریت پاسخ به سوالهای در رابطه با چیزی که آنها امید دارند و چیزی که از زندگی میخواهند (سوال 22) و کارهایی که برای رسیدن به این اهداف باید انجام داد (سوال 23)، گزینه سالم بودن بود. هماهنگ با محیط زندگی کردن و در یک محیط تمیز و سازمانیافته زندگی کردن از پاسخهای دیگری بود که بسیاری از افراد به آن اشاره کردند. همچنین تلاش برای بهدست یافتن به این هدف (سالم زندگی کردن (سوال 23)) تلاش برای زندگی بهتر، اراده و انگیزه قوی و ارتقای فرهنگ و سطح زندگی بود (جدول 4).
جدول 4. نگرش محیط زیستی در سازمانهای غیردولتی محیطزیستی و مقایسه درصد پاسخهای مختلف بین افراد
دارای مدارک تحصیلی مختلف
درصد | دکتری | درصد | فوقلیسانس | درصد | لیسانس | درصد | زیرلیسانس | شماره سوال |
23 | جنگلزدایی
| 3/29 | جنگلزدایی
| 1/31 | جنگلزدایی
| 5/37 | جنگلزدایی | 17 |
8/30 | ویلاسازی در حریم رودخانه | 4/24 | دفع غیرقانونی زبالهها | 8/17 | دفع غیرقانونی زبالهها | 2/31 | دفع غیرقانونی زبالهها |
|
69/7 | عدمپاسخ | 21/95 | عدمپاسخ | 77/37 | عدم پاسخ | 50 | عدمپاسخ |
|
9/76 | D | 7/70 | D | 60 | D | 2/56 | D | 18 |
9/76 | C | 9/82 | C | 5/75 | C | 7/93 | C | 19 |
77 | B | 78 | B | 7/66 | B | 50 | B | 20 |
8/53 | E | 9/43 | E | 8/57 | E | 2/31 | A | 21 |
5/61 | A | 63/46 | A | 7/66 | A | 2/56 | A | 22 |
23 | ارتقای فرهنگ و سطح زندگی | 5/19 | انگیزه و اراده قوی | 8/17 | تلاش | 7/18 | تلاش برای زندگی بهتر | 23 |
46/38 | عدمپاسخ | 85/65 | عدمپاسخ | 60 | عدمپاسخ | 75 | عدمپاسخ |
|
5/61 | A
| 6/53 | D | 3/53 | A | 7/43 | A | 24 |
6/84 | A | 5/58 | A | 1/51 | A | 5/62 | A | 25 |
23 | در جنگل | 2/29 | در جنگل | 2/22 | در جنگل | 5/37 | در جنگل | 26 |
15/46 | عدمپاسخ | 21/51 | عدمپاسخ | 66/46 | عدمپاسخ | 25/56 | عدمپاسخ |
|
6/84 | B | 8/87 | B | 4/64 | B | 2/56 | B | 27 |
8/53 | جنگلزدایی
| 5/58 | زباله هستهای
| 5/35 | تخریب لایه ازون
| 5/37 | زباله هستهای | 28 |
69/7 | عدمپاسخ | 31/7 | عدمپاسخ | 20 | عدمپاسخ | 5/37 | عدمپاسخ |
|
رفتار محیط زیستی در افراد عضو در سازمانهای مردمنهاد محیط زیستی
آزمون آماری ممیزی نشان داد به جز سوالهای 39، 41، 43 و 45 که اختلاف آماری بین افراد دارای سطح تحصیلات زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری در سازمانهای غیردولتی محیط زیستی وجود نداشت (05/0>p)، تفاوتهای مشاهده شده در سایر سوالهای بین افراد از لحاظ آماری معنیدار نبود (جدول 5).
