بررسی ویژگی¬های روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان
محورهای موضوعی : روان سنجیشهناز نوحی 1 , ملکه ناصری فدافن 2 , مسعود جان بزرگی 3 , ذبیح اله کرمی 4 , مجید ذبیحی 5
1 - گروه آموزشی روانشناسی- دانشگده علوم انسانی- دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود
2 - دکتری روانشناسی عمومی، گروه مشاوره و روانشناسی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی غیردولتی شاهرود، ایران.
3 - 3. استادگروه روان شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
4 - استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم و فنون منابع سازمانی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.
5 - کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
کلید واژه: روایی, پایایی, تحلیل عاملی, کیفیت زندگی مرتبط با سلامت,
چکیده مقاله :
کیفیت زندگی مرتبط با سلامت مفهوم گسترده ای است که بسیاری از جنبه های مختلف زندگی یک فرد را در بر می گیرد. این می تواند شامل عوامل فیزیکی مانند توانایی انجام فعالیت های روزانه، سطح درد و عملکرد فیزیکی کلی باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. طرح پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی و از نوع ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانشآموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 بودند که تعداد آنها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانشآموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونهگيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودنيهاي پژوهش انتخاب شدند. بهمنظور بررسی روایی محتوایی با روش دلفی از پنج نفر از متخصصان روانشناسی و با استفاده از شاخص لاوشه (نســبت روایــی محتوایی) و برای بررسی روایی صوری از ده نفر از کاربران نهـایی پرسشنامه استفاده شد. سپس بهمنظور بررسی روایی سازه، روش تحلیل عاملی اکتشافی و بهمنظور بررسی پایایی، ضریب آلفای کرونباخ و روش آزمون-بازآزمایی بهکار رفت. تحلیل دادهها با نرمافزار SPSS نسخه ۲۴ انجام پذیرفت. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت متشکل از سه عامل است که درمجموع، 4/53 درصد واریانس را تبیین میکند. آلفای کرونباخ عوامل این پرسشنامه برای سلامت جسمانی 74/0، احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 بهدست آمد. براساس یافتههای این پژوهش، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ، ابزاری پایا و روا است و میتواند در بخشهای پژوهشی و مشاوره مدنظر قرار گیرد.
Health-related quality of life is a broad concept that encompasses many different aspects of a person's life. This can include physical factors such as ability to perform daily activities, pain level and overall physical function. The present study was conducted with the aim of investigating the psychometric properties of the health-related quality of life questionnaire for children and adolescents. The design of the current research was descriptive-analytical and of the type of tool construction and development. The statistical population of the research was elementary school boys in the academic year of 2014-2015, whose number was 2200, and among these people, 10 grade students (325 people) were selected by available sampling method and using Morgan table were selected as research subjects. In order to check the content validity with the Delphi method, five psychology experts were used and using the Lavshe index (content validity ratio), and ten end users of the questionnaire were used to check the face validity. Then, in order to check the validity of the structure, exploratory factor analysis method was used, and in order to check reliability, Cronbach's alpha coefficient and test-retest method were used. Data analysis was done with SPSS software version 24. The results of exploratory factor analysis showed that the health-related quality of life questionnaire consists of three factors that explain 53.4% of the variance. Cronbach's alpha of the factors of this questionnaire for physical health was 0.74, sense of security 0.71, and psychological well-being was 0.75. Based on the findings of this research, the health-related quality of life questionnaire is a reliable and valid tool and can be considered in research and counseling departments.
American Academy of Pediatrics. (2019). Promoting Social-Emotional Development: Experiences and Strategies. Retrieved from
Bannink EM, Van Pareren YK, Theunissen NC, Raat H, Mulder PG, Hokken-Koelega AC, Quality of life in adolescents born small for gestational age: Does growth hormone make a difference? Hormone Research in Paediatrics 2005;64(4):166-74.
Bjerk M, Brovold T, Davis JC, Skelton DA, Bergland A. Health-related quality of life in home care recipients after a falls prevention intervention: a 6- month follow-up. Eur J Public Health 2020; 30(1): 64-9.
Chen, X., Li, X., Wang, R., & Zhang, X. (2021). The impact of health on quality of life: A conceptual framework. Frontiers in Public Health, 9, 696581. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.696581
Fan, X., & Chen, M. (2020). The effects of parental involvement on children's academic performance: A meta-analysis. Educational Research Review, 30, 100326.
Ghaempanah Z, Azadfalah P, Tabatabie KR, Standardization and Psychometrics characteristics of Persian version of Child Health Questionnaire (CHQ-PF. 28), Journal of Kermanshah University of Medical Sciences (J Kermanshah Univ Med Sci) 2013;17(7):431-41.
Kwon, S. Y., Lee, H. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 6973. https://doi.org/10.3390/ijerph18136973
Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975;28(4):563–75
Lee, H. Y., Kwon, S. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life among patients with rheumatoid arthritis: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 8125. https://doi.org/10.3390/ijerph18158125
Meyers LS, Gamst GC, Guarino AJ. Applied multivariate research-design and interpretation. Thousand Oaks: Sage Pub; 2006
Raat H, Botterweck AM, Landgraf JM, Hoogeveen WC, Essink-Bot M-L, Reliability and validity of the short form of the child health questionnaire for parents (CHQ-PF28) in large random school based and general population samples, Journal of epidemiology and community health, 2005;59(1):75- 82.
