بررسی مولفه های اجتماعی و فرهنگی در رمان‌های «شکر تلخ» و «عزاداران بیل» (براساس نظریه تکوینی گلدمن)

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

معصومه علمداری بادلو ¹ , زهرا دری ^{2 *} , آذر دانشگر ³ , فاطمه حیدری ⁴

1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
2 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران. (نویسندۀ مسئول)
3 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران
4 - گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران

تاریخ دریافت : 1403/08/10 تاریخ پذیرش : 1403/12/15 تاریخ انتشار : 1404/06/13

کلید واژه: جامعه‌شناسی ادبی , دریافت و تشریح, نظریۀ تکوینی, گلدمن, شکرتلخ , عزاداران بیل ,

چکیده مقاله :

لوسین گلدمن، جامعه‌شناس ادبی، ادبیات را بازتابی از زمینه‌های اجتماعی و تاریخی می‌داند که به درک آگاهی جمعی کمک می‌کند. او بر اهمیت تحلیل عوامل اجتماعی و فرهنگی در شکل‌گیری آثار ادبی تأکید دارد و معتقد است که اثر ادبی نمایانگر زندگی روزمره و جهان‌بینی نویسنده است. گلدمن رویکردی دیالکتیکی دارد و آثار ادبی را محصول تعامل بین طرحواره‌های ذهنی نویسنده و آگاهی اجتماعی طبقه‌اش می‌بیند. تحلیل او از رمان شامل دو مرحله "دریافت" و "تشریح" است، که در آنها ساختار اثر ابتدا درک و سپس در چارچوب ساختار اقتصادی-اجتماعی تفسیر می‌شود. این نظریه، که فراتر از جامعه‌شناسی ادبیات است، به درک پیچیده‌تری از رابطه بین آگاهی انسان و سازمان اجتماعی منجر می‌شود.در این پژوهش به تحلیل محتوایی دو اثر "عزاداران بیل" و "شکرتلخ"پرداخته شده است.  در تحلیل محتوای کیفی دو داستان از مجموعه‌ داستان‌های "عزاداران بیل" و "شکرتلخ"، تأکید بر فقدان امکانات، فقر، خرافات و ساده‌دلی است. این عوامل به شیءوارگی و بیگانگی از خود منجر شده‌اند. در "عزاداران بیل" با جمعیتی مسأله‌دار و در "شکرتلخ" با فردیت افراد مواجهیم. "شکرتلخ" ساختار اقتصادی پیچیده‌تری دارد و به جزئیات واقعه‌های تاریخی می‌پردازد، درحالی‌که "عزاداران بیل" بیشتر نمادین است. این پژوهش نشان‌دهندۀ تفاوت‌های ساختاری دردو اثر و نحوه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آنها را بر جامعه  را بازتاب می‌دهد.

 

چکیده انگلیسی:

Literary sociologist Lucien Goldman sees literature as a reflection of social and historical contexts that helps to understand collective consciousness. He emphasizes the importance of analyzing social and cultural factors in the formation of literary works and believes that the literary work represents the author's daily life and worldview. Goldman has a dialectical approach and sees literary works as the product of the interaction between the author's mental schemas and the social consciousness of his class. His analysis of time includes two stages of "reception" and "interpretation" in which the structure of the work is first understood and then within the framework of the social economic structure. It is interpreted that this theory, which goes beyond the sociology of literature, leads to a more complex understanding of the relationship between human consciousness and social organization. In the analysis of the qualitative content of two stories from the collection of "Azadaran stories" "Bail and bitter sugar", the emphasis is on the lack of possibilities of poverty, superstition and naivety. These factors have led to objectification and alienation from oneself. In Bil's Mourners, we are faced to a problematic population and in Bitter Sugar, we are faced to the individuality. Bitter Sugar has a more complex economic structure and deals with the details of historical events, while Bil's Mourners is more symbolic. This analysis shows the structural differences in the two works. And it reflects how they influence and influence the society.