جدول 5. نتایج حاصل از آزمون ممیزی تعیین تفاوت رفتار محیط زیستی بین افراد دارای مدارک تحصیلی مختلف
شماره سوال | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 |
p-value | 4/0 | 45/0 | 58/0 | 45/0 | 49/0 | 65/0 | 22/0 | 43/0 | 15/0 | 92/0 | 002/0 | 94/0 | 01/0 | 92/0 | 008/0 | 52/0 | 04/0 |
نتایج نشان داد نرخ پاسخگویی به سوالهای این بخش (ارزیابی رفتار مسئولیتپذیری محیط زیستی افراد دارای سطح تحصیلات زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری) تقریبا 95 درصد بود. در بسیاری از موارد پاسخ هر چهار گروه به سوالهای بسیار شبیه به هم بود، اما تفاوتهایی نیز در پاسخگویی مشاهده شد که بسیار ارزشمند بود. با توجه به اطلاعات جدول (9) افراد دارای مدرک تحصیلی دکتری بیشتر طرفدار محیط زیست بودند، اما نه در مورد سوالهای مربوط به مدیریت پسماند (سوالهای 29، 31، 34 و 36) مصرف آب (سوالهای 30 و 38) و مصرف سوخت (سوال 39) که از مظاهر مهم طرفداری محیط زیست محسوب میشوند. رتبه دوم طرفداری محیط زیست مربوط به افراد دارای مدرک تحصیلی فوقلیسانس بود. افراد دارای مدرک تحصیلی لیسانس و زیرلیسانس بهترتیب جایگاه سوم و چهارم را به خود اختصاص دادند. همچنین نتایج نشان داد علیرغم انتظار، کمتر از 50 درصد کلیه افراد همیشه اصول مربوط به مدیریت پسماند را رعایت میکنند. کمتر از 50 درصد از کلیه افراد اغلب در فعالیتهای ابتکاری محیط زیستی مختلف فعالیت دارند. کمتر از 40 درصد افراد همیشه دوچرخه را نسبت به اتومبیل ترجیح میدهند. اگر چه اختلاف معنیداری بین گروهها در پاسخگویی به بیشتر سوالهای مشاهده نشد، سطح مسئولیتپذیری یا رفتار طرفداری از محیطزیست در بین افراد دارای مدرک تحصیلی دکتری بیشتر از بقیه افراد بود (جدول 6).
جدول 6. رفتار محیط زیستی در سازمانهای غیردولتی محیطزیستی و مقایسه درصد پاسخهای مختلف بین افراد
دارای مدارک تحصیلی مختلف
درصد | دکتری | درصد | فوقلیسانس | درصد | لیسانس | درصد | زیرلیسانس | شماره سوال |
1/46 | همیشه | 9/41 | همیشه | 3/33 | اغلب | 7/46 | همیشه | 29 |
2/69 | هرگز | 72 | هرگز | 5/59 | هرگز | 60 | هرگز | 30 |
5/38 | اغلب | 5/39 | اغلب | 5/40 | همیشه | 3/33 | همیشه | 31 |
8/53 | اغلب | 9/34 | اغلب | 38 | گاهی اوقات | 3/33 | اغلب | 32 |
2/69 | همیشه | 5/46 | همیشه | 2/45 | همیشه | 3/53 | همیشه | 33 |
5/38 | هرگز | 2/44 | هرگز | 3/33 | هرگز | 3/33 | گاهی اوقات | 34 |
6/84 | همیشه | 8/55 | همیشه | 5/59 | همیشه | 3/73 | همیشه | 35 |
1/46 | گاهی اوقات | 2/51 | گاهی اوقات | 8/42 | گاهی اوقات | 7/66 | گاهی اوقات | 36 |
8/53 | اغلب | 5/39 | اغلب | 6/28 | گاهی اوقات | 7/46 | اغلب | 37 |
8/53 | گاهی اوقات | 9/41 | گاهی اوقات | 9/30 | اغلب | 7/66 | گاهی اوقات | 38 |
5/38 | همیشه | 5/39 | گاهی اوقات | 9/42 | گاهی اوقات | 40 | همیشه | 39 |
3/93 | هرگز | 79 | هرگز | 3/83 | هرگز | 80 | هرگز | 40 |