Ravens‐Sieberer, U., Gosch, A., Rajmil, L., Erhart, M., Bruil, J., Power, M., & Mazur, J. (2008). The KIDSCREEN‐52 Quality of Life Measure for Children and Adolescents: Psychometric Results from a Cross‐Cultural Survey in 13 European Countries. Value in health, 11 (4), 645-658
Solans M, Pane S, Estrada MD, Serra‐Sutton V, Berra S, Herdman M, “et al”, Health‐Related Quality of Life Measurement in Children and Adolescents: A Systematic Review of Generic and Disease‐Specific Instruments. Value in health 2008;11(4):742-64.
Sroufe, L. A., Egeland, B., Carlson, E. A., & Collins, W. A. (2005). The Development of the Person: The Minnesota Study of Risk and Adaptation from Birth to Adulthood. Guilford Press.
Tamis-LeMonda, C. S., Baumwell, L., & Cristofaro, T. (2019). The impact of play on child development: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Pediatric Psychology, 44(3), 333-347. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsy107
Varni JW, Burwinkle TM, Sherman SA, Hanna K, Berrin SJ, Malcarne VL, “et al”, Health-related quality of life of children and adolescents with cerebral palsy: hearing the voices of the children, Developmental Medicine & Child Neurology 2005;47(09):592-7.
Wang, Y., Li, L., & Zhang, X. (2021). Health-related quality of life and its determinants among older adults in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7617.
World Health Organization. (2018). Promoting proper feeding for infants and young children.
World Health Organization. (2021). Promoting children's health: Integrating health promotion into the life-course approach
Zhang, Y., Zhou, Y., Li, Y., Zhang, H., & Liu, J. (2021). Childhood obesity and the food environment: A population-based study in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 6127.
تاريخ دريافت مقاله: 01/08/1402 | فصلنامه روانسنجی |
دورة سیزدهم ، شمارة 50، پاییز 1403 صفحات: 62-71 | |
| |
بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان
شهناز نوحی*1، ملکه ناصری فدافن2، مسعود جان بزرگی3، ذبیحالله کرمی4، مجید ذبیحی5
1. [1] .استادیار، گروه روانشناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران. (نویسنده مسئول) psynut.sh@gmail.com
2. [2] دکتری روانشناسی عمومی، گروه مشاوره و روانشناسی، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی غیردولتی شاهرود، ایران.
3. [3] استادگروه روان شناسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
4. [4] استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم و فنون منابع سازمانی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران.
5. کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی وابسته به سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی و از نوع ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانشآموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 که تعداد آنها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانشآموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونهگيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودنيهاي پژوهش انتخاب شدند. بهمنظور بررسی روایی محتوایی با روش دلفی از پنج نفر از متخصصان روانشناسی و با استفاده از شاخص لاوشه (نســبت روایــی محتوایی) و برای بررسی روایی صوری از ده نفر از کاربران نهـایی پرسشنامه استفاده شد. سپس بهمنظور بررسی روایی سازه، روش تحلیل عاملی اکتشافی و بهمنظور بررسی پایایی، ضریب آلفای کرونباخ و روش آزمون-بازآزمایی بهکار رفت. تحلیل دادهها با نرمافزار SPSS نسخه ۲۴ انجام پذیرفت. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت متشکل از سه عامل است که درمجموع، 4/53 درصد واریانس را تبیین میکند. آلفای کرونباخ عوامل این پرسشنامه برای سلامت جسمانی 74/0، احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 بهدست آمد. براساس یافتههای این پژوهش، پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، ابزاری پایا و روا است و میتواند در بخشهای پژوهشی و مشاوره مدنظر قرار گیرد.
واژههای کلیدی: روایی، پایایی، تحلیل عاملی، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت
Abstract
The present study was conducted with the aim of investigating the psychometric properties of the health-related quality of life questionnaire for children and adolescents. The design of the current research was descriptive-analytical and of the type of tool construction and development. The statistical population of the research was elementary school boys in the academic year of 2014-2015, whose number was 2200, and among these people, 10 grade students (325 people) were selected by available sampling method and using Morgan table were selected as research subjects. In order to check the content validity with the Delphi method, five psychology experts were used and using the Lavshe index (content validity ratio), and ten end users of the questionnaire were used to check the face validity. Then, in order to check the validity of the structure, exploratory factor analysis method was used, and in order to check reliability, Cronbach's alpha coefficient and test-retest method were used. Data analysis was done with SPSS software version 24. The results of exploratory factor analysis showed that the health-related quality of life questionnaire consists of three factors that explain 53.4% of the variance. Cronbach's alpha of the factors of this questionnaire for physical health was 0.74, sense of security 0.71, and psychological well-being was 0.75. Based on the findings of this research, the health-related quality of life questionnaire is a reliable and valid tool and can be considered in research and counseling departments.
