بررسی و تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره محمود احمدی نژاد-84-92

محورهای موضوعی : مجله پژوهش های سیاسی و بین المللی

جعفر فرهادی نسب ¹ (دانشجوی دکتری رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی چالوس)
سعید اسلامی ² (دانشیار گروه اندیشه سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران: نویسنده مسئول)
فاطمه سلیمانی پورلک ³ (استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی چالوس)

تاریخ دریافت : 1402/04/17 تاریخ پذیرش : 1403/05/10 تاریخ انتشار : 1403/06/12

کلید واژه: احمدی‌نژاد , ایدئولوژی, سیاست‌خارجی, فضای منطقه‌ای و جهانی,

چکیده مقاله :

هویت جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر ارزش‌های ناشی از اسلام شیعی و لایه‌های فرهنگ ایران و قانون اساسی شکل گرفته است. در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد، نظام بین‌الملل با نظم بین‌المللی اسلامی در تضاد بوده و قابل پذیرش نیست. همچنین اهداف و منافع ملی بر پایه، آرمان-ها، ارزش‌ها، اصول اسلامی و انقلاب قابل تعریف است. منافع اقتصادی، امنیتی، منافع مبتنی بر نظم جهانی نیز در عرصه سیاست خارجی پیگیری می-گردد. دولت احمدی‌نژاد در تنظیم و جهت‌گیری مناسبات و روابط خارجی خود برچند اصل اساسی اتکا دارد. مهرورزی، عدالت در روابط بین‌الملل، توسعه متوازن روابط با کشورها، توسعه عضویت درنهادهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی، مقابله با تک قطب‌گرایی و سیاست خارجی چند جانبه‌گرا و... از اهم آن اصول می‌باشد. سوال اصلی پژوهش حاضر براین است که ’بروندادهای سیاست خارجی ایدئولوژیک محور جمهوری اسلامی ایران در دوره محمود احمدی نژاد چه بوده است؟ ‘

چکیده انگلیسی:

The values arising from Shia Islam, the layers of Iranian culture, and the Constitution shape the identity of the Islamic Republic of Iran. The international system was in conflict with the Islamic world system, which made it unacceptable to the foreign policy of Ahmadinejad's government. The national goals and interests are defined based on Islamic ideals, values, and the principles of Islam and of the Revolution. The economic and security interests, and the interests based on the international system are also sought in the foreign policy arena. For regulating and directing foreign relations, Ahmadinejad's government relied on several basic principles. The most important of these principles included kindness, justice in international relations, balanced development in relations with foreign countries, membership in more economic, political, and security institutions, confrontation with the unipolar international system, and multilateralism in foreign policy. The main question posed in this research is:"

متن کامل:



فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی دوره 15، شماره 59، شماره پیاپی (59)، تابستان 1403، ص 92 ـ 68

 

مقاله پژوهشی

 

بررسی و تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

 در دوره محمود احمدی نژاد(84-92)

 

جعفر فرهادی نسب¹، سعید اسلامی * ²، فاطمه سلیمانی پورلک³

 

تاریخ دریافت: 17/04/1402                             تاریخ پذیرش: 10/05/1403

 

چکیده:  هویت جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر ارزش­های ناشی از اسلام شیعی و لایه­های فرهنگ ایران و قانون اساسی شکل گرفته است. در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد، نظام بین­الملل با نظم بین­المللی اسلامی در تضاد بوده و قابل پذیرش نیست. همچنین اهداف و منافع ملی بر پایه، آرمان­ها، ارزش­ها، اصول اسلامی و انقلاب قابل تعریف است. منافع اقتصادی، امنیتی، منافع مبتنی بر نظم جهانی نیز در عرصه سیاست خارجی پیگیری می­گردد. دولت احمدی­نژاد در تنظیم و جهت­گیری مناسبات و روابط خارجی خود برچند اصل اساسی اتکا دارد. مهرورزی، عدالت در روابط بین­الملل، توسعه متوازن روابط با کشورها، توسعه عضویت درنهادهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی، مقابله با تک قطب­گرایی و سیاست خارجی چند جانبه­گرا و... از اهم آن اصول می­باشد. سوال اصلی پژوهش حاضر براین است که ’سیاست خارجی  جمهوری اسلامی ایران در دوره محمود احمدی نژاد بر چه اساسی بوده است؟ ‘ دراین راستا روش­تحقیق پژوهش حاضر تحلیلی- تاریخی براساس رویکرد تحلیل گفتمانی وباتکیه بر منابع و اسناد کتابخانه­ای می­باشد. نتایج این پژوهش نشان داده­است در دولت احمدی نژاد، هسته سخت رفتار سیاست خارجی ایران براساس ترجیحات ایدئولوژیک همچنان مهمترین عامل در تعیین راهبردها و سیاست­های ایران در حوزه روابط خارجی بوده است.

واژگان اصلی: احمدی­نژاد ،ایدئولوژی، سیاست­خارجی، فضای منطقه­ای و جهانی.

 

مقدمه 

            سیاست خارجی  یک استراتژی اعمال از پیش طرح­ریزی شده تصمیم­گیرندگان حکومتی است. گفتمان دولت نهم و دهم ازچهار ویژگی(عدالت­گستری، پیشرفت و تعالی مادی و معنوی، مهرورزی، و خدمات­رسانی) برخوردار بوده و حول محور ولایت مفصل­بندی می­گردد. از جمله مولفه‌هایی که برای بررسی و تحلیل سیاست خارجی دولت‌ها در برابر دولت‌های دیگر و جامعه جهانی مورد توجه می باشد، رویکرد دولت نسبت به نظامی است که برجهان حاکم خواهد بود. رویکرد دولت نهم و دهم نسبت به جامعه جهانی و نظام حاکم، یک رویکرد ساختار‌شکنانه نسبت به وضع حاضر می­باشد و آن را ناعادلانه معرفی نموده است. اما در ارائه طرح و راهکاری مناسب جهت جایگزین نمودن ناکام بوده است (رضایی،1400: 17). گفتمان دولت احمدی­نژاد در حوزه سیاست خارجی، دارای رویکردی عمیق و جهانی و چهره­ای جهان­وطنانه بوده است و ازجمله اهداف عالی این دولت، بسترسازی جهت احیای حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) می­باشد. هویت جمهوری اسلامی ایران، حاصل برآیند عنصرهای سه­گانه هویت اسلام، انقلاب اسلامی و ایران می­باشد. در راستای تکوین هویت جمهوری اسلامی ایران این عناصر اهمیت بیشتری نسبت به «ایرانیت» ایفا می­کنند(عیوضی، 1387: 24). بنابر آن­چه عنوان شد، محقق دراین پژوهش درصدد است، سیاست خارجی ایدئولوژیک محور جمهوری اسلامی ایران در دوره محمود احمدی­نژاد را واکاوی نموده و به پاسخی در راستای این سوال که ’سیاست خارجی ایدئولوژیک محور جمهوری اسلامی ایران بر فضای منطقه­ای و جهانی در دوره محمود احمدی نژاد بر چه اساسی بوده است؟‘  دست یابد. در جهت پاسخ به این سوال چنین مفروض است که دولت احمدی نژاد با مبنی قراردادن پایه­های ایدئولوژیک محور در رفتار سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اصول اخلاقی و عادلانه در مناسبات و مراودات جهانی و حاکمیت معنوی معتقد است "کرامت و عزت" فقط در چارچوب و سایه­های عدالت محقق خواهد شد و "معنویت⁴" تنها پایه­های ایجاد صلح پایدار و نظم در جهان است.

 

 روش پژوهش

تحقیق حاضر از نوع کیفی با داده­های غیر آماری بوده که از رویکرد توصیفی تحلیلی و همچنین تاریخی بهره­گرفته است. لذا براساس روش تحقیق اسنادی با تکیه برمنابع کتابخانه­ای و بارویکرد تحلیل گفتمانی، فرضیه تحقیق به بحث گذاشته­شد.

 

چارچوب مفهومی و ادبیات نظری پژوهش

الف) سیاست خارجی  

سیاست خارجی عبارتند از جهتی که هر دولت در روابط خارجی خود برمی­گزیند، و در آن از خود واکنش نشان می­دهد. سیاست خارجی دربردارنده شیوه نگرش دولت­ها نسبت به جامعه بین­المللی است. برخی نیز سیاست خارجی را مجموعه­اي از مسائل سیاسی مرتبط به حوزه خارجی دانسته که داراي دو بخش متغیر و ثابت است. بخش ثابت مبتنی بر آموزه­هاي نظري، نظام ارزشی و ایدئولوژي حاکم بوده و بیانگر چهارچوب کلی سیاست­گذاري می باشد. بخش متغیر بیانگر خط مشی­ها و راهبردهایی است که متناسب با وضعیت و شرایط زمانی و مکانی تنظیم و تدوین می­شود(گوهری مقدم و بیگی، 1399: 295). می­توان سیاست خارجی را سیستم فعالیت کشورها معرفی نمود که به دلیل تغییر رفتار سایر دولت­ها و براي تنظیم فعالیت­هاي خود بامحیط بین­المللی ایجاد شده است(Bojans AS, 2018, p.1 ).گفتمان غالب ومسلط در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی، گفتمان دینی و اسلامی می باشد(ولایتی و همکاران،1401: 20).

