تبیین رابطۀ خدا با انسان در آثار منظوم و منثور ملاصدرا و اسپینوزا: از فلسفه تا ادبیات

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

انور رئیسی ¹ , عباس احمدی سعدی(نویسنده مسئول) ^{2 *} , محمد علی اخگر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه فلسفه، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی،فسا، ایران.
2 - استاد یار گروه گروه فلسفه و کلام اسلامی، واحد فسا، دانشگاه آزاد اسلامی، فسا، ایران.
3 - استاد یار گروه فلسفه ،واحد شیراز، دانشگاه آزاد شیراز، شیراز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/05/30 تاریخ پذیرش : 1403/08/13 تاریخ انتشار : 1404/04/12

کلید واژه: ملاصدرا, اسپونزا, خدا, انسان, جهان,

چکیده مقاله :

اسپینوزا و ملاصدرا، از جمله فیلسوفان برجسته‌ای هستند که با رویکردهای متفاوت به مسئله شناخت مستقیم خداوند پرداخته‌اند. یکی از نقاط تمایز مهم در اندیشه اسپینوزا و ملاصدرا، مفهوم بی‌نهایت و ذات در فلسفه آنهاست. اسپینوزا، که به شدت تحت تأثیر عقل‌گرایی و ماتریالیسم فلسفی بود، معتقد است که دانش بی‌واسطه تنها از طریق شناخت نسبی امکان‌پذیر است و حقیقت این نوع معرفت در ارتباط آن با نسبیت نهفته است. در مقابل، ملاصدرا که به سنت فلسفی اسلامی تعلق دارد، بر این باور است که شناخت مستقیم خداوند محدود به ذات و وجود مخاطب است و این شناخت، فراتر از هر گونه ادراک حسی و عقلانی، در سطحی از وجود تحقق می‌یابد که بالاترین مرتبه دانش و معرفت محسوب می‌شود. نویسنده در این پژوهش با شیوۀ اتوصیفی - تحلیلی به بررسی ارتباط خدا با انسان از دیدگاه ملاصدرا و اسپینوزا پرداخته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که  از منظر ملاصدرا، علم بی‌واسطه به خداوند یک معرفت وجودی است که بر اساس وحدت وجود و شناخت مستقیم از طریق حضور و شهود به دست می‌آید.. در مقابل، اسپینوزا بر این باور است که معرفت بی‌واسطه از طریق ادراک شهودی از یکپارچگی طبیعت با خداوند حاصل می‌شود. در نهایت، مقایسه دیدگاه‌های اسپینوزا و ملاصدرا نشان می‌دهد که هر یک از این دو فیلسوف، با توجه به نظام فلسفی خود، به نوعی شناخت بی‌واسطه خداوند رسیده‌اند که در نهایت، عالی‌ترین نوع دانش و معرفت را تشکیل می‌دهد و به نوعی نشان‌دهنده بالاترین سطح تعامل انسان با حقیقت الهی است.

چکیده انگلیسی:

Spinoza and Mulla Sadra are two prominent philosophers who have approached the issue of direct knowledge of God from different perspectives. A significant point of distinction between Spinoza and Mulla Sadra's philosophies lies in their concepts of infinity and essence. Spinoza, heavily influenced by rationalism and philosophical materialism, believes that direct knowledge is only possible through relative understanding, with the truth of this knowledge being embedded in its relationship with relativity. In contrast, Mulla Sadra, rooted in Islamic philosophical tradition, asserts that direct knowledge of God is limited to essence and the existence of the subject, achieving a level of existence that transcends sensory and rational perception, representing the highest form of knowledge and insight.