Keywords: validity, reliability, factor analysis, quality of life related to health
مقدمه
کودکان آینده سازان هر جامعه ای هستند و تضمین رشد و سلامتی آنها باید یکی از دغدغههای اصلی در تمام جوامع باشد، بطوریکه سازمان ملل در بیانیه خود در زمینه حقوق کودک همه دولتهای عضو این سازمان را به برنامه ریزی در زمینه مراقبت و حفظ سلامت1 کودکان در جامعه خود تشویق نموده است (گلزارپور و همکاران، 1395). در بیانیه توسعه هزاره نیز بر اهمیت سلامت و نقش سلامت کودکان تاکید فراوانی شده بطوریکه برای رسیدن به فرآیندهای رشد فزاینده و جهانی در زمینه سلامت کودک چهار عامل در زمینه کاهش مرگ و میر کودکان و پنج عامل جهت ارتقاء سلامت نوزادان در استراژیهای جهانی برای سلامت کودکان و زنان در نظر گرفته شده است (سازمان جهانی بهداشت2، 2021). یکی از مفاهیم مرتبط با سلامت کودکان که حائز اهمیت می باشد و میتواند نقش موثری بر زندگی آنان داشته باشد مفهوم کیفیت زندگی وابسته با سلامت3 میباشد (قائم پناه و همکاران، 1393). کیفیت زندگی مرتبط با سلامت زیر مجموعهای از کیفیت زندگی کلی است که شامل احساس بهزیستی ذهنی، عاطفی، اجتماعی و جسمی بوده و منعکس کننده ارزیابی ذهنی بیماران و نحوه پاسخ آنها به بیماری است (چن4 و همکاران، 2021). کیفیت زندگی در بیماری درک ذهنی افراد درباره تأثیر شرایط بالینی در زندگی است و معمولاً افراد با بیماری مزمن درک متفاوتی از زندگی دارند و این عامل برای ارزیابی تأثیر یک بیماری مزمن و درمان آن بر روی بیمار اهمیت به سزایی دارد (بیجرک5 و همکاران، 2020). سلامت جسمانی6 یکی از مهمترین عوامل در تعیین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است. وقتی فرد از سلامت جسمانی خوبی برخوردار باشد، انرژی بیشتری خواهد داشت و می توانید در فعالیت های بدنی شرکت کند و کمتر احتمال دارد که درد یا بیماری مزمن را تجربه کند (وون7 و همکاران، 2020). برای حفظ سلامت جسمانی، داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و خواب کافی مهم است. همچنین باید از استعمال دخانیات، نوشیدن بیش از حد الکل و سایر عادات ناسالم که میتواند بر سلامت تأثیر منفی بگذارد، اجتناب کرد (لی8 و همکاران، 2020).
سلامت روان9 یکی دیگر از عوامل مهم در تعیین کیفیت زندگی مرتبط با سلامت است. افرادی که از سلامت روانی خوبی برخوردار هستند، بهتر میتوانند با استرس کنار بیایند، روابط قویتری با دیگران داشته باشند و در کار بهرهوری بیشتری خواهند داشت. سلامت جسمی و روانی ارتباط تنگاتنگی با هم دارند و یکی میتواند تأثیر قابل‌توجهی بر دیگری داشته باشد. به عنوان مثال، درد فیزیکی مزمن می تواند منجر به افسردگی10 یا اضطراب11 شود، در حالی که سلامت روان ضعیف می تواند حفظ عادات سالم مانند ورزش و تغذیه خوب را دشوار کند (وانگ12 و همکاران، 2021).
سنجش کیفیت زندگی وابسته با سلامت در تحقیقات مرتبط با سلامت از اهمیت ویژه ای برخوردار است به همین منظور تعداد قابل توجهی از ابزارها جهت سنجش کیفیت زندگی مرتبط با سلامت در کودکان و بزرگسالان توسعه یافته است (سولانس13 و همکاران، 2008). از جمله ابزارهای سنجش کیفیت زندگی وابسته با سلامت میتوان به پرسشنامه کیفیت زندگی کودک شامل ۴ مقیاس و مختص کودکان ۵ سال و بیشتر و نوجوانان (وارنی14 و همکاران، 2005)، پرسشنامه کیفیت زندگی کودک (شامل هفت مقیاس و دارای دارای فرم والد و (کودک) (رات15 و همکاران، 2005) و پرسشنامه کیفیت زندگی کودکان پیش دبستانی (12 مقیاس) اشاره نمود (بانیک16 و همکاران، 2005).
پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان در سال 2010 توسط راونز-سایبرر17 و همکاران ساخته شد و شامل 10 گویه است که بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجهای (اصلا=1 تا خیلی زیاد=5) نمرهگذاری میشود. نمره بالاتر نشان دهنده کیفیت زندگی بیشتر است (راوانس-سیببر18 و همکاران، 2008). این پرسشنامه در ایران روایی و پایایی نشده است. به همین منظور مطالعه حاضر با هدف بررسی روایی سازه همسانی درونی و همسانی طی زمان نسخه فارسی پرسشنامه سلامت مرتبط به کیفیت زندگی کودکان در نمونه مورد بررسی طراحی گردید.