1/46 | اغلب | 9/41 | اغلب | 6/47 | گاهی اوقات | 3/53 | گاهی اوقات | 41 |
1/46 | گاهی اوقات | 5/32 | گاهی اوقات | 6/47 | گاهی اوقات | 60 | گاهی اوقات | 42 |
6/84 | همیشه | 8/62 | همیشه | 5/59 | همیشه | 7/46 | همیشه | 43 |
6/84 | هرگز | 74 | هرگز | 69 | هرگز | 3/73 | هرگز | 44 |
6/84 | هرگز | 5/53 | هرگز | 6/47 | هرگز | 7/46 | هرگز | 45 |
بحث و نتیجهگیری
دانش محیط زیستی
نتایج نشان داد از لحاظ میزان تحصیلات (زیرلیسانس، لیسانس، فوقلیسانس و دکتری) در دانش محیط زیستی بین سطوح تحصیلی در سازمان غیردولتی محیطزیستی تفاوت وجود داشت. افراد دارای مدرک دکتری نسبت به سطوح تحصیلی به اکثر سوالهای پاسخ صحیح بیشتری دادند. بنابراین شاخص آماری دانش زیست محیطی افراد نشان میدهد افرادی که سطح تحصیلی بالاتری دارند میزان آگاهی محیط زیستی بالاتری نسبت به سایر سطوح تحصیلی دارند. سوادآموزی و ارتقا سطح تحصیلات از عوامل و عناصر ظهور آمادگی ذهنی افراد برای نوگرایی و نوسازی میباشد. افزایش سطح تحصیلات موجب کاهش بیگانگی و افزایش همبستگی اجتماعی در افراد میشود. همچنین تحصیلات نقش بنیادی در ایجاد نگرشهای جدید داشته و بالاترین نقش را در مشارکت ایفا میکند. با بررسی تحقیقات پیشین که به بررسی رابطه بین دانش و تحصیلات زیستمحیطی پرداختند، آنها را به سه دسته کلی تقسیم نمودند: دسته اول تحقیقاتی که به رابطه مثبتی بین دانش و تحصیلات دست یافتند؛ دسته دوم به رابطه منفی پی بردند؛ و دسته سوم تحقیقاتی هستند که نتوانستند به هیچ رابطهی معنیداری بین این دو متغیر دست یابند. صرفنظر از نوع نتیجهای که تحقیقات قبلی بهدست آوردند، میتوان این انتقاد را به تحقیقهای قبلی وارد کرد که آنها متغیرهای مختلفی را برای سنجش دانش زیست محیطی بهکار بردهاند. بیتردید این امر روی نتایج بهدست آمده تاثیر گذاشته است. علاوه بر این، تفاوت در نحوه سنجش متغیرها سبب شده تا مقایسه و تعمیم نتایج با مشکل مواجه شود.
دلیل اینکه بین افراد دارای تحصیلات بالاتر نسبت به سطوح تحصیلی پایینتر اختلاف وجود دارد، این است که تحصیلات رسمی افراد و تجارب شغلی آنان به افراد کمک میکند که استعدادهایشان را برای تصمیمگیری مستقل افزایش دهند. افرادی که تحصیل کردهتر باشند بیشتر فرامادی هستند و هر چند گسترش نظام آموزشی عامل قطعی در تفاوتهای بین نسلی نیست، ولی عامل مهمی در این رابطه بهشمار میآید. همچنین علم و دانش دانستن را به دنبال دارد و یا دانستن دانش را به دنبال خواهد داشت. ولی حتما دانش به شناخت تبدیل نشده و به همین خاطر حتما به رفتار منجر نخواهد شد. به عبارتی در دانش معلومات است که در انسان افزایش مییابد و انسان با آنها آشنا میشود، ولی در شناخت قدرت تحلیلگری، توان پردازشگری و دارا بودن راهبردی نهفته است. بنابراین حتما نیاز به دانش است، ولی باید بتوان آن دانش را پردازش و تحلیل کرد، یعنی دانش لازم است ولی کافی نیست. بنابراین، دانشی که با شناخت همراه باشد به عمل در خواهد آمد و در زندگی روزمره عینیت خواهد یافت.
