تحلیل و ارزیابی خطر وقوع زلزله به‌منظور شناسایی محدودههای ایمن در شهرهای جلگه‌ای (نمونه موردی: شهر بابل)
محورهای موضوعی : مدیریت بحرانسید مصطفی هاشمی کرویی 1 , صدرالدین متولی 2 , غلامرضا جانباز قبادی 3 , جلال عظیمی آملی 4
1 - دانشجوی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، عضو هیات علمی واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور
4 - گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
کلید واژه: خطر وقوع زلزله, محدودههای ایمن, شهر جلگه‌ای بابل,
چکیده مقاله :
با توجه به آمار از میان انواع مخاطرات شناخته‌شده، شاید زلزله مخرب‌ترین و جدی‌ترین آن‌ها باشد که کشور ما را تهدید می‌کند. علیرغم پیشرفت‌های بشر در زمینه شناخت این پدیده تاکنون روشی جهت پیشگیری و یا پیش‌بینی آن یافت نشده است. طبیعت غیرقابل پیشگیری بودن زلزله، انسان را بر آن می‌دارد تا بکوشد در رویارویی با آن خود را تقویت نموده و از حجم ضایعات و تلفات بکاهد. عملکرد شهر از مهم‌ترین و بارزترین فضای تعامل انسان‌ها، در صورت بروز سانحه‌ای چون زلزله مختل شده و دیگر پویایی سابق را نخواهد داشت. هدف از انجام این پژوهش شناسایی محدوده¬های ایمن در محلات شهر بابل برای مقابله با زلزله است. روش مطالعه حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش شامل شهروندان ساکن در محلات دوازده‌گانه شهر بابل بوده که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 322 نفر تعیین گردیده است. برای ارزیابی خطر وقوع زلزله و شناسایی محدوده های ایمن از نرم‌افزارهای GIS و SPSS استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد بر اساس 11 معیار کالبدی جهت شناخت درجــۀ آسیب‌پذیری شــهر، محدوده جنوب شهر بابل به دلیل نزدیکی بیشتر به گسل‌های منطقه، قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال)، بالا بودن درجۀ محصوریت و سطح اشغال بالاتر از سطح اشغال استاندارد از آسیب‌پذیری بالاتری نسبت به سایر نقاط شهر برخوردارند. بر اساس نتیجه آزمون کای اسکوئر شاخص دسترسی با میانگین 3.71 دارای بیشترین تأثیر و شاخص اجتماعی با میانگین 2.71 دارای کمترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل بوده است. از میان شاخص‌های دسترسی، میدان‌ها و ترمینال‌ها با میانگین 3.91 بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی نقاط امن داشته که با توجه به توزیع فضایی در سطح شهر بابل و ارتباط آن‌ها با سایر شاخص‌های دسترسی، بهینه‌ترین مکان هفت میدان ولایت، بسیج، کشوری، اوقاف،17 شهریور، موزیرج و شهید بزاز تعیین شد. وضعیت ایمنی مکان‌های امن شهر بابل در برابر مخاطرات از بعد کاربری اراضی شهری دارای شرایط مطلوب‌تر و از بعد ساخت شهر دارای وضعیت آسیب‌پذیرتری است.
According to the statistics, among the known risks, it is perhaps the most destructive and serious risk that threatens our country. Despite human progress in the field of knowledge, these methods have not been found in the direction of the sea or its prediction. The non-universal nature of the earthquake prompts man to try to strengthen himself in the face of it and reduce the amount of waste and interpretations. The function of the city, the most important and obvious space for humans, will be disrupted in the event of an accident such as an earthquake and will no longer have the previous dynamics. The purpose of this research is to identify the safe area in the neighborhoods of Babol city to deal with earthquakes. The present study method is applied in terms of descriptive-analytical and field nature. The statistical population in this research included residents living in the twelve neighborhoods of Babol city, and the sample size was determined as 322 people based on Cochran's formula. GIS and SPSS software have been used to assess earthquake risks and identify safe areas. The findings of the research showed that based on 11 physical indicators to know the degree of vulnerability of the city, the southern region of Babol city is more close to the faults of the region, older buildings (average 30 years), high degree of enclosure and occupation level is higher than the standard level. of vulnerability. higher than other parts of the city. According to the result of the chi square test, the accessibility index with an average of 3.71 has the most impact and the social index with an average of 2.71 has the least impact in locating the safe spots of Babol city. Among the accessibility indicators, squares and terminals with an average of 3.91 have had the greatest impact in locating safe points, which according to the use of space in the city of Babol and their relationship with other accessibility indicators, the most optimal locations are Velayat Square, Basij Square, Kishori Square, and Awqaf Square. On 17 Shahrivar, Muziraj and Shahid Baz were appointed. The safe location of Babol city has more favorable conditions against risks after the use of urban land and after the construction of the city, it has a vulnerable situation.