ب) ایدئولوژی

برخی از متفکران اسلامی همچون استاد مطهری در تعریف ایدئولوژی عنوان می­کنند: ˮایدئولوژی یک تئوری کلی، طرحی جامع و منسجم است که هدف اصلی آن کمال انسان و تامین سعادت همگان بوده و در آن خطوط اصلی و روش‌ها، هدف‌ها و وسیله‌ها، باید‌ها و نباید‌ها، خوبی­ها و بدی­ها، نیازها و دردها و درمان‌ها، مسئولیت‌ها و تکلیف‌ها مشخص باشد و منبع الهام تکالیف و مسئولیت‌ها برای تمام افراد باشد“. از نظر ایشان ایدئولوژی با مفهوم قرآنی شریعت یکسان است(علیزاده و امراللهی، 1385: 57-58).

     نظام جمهوری اسلامی ایران برمبنای ایدئولوژی اسلام و قانون اساسی مبتنی برآن ایدئولوژیست. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به جهت ایدئولوژیک و دینی بودن نظام سیاسی، ایدئولوژیک محور است و یکی از عناصر تاثیرگذار و محوری بشمار می­آید. ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران ریشه در فرهنگ ملی و مذهبی و از ابعاد ماوراء الطبیعه دارد. به همین دلیل از جنبه اعتقادی و ایمانی برخوردار است. لذا منافع ملی را بیش از آن که در ظرف ملی تعقیب نماید در چارچوب اسلام شیعی جستجو می­کند. سیاست خارجی جمهوری اسلامی از ایدئولوژی به عنوان ابزاری برای هویت­سازی درنظام بین­الملل استفاده می­کند و به دنبال صیانت از ارزش­های ایدئولوژیک و دینی در رفتار سیاست خارجی است( الهی و ترکاشوند، 1399 : 3).

ج) تبیین نظری اهداف ایدئولوژیک انقلاب اسلامی در حوزه سیاست خارجی 

با وقوع انقلاب اسلامي، در روابط بین­الملل دو تحول بنيادي به وقوع پیوست: 1) اسلام و فرهنگ در رويدادهاي جهان درمحوريت قرار گرفت. 2) نظام جمهوري اسلامي بر پایه الگوي ولايت فقيه که آغازگر دوران جديدی در سياست خارجي قلمداد می­شود استقرار یافت(مولانا و محمدي، 1387: 7). از دیدگاه تحليل سياست خارجي، جمهوري اسلامي بازيگری خاص می­باشد. خاص بودن آن،  ناظر است بر هويت خاص اسلامي اين نوع از دولت­ها و عدم داشتن تجربه ای مشابه در بین سایر دولت هاي اسلامي است. این چنین عنوان نمود که، اسلامي بودن بيان کننده هويت جمهوري اسلامي ایران و تعیین كننده منافع و مشخص کننده اهداف سياست خارجي و چگونگي هدايت سياست خارجي می­باشد(مشيرزاده،1383: 21). جمهوري اسلامي ایران شامل یک مجموعه­ از ويژگي­ها و خصایص داخلي مانند سیاست­ها و فرایند های قانون­گذاري و تصمیم گیری، شرايط نخبگان حكومتي، سياست­هاي بوروكراتیک، گروه­های موثر و الزامات سیاست­های داخلی متفاوتی می­باشد. با توجه به اینکه انقلاب اسلامی ایران اساساً در دسته­بندی انقلاب­های ایدئولوژیک قرار دارد، به تبع، اصول ایدئولوژیک بیشترین سهم را در تییین اصول و قوانین حاکم بر رفتار جمهوری اسلامی به خود اختصاص می­دهد. بازتاب این ویژگی را در حوزه سیاست خارجی، می­توان در مقدمه قانون اساسی(ذیل شیوه حکومت در اسلام) اصل­سوم (بند16) و نیز اصول 152تا  155قانون اساسی مشاهده نمود. اصولی که برحفظ استقلال و تمامیت ارضی، حمایت از مستضعفان، آرمان تشکیل امت واحده اسلامی، حمایت از جنبش­های رهایی بخش و اسلامی و نیز تقابل­گرایی با سلطه­گران جهانی تأکید دارد، نشان­دهنده میزان تأثیرگذاری ایدئولوژیک انقلاب بر سمت­گیری­های سیاست خارجی ایران در دوره پسا انقلاب می­باشد(محمودی کیا و دهشیری، 1398: 41). تأمل در رفتار سیاست­خارجی جمهوری اسلامی ایران حکایت از وجود اصول، هنجارها و اهداف ایدئولوژیکی بسیاری دارد که طی دهه­های اخیر بروز پیدا کرده است. براین اساس به نظر می­رسد این درهم تنیدگی چندلایه بین اصول و مبانی ایدئولوژیک با راهبردهای اقدام درعرصه سیاست خارجی، بافتار مقاومی از الگوی کنش را در این عرصه پدید آورده که بر محوریت ایدئولوژی انتظام دارد. همچنین پوسته نرم آن، انتخاب­های سیاست خارجی در تعامل با محدودیت­های ناشی از ماهیت و ساختار نظام بین­الملل، براساس اصل «اجتناب ناپذیری»، تاکتیک­های متفاوتی را دنبال می­کند.

د) نظریه گفتمان

گفتمان، مجموعه­اي از گزاره­هاي مستقل است که به­صورت منطقی ترکیب شده­اند و به­صورت معنادار، رفتار، گفتار و پدیده­هایی از این دست تولید می­کنند(Frank,1992,P.100). آنچه در تحلیل­گفتمان کانونی است، پرداختن به «بافت» و «زمینه» متن فراتر از خود «متن» است؛ واژه­ها و عناصر زبانی در عرصه سیاسی به­خودي خود معنایی را منتقل نمی­کنند و بایستی آنها را در بافت و متن خاص خود مفصل­بندي کرد. هر گفتمان سیاسی حاوي اصول و قواعدي است که شکل خاصی از زندگی و کردارهاي سیاسی را ممکن، خودفهمی­هاي فردي را به شکل ویژه­اي تعریف و برخی امکانات سیاسی را محقق و برخی دیگر را حذف میکند. ظهور، تکامل و بسط گفتمانها در سایه غیر یا خصم صورتبندي می­شود (تاجیک، 1386 ،149). تحولات سیاست خارجی تابعی از تحولات گفتمانی در بستر اجتماعی- سیاسی خاص بوده­است(دهقانی­فیروزآبادي، 1384 :12). بعد از پیروزي انقلاب اسلامی، سیاست خارجی ایران فاقد یک استراتژي ملی منسجم بود و در قالب گفتمان­هاي مختلف مانند مصلحت­محور، ارزش­محور، عملگرا، فرهنگ­محورو عدالت­محور بروز یافت(ازغندي، 1383، 124). اهمیت گفتمان ها در سیاست خارجی کشورها در چند دهه اخیر به­دلیل گسترش فناوري - اطلاعات و ضرورت پاسخگویی و اقناع افکار عمومی، افزایش یافته است. بر این اساس، گفتمان یک دولت در سطح سیاست خارجی امروزه به­سرعت می­تواند بسترساز نزدیکی، دوري، همسوئی یا اصطکاك میان بازیگران گردد. سرعت و ابعاد پیامدهاي ناشی از گفتمان­هاي سیاست خارجی درجهان امروز در دولت­هاي ایران نیز به­وضح قابل مشاهده است. به­نظر می­رسد یکی از علت­هاي تنوع گفتمانی و تغییر و تحولات سریع اقتصادي و اجتماعی این است که ایران یک جامعه در حال گذار است. گفتمان هژمونیک در فرایند انقلاب اسلامی که ریشه در سنت اسلام دارد، به­صورت بنیادین سیاستهاي اعلامی ایران را در تعریف"خود"و"دیگر" تغییر داد(دهقانی فیروزآبادي، 1384 :11).

      گفتمان سیاست خارجی جمهوري اسلامی ایران همانند دیگر حوزه هاي داخلی و خارجی با محوریت دال مرکزي ولایت فقیه، مفصل بندي تثبیت شده دارد وشامل دال­هاي استقلال، نفی سلطه پذیري، نفی سلطه­جویی و... می­شود. در قانون اساسی به صورت خاص در مورد سیاست خارجی، اصل 152 و بند 16 از اصل 3 مفصل بندي گفتمان جمهوري اسلامی حول دال مرکزي را نشان است. 