Norris و Juliet (2016)، میردامادی و همکاران (1389) و Erhabor و Don (2016) نیز در تحقیقاتشان دریافتند، افرادی که سطح تحصیلی بالاتری داشتند از دانش زیست محیطی بالاتری نسبت به سایر افراد با سطوح تحصیلی پایینتری برخوردار میباشند.
نگرش محیط زیستی
از نظر افراد دارای تحصیلات مختلف، تقریبا جنگلزدایی، دفع غیرقانونی زباله و ویلاسازی در حریم رودخانهها از مهمترین مشکلات محیطزیستی محسوب میشد. بنابراین، در این پژوهش میزان تحصیلات تاثیری در بالا رفتن نگرش محیط زیستی افراد ندارد. میتوان نتیجه گرفت دانش یا اطلاعات از پیششرطهای ضروری برای هر نگرشی است (فردوسی و همکاران، 1386). از جمله اینکه دانش درباره مسایل محیطی و افزایش تحصیلات میتواند نکتهای راهگشا باشد، چرا که در آینده افراد دارای تحصیلات بالاتر دانشگاهی با در دست داشتن نقشهای کلیدی جامعه میتوانند نقش موثری را در بهبود وضعیت محیط زیست کشور داشته باشند (فرخیان و همکاران، 1392). بهطور کلی دانش ضرورتا پرورشدهنده نگرشهای محیطی مثبت نیست، بلکه نگرشهای محیطی مبتنی بر منابع متفاوت اطلاعاتی هستند و یکی از منابع نگرش میتواند دانش فرد نسبت به مسایل محیط زیستی باشد (Stapp, 1969). یکی از دلایل عدم تمایز ممکن است مربوط به ویژگیهای مذهبی و فرهنگی باشد. در کتب و تعالیم اسلامی انسان بهعنوان اشرف مخلوقات و برتر از همه موجودات مطرح میشود، ولی از سوی دیگر، محیط بهعنوان وسیلهای جهت تعالی روح انسان نگریسته میشود و انسان را تشویق به حفظ آن میکند که این امر میتواند منجر به تعارض در نگرش افراد به محیط شود (فردوسی و همکاران، 1386). بنابراین برای سنجش نگرش توجه به نکاتی که مطرح شد ضروری بهنظر میرسد. نتایج تحقیق نشان داد نگرش محیطزیستی در میزان تحصیلات لیسانس، فوقلیسانس و دکتری در حد مساعد میباشد و تفاوت معنیداری وجود ندارد که همسو با یافتههای مطالعات سلطانی و همکاران (1390) و Cavas و همکاران (2009) باشد. این یافته با نتایج علوی‌مقدم و دلبری (1388) و حمیدیان و حمیدیان (1391) همسو نیست که در آنها نگرش محیط زیستی افراد نامساعد گزارش شده است.
رفتار محیط زیستی
از نظر تحصیلات (لیسانس، فوقلیسانس و دکتری) در بخش رفتار محیط زیستی، تفاوت معنیداری وجود ندارد. بنابراین عضویت و فعالیت در تشکلها بهعنوان بعد مهم سرمایه اجتماعی در کنترل و تغییر کنشهای انسانی و اجتماعی هستند و رفتارهای زیست محیطی مسئولانه مردم را جهت میدهند تا با گسترش مسئولیت و تعهد نسبت به اجتماع، دوستدار محیط زیست گردیده و همواره در نظر و عمل حامی و حافظ منابع محیط زیست باشند (عقیلی و همکاران، 1388). همچنین اگر چه با وجود تصور به اینکه میتوان بین دانش و رفتار ارتباط پیدا کرد. اما علیرغم تحقیقات پیشین، بین دانش و رفتار زیست محیطی افراد میتوان ارتباط ضعیفی پیدا کرد. اگر چه افراد نسبت به مسایل و مشکلات زیست محیطی آگاهند، اما رفتاری مسئولانهتر در جهت پیشگیری یا کاهش مشکلات زیستمحیطی انجام نمیدهند. به نظر میرسد یکی از دلایل اصلی بروز این امر، دوگانگی بین آگاهی و رفتار باشد که در سایر عرصههای زندگی ایرانیان رایج است. بهعنوان مثال، نتایج مطالعه محسنی تبریزی و صداقتی‌فرد (1390) نشان داد بین نظریه و عمل ایرانیان در عرصههای مختلف فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی ناسازگاری وجود دارد. بنابراین این مفهوم بهطور گستردهای در میان محققان حوزه آموزش محیط زیست پذیرفته شده است که هدف نهایی از آموزش محیط زیست تاثیر بر رفتار و خلق شهروندانی فعال در زمینه محیط زیست است (Eilam & Trop, 2012).