روش
طرح پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و ساخت و توسعه ابزار بود. جامعه آماري پژوهش، دانشآموزان پسر ابتدایی در سال تحصيلي 1394-1395 بودند که تعداد آنها 2200 نفر بود كه از بين اين افراد، دانشآموزان ده كلاس (325 نفر) به روش نمونهگيري در دسترس و با استفاده از جدول مورگان به عنوان آزمودنيهاي پژوهش انتخاب شدند. در پژوهش حاضر برای انتخاب شرکتکنندگان، نمونهگیری در دسترس بهکار رفت. جامعه آماری را تمامی والدین دارای فرزند شهر شاهرود در سال 1395 تشکیل دادند. با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس براساس ملاکهای ورود و غربالشده تعداد 325 نفر برای بررسی تحلیل عاملی اکتشافی و پایایی پرسشنامه انتخاب شدند. لازم به ذکر است، در بعضی از منابع حجم نمونه لازم برای انجام تحلیـل عـاملی، ۵تـا1۰ نفـر بـهازای هـر عبـارت توصیه میشود (میرز19 و همکاران، 2006). باتوجه بـه ایـنکـه پرسـشنامـه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت دارای 11 ماده اسـت، بـه نظـر مـیرسـد انتخاب نمونه 325نفری مناسب باشد..
ابزار پژوهش
1.پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان. این پرسشنامه در سال 2008 توسط راونز-سایبرر20 و همکاران ساخته شد و شامل 11 گویه است که بر اساس مقیاس لیکرت 5 درجهای (اصلا=1 تا خیلی زیاد=5) نمرهگذاری میشود. نمره بالاتر نشان دهنده کیفیت زندگی بیشتر است (راونز-سایبرر و همکاران، 2008). در این راستا همبستگی بین گویههای نسخه (KIDSCREEN-52) با (KIDSCREEN-10)، پیوستگی با سایر نسخههای هم نسل HRQL، سلامت جسمی – روانی، وضعیت اجتماعی- اقتصادی و تفاوت نمرات با توجه به سن، جنسیت و کشور مورد بررسی قرار گرفت. همبستگی نمرات (KIDSCREEN-10) با (KIDSCREEN-52) برای نسخه خودگزارش‌دهی و نسخه والدین بین 24/0 تا 72/0 بود. ثبات درونی پاسخهای گویه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی شد. مقادیر بالاتر از 0.7 برای مقایسههای گروهی قابل قبول در نظر گرفته شد. پایایی نیز با تست این که آیا مقیاس تکرار شده (2 هفته بعد) منجر به نتایج معیار با ثبات میشود یا خیر مورد بررسی قرار گرفت. پایایی آزمون و بازآزمون با ضریب همبستگی درون طبقه (ICC)21 مورد بررسی قرار گرفت. ICC های 0.7 یا بالاتر قابل قبول در نظر گرفته شد.
شیوه اجرا. در بررسی روایی صوری، دو روش کمی و کیفی بهکار رفت. تعیین روایی صوری کیفی در تیم پنج نفره تخصصی از اساتید رشته روانشناسی که دارای سابقه تحقیق در زمینه فرزندپروری بودند، برای یافتن سطح دشواری، میزان تناسب نداشتن، ابهام عبارات یا وجود نارسایی در معانی کلمات انجام گرفت. در بررسی کیفی روایی محتوا از اساتید مربوط درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاههای اصلاحی خود را بهصورت کتبی ارائه کنند. همچنین تأکید شد در ارزیابی کیفی روایی محتوا، موضوعات، رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت سؤالات و قرارگیری سؤالات در جای مناسب را مدنظر قرار دهند. با جمعبندی نظر اساتید، تغییرات لازم در ابزار انجام شد. پس برای ارزیابی کمی روایی محتوا و بهمنظور اطمینان از اینکه محتوای مهمتر و صحیحتر (ضرورت سؤال) انتخاب شده است، نسبت روایی محتوا استفاده شد و برای اطمینان از اینکه سؤالات ابزار به بهترین نحو برای اندازهگیری محتوا طراحی شده است، شاخص روایی محتوا22 بهکار رفت. برای تعیین روایی محتوایی، پرسشنامه برای پنج نفر از متخصصان ارسال گردید و از آنان درخواست شد که درخصوص تمام سؤالات ابزار بهصورت "ضروری است"، "ضروری نیست ولی مفید است" و "ضرورتی ندارد"، پاسخ دهند. پاسخها براساس فرمول نسبت روایی محتوا23 (CVR) محاسبه و با جدول لاوشه انطباق داده شد. اعداد بیشتر از ۰٫99 قبول شد (لاشه24، 1975).