 پیشینه و بیان مساله 

سیاست خارجی استراتژی طراحی شده به وسیله سیاستگذاران یک کشور در مقابل دولت­ها یا عناصر بین­المللی دیگر برای رسیدن به اهداف ملی و تامین منافع ملی است. بعد از انقلاب از گفتمان­های متعددی در عرصه سیاست خارجی نام برده شده، در دوره آقای احمدی نژاد نیز شاهد حاکم شدن گفتمانی به نام اصولگرایی عدالت محور بودیم که تکوین دهنده هویت جمهوری اسلامی در آن مقطع زمانی بوده و نقش­های گوناگونی را برای دولت در عرصه بین­المللی تعریف نموده است. روابط بین المللی پیچیده امروز، ضرورت اتخاذ رفتار خردمندانه براي کسب بیشترین بهره از کمترین امکانات و شرایط بحرانی و حتی کوچکترین روزنه هاي دیپلماتیک را اجتناب ناپذیر می کند. آنچه در این تحقیق موضوعیت دارد، احصاء مؤلفه­هایی است که بر اساس آن ایدئولوژی درسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در ثقل موضوع آن است. از این رو محقق به بررسی نقش ایدئولوژی پرداخته و مبانی و چارچوب­های فکری خاص این دوره را که ازسوی مسئولان اصلی دستگاه دیپلماسی دولت شکل گرفته و منجر به احیاء واقعیت­ها، ارائه پیامها و اشارات در محیط داخلی و خارجی در چارچوب آن معنا، تفسیر و تعبیر شده است واکاوی نموده است. پژوهش­های متعددی در این خصوص انجام شده که در هریک به ابعاد گوناگون آن به شرح زیر اشاره گردید:

      ق‍وام، (1400)، در کتاب خود با عنوان «اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل» عنوان می­کند: محیط بین­المللی، از پویای و تحرکی زیادی برخوردار می­باشد که به سادگی نمی­توان تعاملات مابین بازیگران را در یک مسیر خطی و ساده ارزیابی نمود. مؤلف سعی نمود تا با تجدیدنظرها، ابهامات را برطرف کرده و به تجزیه و تحلیل دقیق­تر وقایع کمک نماید. ثمره،(1397)، در مقاله­ای با عنوان «نقش عمل­گرایی در سیاست خارجی و گسترش روابط بین­المللی» بیان داشته است: عمل­گرایی ابزاری تجربی و فلسفی است که نشان دهنده گزاره­های متافیزیک هستی شناختی را باید کنار گذاشت و به مسائل عملی پرداخت. یافته­های این محقق نشان می­دهد نظریه پردازی انتقادی عمل­گرایانه یک گام مهم است که به صراحت لزوم شکل دادن روابط بین­الملل در سطح جهانی را براساس دانش­های متعدد محلی مطرح می­کند. محمودی‌کیا، (1397)، در پژوهشی به «بررسی سیاست خارجی ایدئولوژیک؛ از نظریه تا عمل» پرداخته است. نتیجة این تحقیق نشان می­دهد، هرچند هنجارها و ارزش­های ایدئولوژیک در بیشتر کشورها به درجاتی در عمل سیاست خارجی تأثیرگذار هستند، ولی این ارزش­ها سهم قابل توجهی در سیاست گذاری و اجرای سیاست خارجی ایران داشته و در حکم اصول راهبردی آن محسوب می­شوند. در واقع، علیرغم دیدگاه غالب که سیاست خارجی ایران را سیاستی عمل­گرایانه می­داند. باقری دولت آبادی و شفیعی سیف آبادی،(1397). در کتاب مشترک خود «از هاشمی تا روحانی» سیاست خارجی ایران را در دوره­های ریاست جمهوری حسن روحانی بررسی کرده است. نویسندگان در این اثر کوشیده­اند تا عواملی را که سیاست خارجی ایران را در برهه زمانی یادشده تحت تاثیر قرار داده و آن را شکل داده­اند از جنبه­های گوناگون بررسی و تجزیه و تحلیل کنند. خسروی باباناری، (1396)، در مقاله­ای باعنوان «رویکرد سیاست خارجی دولت یازدهم نسبت به نظم وامنیت منطقه خاورمیانه» باتوجه به رویکردهای متفاوت دولت در جمهوری اسلامی ایران به منطقه خاورمیانه و موضوع نظم، هدف اصلی این پژوهش پرداختن به رویکرد سیاست خارجی دولت یازدهم در جمهوری اسلامی ایران به مسئله نظم در منطقه خاورمیانه است. با روی کارآمدن دولت یازدهم، نگاه دستگاه سیاستگذار خارجی به موضوع نظم از یک نگاه تقابلی به یک نگاه تعاملی تغییر جهت داد و دولت روحانی تلاش کرد تا در چهارچوب سیاست تنش زدایی و تعامل سازنده بار دیگر نظم پایدار منطقه­ای را شکل دهد. حسن خانی و محمدی سیرت، (1396)، نسبت عملي منافع ملي و ايدئولوژي اسلامي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را  بررسی نموده است. نتایج این پژوهش نشان داده است که جمهوري اسلامي براساس مشي عاقلانه، تعقيب مصالح عاليه خويش را اولويت بخشيده و با بهره­گيري از ظرفيت نظريه«حفظ نظام»، نسبت ميان منافع ملي و مباني اسلامي را مشخص كرده است؛ بررسي نسبت يادشده در مقام تجربه، گوياي يگانگي يا كمترين عدم تعارض است و با آنچه در مقام نظر از دوگانگي و تزاحم، مطرح است، فاصله دارد.

 

 شاخص­هاي سیاست خارجی دولت احمدي نژاد  

پس از انتخابات مرداد 1384 و با شروع دولت احمدی نژاد، گفتمان سیاست خارجی جمهوري اسلامی ایران دچار تحولات داخلی گردید. این گفتمان دارای تفاوت­هایی نسبت به گفتمان­های پیشین خود می­باشد. در واقع، سیاست خارجی ایران در گفتمان اصول­گرایی، "تهاجمی⁵" و نسبت به غرب و امریکا رویکردی تقابلی پیداکرده است(دهقانی فیروزآبادي، 1386: 94). احمدي­نژاد نوعی رویکرد تهاجمی و ایدئولوژیکی را در سخنرانی­های  خود در مقابله با دشمن لحاظ نمود و سیاستی برخلاف سیاست­هاي دولت قبل(خاتمی) در پیش­گرفت(دهشیري، 1390: 10). چرخش در مولفه­هاي سیاست خارجی را می­توان در بیانات وزیر امور خارجه دولت احمدی نژاد ملاحضه نمود. ˮ ما در واقع در سیاست خارجی براساس لبخند غرب نوعی واگذار کردن و نوعی وادادگی را مشاهده کردیم و این براي ما قابل پذیرش نبود“ (متکی،1386: 46). احمدي­نژاد براي ممانعت از انزواي ایران که نتیجه تهاجمی و تقابل­گرایانه انقلاب اسلامی می­باشد، سیاست خارجی از نوع"تعاملی- تقابلی⁶" در برابرکشورهاي غیرغربی و در برابر دولت­ها و ملت­هاي غربی دیپلماسی عمومي فعال برگزیده است. همچنین سیاست به چالش راندن  قدرت­هاي بزرگ و سلطه آنها بعد از اتمام جنگ جهانی دوم، بخشی دیگر از گفتمان بین­المللی احمدي نژاد است( Warnaar& Maaike,2013: 91).

      سیاست تعاملی با دول همسایه و گرایش  به سمت شرق در مورد انرژي هسته­اي و مقایسه با دولت­هاي قبل بارزتر می­باشد. می­توان سیاست­هاي تقابلی را، از برگزاري کنفرانس هولوکاست، قطار بی­ترمز سیاست انرژي هسته­اي توصیف کرد همچنین بازداشت سربازان انگلیسی در خلیج فارس و تحقق دنیاي فاقد آمریکا و اسرائیل بیان کرد(آرمین،1385: 15). سیاست خارجی دولت­  احمدی نژاد را میتوان در چارچوب نظام جمهوري اسلامی ایران  ملاحظه نمود. بنابراین، سه اصلی که از سوي رهبر ایران در سیاست خارجی (حکمت، عزت و مصلحت) عنوان شد، بخشی بلافصل سیاست خارجی دولت­هاي وقت را تشکیل داده است. اما سایر مولفه­هاي سیاست خارجی دولت نهم و دهم را در دو عنوان کلی می­توان بیان داشت:

الف) سیاست نگاه به شرق (مصداق آن انرژي هسته­اي)

ب) دیپلماسی رسانه­اي( مصداق آن مخاطب قرار گرفتن مردم سایر کشورها)

      احمدي­نژاد در ابتداي به­دست­گرفتن قدرت اعلام نمود: ˮ روابط باکشورهاي همسایه، آمریکا­ی­جنوبی، کشورهاي آفریقایی، کشورهاي دوست وکشورهایی­که داعیه سلطه­گري ندارند، در اولویت سیاست­خارجی ماست“. وزارت امورخارجه ایران در سال 1385تصریح نمود، رویکرد سیاست خارجی دولت به سمت شرق هدف­گذاري شد (ثقفی، 1384: 46). از رویدادهاي سیاست­خارجی دولت احمدی نژاد روشن است،گرایش به سمت شرق با نگاهی سیاسی و غیراقتصادي می باشد و موجب شده است سایرکشورهاي همراه ایران در خصوص انرژي هسته­اي درگام­هاي بعدی راهی جدا از ایران در پیش گیرند. درراستای همکاري ایران با ملل آسیایی و شرقی در چارچوب سیاست "نگاه به شرق⁷" هرطرحی   زمانی موفقیت خواهد بود که بر همکاري­هاي تجاري، اقتصادي و پرهیز از به چالش راندن قدرت­هاي بزرگ مبتنی باشد(همان، 1384: 23). دولت احمدی نژاد از سیاست نگاه به شرق به عنوان یک راهبرد جهت ایجاد تعادل  بین نگاه به شرق و غرب استفاده می­کرد و سیاست نگاه به جنوب در راستاي مقابله با سلطه­گري شمال مورد توجه بود(عیوضی،1387: 12). به­این ترتیب، سیاست­خارجی جمهوري اسلامی ایران و با توجه به­این­که برخی از کشورهاي آمریکاي­­لاتین مثل ونزوئلا، بولیوي،  وکوبا دارای سیاست­ ضدآمریکایی هسستند، تلاش ایران در راستای تشکیل جبهه ضداستکبار، معطوف به این کشورها شده است(همان،1387: 13).

