گفتگو در لایه¬های شعر حمید مصدق با تکیه بر منطق مکالمۀ میخائیل باختین

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

مرضیه احسانجو ¹ , سید محمود سیدصادقی ^{2 *} , مریم پرهیزکاری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1403/10/22 تاریخ پذیرش : 1403/12/06 تاریخ انتشار : 1404/06/13

کلید واژه: گفتگو, حمید مصدق, میخائیل باختین, منطق مکالمه.,

چکیده مقاله :

باختین، نظریّه‌پرداز برجستۀ روسی، معتقد است که متن ادبی ماهیّتی چندصدایی دارد و در آن صداها و دیدگاه‌های مختلف در ارتباطی متقابل و گفت‌وگومحور قرار می‌گیرند. این نظریّه به تحلیل چگونگی شکل‌گیری دیالوگ میان شخصیّت‌ها، راوی و مخاطب و حتی میان شاعر و جامعه می‌پردازد. شعر حمید مصدق به‌عنوان یکی از شاعران برجستۀ معاصر، سرشار از گفت‌وگوهای درونی و بیرونی است که اغلب به شکلی پویا با موضوعات اجتماعی، سیاسی، و عاطفی ارتباط می‌گیرند. در این پژوهش، به شیوۀ توصیفی- تحلیلی تلاش می‌شود با تکیه بر اصول مکالمه‌گرایی باختین، نحوۀ تعامل صداها و لایه‌های مختلف معنایی در اشعار مصدق تحلیل شود. نتایج پژوهش بیانگر آن است که مصدق در اشعارش از دیالوگ به‌عنوان ابزاری برای بازنمایی تنش‌ها، هم‌زیستی صداهای متّضاد و بیان دغدغه‌های فردی و جمعی بهره برده است. این گفتگوها با بهره‌گیری از زبان ساده و صمیمی، امکان برقراری ارتباطی نزدیک با مخاطب را فراهم می‌کنند و بازتاب‌دهندۀ فضایی از تکثر و تضارب آرا هستند. پژوهش حاضر بر این نکته تأکید دارد که گفتگو در شعر مصدق نه‌تنها ابزاری هنری بلکه رویکردی فلسفی است که به کشف حقیقتی چندبعدی و تأمل‌برانگیز منجر می‌شود. ازاین‌رو، اشعار او نمونه‌ای شاخص از ادبیّات معاصر ایران به‌عنوان بستری برای مکالمه و تعامل فرهنگی ارائه می‌دهند.

چکیده انگلیسی:

Mikhail Bakhtin, the prominent Russian theorist, argues that literary texts are inherently polyphonic, where various voices and perspectives engage in reciprocal and dialogic interaction. This theory analyzes the formation of dialogues between characters, the narrator, the audience, and even between the poet and society. Hamid Mosadegh, as one of the prominent contemporary poets, incorporates rich inner and outer dialogues in his poetry, often dynamically addressing social, political, and emotional themes. This study adopts a descriptive-analytical method to examine the interaction of voices and multiple semantic layers in Mosadegh’s poetry based on Bakhtin’s principles of dialogism.The findings reveal that Mosadegh employs dialogue in his poetry as a tool to depict tensions, the coexistence of opposing voices, and the expression of individual and collective concerns. These dialogues, characterized by simple and sincere language, facilitate close connections with the audience and reflect an atmosphere of diversity and clash of ideas. This research emphasizes that dialogue in Mosadegh’s poetry is not merely an artistic device but a philosophical approach leading to the discovery of multidimensional and thought-provoking truths. Hence, his poems represent a significant example of contemporary Iranian literature as a platform for cultural dialogue and interaction.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
کتاب
1) ابومحبوب، احمد (1380) درهای و هوی باد : زندگی و شعر حميدمصدق، تهران: نشر ثالث.
2) احمدی، بابک(1378)،. ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
3) انصاری، منصور(1384)، دموکراسی گفتگویی، امكانات دموکراتیك اندیشه‌های میخاییل باختین و یورگن هابرماس، تهران : نشر مرکز.
4) انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (1379)، دستور زبان فارسی، تهران: فاطمی.
5) آلن، گراهام(1392)، بینامتنی، ترجمه پیام یزدان جو، تهران: مرکز.
6) باختین، میخاییل (1396)، مسائل بوطیقای داستایفسكی، ترجمه نصرالله مرادیانی، تهران: نشر حکمت کلمه.
7) بوبر، مارتین(1380)، من و تو ترجمۀ ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران: فرزان روز.
8) بیشاب، لئوناردو(1383)، درس‌هایی دربارۀ داستان‌نویسی. ترجمۀ محسن سلیمانی، تهران: حوزۀ هنری.
9) پورقمی، ناصر (1355) شعر و سياست و سخنی دربارۀ ادبيـات ملتزم، چاپ دوم، تهران: انتشارات مرواريد.
10) تودوروف، تزوتان(1377)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریم، تهران: نشر مرکز.
11) حمیدیان، سعید (1373)، آرمان‌شهر زیبایی: گفتارهایی در شیوۀ بیان نظامی، تهران: نشر قطره.
12) شمس لنگرودی، محمد (1370)، تاريخ تحليلی شعر نو، ج3، تهران: نشر مرکز.
13) علی‌پور، مصطفی (1387)، ساختار شعر امروز، چاپ سوم، تهران: انتشارات فردوس.
14) غلامحسین زاده، غریب رضا، غلام پور، نگار(1387)، میخاییل باختین، تهران: روزگار.
15) فرشیدورد، خسرو(1388)، دستورمفصل امروز، تهران: سخن.
16) فلکی، محمود (1385)، موسیقی در شعر سپید فارسی، چاپ دوم، تهران: نشر دیگر.
17) مختاری، محمد (1377) انسان در شـعر معاصـر، تهران : انتشارات توس.
18) مصدق، حمید (1386)، مجموعه اشعار، تهران: مؤسسه انتشارات نگاه.
19) نولز، رونلد (1393)، شكسپیر و کارناوال پس از باختین، تهران: هرمس.
20) یول، جرج (1391)، کاربردشناسی زبان، ترجمه محمد عموزاده و منوچهر توانگر، تهران: سمت.
مقاله و پایان‌نامه
21) اسماعیل‌پورسیفی، سید مرتضی(1392)، «بررسی شاخصه‌های ادبی سروده¬های حمید مصدق»، ارائه در همایش دانشگاه زنجان.
22) پژوهنده، لیلا(1384)، «فلسفه و شرایط گفتگو از چشم‌انداز مولوی با نگاهی تطبیقی به آرای باختین و بوبر»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 77، صص 11-34.
23) پورنامداریان، تقی (1385)، منطق گفتگو و غزل عرفانی، مجله مطالعات عرفانی، ش3، صص15-30.
24) جعفری قریه علی، حمید(1397)، «بررسی تکرارگونه¬ها، مشخّصه سبکی سروده‌های حمید مصدق»، پنجمین همایش متن پژوهی ادبی، نگاهی تازه به سبک‌شناسی، بلاغت، نقد ادبی، تهران.
25) خزاعي، سميه و دیگران(1402)، «بررسي شگردهاي طنز سياسي در آثار طنز رؤیا صدر»، جستارنامة ادبيات تطبيقي، ش27، صص 140-169.
26) دلفي، كبري(1402)، «جلوه¬هاي انتقاد اجتماعي ـ سياسي در شعر معاصر ايران و سوريه، مطالعة موردي: مهدي اخوان ثالث و محمّد الماغوط»، جستارنامة ادبيات تطبيقي، ش28، صص١٦٨ – 195.
27) رضی، احمد و بتلاب اکبرآبادی، محسن (1389)، «منطق الطیرعطار و منطق گفتگویی».مجله متن پژوهی ادبی، ش 46، صص19-46.
28) سلیمی کوچی، ابراهیم و رضاییان، محسن(1394)، بینامتنیت و معاصر سازی حماسه در شب سهراب کشان بیژن نجدی، متن پژوهی ادبی، ش63. صص160-147.
29) شهروئی، سعید.(1391). «توجّه به شگردهای اختتام کلام: از ویژگی‌های برجسته شعر حمید مصدق». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی.18. 215- 234.
30) طاهریان، زینب(1396)، «بررسی و تحلیل نظریّه چندصدایی در حکایت افشین و بودلف از تاریخ بیهقی»، پژوهش‌های نثر و نظم فارسی، صص167-151.
31) غلام‌حسین زاده، غریب رضا(1386)، «حافظ و منطق مکالمه رویکردی باختینی به اشعار حافظ شیرازی»، پژوهش زبان‌های خارجی، ش 29، صص 95-110.
32) فلاحی، مريم.(1387). «زيباشناسی اشعار حمید مصدق». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما احمد تمیم داری و معصومه موسایی باغستانی. دانشگاه علامه طباطبایی.
33) کاس¬پور توچایی، کبری و همکاران.(1389). «تحلیل سبکی اشعار حمید مصدق». پایان‌نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما فیروز فاضلی. دانشگاه گیلان.
34) مدرسی، فاطمه.(1388). «قاعده افزایی در شعر مصدق»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. 26. 299-326.
35) مصطفوی، نداالسادات(1388). «بررسی ساختار زبان شعر حمید مصدق». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه کاشان.
36) مقدادی، بهرام و بوبانی، فرزاد(1382)، جویس و منطق مكالمه، رویكردی باختینی به اولیس جیم جویس، پژوهش¬های زبان خارجی، ش 15، صص19-29.
37) مقدسی، احسان(1386)، «ادبیّات چندصدایی و نمایش‌نامه با بررسی مهاجران از اسلاومیر میروژک»، صحنه، ش 42 و 41، صص59-53.