1- ابراهیم‌زاده، عیسی، کاشفی، دیمنو حسینی، سید احمد. (1394). ارزیابی آسیب‌پذیری محله‌های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). برنامه‌ریزی فضایی، دوره 5، شماره 1،1-26.
2- احمدی، قادر، پور حسن‌زاده، محمدحسین و سلیمان نژاد، امیر (1399). تحلیلی بر تاب‌آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: اردبیل، تبریز و ارومیه (، فصلنامه آمایش محیط، شماره 49، 109-133.
3- الفتی، امین، رحیمی، محمود و روانشاد نیا، مهدی. (1399). شناسایی و ارزیابی محدودههای ایمن شهری در بحران زلزله به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی منطقه 2 شهر خرم‌آباد). فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 12، شماره 3، 678-695.
4- حاتمی نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب؛ هلال قلی پور؛ سارا (1396 )سنجش آسیب‌پذیری سازه‌ای بافـت فرسـوده شـهری در برابـر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلان‌شهر اهـواز، فصـلنامه مطالعـات جغرافیـایی سپهر، دوره 26، شماره 104، 172-159.
5- دانایی نیا، احمد و زاغیان، محمدعلی. (1397). مکان‌یابی اسکان موقت زلزله‌زدگان در بافت تاریخی؛ مبانی و راهبردها مطالعه موردی: محل محتشم کاشان. برنامه‌ریزی فضایی، دوره 8، شماره 4، 27-46.
6- رجایی، سید عباس و خراسانی، محمدامین، (1394)، شناخت و تحلیل موانع پیش روی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های عمرانی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 10 شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 3، شماره 2، تهران، 210- 191.
7- رحمانی، اسماعیل، نمازی، عبدالرشید و پیرو زاده، سلیمان. (1397). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبد شهر در برابر زلزله با استفاده از تحلیل شبکه فازی FANP، مطالعه موردی: شهر راسک، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوهر 10، شماره 38، 145-167.
8- رنگزن, کاظم, کابلی زاده, مصطفی, کریمی, دانیا و منصور نعیمی، ابراهیم. (1395). پهنه‌بندی خطرپذیری زلزله و مکان‌یابی مناطق امن در زمان مخاطرات طبیعی با استفاده الگوریتم‌های هوش مصنوعی و GIS (مطالعۀ موردی: منطقه یک شهرداری کلان‌شهر اهواز). جغرافیا و برنامه‌ریزی 9 محیطی، دوره 3، شماره 27،.49-66.
10- سالنامه آماری استان مازندران (1394)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت کشور.
11- سرشماری نفوس و مسکن، (1335-1395)، مرکز آمار ایران.
12- علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی، کرمی، محمدرضا و ملکی، کیومرث. (1400). رویکرد عدم قطعیت در ارزیابی آسیب‌پذیری از زلزله در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه مورد کلان‌شهر کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره 11، شماره 3، 153-174.
13- فرقانی، محمدعلی، دربندی، سمانه (1394)ارزیابی عوامل مؤثر در انتخاب مکان‌های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP (مطالعه موردی: منطقه 4 کرمان)، نشریه امداد و نجات، دوره 7، شماره 2، 54-80.
14- کامل باسمنج بتول، میر جعفری بابک، علوی سید علی (1391). ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در منطقه یک شهر تبریز با استفاده از مدل تحلیل چندمعیاره فضایی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا; دوره 16، شماره 2، ۱۴۰-۱۲۲.
15- کیخسروی، قاسم، لشکری، حسن، بقایی، مجتبی و نهالدانی، مهدی. (1395). مکان‌یابی صنایع کارخانه‌ای با روش (AHP) و مدل منطق فازی در شهرستان سبزوار. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 8، شماره 2، 125-147.