      انتخاب رویکرد تقابل­گرا با آمریکا و نادیده انگاشتن تأثیر نفوذ آن در خارومیانه و کشورهای درحال توسعه، موجب شد تا سیاست چرخش به شرق در خصوص انرژي هسته ­اي دستاورد مهمی قلمداد نگردد. رأي روسیه به قطعنامه سوم شوراي امنیت سازمان­ملل، قسمت دیگري از ناکامی درسیاست نگاه به شرق است(امین زاده، 1386: 150). با این­حال، سیاست نگاه به شرق درشرایطی مطرح شد که توانایی آمریکا درسیاست خارجی و کشورهاي عضو اتحادیه اروپا در خاورمیانه و شرق،  در گیر چالش­هایی بوده است. چرا که  منافع مشترک ایران با دول شرقی بیشتر از منافع آن کشورها با آمریکا می­باشد. این در حالی است که، منافع اروپا برای حفظ ثبات در منطقه­ با منافع آمریکا هم­پوشانی دارد و تفاوت موجود، از حیث تاکتیک­هاو اولویت­ها است(احتشامی،123:1390).

     در سیاست جدید هسته اي(اکتبر2005) ایران اعلام کرده است، ضمن قبول ادامه همکاري با آژانس هسته ای، تحت هیچ عنوان در خصوص تعلیق و توقف غنی سازي مذاکره ای نمی کند(حاجی یوسفی،1384: 118). همزمان پیام سیاست خارجی ایران، بیشتر از سایر بخش ها از سوی رئیس جمهور به واسطه کاربست دیپلماسی رسانه¬اي پی گرفته شده است. استفاده از رسانه ها توسط رهبران، جهت بیان منافع درمذاکرات، اعتمادسازي و بسیج حمایت عمومی دیپلماسی رسانه اي می باشد. در دیپلماسی عمومی، برخلاف دیپلماسی رسمی سنتی، هدف عموم مردم در سایر جوامع، به خصوص گروه هاي غیررسمی جامعه مدنی  است(دهقانی فیروزآبادي، 1388: 135).

       امروز رهبران کشورها از ارتباطات جهانی به­عنوان ابزاري بسیار مهم برای پیشبرد مذاکرات و ارسال پیام به کشورهای دیگر و ساکنان سرزمین­های دیگر استفاده می­نمایند(گیلبوآ،1388: 33). امروزه ما در شیوه ارسال پیام­هاي دپیلماتیک با قدرت­هاي بزرگ شاهد تغییراتی می­باشیم، استفاده از دیپلماسی عمومی از جمله محوري­ترین ابزارها در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد در توسعه و ترویج عدالت­خواهی و انتقال ارزش­هاي انقلاب اسلامی ایران در فضاي بین­الملل بوده است. حضور در بین مردم،گفتگو با آنها و مصاحبه­هاي گوناگون انجام شده با رسانه­های خارجی، نشان دهنده و تایید کننده علاقه احمدي­­نژاد به دیپلماسی عمومی است. درهمین چارچوب، می­توان سخنرانی وی در دانشگاه کلمبیا و هشت بار حضور و ایراد سخنرانی درمجمع عمومی سازمان ملل­متحد قابل ارزیابی کرد. به اعتقاد نویسنده کتاب "گفتار در روش ایرانیان"، احمدي نژاد زبانی فرا دیپلماتیک و متافیزیکی را براي سخنگویی با جامعه ملل و دولت­ها  برگزید. دپیلماسی دولت  احمدی نژاد، بر مفاهیم، فطرت و حقیقت آدمیان بنا شده است و جان وطینت انسان­ها را مخاطب قرار می­دهد(زارعی،1386 الف: 10).

 

 عناصر گفتمانی دولت محمود احمدی نژاد   

  دال مرکزی 

مرکز ثقل گفتمان اصول­گرایی دولت نهم و دهم "عدالت⁸" می­باشد. همة دال­ها و سایر مفاهیم نسبت به آن معنا  یافته­اند. اصول حاکم بر این گفتمان­ برحسب دال­های برآمده و مفاهیم سه­گانه (دولت - ملت، انقلاب اسلامی و نظام بین­المللی)، از یکدیگر متمایز می­گردند. با توجه به این مطلب، عناصر و مفاهیم قوام بخش گفتمان اصول گرایی به شرح زیر تعریف می شوند.

 

 دال شناور 

الف) دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران: سیاست خارجی از وجوه واحد سیاسی دولت سرزمینی و دولت- ملت می باشد. چگونگی تصور دولت در هر گفتمانی، دارای نقش اساسی در تعریف و تعیین سیاست خارجی آن دولت است. از این­رو، درک عناصر سازنده دولت- ملت در گفتمان دولت احمدی نژاد ضروری می­باشد. بنابراین فهم و تحلیل در سیاست خارجی دولت اصولگرایی احمدی­نژاد، بدون تبیین هویت و فهم آن، همچنین فهم منافع، اهداف و کارکرد دولت امکان پذیر نیست. دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران، از جمله اصلی­ترین عناصر گفتمان سیاست خارجی دولت احمدی نژاد، که متأثر از نظام ادراکی و نگرش آن دولت به آرمان­ها و اصول  انقلاب اسلامی ایران می باشد، تأثیر بسیاری بر سیاست­خارجی ایران داشته است؛ بنابراین تحلیل نگرش دولت احمدی نژاد در خصوص این مقوله خواهد توانست به درک و فهم سیاست­خارجی و نظام گفتمانی آن کمک کند. درگفتمان اصولگرایی، دولت براساس ایدئولوژی و جهان­بینی اسلام شیعی تعریف و بر مبنای یک واحد سیاسی، هویتی اسلامی دارد و مشروعیت خود را برمبنای اسلام تعریف می­کند. در این دیدگاه، اصلی­ترین رسالت دولت­ها، تعهد و عمل به آرمان­ها، حفظ اسلام و ارزش­های اسلامی است.  به این صورت که تعالی بشر و اوج منزلت آنها به جایگاهی شایسته و بر اساس ارزش­های اسلامی می­رسد. دولت و ملت جمهوری اسلامی ایران شامل سه عنصر اساسی؛ ماهیت و هویت ملی، دولت جمهوری اسلامی ایران و منافع ملی می­باشد.

ب) هویت و نقش ملی: دولت ملی درگفتمان اصولگرایی، مانند سایر خرده گفتمان­های اسلام­گرا، در چهارچوب ایدئولوژی و جهانبینی اسلامی- شیعی تعریف می­گردد. براین­اساس، در این گفتمان، دولت فاقد ماهیتی سکولار و عرفی و دارای سرشتی دینی است. از نظر سیاست اخلاقی، این گفتمان بر دولت و حکومتی تکیه داده است که تأسیس  جامعه­ای دین محور مشتمل بر اصول و ارزش­هایی فرامکانی و فرازمانی از شریعت اسلام که سعادت دنیا و آخرت انسانها را تأمین کند، در مرکز ثقل خود قرار داده است. از اینرو، وی، نه تنها تأمین سعادت انسان­ها در جامعه داخلی را وظیفه دولت برمی­شمارد، بلکه از جمله مهمترین رسالت­های سیاست خارجی را تعالی جوامع انسانی معرفی کرده است. وی در تاریخ 29/6/1385 در شصت و یکمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سخنرانی خود و در نامه­ای به بوش، به دفعات متعدد  به این مسئولیت فراملی دولت اسلامی تاکید نمود. است(دهقانی فیروزآبادی، 1386: 150-158). پایبند شدن عملی و نظری دولت نهم و دهم به آرمان­ها و ارزش­های اسلامی و انقلابی بر اساس ایدئولوژی اسلام شیعی قابل تعریف است. عنصر قوام بخش هویت جمهوری اسلامی ایران، در دولت احمدی­نژاد، "عدالت­خواهی⁹" است و به گونه ایجابی و سلبی پیگیری می­شود. اصلی­ترین تلاش دولت در راستای مبارزه با بی­عدالتی و ارائه  نظام عادلانه و مطلوب اسلامی تعریف می­گردد.

      تأثیرگذاری هویت ملی در سیاست خارجی، به واسطه تعریف و تعیین نقش­های ملی برای جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است. گفتمان اصول­گرایی عدالت­محور، که قوام دهنده هویت دولت یا حکومت عدل اسلامی برای جمهوری اسلامی ایران است، نقش­های ملی فراوانی برای آن در سیاست خارجی ارائه می­نماید. نقش­هایی مثل دولت عدالت­گستر وظلم­ستیز، استکبارستیز، مدافع اسلام وتشیع، حامی مستضعفان، حامی جنبش­های آزادی­بخش و... به نظر می­رسد، گفتمان اصولگرایی، نقش ملی عامل ضد استکبار را در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در اولویت  قرار داد. آن­گونه که رهبر انقلاب عنوان می­کند: ˮ شاخص سیاست خارجی در ایران، نفی رابطه سلطه­گر با سلطه­پذیر و مقابله ­ای هوشمندانه با نظام سلطه جهانی می­باشد“ (حسن پور، 1394: 89).  