پس از تعیین و محاسبه نسبت روایی محتوا بررسی شاخص روایی محتوا (CVI) براساس شاخص روایی والتز و باسل صورت گرفت (والتز و باسل25، 1981). بدینمنظور بهطور مجدد پرسشنامه برای محاسبه CVI در اختیار پنج نفر از متخصصان مذکور قرار گرفت و از آنان خواسته شد که درباره هریک از سؤالات، براساس سه معیار مربوطبودن، سادهبودن و واضحبودن اظهار نظر کنند. بدینمنظور امتیاز CVI به وسیله مجموع امتیازات موافق برای هر آیتمی که رتبههای ۳ و ۴ (نمره بیشتر) کسب کرد، تقسیم بر تعداد کل رأیدهندگان، محاسبه شد. پذیرش آیتمها براساس نمره CVI بیشتر از ۰٫۷۹ بود (لاشه، 1975).
ملاحظات اخلاقی پژوهش حاضر عبارت بود از: تمامی آزمودنیها اطلاعاتی درباره پژوهش دریافت کرده و با رضایت آگاهانه در آن مشارکت کردند و مختار بودند در هر مقطع زمانی، مطالعه را ترک کنند؛ این اطمینان به آزمودنیها داده شد که تمام اطلاعات محرمانه میماند و فقط برای امور پژوهشی بهکار میرود؛ بهمنظور رعایت حریم خصوصی، مشخصات آزمودنیها ثبت نشد.
در پژوهش حاضر، برای بررسی ساختار عاملی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، شیوه اکتشافی و تحلیـل عـاملی مؤلفـههـای اصــلی بــه روش چــرخش واریمکــس بهکار رفت؛ چــون پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت برای اولین بـار در ایـران اعتباریابی شـد و تـا بـدینزمـان تحلیـل عـاملی روی آن انجـام نگرفته است، پژوهش حاضر در پی بررسـی سـاختار عـاملی پرسشنامه بود. در تحلیل عوامل بارهای عامل بیشتر از 35/0 مدنظر قرار گرفت. در این پژوهش، نمودار سنگریزه و مقدار ویژه برای تعیین تعداد عوامل سازنده پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بهکار رفت. تحلیل دادهها با نرمافزار SPSS نسخه ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ انجام گرفت. ابزار زیر در پژوهش استفاده شد.
یافتهها
در پژوهش حاضر، برای بررسی ساختار عاملی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت، شیوه اکتشافی و تحلیـل عـاملی مؤلفـههـای اصــلی بــه روش چــرخش واریمکــس بهکار رفت؛ چــون پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت برای اولین بـار در ایـران اعتباریابی شـد و تـا بـدینزمـان تحلیـل عـاملی روی آن انجـام نگرفته است، پژوهش حاضر در پی بررسـی سـاختار عـاملی پرسشنامه بود. در تحلیل عوامل بارهای عامل بیشتر از 35/0 مدنظر قرار گرفت. در این پژوهش، نمودار سنگریزه و مقدار ویژه برای تعیین تعداد عوامل سازنده پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بهکار رفت. تحلیل دادهها با نرمافزار SPSS نسخه ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ انجام گرفت. ابزار زیر در پژوهش استفاده شد.
براساس نتایج CVI ،تمامی سؤالات روایی محتوای ۰٫1۰۰ داشتند و لذا مناسب تشخیص داده شدند. نتایج CVR حاکی از آن بود که نسبت روایی محتوای همه سؤالات مساوی یا بزرگتر از عدد جدول لاوشه (99/0) بود. این مطلب بیانگر آن بود که سؤالات ضروری و مهم در این ابزار بهکار رفته است.
نتــایج ارزیــابی روایــی صوری کیفی توسط کاربران نهایی پرسشنامه نشاندهنده ارتباط و تناسب گویهها با موضوع پـژوهششده، درک صـحیح گویـهها توسـط پاسـخدهندگان و نبود ابهـام یـا دشـواری در درک گویهها بود. در این پژوهش میانگین و انحراف معیار سن کل افراد برابر4/1 ± 6/ 10 سال بود.
شاخص نمونهگیری KMO در این مدل تحلیل عاملی برابر 819/0 بود. همچنین مقدار آماره آزمون کرویت بارتلت با میزان 5/707 معنادار بود (001/0P<). معناداری آن نشان داد، کاربرد مدل تحلیل عاملی برای دادههای حاضر، مناسب است. تحلیل عاملی دوازده عامل با ارزش ویژه بیشتر از یک را مشخص کرد که درمجموع، 4/53 درصد از واریانس را تبیین میکند. سپس، با استفاده از روش چرخش متعامـد "واریمـاکس" بهمنظور بررسی مقدار مشترک هریک از سؤالهای مربوط به دوازده عامل مذکور، معلوم شد که همه سؤالها دارای مقدار اشتراک زیاد )بیش از ۰٫35) بودند؛ بدینترتیب هیچکدام از سؤالها در این مرحله حذف نشد و سه عامل با مقدار ویژه بیشتر از 1 به تأیید رسید. جدول 1 ارزش ویژه، درصد تبیین واریانس و درصد تراکمی عاملها را نشان میدهد. نتایج جدول 1 مشخص میکند، اولین عامل، بیشترین ارزش ویژه را به خود اختصاص داده و مشاهده بارهای عاملی و ساختار عاملی نیز این یافته را تأیید کرده است.
