بررسی تطبیقی «ابدال» در گاتاها و گویش زرتشتیان یزد

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

کوروش زرفتن ¹ , دکتر محمود صادق زاده ² , سعید امیدروستا ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد،ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران.
3 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مرکز تهران

تاریخ دریافت : 1398/01/02 تاریخ پذیرش : 1398/01/02 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: فارسی باستان, گاتاها, دگرگونی همخوان‌ها, گویش زرتشتیِ یزدی,

چکیده مقاله :

گاتاها، سروده های اشو زرتشت، نوشته ی کهن و گنجینه ی ارجمندی است که از روزگاران پیشین برای ایرانیان به‌جامانده است. در این نوشتار، کلماتِ هفت فصل ِنخستین (هات 28-34) از هفده هاتِ یسنا (گاثاها)، در چارچوب فرآیند واجی (ابدال) و در پاره ای از موارد جنبه ی اتیمولوژی، دستوری و آوایی کلمات ازنظر واجگاه به شیوه ی توصیفی، تحلیلی، اسنادی و تطبیقی بررسی می شود. در این پژوهش با باریک نگری روی همخوان ها، نشان داده‌شده که شکل ناب و ثابت همخوان های باستانی چگونه بوده و درگذر زمان چگونه به همخوان های دیگری دگرگون‌شده‌اند. ضمناً نکات صرفی و ریخت راستین همخوان های کهن و دگرگونی های بعدی را در سیر تاریخی، در سه گامه ی باستان، میانه و جدید بررسی و واکاوی شده است. در برخی موارد، به پایداری و دگرگونی همخوان های باستانی در گویش ایرانیانِ مسلمان و زرتشتیان یزد اشاره‌شده و تطبیقی گذرا در این زمینه انجام‌گرفته است. درنتیجه، دگرگونی واک های همخوان از دوره ی باستان به میانه و جدید، به سمت قاعده و فرآیند کم کوشیدن است. در گویش ایرانیان مسلمان یزدی و گویش معیار، همخوان ها از دگرگونی بیشتری نسبت به گویشوران زرتشتی یزدی برخوردار است. در متن گات ها و دوره ی باستان، تحول واجی ت به د، پ به ف، و به ب در نوشته های کهن و در گامه ی باستان به دوره ی جدید و گویش معیار از بسامد بالایی برخوردار است.

چکیده انگلیسی:

  Gathas is ancient scriptures from Zoroaster which is a priceless treasure left behind by ancient Iranians. In this paper, the words of the first seven chapters (Chapters 28-34) of the seventeen chapters of Gathas were studied in terms of phonological transformation process, and in some cases in terms of etymology, phonology, and grammar. It is a descriptive, analytical, documentary and comparative study. Regarding the consonants, the study showed the main and stable form of ancient consonants and their transformations over time. Meanwhile, grammatical points, real forms of ancient consonants, and the subsequent transformations in the course of history were examined in three periods: Old Persian, Middle Persian, and contemporary Persian. In some cases, the study mentioned and compared the persistence and transformation of ancient consonants in the dialect of Muslims and Zoroastrians in Yazd. Consequently, the transformation of consonants from old period to the middle and contemporary period tended to reduction process. The results showed that the consonants have transformed more in Yazdi Muslim dialect and standard dialect rather than Yazdi Zoroastrian dialect. In Gathas and ancient scriptures, phonological transformation of phonemes /t/ to /d/, /p/ to /f/, /v/ to /b/ had higher frequency in Old Persian and Middle Persian compared to contemporary Persian.