ج) منافع و اهداف ملی: در گفتمان اصولگرایی که  بازگو کننده منافع و اهداف ملی در  هویت اسلامی انقلابی جمهوری اسلامی ایران بوده  است. سنگ بنای اصلی نظام سیاسی ایران، مبتنی است بر ایرانی و اسلامی بودن، اصول و ارزش های انقلاب اسلامی. براین مبنا، همچنین اهداف ملی از آرمان­های اسلامی و انقلابی قابل تعریف است. در گفتمان اصولگرایی دولت دهم احمدی نژاد، مصالح اسلامی و آرمان­های انقلابی از اصالت ذاتی و ایرانیت از اصالت عرضی برخوردار می باشد. به این مفهوم، منافع ملت ایران در راستای منافع و مصالح اسلامی و انقلابی، قابل تعریف می باشد. از این جهت، دولت "عدالت­محور¹⁰"، دولتی است اسلامی، برآمده از انقلاب اسلامی که شالوده­شکنی ساختار ناعادلانه نظام بین­الملل جهت ایجاد نظم عادلانه در همه زمینه­های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و... با درنظر گرفتن منافع ملی، مصالح اسلامی و انقلاب اسلامی ایران را در پیش گرفته است(همان، 1394: 91). درچارچوب گفتمان اصولگرایی، هویت اسلامی- انقلابی، معنا و مدلول منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را تعیین می­نماید. عناصر بنیادی نظام سیاسی ایران، اسلام و به تبع آن انقلاب اسلامی می­باشد، از این­رو منافع و اهداف ملی ایران نیز، مبتنی برآرمان­ها ، ارزش­ها، اصول اسلامی وانقلاب اسلامی می­باشد. مهمترین ارزش­ها برای ملت ایران ارزش­هایی است که اسلام مقرر کرده است و انقلاب اسلامی نیز بر آن تأکید ورزیده است. با توجه به این­که رهبر انقلاب اسلامی، اصول انقلاب اسلامی را از منافع ملی ایران  جدا نمی­داند، بنابراین جمهوری اسلامی ایران نیز، دولتی اسلامی برآمده از انقلاب اسلامی، علاوه بر تعقیب و تأمین منافع و اهداف ملت ایران، می­باید مصالح اسلامی و آرمان­های انقلاب اسلامی در سیاست خارجی پیگیری و برای دستیابی به اهداف اقتصادی و امنیتی فعالانه تلاش کرده و همچنین منافع و اهداف مبتنی بر نظم جهانی و ایدئولوژیک را در سیاست­خارجی خود تأمین کند (قوام ،‌ 1400: 156).

د) انقلاب اسلامی: در گفتمان اصولگرایی، انقلاب اسلامی ایران قفط یک انقلاب ملی نیست که محدود به سرزمین ایران باشد، بلکه به خاطر ماهیت اسلامی که دارد، از هویت و کارکرد فراملی برخوردار بوده است و بنا بر اقتضای هویت خود، صدور اسلام و اصول انقلاب اسلامی از جمله مهمترین مؤلفه­های صدور انقلاب دولت نهم و دهم می­باشد. انقلاب اسلامی ایران در سطح ملی و فراملی به دنبال دو هدف اصلی است. در سطح ملی، شامل عدالت، مردم سالاری، حاکمیت اسلام، آزادی و نفی استبداد و در سطح فراملی به دنبال، نفی سلطه و سلطه­پذیری، استکبارستیزی، وحدت در جهان اسلام، حکومت جهانی اسلام، دفاع از حقوق مستضعفین و ایجاد صلح و عدالت جهانی(دهقانی فیروزآبادی، 1386: 82). بدین جهت، دولت احمدی نژاد در پی توسعه عدالت با ساختاری اسلامی و انقلابی در سطح ملی و فراملی در گفتمان اصول­گرایی عدالت­محور بوده و همچنین در سیاست خارجی خود، به مقابله با ساختارهای نظام بین­المللی تثبیت شده از سوی قدرت­های بزرگ برخاسته است و با ارائه شعار و عمل به آن در عرصه بین­المللی، به دنبال تحقق عدالت اسلامی در تمامی زمینه­ها می­باشد. بنابرگفتمان اصولگرایی، مهم­ترین وجه تمایز انقلاب اسلامی ایران، اسلامی بودن آن است. بدیهی است اولین علت وجودی و اساسی­ترین هدف حصولی انقلاب اسلامی، اسلام­خواهی در داخل و خارج از ایران است. در نهایت، اولین هدف انقلاب در داخل کشور، محقق شدن ارزش­های اسلامی درچارچوب یک دولت اسلامی و در عرصه بین­المللی، گسترش و توسعه این ارزش­ها درکشورهای دیگر جهت ایجاد جامعه­ای جهانی اسلامی و استقرار نظم جهانی اسلام از طریق انقلاب اسلامی است(رادفر و فیروزآبادی، 1388: 123).

ر) نظم و نظام بین الملل: با وجود اینکه دال­های شناور دولت ملی، انقلاب اسلامی و قضیه­های ناشی از این دو، نقش تعیین­کننده­ در ایجاد و دوام گفتمان اصول­گرایی ایفا می­کند، اما آنچه سبب جدایی هرچه بیشتر خرده گفتمان­های اسلامی ازخرده گفتمان اصولگرایی می­شود، دال میان­تهی نظم و نظام بین­الملل می­باشد(دهقانی فیروزآبادی،1386: 83). چنین متصور است، شیوه نگرش دولت­ها به ساختار نظام بین­الملل ازیک طرف و ترسیم و تعقیب برنامه­ جهت ایجاد نظمی نوین و مطلوب اسلامی از طرف دیگر، باعث تفاوت بین گفتمان سیاست خارجی دولت­های ایران شده است؛  از این­رو تمام گفتمان­ها در مورد حذف ساختار نظام بین­الملل و عدم تطابق با نظام اسلامی با یکدیگر اتفاق نظر دارند و در مورد اولویت­ها و نحوه اجرا  از لحاظ امکان­پذیری، با هم متفق نیستند. این اختلاف تا حدی ناشی از نگرش آرمان­گرایانه یا واقع­گرایانه دولت­ها به نظام بین­الملل است و بیانگر گفتمانی خاص می­باشد و با ارائه دال متعالی خود، مفصل بندی دال­های انقلاب اسلامی، دولت ملت، نظام بین­الملل و دال­های برگرفته از آن، به دنبال واسازی یا برسازی نظام کنونی به نظام مطلوب اسلامی  می­باشد (اشرفی و سلطانی گرد فرامرزی،1397: 108). دولت احمدی نژاد، عدالت را در مرکز ثقل گفتمان خود مستقر نمود تا مطابق با نگرش دولت به ساختار نظام بین­الملل ­باشد. ازاین­رو  نشان دهنده توانایی بالا در شالوده شکنی ساختار نظام بین­الملل و بر پایی نظم مطلوب اسلامی است. وی ساختار حاضر در نظام بین­الملل را ناعادلانه و نامشروع دانسته و برای مقابله با بی­عدالتی­ها و تبعیض­ها، به طور سلبی به واسازی نظم موجود تلاش می­کرد و از طریق مشروعیت­زدایی و غیرطبیعی جلوه دادن نظم حاضر، زمینه را برای حذف آن فراهم می­نمود و به صورت ایجابی در پی  ترویج و تثبیت نظم و نظام عادلانه جهانی می بود.

      کلیه خرده گفتمان­های اسلام­گرایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، در خصوص عدم سازگاری و منطبق بودن با  نظم و نظام بین­الملل موجود با نوع اسلامی مطلوب آن، دارای اتفاق نظر یکسانی­اند. آن­ها در این اصل بنیادی مشترک­اندکه، نظم بین­المللی معطوف بر نظام دولت- ملت موجود، آن نظم جهانی مطلوب که بر مبنای مرزهای عقیدتی دارالاسلام و دارالکفر باشد نیست. از این­رو این نظم و نظام بین­المللی موجود که با نظم بین­المللی اسلامی منطبق نبوده، فاقد مطلوبین خواهد بود. در این راستا می بایست نظم و نظام بین­الملل دولت ­محور به نظام جهانی اسلام تبدیل گردد. با این وجود، خرده گفتمان­های اسلامی در خصوص امکان­پذیر بودن، چگونگی و اولویت انتقال از وضعیت حاضر به یک  نظم مطلوب اسلامی، فاقد اتفاق نظر می­باشند(دهقانی فیروزآبادی، 1386: 89). گفتمان اصولگرایی که حول محور دال متعالی عدالت، هویت یافته و همه دال­ها براساس آن معنا می­باید، اهمیت و اولویت خاصی برای تحقق این هدف راهبردی و جمهوری اسلامی ایران قائل می­باشد؛ چون نظم و نظام بین­المللی موجود را کاملاً ناعادلانه، نامشروع و نامطلوب می­داند(Diyanet & Nejatpour,2017: 133). لذا، عدالت­خواهی و عدالت­گستری ایجاب می­نماید تا تغییر وضع موجود در جهان جهت تأمین وضع و نظم مطلوب اسلامی جزو اولویت­بندی اول اهداف سیاست خارجی قرار گیرد. این موضوع به ­مفهوم عدم پذیرش نظم سلطه و ناعادلانه موجود، مقابله با آن و تلاش در جهت اصلاح ساختاری، هنجاری و نهادی آن خواهد بود. برای تحقق اهداف بلندمدت انقلاب اسلامی لازم است اصلاح وتغییر نظم بین­الملل مستقر و ابعاد سه­گانه نظام بین­الملل معاصر صورت گیرد(محمدیان و همکاران،1400: 127). بنابراین، مقابله بانظام سلطه، سلطه­گران و انتقاد از سازمان­ها و نهادهای بین­المللی با هدف تغییر و دگرگونی آن برای استقرار نظم و نظام عادلانه و مطلوب اسلامی است.