یکی از راههای توسعه فرهنگ محیط زیستی اقدامات آموزشی است (Schumacher, 2015). همچنین آموزش محیط زیستی محدود به فعالیتهای کلاسی یا برنامه درسی رسمی نمیشود، بلکه شامل فعالیتهای فوقبرنامه و سایر آموزشهای غیررسمی نیز میشود (Schelly et al., 2012). در پژوهشی شبیری و همتی (1395) نشان دادند بین آموزش و رفتار محیط زیستی رابطه معنیداری مشاهده نمیشود. عدم ارتباط این دو متغیر با وجود تاکید بسیاری که بر آن میشود، میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از دلایل احتمالی در این پژوهش میتواند به نامطلوب بودن شیوههای آموزش محیط زیستی فعلی برگردد. حل و فصل معضل محیط زیستی نه تنها در تغییرات فناورانه نهفته است، بلکه در رفتار انسان نسبت به محیط زیست نیز وجود دارد (Burton, 2014). در واقع آموزشهای محیط زیستی مطلوب است که بتواند رفتار مخاطبانش را تغییر دهد. برای دستیابی به اهداف مورد نظر، بازبینی نطام آموزشی و استفاده از شیوههای جدید و علمی آموزش محیط زیستی ضروری بهنظر میرسد. نتایج پژوهش نشان داد رفتار محیط زیستی در این پژوهش از نظر میزان تحصیلات تفاوت معنیداری وجود ندارد و این پژوهش همسو با تحقیق شبیری و همتی (1395)، سلطانی و همکاران (1390) و یزدانی و شمس (1395) است.
منابع
اللهیان، ز.، لاهیجانیان، ا. و حق‌شناس، ف. (1389) بررسی شاخصهای کارآمدی سازمانهای غیردولتی زیستمحیطی در دستیابی به تضمین پایداری محیطزیست. انسان و محیطزیست، 8(4): 37-50.
حمیدیان، ع. و حمیدیان، ا. (۱۳۹۱) ضرورت توجه به آموزش محیط زیست در دانشگاه، اولین همایش ملی آموزش و پرورش ایران، تهران، 10-1.
سلطانی، ا.، اربابی‌سرجو، ع.، دهقانی خوزانی، ا. رضایی، م. (1390) نگرش دانشآموزان سوم راهنمايي شهر اصفهان نسبت به علم و فناوري، علوم مدرسه‌اي و محيط‌زيست. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 8(30): 73-83.
سلیمان‌پور عمران، م.، یارمحمدیان، م.ح. و کشتی‌آرای. ن. (1394) اعتباریابی الگوی برنامه درسی بین رشته‌ای آموزش سواد زیستمحیطی در نظام آموزشی متوسطه ایران. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 12 (20): 28-42.
شبیری، م. و عبداللهی، س (۱۳۹۰) نظریهها و کاربرد آموزش محیط زیست، تهران: دانشگاه پیام نور تهران، 306 صفحه.
شبیری، م. و همتی، ز. (۱۳۹۵) بررسی رابطه آموزش محیطی با رفتار زیست محیطی، مطالعه موردی: شهروندان شهر شیراز، سومین همایش ملی محیط زیست و منابع طبیعی، پژوهشگاه علوم و فناوری خوارزمی، شیراز، ایران، 1-6.