جدول1 :مؤلفههاي استخراج شده تحليل عاملي نهايي پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت
مقادیر ویژه اولیه | مقادیر استخراج مربعات | ||||||
عامل | مقدار ویژه | واریانس تبیینشده | درصد تجمعی واریانس تبیینشده | مقدار ویژه | واریانس تبیینشده | درصد تجمعی واریانس تبیینشده | |
1 | 5/3 | 1/32 | 1/32 | 5/3 | 1/32 | 1/32 | |
2 | 2/1 | 7/11 | 8/43 | 2/1 | 7/11 | 8/43 | |
3 | 1/1 | 6/9 | 4/53 | 1/1 | 6/9 | 4/53 | |
در جدول 2 بارهای عاملی برآوردشده الگوی عاملی مشاهده میشود.
جدول 2 :ماتريس بارهاي عاملي سؤالهاي پرسشنامه کیفیت ندگی مرتبط با سلامت بر روي مؤلفههاي استخراج شده
سوال | عامل اول | عامل دوم | عامل سوم |
1 | 78/0 |
|
|
2 | 74/0 |
|
|
3 |
|
| 79/0 |
4 |
|
| 81/0 |
5 |
| 76/0 |
|
6 |
| 76/0 |
|
7 |
| 48/0 |
|
8 |
| 44/0 |
|
9 |
| 49/0 |
|
10 | 53/0 |
|
|
11 | 71/0 |
|
|
[1] . Health
[2] . World Health Organization
[3] . Quality of life is related to health
[4] . Chen
[5] . Bjerk
[6] . Physical health
[7] . Kwon
[8] . Lee
[9] . Mental health
[10] . Depression
[11] . anxiety
[12] . Wang
[13] . Solans
[14] . Varni
[15] . Raat
[16] . Bannink
[17] . Ravens‐Sieberer
[18] . Ravens‐Sieberer
[19] . Meyers
[20] . Ravens‐Sieberer
[21] .. Internal Correlation of Category
[22] . content validity index
[23] . Content validity ratio
[24] . Lawshe
[25] . Waltz CF, Bausell
در محاسبه همسانی درونی، ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه ۰٫81 بهدست آمد. ضریب آلفای کرونباخ همه خردهمقیاسهای پرسشنامه در جدول 3 ارائه شده است
جدول 3:سؤالات مرتبط با سه عامل پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و ضرايب آلفاي کرونباخ عاملها
عامل | ویژگی مورد سنجش | تعداد سوال | شماره سوالها | ضریب آلفای کرونباخ |
اول | سلامت جسمانی | 4 | 1،2،10،11 | 74/0 |
دوم | احساس امنیت | 5 | 5،6،7،8،9 | 71/0 |
سوم | بهزیستی روانی | 2 | 3،4 | 75/0 |
به منظور بررسی پایایی بازآزمایی ابزار، اطلاعات حاصل از دو بار اجرای پرسشنامه به فاصله دو هفته استفاده شد که ضریب همبستگی کل پرسشنامه 64/0 حاکی از پایایی بازآمایی مناسب پرسشنامه بود.
بحث و نتیجهگیری
پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان انجام شد. يافتههاي تحليل عاملي نشان داد كه 11 سؤال پرسشنامه داراي بارهاي عاملي بالاي 35/0، با سه مؤلفه تشخيص داده شده هستند.
همچنین یافتههای پژوهش در زمینه مقادير اشتراک و بار عاملی گویههای پرسشنامه، نشان داد که بارعاملی تمامی گویه ها بالا است (از 44/0 تا 81/0). با پذیرش مرز 35/0 برای بارهای عاملی مشخص میشود که گویههای پرسشنامه دارای بار عاملی قابل قبول ( بالای 35/0) میباشند. این یافته گویای آن است که بر پایه تحلیل عاملی، وجود این گویهها برای پرسشنامه مهم بوده و دارای اعتبار مناسب هستند؛ بنابراین پرسشنامه مورد بررسی از اعتبار سازه مناسب برخوردار است. نتایج حاصل از ضرایب آلفای کرونباخ نمایانگر آن بود که پرسشنامه عوامل موثر بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودکان و نوجوانان، همسانی درونی بسیار بالایی دارد. بدین مفهوم که گویههای این مقیاس از تجانس و همخوانی لازم برخوردار هستند. علاوه براین ضریب آلفای کرونباخ برای سلامت جسمانی 74/0، احساس امنیت71/0، و بهزیستی روانی 75/0 به دست آمد. در این صورت میتوان گفت هریک از گویهها در حال سنجش ساختار مشابهی هستند و پراکندگی مفهومی در آنها دیده نمیشود. همچنین، ضریب همبستگی پذیرفتنی اطلاعات حاصل از دو بار اجرای پرسشنامه به فاصله دو هفته حاکی از پایایی بازآمایی مناسب پرسشنامه بود.