ز)  آرمانگرایی: آرمان­گرایی یعنی داشتن آرمانی برای به وجود آوردن نظم مطلوب اسلامی برای دنیای بشریت، تامین در عرصه واقعی و تحقق آن. در سیاست خارجی، آرمان­گرایی تابع تعریف نظام و وضع مطلوب در چارچوب اسلام و انقلاب اسلامی متجلی در قلمرو ایران است. احمدی­نژاد در سخنرانی خود که در دانشگاه کلمبیا در پاسخ به پرسش خبرنگار، مبنی برارتباط تهران و واشنگتن ارائه نموده است،  اعلام نمود: ˮ به مدیریت امروز جهان اعتراض داریم و معتقدیم مدیریت فعلی نمی تواند به صلح، دوستی، و عدالت در جهان بینجامد“ (احمدی نژاد، jamejamonlin ،1386). در عرصه نظام بین­الملل، ترجمان این ادبیات نوعی تجدیدنظرطلبی از طرف دولت عدالت­محور می­باشد. دولت، در گام اول جهت دستیابی به این هدف، با عدم به رسمیت شناختن ساختارهای نظام بین­الملل که به نظر «نظام سلطه» می­آید، به میدان وارد شد و طی آن، ضمن انکار کردن مشروعیت نهادها و سازمان­های شکل یافته از این نظام، سعی دارد با ارائه یک طرح ایجابی «نظام مطلوب» خود را به نظام بین­الملل ارائه کند.

      ازاین­رو، اقداماتی از سوی دولت احمدی نژاد جهت واسازی نظام ناعادلانه بین­المللی با توصیف وضعیت کنونی انجام گرفت تا، با انجام این چنین اقدامات دیپلماتیک و استفاده از فرصت­های بین­المللی همچون گردهمایی سران دولت­ها، سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل و... تلاشی ویژه­ را جهت توصیف نظام تک قطبی و ناعادلانه جهانی ارائه دهد. وی در سخنرانی خود در شهریور ماه 1385، درخصوص نظام تک قطبی و بی­عدالتی به صراحت اشاره کرد. از نظر دولت وی، تبعیض در جامعه بین­المللی، زمینه­ساز بروز نا امنی، جنگ و تروریسم می­باشد. همچنین عدم توجه به  حقوق برابر در بین ملت­ها، توزیع نادرست منابع در قلمرو حاکمیت دولت­ها، و... ریشه ای عمیق در بی­عدالتی نظام بین­المللی و منطقه­ای دارد. احمدی نژاد در اجلاس بین­المللی مبارزه با تروریسم در مورد علت توسعه تروریسم عنوان نمود ˮ گسترش تروریسم در جهان، نشانگر شکست اندیشه­های مادی و نظام­های سیاسی و اقتصادی مستقر در جهان و ناشی از گسترش بی­عدالتی ها و فاصله های طبقاتی می باشد“ (احمدی نژاد، irna،1390). از اینرو، دولت نهم احمدی نژاد در گام دوم خود و در جهت تحقق یافتن شعار "عدالت در نظام بین­الملل، نفی نظام سلطه" را بر نظام بین­الملل عاری از سلطه قدرت­های استکباری دنیا تأکید می­کند و در عمل با نفی نمودن تجاوزگری­ و مناسبات ناعادلانه قدرت، در تقابل آشکارا با نظام سلطه جهانی است. از دیدگاه اندیشمندان، گفتمان سیاست خارجی دولت وی، آشکارا در تقابل با نظام سلطه و هژمون­گری امریکاست و همین مسأله سبب دشمنی هرچه بیشتر کانون­های متخاصم برعلیه جمهوری اسلامی ایران و تحریم همه­جانبه این کشور شده است(محمدیان و همکاران،1400: 127).

ل) سلطه ستیزی: یکی دیگر از عناصر گفتمانی دولت احمدی­نژاد سلطه ستیزی است که به معنی مبارزه با استکبار جهانی و مقابله کردن با نظام هژمونیک قابل تعریف است و دولت عدالت­محور احمدی نژاد ماهیت و هویت خود را در سایه آن یافته است. براساس گفتمان این دولت، علت بسیاری از آشفتگی­های نظام حاضر، وجود نظام سلطه در ساختارهای نظام بین­الملل است که با زورگویی و پایمال نمودن حقوق مستضعفان، زیاده خواهی، تحقق عدالت را دچار مشکل نمود. اولین راهکار گفتمان این دولت در راستای واسازی نظام ناعادلانه بین­المللی، مبارزه با نظام سلطه جهانی به رهبریت"امریکا" می­باشد. در سیاست خارجی ایران استکبارستیزی به آن اندازه­ اهمیت دارد که مقام معظم رهبری آن را به عنوان شاخصی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی قلمداد کرده است(درخشه و همکاران، 1394: 70). ازاین­رو، دولت احمدی­نژاد از جمله مهم­ترین اولویت­ها و اهداف اصلی سیاست خارجی خود را "تقابل با استعمار فرانو، امپراطوری نظام سلطه، نظام تک قطبی و مبارزه با نظام سلطه جهانی " بیان کرده است.

م)  صلح طلبی: صلح­طلبی عادلانه، عنصری دیگر ازگفتمان عدالت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است که برمبنای موازین اصول­گرایانه این گفتمان معنا یافته است. در واقع، این امر نشانه­ای از توجه به ارزش­های انقلابی در تأمین امنیت و سعادت بشری بوده است که به طبع از آن، گفتمان دولت نهم و دهم، گفتمانی صلح­طلب مبتنی بر ارزش­های اسلامی و انقلابی و برگرفته از تکالیف و وظیفه جمهوری اسلامی در حوزه امنیت و سعادت انسان­ها است. بنابراین، صلح معنایی فراتر از نبود جنگ یافته است، آن­طور که وی، در اولین حضور خود در مجمع عمومی سازمان ملل عنوان نمود «ما معتقدیم نظم پایدار و مولد آرامش و صلح، آنگاه محقق خواهد شد که بر پایه عدالت و معنویت برپا شود. هرچه جامعه بشری از عدالت و معنویات دور شود، به همان نسبت به نا امنی نزدیک خواهد شد» (احمدی نژاد، farsnews:، 1391(A)). در این گفتمان، صلح مطلوب صلحی است که تنها در سایه معنوی­گرایی بشریت و تحقق کامل عدالت، در همه زمینه­های امنیتی،سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... امکانپذیر است. 

       مطابق اصول گفتمانی دولت احمدی نژاد، جهت ایجاد صلح در جامعه، علاوه بر کنترل درگیری­ها و جنگ­ها، از خشونت دیگری هم می­بایست جلوگیری کرد؛ خشونتی که مبتنی بر روابط اجتماعی کشورها با هم شکل می­گیرد و از آن تحت عنوان  خشونت ساختاری نام می برند(دهقانی فیروزآبادی،1390: 10). خشونت ساختاری، به مفهوم نوعی رابطه اجتماعی که در آن، یک طرف به اعمال سلطه خود به طور کامل می پردازد، ولی طرف مقابل، از هرگونه اعمال خودسازی ناتوان بوده و محروم است می باشد. از جمله خشونت ساختاری هستند که در ساختارها و نهادهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ملی، منطقه­ای و بین­المللی وجود دارد عبارتند از: گرسنگی، قحطی، نژادپرستی، سرکوب، محرومیت، نابرابری، تبعیض نژادی، وابستگی، امپریالیسم. با این توضیح، جهت رسیدن به صلح و امنیت، لازم است مناسابات قدرت و ساختارهای سلطه و خشونت ساختاری را حذف نمود.

ه)  مهرورزی: دولت احمدی نژاد،  اصل دوم سیاست خارجی خود را "مهرورزی، دوستی و برادری" تعریف کرده است. وی دراین مورد در افتتاحیه گردهمایی رؤسای نمایندگی­های جمهوری اسلامی گفته است: 

      ˮ این اصل نیز منبعث از عدالت است، چراکه بدون عشق انسان­ها به یکدیگر، محال است که جامعه بشری روی آرامش ببیند و دستگاه سیاست خارجی باید حرکات خود را بر مبنای عشق و دوستی با انسان­ها تنظیم کند“ (احمدی نژاد،donya ،1387). همچنین طی سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل(1391) عنوان می­کند:"سازمان (سازمان ملل) باید دولت­ها را به گسترش معنویت و عشق به انسانیت رهنمون سازد؛ در این حالت، تحقق اتحاد ملل را پایه­ریزى کرده است"(احمدی نژاد، farsnews:، 1391(B)). بنابراین دولت وی تلاش کرد، با اتخاذ یک موضع مهرورزانه، به عمق نفوذ خود افزوده و یکی ازاصول  اخلاق­گرایانه سیاست خارجی دولت وی محسوب می­گردد که درسایه توجه به­حفظ کرامت انسانی معنا خواهد یافت.

 

 

 سیاست­ خارجی احمدی­نژاد برمبناي گفتمان سیاست ­خارجی جمهوري اسلامی ایران

در دوره دولت نهم و دهم برخلاف دوره اصلاحات کمتر شاهد استفاده از دال­هاي شناور بودیم و بیشتر شاهد برجسته­سازي دال­هاي از قبل موجود هستیم. دال­هاي برجسته شده دراین دوره عبارتند از: نفی سلطه­پذیریی، استکبارستیزي و حمایت از مسلمانان و مستضعفان. همچنین در این دوره شاهد مفصل­بندي جدیدی از دال­ها که در دوره قبل در حوزه گفتمان هستیم. این دال­ها که در دوره اصلاحات از حوزه گفتمان حاکم بنا به شرایط زمانی خارج شده مجدد مفصل­بندي شدندو درگفتمان حاکم حول دال­مرکزي آن گردآمداند و عبارتند از: ظلم ستیزي، سلطه­ستیزي و استکبارزدایی، تجدیدنظرطلبی و شالوده­شکنی نظام بین­الملل و انرژي هسته­اي حق مسلم ماست.