عباس‌زاده، م.، علوی، ل.، بنی‌فاطمه، ح. و علیزاده اقدم، م.ب. (1395) مدل‌یابی ساختاری تأثیر تجربة زیستمحیطی و نگرش زیستمحیطی بر رفتار زیستمحیطی. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 13(27): 171-196.
عقیلی، س.م.، خوشفر، غ.ر. و صالحی، ص. (1388) سرمایه اجتماعی و رفتارهای زیست محیطی مسئولانه در شمال ایران (مطالعه موردی: استان های گیلان، مازندران و گلستان). نشریه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 16(71): 236-250.
علوی‌مقدم، س.م.ر. و سادات‌دلبری، ا. (1388) ارزیابی ميزان آگاهی دانشجویان مقطع کارشناسی از موضوع مدیریت مواد زاید جامد در محيط‌زیست. نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش، 3(3): 193-198.
فدایی، ب. و سبزیانپور، ز. (۱۳۹۵) بررسی تاثیر آموزشهای سازمان مردمنهاد بر میزان شناخت زیست محیطی دانشآموزان، سومین کنفرانس بینالمللی نوآوریهای اخیر در روانشناسی، مشاوره و علوم رفتاری، تهران، 1-5.
فرخیان، ف.، حسین‌پور، م. و سلیمانی، آ. (1392) تحلیل نقش تحصیالت بر نگرش دبیران مقطع راهنمایی نسبت به معیارهای مرتبط با آموزش محیطزیست. فصلنامه آموزش محیطزیست و توسعه پایدار، 2(1): 31-38.
فردوسی، س.، مرتضوی، ش. و رضوانی، ن. (1386) رابطۀ بین دانش زیستمحیطی و رفتارهـاي محافظـت از محیط. پژوهش‌نامه علوم انسانی، 53: 253-266.
لاهیجانیان، ع. (۱۳۹۱) آموزش محیط زیست. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 449 صفحه.
محسنی تبریزی، ع.ر. و صداقتی‌فرد، م. (1390) پژوهشی دربارۀ بی تفاوتی اجتماعی در ایران (مورد پژوهش: شهروندان تهرانی). جامعه‌شناسی کاربردی، 22(3): 1-22.
میردامادی، م.، باقری ورکانه، ع.ع. و اسمعیلی، س. (1389) بررسی میزان آگاهی دانش آموزان دوره متوسطه شهر تهران از حفاظت محیطزیست. علوم و تکنولوژی محیطزیست، 12(1): 201-216.
نجارزاده، م.، جعفری، س.، جعفری، ن. و رجبی، ن. (1397). رابطه ساختاری نگرش و دانش محیطزیستی با تمایلات رفتاری در حفاظت از محیطزیست: نقش میانجی رضایت گردشگر و فایده درک شده. فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، 7(1): 127-142.
یزدانی، ه. و شمس، ع. (1395) تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار زیستمحیطی روستاییان شهرستان مریوان. فصلنامه آموزش محیطزیست و توسعه پایدار، 4(4): 75-85.
Burton, R.J. (2014) The influence of farmer demographic characteristics on environmental behavior: A review. Journal of Environmental Management, 135(2014): 19-26.
Cavas, B., Cavas, P., Tekkaya, C., Cakiroglu, J. and Kesercioglu, T. (2009) Turkish students' views on environmental challenges with respect to gender: an analysis of ROSE data. Science Education International, 20(1-2): 69-78.
Eilam, E. and Trop, T. (2012) Environmental attitudes and environmental behavior - which is the horse and which is the cart. Sustainability Journal, 4(9): 2210-2246.
Erdogan, M. (2015) The effect of Summer Environmental Education Program (SEEP) on elementary school students' environmental literacy. International Journal of Environmental and Science Education, 10(2): 165-181.
Erhabor, N.I. and Don, J.U. (2016) Impact of environmental education on the knowledge and attitude of students towards the environment. International Journal of Environmental and Science Education, 11(12): 5367-5375.
Karaduman, H., & Ozturk, C. (2014). The effects of activities for digital citizenship on students’ attitudes toward digital citizenship and their reflections on students’ understanding about digital citizenship. Journal of Social Studies Education Research, 5(1), 38-78.
