شکل‌شناسی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی بر اساس نظریة فوناژی
محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)
ناصر کریمی
1
,
شمسی علیاری
2
,
خاور قربانی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.(نویسندۀ مسئول).
3 - گروه زبان و ادب فارسی، دانشکده علوم انسانی؛دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد،ایران
کلید واژه: تنکابنی, شگردهای طنز, داستان, ایوان فوناژی.,
چکیده مقاله :
طنز، مهم‌ترین نوع ادبی است که ادیبان و پژوهشگران به آن توجه کرده‌اند و امروزه به حوزه‌های تحقیقات زبان¬شناسی راه یافته و یکی از ویژگی‌های برجستۀ ادبیات داستانی معاصر ایران شده است که نویسندگان از آن برای انتقال پیام‌ها و انعکاس واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی خود استفاده کرده‌اند. در مورد طنز و چگونگی ایجاد آن، نظریه¬های مختلفی وجود دارد. یکی از نظریه¬های مهم معاصر دربارة طنز، نظریة ایوان فوناژی (2005-1920)، زبان¬شناس مجارستانی است. فوناژی در کتاب‌ها و مقالات خود، مفصّلاً از راه‌های ایجاد طنز در آثار ادبی صحبت کرده است و از آنجا که طنز را هم از زاویة زبانی و هم غیر ِزبانی بررسی کرده، نظریة او می‌تواند به‌عنوان معیاری خوب برای شکل¬شناسی طنز در آثار ادبی و به‌ویژه در ادبیات داستانی معاصر باشد. طنز، کارکردهای تفریحی، انتقادی و زیباسازی دارد. فریدون تنکابنی یکی از برجسته‌ترین طنزپردازان معاصر ایران با آثار متعدّدی در زمینۀ داستان‌نویسی و طنزنگاری شناخته شده است. نویسنده در این پژوهش به¬شیوۀ توصیفی- تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به بررسی شگردهای طنزنویسی در چهار مجموعه داستان به نام‌های اسیرخاک، یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه‌ها، ستاره‌های شب تیره و سرزمین خوشبختی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بزرگ‌نمایی و اغراق، پربسامدترین شگرد طنزنویسی تنکابنی است که با استفاده از آن، انتقادات اجتماعی و سیاسی خود را با زبان طنز بیان کرده و همچنین از شگردهای کوچک¬نمایی، بازی با شخصیت‌های داستانی، طنز لغت‌نامه‌ای، طنز موقعیت و تعلیل طنز نیز برای بیان نکات ظریف ادبی خود، بهره گرفته است.
Satire is the most important type of literature that writers and researchers have paid attention to, and today it has reached the fields of linguistic research and has become one of the prominent features of contemporary Iranian fictional literature, which writers have used to convey their messages and reflect their social and cultural realities. There are different theories about Satire and how to create it. One of the important contemporary theories about Satire is the theory of Ivan Fonagy (1920-2005), a Hungarian linguist. In his books and articles, Fonagy has talked in detail about the ways of creating Satire in literary works, and since he examined Satire from both linguistic and non-linguistic angles, his theory can be used as a good criterion for the morphology of Satire in literary works and especially in contemporary fiction literature. Satire has recreational, critical and beautifying functions. Faraydoon Tonekaboni is one of the most prominent satirists of contemporary Iran with numerous works in the field of story writing and satire. In this research, the author has analyzed the satirical techniques in four collections of stories named Asirkhak, Busy City Notes and Thoughts, Dark Night Stars and Land of Happiness using a descriptive-analytical method and library tools. The results of the research show that exaggeration is the most frequent satirical techniques used by Tonekaboni to express his social and political criticisms with humorous language, as well as miniaturization techniques, playing with fictional characters, dictionary satire, situational satire, and the analysis of satire has also been used to express its subtle literary points.
کتاب¬ها
1-اخّوت، احمد، (1371)، نشانه‌شناسی مطایبه، اصفهان: فردا.
2-اصلانی، محمّدرضا، (1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
3-آرین‌پور، یحیی، (1372)، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوّار.
4-آندروا، ولودیا، (1373)، رشد و آموزش زبان در کودکان دبستانی، ترجمة محمّد جعفر مدبّرنیا، تهران: نشر دنیای نو.