16- گیوه چی، سعید و عطار، محمدامین. (۱۳۹۱). کاربرد مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله - مطالعه موردی: منطقه 6 شیراز، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره ۲.
17- نوجوان، مهدی امیدوار، بابک، برادران، محمد، ( 1392)، مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از GIS مطالعۀ موردی منطقۀ یک شهرداری تهران، نشریه مدیریت شهری، دوره 11، شماره 21، 205-221.
18- Bartels, S. A. Vanrooyen, M. J. (2012). Medical Complications Associated With Earthquakes, The Lancet. 379: 748-757.
19- Brooke, S. (2017). Location, Location, Location: An Analysis Of Safe Haven Siting In New York City, Partial Fulfillment Of The Requirement For The Degree Of Master Of Arts In Department Of Urban And Environmental Policy And Planning, Tufts University.
20- Bessason, Bjarni, Bjarnason, Jón Örvar (2016). Seismic Vulnerability Of Low-Rise Residential Buildings Based On Damage Data From Three Earthquakes (Mw6.5, 6.5 And 6.3), Engineering Structures, Volume 111, Pp 64–79.
21- PROAG, Virendra (2014). The Concept Of Vulnerability And Resilience, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom
22- Tait, P. Vallance, S. Rutherford, P. (2016). Expanding The Conversational Terrain: Using A Choice Experiment To Assess Community Preferences For Post-Disaster Redevelopment Options. Land Use Policy. 55: 275–284
23- Unal,M And Uslu, C, (2016). GIS-Based Accessibility Analysis Of Urban Emergency Shelters: The Case Of Adana City, International Archives Of The Photogrammetry, Remote Sensing And Spatial Information Sciences, Volume XLII-2/W1, 2016 3rd International Geoadvances Workshop, 16–17 October 2016, Istanbul,Turkey.
24- Yumarnia, Tri, Amaratungab, Dilanthi, Haigh, Richard (2014). Assessing Gender Vulnerability Within Post-Earthquake Reconstruction: Case Study From Indonesia, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom.
25- Zhao, L.; H. Li, Y. Sun, R. Huang, Q. Hu, J. Wang, And F. Gao. 2017. Planning Emergency Shelters For Urban Disaster Resilience: An Integrated Location-Allocation Modeling Approach. Sustainability, 9(11): 2098. DOI 10.3390/Su9112098.
فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال هفدهم، شماره 63، بهار 1403 37
صص 37-53
تحلیل و ارزیابی خطر وقوع زلزله به‌منظور شناسایی محدودههای ایمن
در شهرهای جلگه‌ای (نمونه موردی: شهر بابل)
سید مصطفی هاشمی کرویی
دانشجوی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
صدرالدین متولی1
دانشیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
غلامرضا جانباز قبادی
استادیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
جلال عظیمی آملی
دانشیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، نور، ایران
تاریخ دریافت: 24/8/1401 تاریخ پذیرش:3/3/1402
چکیده