       لازمه چنین مفصل­بندي جدیدي برجسته­سازي استکبارستیزي و حمایت از مظلومین مثل فلسطین نیز بوده است. همزمان با این برجسته­سازي شاهد به حاشیه رانده­شدن دال­هاي همانند اعتمادسازي، سازش و صلح طلبی نیز هستیم. اما این دال جدید(انرژي هسته­اي حق مسلم ماست)که از سال 1384 مفصل­بندي جدیدي از گفتمان مدنظر ارائه داد.  این رویکرد نو برخلاف سال­هاي گذشته و خاطر دست نیافتن گفتمان سیاست خارجی جمهوري اسلامی به خواسته های  خود در نظام بین­الملل خصوصا در باره انرژي هسته­اي، به دنبال ارائه نمودن سیاست خارجی تند ولی نمایشی از دال­هاي ستیزه­جویانه بوده است. احمدی نژاد با برجسته کردن دال انرژي هسته­اي حق مسلم ماست" گفتمان غالب در سیاست خارجی را به صورت مفصل­بندي ای جدید تعریف نموده است. با روي کار آمدن دولت نهم احمدی نژاد، سیاست تنش­زدایی دولت سابق، به سیاست تهدیدزدایی مبدل گردید. دیدگاه دولت نهم نسبت به دوره قبل این است که برآمد سیاست تنش­زدایی، متوقف شدن فعالیت­هاي هسته­اي و یا واگذاري بخشی از حاکمیت ملی به بیگانگان می­باشد. اما حاصل برامد گفتمان تهدیدزدایی، توسعه فعالیت­هاي هسته­اي و ثبات حاکمیت ملی در تمامی عرصه­ها می باشد و این شاید مهم­ترین دلیل در مفصل­بندي جدید از گفتمان حاکم باشد. لذا در پاسخ به صدور قطعنامه­هاي شوراي امنیت، رئیس جمهور ایران در مراسم روز ملی فناوري هسته­اي در تاریخ 20 فروردین 1386 اظهار داشت:

      ˮ از دولت­هایی که تا کنون نخواسته­اند عادلانه واقعیت­هاي امروز و حقوق ملت ما را بپذیرند، می­خواهم دست از قانون شکنی، زورگویی، بی­منطقی و مخالفت و دشمنی با ملت ما بردارند و بدانند که آحاد این ملت با آگاهی، ایمان و اتحاد کامل، پشت سر رهبري خود در صحنه ایستاده­اند و از حقوق خود تا آخر دفاع می­کنند. آنان باید بدانند که مسیر تعالی ملت ایران، یک مسیر بدون بازگشت است. در این دوره با برجسته شدن دال هسته­اي، انرژي هسته­اي به عنوان خط قرمز جمهوري اسلامی ایران معرفی می­شود تا گفتمان حاکم مفصل­بندي کاملاً جدیدي از خود ارائه دهد. رئیس جمهور همچنین در چهارم اسفند 1386 در گفتگوي تلویزیونی، گفت: خط قرمز ملت ایران، قطعنامه شوراي امنیت نیست. خط قرمز جمهوري اسلامی ایران، حقوق ملت ایران است این مفصل­بندي جدید در کنار دیگر و از این حق، سرسوزنی عقب­نشینی نخواهیم کرد مسائل مرتبط با آن پیامدهاي مثبت و منفی به دنبال داشت“. از نگاه گفتمان اصلی و مجریان سیاست خارجی وقت این سیاست باعث تحقق انرژي هسته­اي شده وغرب و شوراي امنیت را وادار به پذیرش ایران هسته­اي نموده است.

 

 جایگاه عنصر ایدئولوژی در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد    

با روي کار آمدن احمدي­نژاد، تعریف از هویت نوعی و هویت نقشی جمهوري اسلامی ایران در مسیر جداگانه نسبت به سایر دولت­ها قرارگرفت و از آن به عنوان "بازگشت به گذشته¹¹" یاد می­شود. دراین دوره، بار دیگر مرزهاي ایدئولوژیکی و عقیدتی در جایگاه  مرزهاي جغرافیایی جایگزین گردید و آن عنصر هویت­ساز که "خود و دیگري¹²" را تعریف و تفسیر می­کند دین اسلام است. برخلاف تعریف ملی­گرایی از هویت ملی که حول محور ملیت و ایرانیت معنا پیدا کرده است، مرکز ثقل روایت اصول­گرایی از هویت ملی ایران "اسلامیت" آن است. از این­رو، گفتمان اصولگرایی عدالت­محور، تکوین­دهنده "هویت دولت یا حکومت عدل اسلامی"براي جمهوري اسلامی می­باشد(عیوضی، 1387: 210).

      براین­اساس، هویت نوعی درغالب ایدئولوژي و جهان­بینی اسلامی قرار دارد و دوباره برکارکردهاي فراملی آن تأکید شد. این هویت نقش­هاي متفاوتی در عرصه سیاست خارجی تعیین می­نماید که گفتمان اصول­گرایی احمد­ نژاد نقش «عامل ضد استکبار و سلطه» را در اولویت قرار داده و منافع و اهداف ملی برحسب ارزش­ها، آرمان­ها و اصول اسلامی تعریف شده است. مهم­ترین ارزش­ها در جمهوري اسلامی ایران، همان است که دین اسلام مقرر کرده (همان، 1387: 211-213). با تامل بر عملکرد تصمیم گیران سیاست خارجی ایران در طی چهل سال بعد از انقلاب اسلامی نشان ملاحظه می­شود که جمهوري اسلامی ایران به سبب ماهیت ایدئولوژیکی که دارد، تنها در مقاطعی خاص، در پی پایان دادن به این شرایط به شیوه گسترش روابط، گفتگو و چانه­زنی با منابع تهدیدزا نیست و حتی موضع تعارض با غرب و عدوت با آمریکا و اسرائیل را تحت عنوان " منافع ملی¹³" ارائه کرده است(سریع القلم، 1379 : 49).

  

 نتیجه­گیری

گفتمان دولت احمدی­نژاد، بر ایدئولوژی اسلام شیعی و اصول انقلاب اسلامی در نظام گفتمانی خود تاکید می­ورزد. صدورانقلاب اسلامی، به عنوان یکی از مؤلفه­های کارآمدی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در گفتمان دولت احمدی­نژاد مورد توجه قرار داشته است، این دولت درگفتمان خود، جهت پیشبرد اهداف فراملی درصدد بارز نمودن عناصرگفتمانی اهداف فراملی سیاست خارجی جمهوری اسلامی(گفتمان اسلام­گرایانه) یعنی عدالت طلبی­، استکبارستیزی، حمایت از مستضعفان و... می باشد و با تشویق کردن ملت­ها و دولت­ها به مقابله با نظام امپریالیسم جهانی و همچنین با معرفی ایران به عنوان یک الگوی مناسب، به درپیش گرفتن از رسالت آرمان­گرایانه و تکلیف­گرایانه خود، درصدد است با ساختارهای ناعادلانه نظام بین­الملل مقابله نماید.

         توجه به معنویت، صلح­طلبی و ارزش­های انسانی از جمله عناصر گفتمانی دولت نهم و دهم می­باشد. این امر بیان کننده توجه به اصول و ارزش­های انقلابی در راستای تأمین امنیت و سعادت بشری است. از این­رو، صلح، در گفتمان دولت احمدی نژاد،  مفهومی فراتر از جنگ دارد، که بنابرآن، نظمی پایدار زمانی تحقق می­یاید که بر مبنای عدالت و معنویات برپا شود.گفتمان دولت احمدی­نژاد، در توجه به مؤلفه­های ایجادکننده امنیت ضامن رد بی­عدالتی­ها و تبعیض­های نادرست، جامعه بشری را به سوی گرایش به معنویت و اخلاق­گرایی دعوت کرده است. در نتیجه، اصل مطلوب در این گفتمان، صلحی است که فقط در سایه معنوی­گرایی بشری و تحقق عدالت کامل در تمام زمینه­های امنیتی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... امکانپذیر می­باشد.

      در بحث منزلت­طلبی، دولت نهم و دهم اصل عزت­مندی آرمان­گرایانه مورد توجه است و آن را لازمه محقق شدن نظم مطلوب براساس ارزش­های اسلامی و انقلابی  قلمداد می­کند. به عبارتی،  در دولت نهم ودهم، عزت مندی با تاکید بر تأمین و پیگیری استقلال و بیشینه­سازی منافع، در شالوده­شکنی ساختار ناعادلانه و ترویج اصول  و ارزش­های انقلابی و اسلامی معنا می­یابد. از این­رو، به هر اندازه­ای که دولت ساختار ناعادلانه نظام بین­الملل را بتواند شالوده ­شکنی کند و دردفع نظام استکبار جهانی و در ترویج اصول و ارزش­های انقلابی موفق­تر باشد، به همان اندازه نیز عزت­مندتر خواهد بود و منزلت و عزت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان افزایش می­یابد.

       رویکرد سیاست خارجی احمدی­نژاد را در حوزه­های دولت ملی، هویت دولت جمهوری اسلامی، منافع و اهداف ملی، انقلاب اسلامی و نظام بین­الملل چنین می­توان برشمرد که، دولت ملی در یک چارچوب ایدئولوژی و جهان­بینی اسلامی- شیعی تعریف شده و فاقد ماهیتی سکولار و عرفی است و سرشتی اسلامی دارد. ازنظر سیاست اخلاقی، این گفتمان به­دولت و حکومتی می­اندیشد که تاسیس جامعه­ای دینی، مبتنی است براصول و ارزش­های فرازمانی و فرامکانی که شریعت اسلام را در مرکز خود دارد. انقلاب اسلامی، اصول و ارزش­های آن از مقدمات اساسی و عناصر بنیادی تعیین­کننده هویت ملی ایران می­باشد. می­توان چنین استنتاج کرد که در دولت آقای احمدی­نژاد، هسته سخت رفتار سیاست خارجی ایران براساس ترجیحات ایدئولوژیک همچنان مهم­ترین عامل در تعیین راهبردها و سیاست­های ایران در حوزه روابط خارجی است.