Krnel, D. and Naglic, S. (2009) Environmental literacy comparison between eco-schools and ordinary schools in Slovenia. Science Education International, 20(1/2): 5-24.
Meiboudi, H., Karimzadegan, H. and Khalilnejad, S.M.R. (2011) Enhancing children's environmental awareness in kindergarten of Mashhad city using mural painting. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28(2011): 1020-1028.
Norris, E. and Juliet, D. (2016) Impact of environmental education on Knowledge and attitude of students towards the environment. Journal of Environmental and Science Education, 11(12): 367-375.
Park, H., Lee, H. and Cho, H.S. (2015) Perceptions of Korean NGOs for education and educational development projects. International Journal of Educational Development, 45(2015): 31-41.
Rickinson, M. (2001) Learners and learning in environmental education: A critical review of the evidence. Environmental Education Research, 7(3): 207-320.
Schelly, C., Cross, J.E., Franzen, W., Hall, P. and Reeve, S. (2012) How to go green: Creating a conservation culture in a public high school through education, modeling, and communication. The Journal of Environmental Education, 43(3): 143-161.
Schumacher, I. (2015) The endogenous formation of an environmental culture. European Economic Review, 76(2015): 200-221.
Simmons, D. (1995) The NAAEE standards project: Papers on the development of environmental education standards. North American Association for Environmental Education, PO Box 400, Troy, OH 45373.
Stapp, W. B. (1969). The concept of environmental education. Environmental Education, 1(1), 30-31.
Vahida, F.V., Jafarinia, G.H. and Afrooz, S. (2017) The study of relationship of social activity with environmental behavior, The case study Tehran residents. Environmental Education and Sustainable Development, 5(4): 113-125.
Volk, T. and McBeth, B., 1998. Environmental literacy in the United States: What should be..., What is..., Getting from here to there. A Report funded by the United States Environmental Protection Agency and submitted to the Environmental Education and Training Partnership, North American Association for Environmental Association. Washington, DC, EETAP/NAAEE, USA.
The status of environmental NGOs’ literacy associated with educational levels
Mona Hasanzadeh Taleshi1*, Samad Izadi2, Kamran Nasir Ahmadi3, Meimanat Abedini Baltork2 and Mohsen Ahmadpour4
1) Master degree, Department of Education, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran. *Corresponding Author Email Address: monahassanzadetaleshi@gmail.com
2) Associate Professor, Department of Education, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
3) Assistant professor, University of Science and Technology of Mazandaran, Behshahr, Iran.
4) Assistant professor, Department of Environmental Sciences, Faculty of Marine and Environmental Sciences, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
Date of Submission: 2024/05/20 Date of Acceptance: 2024/08/19
Abstract
Environmental Literacy as one of the main factors of environmental education can be defined as a new thought system in which knowledge, attitude and behavior, as well as individuals and social responsibility, should be developed according to and in full harmony with nature. Thus, the study of the environmental literacy components in communities and organizations is essential to modernize society. This study was conducted to identify the environmental knowledge, attitudes and behaviour among individuals who were members of environmental non-government organizations (ENGOs). The survey was conducted on 115 individuals who were members of ENGOs. A standard questionnaire which included 45 questions was employed to investigate the environmental literacy levels of the individuals. Statistical comparisons of the results of the tests of environmental knowledge showed that the Environmental knowledge level was higher in individuals who had PhD than individuals who had master, bachelor and graduate degrees respectively, as well (p<0.001). Despite the difference in environmentally responsible behaviour between individuals in some environmental issues including the issues related to energy consumption and the study of material relating to environmental protection regarding education levels (p<0.05), there was no significant difference in many other environmental issues. Moreover, regarding education levels, there was not much difference in the environmental attitude of the individuals. Regarding education levels as a way of life, it can be concluded that education raises only the level of knowledge, but cannot make alone the desired results in terms of a more environmental attitude and behavior in individuals.
Keywords: Environmental knowledge, Environmental non-governmental organizations, Innovation in education, Environmental Attitude, Environmental Behavior.