با توجه به آمار از میان انواع مخاطرات شناخته‌شده، شاید زلزله مخرب‌ترین و جدی‌ترین آن‌ها باشد که کشور ما را تهدید می‌کند. علیرغم پیشرفت‌های بشر در زمینه شناخت این پدیده تاکنون روشی جهت پیشگیری و یا پیش‌بینی آن یافت نشده است. طبیعت غیرقابل پیشگیری بودن زلزله، انسان را بر آن می‌دارد تا بکوشد در رویارویی با آن خود را تقویت نموده و از حجم ضایعات و تلفات بکاهد. عملکرد شهر از مهم‌ترین و بارزترین فضای تعامل انسان‌ها، در صورت بروز سانحه‌ای چون زلزله مختل شده و دیگر پویایی سابق را نخواهد داشت. هدف از انجام این پژوهش شناسایی محدودههای ایمن در محلات شهر بابل برای مقابله با زلزله است. روش مطالعه حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است. جامعه آماری در این پژوهش شامل شهروندان ساکن در محلات دوازده‌گانه شهر بابل بوده که حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 322 نفر تعیین گردیده است. برای ارزیابی خطر وقوع زلزله و شناسایی محدوده های ایمن از نرم‌افزارهای GIS و SPSS استفاده‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد بر اساس 11 معیار کالبدی جهت شناخت درجــۀ آسیب‌پذیری شــهر، محدوده جنوب شهر بابل به دلیل نزدیکی بیشتر به گسل‌های منطقه، قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال)، بالا بودن درجۀ محصوریت و سطح اشغال بالاتر از سطح اشغال استاندارد از آسیب‌پذیری بالاتری نسبت به سایر نقاط شهر برخوردارند. بر اساس نتیجه آزمون کای اسکوئر شاخص دسترسی با میانگین 3.71 دارای بیشترین تأثیر و شاخص اجتماعی با میانگین 2.71 دارای کمترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل بوده است. از میان شاخص‌های دسترسی، میدان‌ها و ترمینال‌ها با میانگین 3.91 بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی نقاط امن داشته که با توجه به توزیع فضایی در سطح شهر بابل و ارتباط آن‌ها با سایر شاخص‌های دسترسی، بهینه‌ترین مکان هفت میدان ولایت، بسیج، کشوری، اوقاف،17 شهریور، موزیرج و شهید بزاز تعیین شد. وضعیت ایمنی مکان‌های امن شهر بابل در برابر مخاطرات از بعد کاربری اراضی شهری دارای شرایط مطلوب‌تر و از بعد ساخت شهر دارای وضعیت آسیب‌پذیرتری است.
واژگان کلیدی: خطر وقوع زلزله، محدودههای ایمن، شهر جلگه‌ای بابل.
مقدمه
زلزله ازجمله سوانح طبیعی است که بیشتر شهرهای جهان با آن مواجه هستند. این مسئله عموماً دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی ازجمله ساخت‌وسازهای بی‌رویه در حریم گسل، فقدان و یا بی‌توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت‌وساز تشدید می‌شود (علی‌اکبری و همکاران،1400: 153). ضرورت کاهش آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله، به‌عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می‌شود که در این میان نقش مدیران شهری را نمی‌توان در کاهش آسیب‌پذیری شهرها نادیده گرفت (ابراهیم‌زاده و همکاران، 1394: 3). کشور ایران در پهنه زلزله‌خیزی از جهان، مابین صفحه تکتونیکی اروپا - آسیا در شمال، هند – استرالیا در جنوب و آفریقا در غرب در مسیر کوه‌زائی آلپ- هیمالیا (کمربند مستعد وقوع زلزله)، واقع‌شده است. بیشتر نقاط شهری و غیرشهری کشور در نواحی با خطر نسبی زمین‌لرزه زیاد، قرارگرفته است (رجایی،1394:9). در طول 90 سال گذشته 18 زلزله با توان بیش از 7 ریشتر را تجربه کرده که باعث خسارات بزرگ اجتماعی، اقتصادی و آسیب دیدن بخش اعظمی از جمعیت انسانی یعنی 76% از کل تلفات جانی ایران طی این چند دهه بوده است. اهمیت زلزله در ایران، با شدت یافتن روند توسعه کشور، گسترش شهرها، تمرکز جمعیت امروزه بیشتر درک می‌شود. با توجه به رویارویی مداوم کشور با پدیده زلزله، ضروری است همواره تلاش‌هایی جهت دست‌یابی عملی و علمی به روش‌ها و راهکارهای منسجم جهت مقابله منطقی و به حداقل رساندن ابعاد فاجعه‌آمیز چنین رخدادی صورت گیرد. در سال‌های اخیر، خطرپذیری شهرهای شمالی ایران، به‌ویژه شهر بابل، در برابر حوادث و سوانح غیرمترقبه افزایش‌یافته است. بطوری که این شهر