 

 

 

 

 

منابع

      - آرمین، م.(1385)."سیاست خارجی جمهوري اسلامی درسالی که گذشت." سالنامه نوروزي. روزنامه اعتماد.

      - امین زاده، م.(1386)."سیاست خارجی جمهوري اسلامی ایران درسال1386." ماهنامه آئین، شماره 11.

      - ازغندی ، ع.ر.(1383).دانشنامه حقوق و سیاست، سازنده گرایی: چهارچوبی تئوریک برای فهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات.

     - احتشامی،ا.(1390). سیاست خارجی کشورهاي خاورمیانه.( ر,قهرمان­پور؛ م, مساح.مترجم) تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.

      - اشرفی، ا ؛ سلطانی گرد فرامرزی، م. (1397)." مقایسه گفتمان هسته‌ای در سیاست خارجی دولت نهم و دهم با گفتمان انقلاب اسلامی."  فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل. دوره 11، ش42، 106-130.

      - الهی،ع؛ ترکاشوند، م .(1399)."جایگاه ایدئولوژی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران."پنجمین کنفرانس بین­المللی علوم سیاسی، روابط بین­الملل و تحول.

    - احمدی­نژاد، م.(1386). مشروح  سخنان رئیس جمهور در دانشگاه کلمبیا:

http://www.jamejamonline.ir

    - احمدی­نژاد، م.(1387). تشریح اصول سیاست خارجی دولت نهم:

 http://donya-e-eqtesad.co

    - احمدی­نژاد، م.(1390). رئیس جمهوری در کنفرانس بین­المللی مبارزه با تروریسم : جعبه­سیاه هولوکاست 11سپتامبر:                                                          http://www.irna.ir/fa/News

      - احمدی­نژاد، م.(1391). سخنرانی احمدی­نژاد دراولین حضور در مجمع ­­عمومی سازمان ملل :

http://www.farsnews.com

      - باقری دولت آبادی، ع؛ شفیعی سیف آبادی، م . (1395). بررسی سیاست خارجی ایران از هاشمی تا روحانی، تهران: تیسا.

      - ثقفی عامري، ن. (1384). هند و پرونده هسته­اي ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردي.

      - ثمره، ر. (۱۳۹۷). نقش عمل گرایی در سیاست خارجی و گسترش روابط بین المللی، دومین همایش بین المللی حقوق علوم سیاسی و معارف اسلامی. تهران، مرکز همایش های بین المللی کوشاگستر با همکاری علمی و معنوی دانشگاه ها، موسسات آموزش عالی و انجمن های علمی دانشجویی.

      - حاجی یوسفی، ا.م.(1384). سیاست خارجی ج.ا.ایران در پرتو تحولات منطقه­اي.(1991-2001)تهران: وزارت امور خارجه مرکز چاپ و انتشارات.

      - حسن پور، ج.(1394). "تبیینی تئوریک از چالش­های منافع ملی در رویکرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران." معمای آرمان- واقعیت. فصلنامه پژوهش­های روابط بین­الملل. دوره 5، شماره 16، 172-203.

       - حسن خانی، م؛ محمدی سیرت،ح.(1397). "نسبت عملي منافع ملي و ايدئولوژي اسلامي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران." دوفصلنامه جامعه شناسي سياسي جهان اسلام. دوره6 ، شماره12، 45-72.

       - خسروی باب اناری، م.ت. (1396)."رویکرد سیاست خارجی دولت یازدهم نسبت به نظم وامنیت منطقه خاورمیانه."فصلنامه مطالعات روابط بین الملل. دوره دهم، شماره39 ،31-58.

      - سریع القلم، م.( 1379). سیاست خارجی جمهوري اسلامی ایران، بازبینی نظري و پارادایم ائتلاف. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

      - دهشیري، م.ر.(1390). درآمدي برسیاست خارجی دکتر احمدي­نژاد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

      - دهقانی فیروزآبادي، ج. (1384).تحول گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران،چاپ اول،تهران : موسسه ایران.

      - دهقانی فیروزآبادي، ج. (1386)."گفتمان اصولگرایی عدالت­محور درسیاست خارجی دولت احمدي­نژاد."دوفصلنامه دانش سیاسی، دوره3،شماره 1، 67-98.

      - دهقانی فیروزآبادي، ج. (1388)."الگوي غالب صدور انقلاب اسلامی در سیاست خارجی دولت نهم." دوفصلنامه دانش سیاسی، دوره 5، شماره2، 125-150.

      - دهقاني فيروزآبادي، ج. (1390)." نظريه اسلامي سياست خارجي چهارچوبي براي تحليل سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران."فصلنامه روابط خارجي. دوره 3، شماره1، 8-45.

       - درخشه، ج و همکاران. (1394)." تحلیل مضمونی اعتماد در اندیشه آیت االله  خامنه­اي." فصلنامه جستارهاي سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسـانی و مطالعات فرهنگی. دوره6 شماره 3، 53-72.

       - رادفر، ف؛ دهقانی فیروزآبادی،ج.(1388)." الگوی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم." نشریه علمی دانش سیاسی.دوره 5، شماره 2 ، شماره پیاپی 10، 123-150.

     - زارعی، م. (1386). تجلی هویت ایرانی در نیویورک. تهران: نشر جمهور.

      - رضایی، ع.ا. (1400)." آسیب‌شناسی سیاست خارجی دولت محمود احمدی‌نژاد از منظر آرمان‌گرایی." مجله بین­المللی پژوهش ملل. دوره 6، شماره 68، 65-82 .

      - عیوضی، م.ر. (1387)."تحلیلی برسیاست خارجی محمود احمدي­نژاد." نشریه راهبرد یاس. شماره 2(پیاپی14)، 209-235.

      - قوام،‌ ع.ع.‌ (1400). اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل. انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).

      -گیلبوآ، ا. (1388). ارتباطات جهانی وسیاست خارجی.( ح,آشنا ؛ م,ص، اسماعیلی.مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.

      - گوهری مقدم، ا ؛ بیگی، ع.ر. (1399)." تجزیه و تحلیل اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در بیانیه گام دوم انقلاب." دوفصلنامه دانش سیاسی. دوره 17، شماره 1، (پیاپی33)، 320-291.

      - مولانا، ح؛ محمدي، م. (1387). سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در دولت احمدی نژاد. تهران: دادگستر.

      - علیزاده، ب ؛ امراللهی، ا. (1385)."وجه حاجت بشر به دین از منظر شهید مطهری." فصلنامه اندیشه حوزه. شماره 58، 147-176.

      - مشيرزاده، ح.(1383)." گفتگوی تمدن­ها از منظر سازه­انگاری." مجله دانشكده حقوق و علوم سیاسی. دوره 63 شماره 5 ،123-150.

      - محمودی‌کیا، م. (1397)." سیاست خارجی ایدئولوژیک؛ از نظریه تا عمل." فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام. دوره 5، شماره 17 ، 135-158.

      - محمودی کیا، م؛ دهشیری، م.ر. (1398)." نسبت عمل­گرایی و ایدئولوژی در سیاست خارجی ایران؛ رویکردی راهبردی یا تاکتیکی." فصلنامه پژوهش­های راهبردی سیاست. دوره 9، شماره 32، 9-34.

     - متکی، م. (1386)."گفتگوبا وزیر امورخارجه جمهوري اسلامی ایران." تهران: موسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران.

     - محمدیان،روهمکاران. (1400)."بازاندیشی مفهوم توسعه سیاسی درگفتمان اصول­گرای محمود احمدی_نژاد." فصلنامه سپهر سیاست. دوره 8، شماره 27، 124-140.

      -ولایتی، ع و همکاران. (1401)." نقش گفتمان دینی درخرده گفتمان سیاست خارجی دولت اعتدال." فصلنامه پژوهش­های سیاسی و بین­المللی. دوره 13، شماره 50، 141-159.

        Bojans AS. (2018). The Study of Foreign Policy in International Relations, Journal of Political Science & Public Affairs, Ege University, Izmir, Turkey, Oct 18, 2018, Volume 6, Issue 4, 1-9.

        Diyanet, M. & Nejatpour, M. (2017). Development from the perspective of the Sharia-oriented Islamist current after the Islamic Revolution. The Approach of the Islamic Revolution, 11(41), P.155-133.

        Warnaar, Maaike (2013). Iranian Foreign Policy During Ahmadinejad: Ideology and Action, Press: Macmillan.

 

---

[1]   دانشجوی دکتری علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

[e-mail]

[2]   گروه علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران  (نویسنده مسئول).

[e-mail]   

[3]  گروه علوم سیاسی، واحد چالوس،دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.

[e-mail]

[4] interactive and confrontational. 

[5] interactive and confrontational. 

[6] interactive and confrontational. 

[7] Looking east. 

[8] justice. 

[9] Seekingjustice. 

[10] Justice oriented. 

[11] Back To The Past. 

[12] Self And Other. 

[13] National Interest. 

---