 

منابع و مأخذ:

اسکارپیت، روبر. (1392). جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه مرتضی کتبی. تهران: سوره مهر.
آتش برآب، حمیدرضا(1395) قهرمان چیستایی در جست¬و¬جوی خویش، نقد زبان و ادبیات خارجی، ش17، 28-15.
بنی طالبی، امین، مسعود فروزنده، جهانگیر صفری، اسماعیل صادقی. (1399). «بازتاب شخصیت اصلی در داستان‌های کوتاه قبل انقلاب اسلامی هوشنگ گلشیری(با تکیه بر ساختگرایی تکوینی گلدمن)». 29-56.
بنی‌طالبی، امین، مسعود فروزنده، جهانگیر صفری، اسماعیل صادقی. (1399). «بازتاب شخصیت اصلی در داستان‌های کوتاه قبل انقلاب اسلامی هوشنگ گلشیری(با تکیه بر ساختگرایی تکوینی گلدمن)». پژوهش های ادبی سال هفدهم بهار 1399 شماره 67، ص 29-56.
پارکینسون، جی. 1375. لوکاچ و جامعه شناسی ادبیات. هاله لاجوردی. ارغنون، شماره 10و9، 238-221.
پاسکادی، یون. (1381). ساخت گرایی تکوینی و لوسین گلدمن، ترجمۀ محمدجعفر پوینده. جامعه، فرهنگ، ادبیات، لوسین گلدمن، تهران: چشمه. پوینده، محمدجعفر، (1392). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، چ سوم، نقش جهان، تهران.
تسلیمی، علی. (1388). گزاره هایی در ادبیات در جهان کافکا. تهران: ققنوس.
توفیقی، محمد، امیر مقدم متقی، حسین ناظری. (1402). «بررسی اشعار محمدتقی بهار بر اساس نظریه ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن». اجتماعیات در ادب فارسی سال 2 زمستان 1402 شماره 4، 59-70.
حاجی آقابابایی، محمدرضا. (1401). «تجدد ادبی در مطبوعات اواخر عصر قاجار». تاریخ ادبیات. دوره 15، شماره 2، پیاپی 86/2، 193-212.
حق شناس گتابی، فروزان، پریسا داوری، مریم محمودی. (1398). شخصیت و شخصیت پردازی در داستان شکر تلخ (جعفر شهری). جامعه شناسی سیاسی ایران سال دوم زمستان 1398 شماره 4 (پیاپی 8)، ص 711-727.
حیدری، فاطمه، سمانه پاسبان وطن. (1400). «روایت شناسی داستان‌های معاصر بر اساس الگوی روایت گری سیمپسون (با نگاهی به آثار جلال آل احمد، غلامحسین ساعدی و محمود دولت آبادی)». شفای دل سال چهارم پاییز و زمستان 1400 شماره 8، ص 51-78.
زرین کوب، عبدالحسین( 1386) نقد ادبی، چ چهارم، امیرکبیر، تهران.
ساعدی، غلامحسین. (1343). عزاداران بیل. تهران: نیل.
شریفی، محمد. (1395). فرهنگ ادبیات معاصر. تهران: نشرنو، آسیم.
شعبانی، رضا. (1387). مروری کوتاه بر تاریخ ایران؛ از آغاز عصر مادها تا پایان دوران قاجاریه. تهران: سخن.
شهری، جعفر. (1347). شکرتلخ. چاپ روز.
شیری، قهرمان. (1393). همسایۀ هدایت؛ میراث داستان نویسی غلامحسین ساعدی. مشهد: بوتیمار.
طیبی، کامبیز، علی حیدری، محمد خسروی شکیب. (1401). «تحلیل مفهوم بیگانگی در داستان‌های غلامحسین ساعدی با تکیه بر ماتریالیسم تاریخی- دیالکتیکی مارکس». ادبیات پارسی معاصر سال دوازدهم بهار و تابستان 1401 شماره 1 (پیاپی 32). ص 205-231.
عسگری حسنلو، عسگر. (1393). جامعه شناسی رمان فارسی. تهران: نگاه.
عسگری حسنلو، محمد. (۱۳۹۳). درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. تهران: نشر ثالث.
فراروتی، فرانکو ( 1392) « لوکاچ، گلدمن و جامعه شناسی رمان»، محمدجعفر پوینده، درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات، چ سوم، نقش جهان، تهران، ص 196- 202 .
فرزاد، حسین. (۱۳۷۸). نقد ادبی چیست؟ تهران: انتشارات سمت.
فرزاد، عبدالحسین. (1378). درباره نقد ادبی. تهران: قطره.
کیانی، رعنا، محمدرضا نصر اصفهانی. (1402). «ساختار معنادار و جهان نگری در منظومه مهر و ماه (برمبنای نظریه ساخت گرایی تکوینی لوسین گلدمن)». متن شناسی ادب فارسی سال پانزدهم تابستان 1402 شماره 2 (پیاپی 58)، ص 81-100.
گلدمن، لوسین. 1381الف. جامعه، فرهنگ، ادبیات. ترجمۀ محمدجعفر پوینده. چ سوم. تهران: چشمه.
گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبایت. ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
گلدمن، لوسین. (1392). درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات، گردآوری و ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