This study employs a descriptive-analytical method to examine the relationship between God and humanity from the perspectives of Mulla Sadra and Spinoza. The findings indicate that, from Mulla Sadra's viewpoint, direct knowledge of God is an existential understanding achieved through the unity of existence and direct perception through presence and intuition. Conversely, Spinoza holds that direct knowledge is obtained through an intuitive grasp of the unity of nature with God. Ultimately, comparing Spinoza's and Mulla Sadra's views reveals that each philosopher, according to their philosophical systems, has reached a form of direct knowledge of God that represents the highest level of knowledge and signifies the ultimate interaction between humanity and the divine truth.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ
کتاب
1) ارسطو، (1385) متافيزيك، ترجمه دكتر شرف الدين خراساني، چاپ چهارم، تهران: حكمت.
2) اسپینوزا، باروخ(1376)، اخلاق، ترجمة محسن جهانگیری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
3) اسپينوزا، باروخ(بنديكت)، اخلاق،(1364) ترجمة دكتر محسن جهانگيري، چاپ دوم، تهران: مركز نشر دانشگاهي.
4) اسکروتن، راجر(1389)، اسپینوزا، ترجمۀ اسماعیل سعادت، چ2، تهران: طرح نو.
5) افلاطون (1368)، جمهوري، ترجمه فؤاد روحاني، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.
6) بیدل دهلوی(عبدالقادر(1388)، شعلۀ آواز( مثنوی بیدل)، تصحیح اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
7) تیواری، کدارنات(1381)، دین شناسی تطبیقی، ترجمۀ مرضیه شنکایی، تهران: سمت.
8) جوادی آملی، عبدالله(1368)، رحیق مختوم، تقرير و تصحیح: حمید پارسانیا، قم: انتشارات اسراء .
9) دينانی، غلامحسین(1399)، معاد ، تهران: حكمت .
10) رحیمیان, سعید(1381)،« فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتألهین»، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم .
11) سروش، عبدالکریم(1381)، سنت و سکولاریزم، تهران: صراط.
12) صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم ملاصدرا(1410)، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوكیة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی
13) __________(1364)، المظاهر الالهیة، مترجم حمید طبیبیان. تهران: امیر کبیر،
14) ___________(1360) الشواهد الربوبیۀ فی المناهج السلوکیۀ، تصحیح و تعلیق: سید جلال الدین آشتیانى، مشهد: المرکز الجامعى للنشر
15) ___________(1981) الحکمۀ المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، بیروت، دار احیاء التراث.
16) ____________(1392)، مجموعه اشعار ملاصدرا، تصحیح محمد خواجوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات مولا.
17) کاپلستون، فردریک(1392)، تاریخ فلسفه، جلد4، چ4، تهران: علمی و فرهنگی.
18) کاکایی، قاسم،(1374)، خدامحوری در اندیشه و فلسفه اسلامی،تهران: انتشارات حکمت.
19) مومنی، علی(1387)، کمال انسان و انسان کامل، پژوهشی بنیادین دربارۀ سیر تکاملی انسان از منظر عقل و نقل، قم: آیت شرق.
20)
مقالات و پایان نامه
1) پناه، زینب و همکاران(1400)، « بررسی حضرات وجود از دیدگاه بیدل دهلوی وشانکارا »، جستارنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی یزد، ش18، صص 44-60. 20.1001.1.26454882.1400.5.18.3.7 .
2) جهانگیری، محسن(1356)، زندگی نامۀ اسپینوزا، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 2، صص 42-76.
3) ___________(1380)، نسبت مفهوم جسمانیت به خدا و نگاه اسپینوزا به آن، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا، ش40، صص 20-50.
4) .صلواتی، عبدالله و اختری، زینب( 1395)، «بررسی تطبیقی مسألة رابطة وجودی دو سویة خدا و جهان از دیدگاه هارتشورن و ملاصدر »، پژوهشهای هستی شناختی، ش9، صص51-69.
5) عيني، زهرا (1390)، « خدا و انسان در فلسفه اسپينوزا»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما دكتر مريم ثقفي، دانشگاه آزاد تهران مرکز.
6) کرمی، ضیاءالدین (1396) ، « بررسی براهین اثبات وجود خدا در فلسفه اسپینوزا و ملاصدرا »، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر سیمین اسفندياري، دانشگاه رازی.
7) کوشا، احسان و همکاران(1399)؛ « مطالعۀ تطبیقی آراء ناصرخسرو و برادران شلگل در زمینۀ «نگاه شاعرانه به جهان» بر مبنای فلسفۀ فلوطین»، جستارنامه ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی یزد، ش14، صص1-22. 20.1001.1.26454882.1399.4.14.1.0
8) موسویان، سید مصطفی و سعیدی مهر، محمد ( 1401) ، «شناخت بی¬واسطه از خداوند در اندیشۀ اسپینوزا و ملاصدرا»،پژوهش¬نامۀ فلسفه و دین، ش2، صص 243-266.
9) نجفی یزدی، سید محمد حامد (1397)، « خدا در فلسفۀ اسپینوزا بر پایۀ کتاب خدای اسپینوزا، پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر علوی تبار، دانشگاه علامه طباطبایی.
10) Astore, Rocco(2017) Spinoza on God, Affects, and the Nature of Sorrow, Florida Philosophical Review, Volume XVII, Issue 1
11) Hegel, W. F. (1995). Lectures on the History of Philosophy, Vol. 3. Translated by E. S. Haldane and Frances H. Simon, Lincoln and London: University of Nebraska Press
12) Norell, T. (2015). A Comprehension of Spinoza's God: through the Dichotomy of Labels. [Master's Thesis, Lund University].
13) Stroud, Barry. (1996). "The Charm of Naturalism". Proceedings and Addresses of the American Philosophical Association, No. 70 (2). pp. 43-55.