سلامت جسمانی کودک یک جنبه حیاتی از کیفیت کلی زندگی آنها است. این شامل عواملی مانند تغذیه، ورزش، دسترسی به مراقبت های بهداشتی و قرار گرفتن در معرض سموم محیطی است. کودکانی که به غذای سالم، مکان‌های امن برای بازی، و معاینات منظم پزشکی دسترسی دارند، به احتمال زیاد رشد می‌کنند و از سلامتی برخوردار می‌شوند (فان و چن1، 2020). برای حفظ سلامت جسمانی در کودکان، تشویق به فعالیت بدنی منظم، یک رژیم غذایی متعادل و مغذی و خواب کافی مهم است. فعالیت بدنی می تواند به کودکان کمک کند تا عضلات و استخوان های قوی بسازند، سلامت قلب و عروق را بهبود بخشند و خطر چاقی را کاهش دهند. یک رژیم غذایی متعادل و مغذی که شامل مقدار زیادی میوه، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین های بدون چربی و چربی های سالم باشد، می تواند مواد مغذی ضروری را که کودکان برای رشد و رشد مناسب نیاز دارند، فراهم کند. خواب کافی برای سلامت جسمانی نیز مهم است، زیرا به بدن اجازه می دهد استراحت کند و خود را ترمیم کند (سازمان جهانی بهداشت، 2018).
رفاه عاطفی یکی دیگر از جنبه های مهم کیفیت زندگی کودک است. این شامل عواملی مانند احساس دوست داشتن و حمایت، داشتن روابط مثبت با مراقبان و همسالان، و داشتن فرصت هایی برای ابراز احساسات به روشی ایمن و سالم است. کودکانی که از لحاظ عاطفی احساس امنیت می کنند، به احتمال زیاد انعطاف پذیری و مقابله با چالش های زندگی را افزایش می دهند(تامیس-لموندا2 و همکاران، 2019). یکی از مؤلفه های کلیدی بهزیستی عاطفی، تنظیم هیجانی است. این شامل توانایی کنترل احساسات و رفتار خود در پاسخ به موقعیت های مختلف است. کودکانی که با تنظیم هیجانی دست و پنجه نرم می کنند ممکن است در کنترل تکانه های خود، مدیریت خشم یا ناامیدی خود، یا آرام شدن پس از یک رویداد استرس زا مشکل داشته باشند. یکی دیگر از جنبه های مهم رفاه عاطفی، ارتباط اجتماعی است. کودکانی که روابط مثبتی با خانواده، دوستان و سایر مراقبین دارند، نسبت به کسانی که احساس انزوا یا جدایی می‌کنند، از رفاه عاطفی بهتری برخوردارند. مراقبان میتوانند با فراهم کردن فرصت‌هایی برای تعامل اجتماعی، تشویق روابط مثبت و الگوبرداری از مهارت‌های ارتباطی سالم و حل تعارض، از ارتباط اجتماعی کودکان حمایت کنند. به طور کلی، ارتقای رفاه عاطفی در کودکان شامل ایجاد یک محیط امن و پرورشی است که از رشد عاطفی آنها حمایت می کند. این میتواند شامل فراهم کردن فرصت‌هایی برای بازی، تشویق ارتباطات باز و مدل‌سازی استراتژی‌های مقابله‌ای مثبت باشد. با حمایت از رفاه عاطفی کودکان، مراقبان می توانند به آنها کمک کنند تا مهارت هایی را که برای شکوفایی نیاز دارند، هم اکنون و هم در آینده توسعه دهند (ژانگ و همکاران، 2020).
همچنین کودکانی که احساس امنیت و آرامش می کنند، بیشتر به شکوفایی می رسند و از سلامتی برخوردار می شوند. این شامل ایمنی فیزیکی (مانند محافظت در برابر خشونت و حوادث) و ایمنی عاطفی (مانند محافظت در برابر قلدری یا سوء استفاده) می شود. کودکانی که آسیب‌های روحی یا بدرفتاری را تجربه می‌کنند، احتمالاً در آینده با مشکلات روانی دست و پنجه نرم می‌کنند (ژانگ3 و همکاران، 2020). احساس امنیت کودک ارتباط تنگاتنگی با دلبستگی او به مراقب اصلی خود دارد که معمولاً مادر یا پدرش است. وقتی کودک احساس می کند که به مراقب خود وابسته است، احتمال بیشتری دارد که احساس امنیت و محافظت کند. این دلبستگی از طریق تعاملات سازگار و پاسخگو با مراقب ایجاد می شود، مانند پاسخ به نیازهای کودک، ایجاد آرامش و محبت و در دسترس بودن و حضور در زندگی کودک. علاوه بر دلبستگی مراقب و کودک، یک محیط پایدار و قابل پیش بینی نیز برای احساس امنیت کودک مهم است. این می تواند شامل داشتن روال های منظم، انتظارات و مرزهای روشن و محیط فیزیکی ایمن باشد. کودکانی که تغییرات یا اختلالات مکرر را در زندگی خود تجربه می کنند، ممکن است برای احساس امنیت تلاش کنند و ممکن است رفتارهایی مانند اضطراب، گوشه گیری یا کنشگری از خود نشان دهند (اسروف4 و همکاران، 2005).