گلدمن، لوسین. 1382. نقد تکوینی. ترجمۀ محمدتقی غیاثی. تهران: نگاه.
مارکس، کارل. (1387). دست‌نوشته های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه حسن مرتضوی. تهران: آگه.
محمدی، احمد. (۱۳۷۸). درآمدی بر نقد ادبی. تهران: نشر نی.
محمدی، محمدهادی. (1378). روش شناسی نقد ادبیات کودکان. تهران: سروش.
مرتضایی، سیده کلثوم. الیاس نورایی، تورج زینی وند. (1398). «جامعه‌شناختی ادبی دو داستان کوتاه «چتر» غلامحسین ساعدی و «النّوم» نجیب محفوظ». کاوش نامه ادبیات تطبیقی سال نهم تابستان 1398 شماره 34.
معظمی گودرزی، مسعود. (1398). «در احوال و آثار جعفر شهری (شهری باف)». قند پارسی، سال سوم، شماره 6، بهار 1399. ص 77_94. منصوری، نعمت، بدریه قوامی، رضا برزویی، جمال ادهمی. (1401). «تحلیل بینامتنی در داستان‌های عزاداران بیل و تاتار خندان اثر غلامحسین ساعدی با تأکید بر گفتگومندی و چندصدایی باختینی». زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد سنندج سال چهاردهم زمستان 1401 شماره 53، ص 205-239.
میرزاییان، پریوش، امین بنی طالبی. (1399). «نمود شخصیت اصلی در داستان‌های کوتاه غلامحسین ساعدی (با تکیه بر ساخت‌گرایی تکوینی گلدمن)». جامعه شناسی هنر و ادبیات دوره 12 بهار و تابستان 1399 شماره 1 (پیاپی 23)، ص 282-306.
هاشمی، رقیه، غلامرضا پیروز، مهدی خبازی کناری، حسین حسن پور. (1400). بررسی تبارشناسانۀ مفهوم الیناسیون در داستان گاو اثر غلامحسین ساعدی. فصلنامۀ علمی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره شصت و دوم، 153-127.
Akimova, Nataliia & Alina Akimova. (2018). Text Understanding as a Special Kind of Understanding. 24(1):27-46. doi: 10.31470/2309-1797-2018-24-1-27-46
Allegretti, J. (1990). A person of character.. Health progress, 71(3):88-88.
Bennett Bruce,., Australia. (2010). Traditional Myths and Problematic Heroes: The Case of Harry Freame. Asiatic: IIUM Journal of English Language and Literature, 4(2):1-13.
Brown, Jason, D. (2019). Ideologies, Worldviews, and Personalities. 33-52. doi: 10.1007/978-3-030-24505-4_3
Celso, Frederico. (2005). A sociologia da literatura de Lucien Goldmann. 19(54):429-446. doi: 10.1590/S0103-40142005000200022 Charalampos, Z., Patrikakis., Kincho, H., Law. (2022). Society 5.0: Human Centric, Decentralized, and Hyperautomated. IT Professional, 24(3):16-17. doi: 10.1109/mitp.2022.3177281
Da, Silva, Ciro, Almeida., Solonildo, Almeida, da, Silva., Sandro, César, Silveira, Jucá., Simone, Cesar, da, Silva. (2019). Naziazeno, um herói problemático: seu potencial pedagógico nas lutas sociais. Research, Society and Development, 8(6):32861064-. doi: 10.33448/RSD-V8I6.1064
Frederico, Celso. (2005). A sociologia da literatura de Lucien Goldmann. 19(54):429-446. doi: 10.1590/S0103-40142005000200022 Gaither, L,. Linda, (1997). To Receive a Text: Literary Reception Theory as a Key to Ecumenical Reception.
Huaco, George, A. (1973). Ideology and Literature. New Literary History, 4(3):421-. doi: 10.2307/468528
Ishida, Toru. (2004). Society-Centered Design for Socially Embedded Multiagent Systems. 16-29. doi: 10.1007/978-3-540-30104-2_2
Jaeggi, R.(2014) Alienation. Columbia University Press.
Juliaans, E., R., Marantika. (2020). The understanding of meaning in literary learning through scientific approach. 17(2):72-83. doi: 10.30598/TAHURIVOL17ISSUE2PAGE72-83
Sherwin, K., Richard. (2019). Character is a sacred bond. Angelaki, 24(4):70-86. doi: 10.1080/0969725X.2019.1635828.
Slaughter, Cliff (1980). The Hidden Structure: Lucien Goldmann. 150-169. doi: 10.1007/978-1-349-16298-7_5
Subagia, I. N. (2016). Pendidikan Karakter Pada Anak (Persepektip Tri Hita Karana). Prosiding Nasional.‏