5-پاینده، حسین، (1393)، داستان کوتاه در ایران(جلد سوم: داستان‌های پسامدرن)، تهران: نیلوفر.
6-تنکابنی، فریدون، (١٣٤٨)، یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه‌ها، تهران: پیشگام.
7-ـــــــــــــــ، (١٣٥٧ الف)، اسیر خاك، چاپ سوم، تهران: شازده کوچولو.
8-ـــــــــــــــ، (١٣٥٧ ج)، سرزمین خوشبختی، تهران: پیشگام.
9-ــــــــــــــ، (١٣٥٧ب)،ستاره‌های شب تیره، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
10-شریفی، محمّد، (1387)، فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: معین.
11-شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1366)، ادوار شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: توس.
12-کاسب، عزیزالله، (1376)، زمینه‌های هجا در شعر فارسی، چاپ دوم، تهران: مروارید.
13-کانلی، فرانسی، (1383)، گروتسک، دائره¬المعارف زیبایی‌شناسی، ترجمة مشیّت علایی و همکاران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری.
14-کریچلی، سیمون، (1384)،در باب طنز، ترجمۀ سهیل سمی، تهران: ققنوس.
15-نبوی، سیّد ابراهیم، (1378)،کاوشی در طنز ایران، چاپ سوم، تهران: جامعۀ ایرانیان.
مقالات و پایان‌نامه
1-اصغرپورغفاری، جاوید، (1399)، «نگاهی تحلیلی از بُعد عناصر داستان به مجموعه داستان اسیر خاک، نوشتۀ فریدون تنکابنی»، ششمین همایش ملّی پژوهش‌های نوین در حوزۀ زبان و ادبیات ایران، تهران: 20-1.
2-اورک، حجّت¬اله، (1401)، «بررسی هنجارگریزی در شعر معاصر فارسی (با تکیه‌بر شاعرحجم‌گرا یدالله رؤیایی)، جستارنامۀ ادبیات تطبیقی یزد، شمارۀ22: 190-155.
3-جاوری، عطاءالله و حسن شعبانی آزاد، (1397)، «تحلیل شگردهای طنزآفرینی و کارکردهای موضوعی طنز در داستان‌های فریدون تنکابنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گچساران.
4-دهقانیان، جواد، (1383)، «بررسی محتوا و ساختار طنز در نثر مشروطه»، پایان¬نامة دکتری دانشگاه شیراز: 183-175.
5-رشیدی، فریبا و صادقی شهپر، رضا، (1399)، «شیوه‌های نام¬گذاری عنوان¬ها و شخصیت¬های داستانی در داستان‌های معاصر (مطالعۀ موردی: داستان‌های ایرج پزشکزاد، ابوالقاسم پاینده، خسرو شاهانی، فریدون تنکابنی)»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ7: 204-181.
6-سزاوار، علیرضا، (1397)، « شکل شناسی طنز بر اساس نظریّة فوناژی در آثار کودک و نوجوان (گروه¬های سنّی «ج» و« د»)در دهه¬های60 تا90»، استاد راهنما مهدخت پورخالقی چترودی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
7-شعبانی آزاد، حسن، (1398)، «بررسی شگردهای طنزپردازی در مجموعۀ داستانی یادداشت‌های شهر شلوغ و اندیشه¬ها از فریدون تنکابنی»، پژوهش¬نامۀ جریان¬شناسی شعر و داستان ادبیات معاصر ایران، شمارۀ1: 131-117.
8-فغانی، سیده سونیا و همکاران، (1401)، « تحلیل عناصر داستان در رمان «پستچی» با تأکید بر عناصر ساختاری طرح»، جستارنامۀ ادبیات تطبیقی یزد، شمارۀ22: 224-191.
منابع لاتین
1) Fonagy, Ivan and Kawaguchi, Yuji. (2006) Prosody and syntax, Amsterdam: john Benjamin.
2) __________ (1996) "the approaches of satire in the literature", Paris University: the linguistics journal, no 19, pp 106-121. 214-
3) _________(1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
4) ___________ (2001) Language within language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
5) ___________ (1998) satire as a language, Amsterdam: john Benjamin publishing company.
6) Smith, Aron. (2009) Fonagy and satire, oxford: the association of literature studies journal, no 69, pp 56-71.