به‌عنوان یکی از شهر میانی در استان مازندران، بنابر موقعیت طبیعی خود، به لحاظ قرارگیری بر روی خط گسل روراند بابل همواره در معرض زلزله قرار دارد؛ بنابراین لزوم برنامه‌ریزی جامع، مدیریت یکپارچه و ارائه راهکارهای مناسب به‌منظور مکان‌یابی نقاط امن برای کاربری‌های مناسب به‌منظور اسکان اضطراری جمعیت قبل و بعد از وقوع سانحه الزامی است. از مهم‌ترین مسائلی که پس از وقوع زلزله موردتوجه سازمان‌های مسئول در زمینۀ مدیریت بحران قرار می‌گیرد، انتخاب محلی مناسب و ایمن با توجه به استانداردهای لازم در طراحی‌ها برای استقرار موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از سوانح است. در هنگام وقوع بحران غالباً محل‌های سکونت دچار آسیب شده و یا برای استفاده ناامن می‌شوند. در این هنگام ایجاد محل سکونت امن مناسب برای خانواده‌های آسیب‌دیده از اهمیت بسیاری برخورداراست (نوجوان و همکاران، 1392: 206). بدیهی است که مکان گزینی نامناسب و غیرعلمی ممکن است فاجعۀ دیگری حتی به‌مراتب وخیم‌تر از سانحۀ اولیه به دنبال داشته باشد؛ بنابراین لزوم برنامه‌ریزی، مدیریت و ارائه راهکارهای مناسب به‌منظور مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله برای جمعیت آسیب‌دیده قبل از وقوع سانحه الزامی است (فرقانی و دربندی، 1394: 2). به‌طورکلی مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله، استعدادهای فضایی و غیر فضایی یک سرزمین را جهت انتخاب مکان مناسب برای کاربری خاص مورد ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد (دانایی نیا و زاغیان، 1397: 29). در این راستا میزان موفقیت و کارایی عملکرد عناصر شهری رابطه بسیار نزدیکی با استقرار و سازمان‌دهی عنصر مربوطه در موقعیت فضایی مکانی خاصی دارد که تابع اصول، قواعد و مکانیسم‌های مشخصی است. عدم رعایت اصول و قواعد لازم نه‌تنها بازدهی عملکردی عناصر شهری را کاهش می‌دهد، بلکه منجر به بروز آسیب‌ها و بلایای کالبدی و فضایی محیط شهری همچون بی‌نظمی، آشوب، فرسایش زودهنگام محیطی، دسترسی نامناسب و درمجموع فاصله گرفتن از ویژگی‌های محیط شهری مطلوب می‌گردد.
شهر بابل به علت موقعیت لرزه‌خیزی و وجود گسل فراوان و همچنین قرارگیری روی یکی از کمربندهای زلزله‌خیز جهان موسوم به آلپا، در برابر این پدیده بسیار آسیب‌پذیر است که ضعف کلی کالبد شهر، تراکم جمعیت بالا و نحوه نامناسب پراکنش جمعیت در سطح محلات شهری بابل در هنگام وقوع زلزله احتمالی خسارات جانی و مالی فراوانی را می‌تواند ایجاد کند. در کنار این عوامل، نارسایی شبکه معابر، دسترسی نامناسب شهری، تراکم بالای جمعیت، تراکم بالای ساختمانی، فقدان زیرساخت‌های مناسب، ضعف مدیریت شهری و وجود بافتهای نامنظم خودرو و قدیمی مشکلات را تشدید کرده که ضرورت توجه به تقویت مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل در برابر مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی را افزایش می‌دهد. ضرورت اتخاذ استراتژی مشخص در ایمن‌سازی محلات و کاهش آسیب‌پذیری آن در شهر بابل در هنگام وقوع زلزله ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. امری که تاکنون همانند سایر مناطق کشور کمتر به آن پرداخته شده و کمتر موردتوجه برنامه ریزان شهری بوده است. در این راستا در این تحقیق ایمن‌سازی شهر بابل مهم‌ترین مقوله‌ای است که می‌تواند آسودگی خاطر شهروندان، امنیت جانی و مالی آن‌ها را فراهم آورد. ازاین‌رو مسئله اصلی پژوهش حاضر ارزیابی و تحلیل خطر وقوع زلزله در شهر بابل است تا بررسی نماید کدام مؤلفه‌ها در شناسایی محدودههای ایمن تأثیرات بیشتری دارند؟ (Yumarnia et al. 2014).)