عدم همکاري برخی از آزمودنیها در پاسخگويی به پرسشنامه، بازنگرداندن تعدادي از پرسشنامهها و بیجواب گذاشتن برخی از سوالات از محدودیتهای پژوهش حاضر بود. همچنین این پژوهش در جامعه پسران مقطع ابتدایی انجام شد که در نتیجه تعمیم آن به جامعه دختران بایستی با احتیاط انجام گیرد. بنابراین پیشنهاد میشود اجراي اين پژوهش نیز در ديگر شهرها و مقايسه نتايج حاصل از آن مطالعات با پژوهشهاي انجام شده قبلی و نیز بررسی متغیرهاي پژوهش در جامعه دختران و مقايسه نتايج حاصل از آن با نتایج پژوهش حاضر می تواند کارساز باشد.
منابع فارسی
گلزار پور مجید، قائدامینی هارونی غلامرضا، وامقی مروئه، سجادی حمیرا، توانگر فاتح. روایی و پایایی نسخه فارسی پرسشنامه کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کودک. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی. ۱۳۹۵; ۸ (۳) :۴۴۷-۴۵۹
References
American Academy of Pediatrics. (2019). Promoting Social-Emotional Development: Experiences and Strategies. Retrieved from
Bannink EM, Van Pareren YK, Theunissen NC, Raat H, Mulder PG, Hokken-Koelega AC, Quality of life in adolescents born small for gestational age: Does growth hormone make a difference? Hormone Research in Paediatrics 2005;64(4):166-74.
Bjerk M, Brovold T, Davis JC, Skelton DA, Bergland A. Health-related quality of life in home care recipients after a falls prevention intervention: a 6- month follow-up. Eur J Public Health 2020; 30(1): 64-9.
Chen, X., Li, X., Wang, R., & Zhang, X. (2021). The impact of health on quality of life: A conceptual framework. Frontiers in Public Health, 9, 696581. https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.696581
Fan, X., & Chen, M. (2020). The effects of parental involvement on children's academic performance: A meta-analysis. Educational Research Review, 30, 100326.
Ghaempanah Z, Azadfalah P, Tabatabie KR, Standardization and Psychometrics characteristics of Persian version of Child Health Questionnaire (CHQ-PF. 28), Journal of Kermanshah University of Medical Sciences (J Kermanshah Univ Med Sci) 2013;17(7):431-41.
Kwon, S. Y., Lee, H. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life in patients with chronic obstructive pulmonary disease: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 6973. https://doi.org/10.3390/ijerph18136973
Lawshe CH. A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology. 1975;28(4):563–75
Lee, H. Y., Kwon, S. Y., Kim, J. H., Kim, T. H., & Lee, J. S. (2021). The impact of health on quality of life among patients with rheumatoid arthritis: A longitudinal study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 8125. https://doi.org/10.3390/ijerph18158125
Meyers LS, Gamst GC, Guarino AJ. Applied multivariate research-design and interpretation. Thousand Oaks: Sage Pub; 2006
Raat H, Botterweck AM, Landgraf JM, Hoogeveen WC, Essink-Bot M-L, Reliability and validity of the short form of the child health questionnaire for parents (CHQ-PF28) in large random school based and general population samples, Journal of epidemiology and community health, 2005;59(1):75- 82.
Ravens‐Sieberer, U., Gosch, A., Rajmil, L., Erhart, M., Bruil, J., Power, M., & Mazur, J. (2008). The KIDSCREEN‐52 Quality of Life Measure for Children and Adolescents: Psychometric Results from a Cross‐Cultural Survey in 13 European Countries. Value in health, 11 (4), 645-658
Solans M, Pane S, Estrada MD, Serra‐Sutton V, Berra S, Herdman M, “et al”, Health‐Related Quality of Life Measurement in Children and Adolescents: A Systematic Review of Generic and Disease‐Specific Instruments. Value in health 2008;11(4):742-64.
Sroufe, L. A., Egeland, B., Carlson, E. A., & Collins, W. A. (2005). The Development of the Person: The Minnesota Study of Risk and Adaptation from Birth to Adulthood. Guilford Press.
Tamis-LeMonda, C. S., Baumwell, L., & Cristofaro, T. (2019). The impact of play on child development: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of Pediatric Psychology, 44(3), 333-347. https://doi.org/10.1093/jpepsy/jsy107
Varni JW, Burwinkle TM, Sherman SA, Hanna K, Berrin SJ, Malcarne VL, “et al”, Health-related quality of life of children and adolescents with cerebral palsy: hearing the voices of the children, Developmental Medicine & Child Neurology 2005;47(09):592-7.
Wang, Y., Li, L., & Zhang, X. (2021). Health-related quality of life and its determinants among older adults in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7617.
World Health Organization. (2018). Promoting proper feeding for infants and young children.
World Health Organization. (2021). Promoting children's health: Integrating health promotion into the life-course approach
Zhang, Y., Zhou, Y., Li, Y., Zhang, H., & Liu, J. (2021). Childhood obesity and the food environment: A population-based study in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11), 6127.
[1] . Fan, Chen
[2] . Tamis-LeMonda
[3] . Zhang
[4] . Srouf