مبانی نظری
بیشتر مناطق شهری با تراکم جمعیتی بالا، در برابر وقوع مخاطراتی همچون زلزله آسیب‌پذیرند. (Tait et al, 2016: 275) در مورد شهرهای زلزله‌خیز مناسب‌ترین اقدام، جداسازی انسان از منطقه خطر است (رنگزن و همکاران، 1395: 50). به همین دلیل شناسایی قبلی و برنامه‌ریزی در شناسایی پهنه‌های خطرپذیر، مناطق امن و همچنین مسیریابی بهینه برای رسیدن به سایت‌های اسکان موقت لازم و ضروری است. (گیوه چی و عطار، ۱۳۹۱). از آنجائی که یکی از اصلی‌ترین نیازهای آسیب دیدگان ناشی از زلزله در مرحله پاسخگویی به بحران، داشتن سرپناه‌های امن و دور از خطر است و نمی‌توان بعد از وقوع زلزله، سریعاً مکان‌های مناسب برای آسیب دیدگان را تعیین نمود، باید قبل از وقوع چنین مخاطراتی، مکان‌های مناسب ازنظر دسترسی به کاربری‌های شهری، داشتن امنیت، دوری از مناطق مخاطره خیز و ... را فراهم کرد. عابدینی، موسی (1401) مقاله تحت عنوان بررسی اثرات ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال و پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه با تأکید بر توان لرزه زایی گسل‌ها (مطالعه موردی: نمین، آستارا، تالش) پرداخته شده است. بر اساس نتایج حاصل از بازدیدهای میدانی و مطالعات انجام شده، آثار و شواهد بارز در منطقه موردمطالعه، مانند پرتگاه گسلی، خطواره‌های گسلی، چشمه‌های تکتونیکی و ... مورد شناسایی قرار گرفتند. با بهره‌گیری از داده‌های تهیه شده، گسل‌های اصلی شناسایی و با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژی میزان فعالیت زمین‌ساخت در منطقه موردمطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت و نقشه پهنه‌بندی فعالیت‌های زمین‌ساختی ترسیم گردید. در ادامه با استفاده از معادلات ولز و کوپر اسمیت، نوروزی، اشجعی و زارع، توان لرزه‌زایی گسل‌ها محاسبه شد. متوسط توان لرزه‌زایی برای گسل‌های آستارا، هیر، نئور و سنگور به ترتیب 9/6، 2/6، 7، 8/4 ریشتر محاسبه شد. سپس موقعیت مناطق مسکونی در حریم گسل‌ها پهنه‌بندی و با نقشه کاربری اراضی و مقاومت سازندها که پس از فاصله از گسل بیشترین آسیب‌پذیری از زلزله‌ها را دارند، همپوشانی انجام گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که شهرهای نمین، عنبران، لوندویل و اسالم در پهنه خطر بسیار زیاد زمین‌لرزه، آستارا در پهنه خطر زیاد، حویق در پهنه خطر متوسط و شهرهای هشتپر و آبی‌بیگلو در پهنه‌بندی خطر بسیار کم قرار دارند. رحیمی، محمود و همکاران (1399) مقاله تحت عنوان شناسایی و ارزیابی محدودههای ایمن شهری در بحران زلزله به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی منطقه 2 شهر خرم‌آباد پرداختند. نتایج تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که فاصله از گسل بیشترین (203/0) و فاصله از فضای باز شهری (078/0) کمترین وزن معیار مؤثر را دارند. در ادامه لایه نهایی پهنه‌بندی محدودههای ایمن بر اساس 5 متغیر زبانی شامل ناایمن، نسبتاً ناایمن، متوسط، نسبتاً ایمن و ایمن در نرم‌افزار ArcGIS تهیه گردید. انطباق لایه‌های فازی شده معیارهای مختلف با نقشه پهنه‌بندی نشان داد که بخش اعظم منطقه ۲ شهر خرم‌آباد در محدوده متوسط تا نسبتاً ایمن قرار داشته و بیشترین میزان آسیب‌پذیری مربوط به جنوب غربی آن است. قنواتی، عزت‌ا... و همکاران (1399) مقاله تحت عنوان ارزیابی و تحلیل ریسک وقوع زلزله بر شبکه آبرسانی شهر تهران پرداختند. نتایج نهایی حاکی از این است که پتانسیل خطر از خطر کم تا خیلی زیاد وجود دارد بیشترین مساحت منطقه در کلاس ریسک کم‌خطر با 50 درصد مربوط به نواحی جنوبی از منطقه موردمطالعه و بیشترین میزان ریسک با حدود 14 درصد بیشتر در نواحی شمالی به چشم می‌خورد که در برنامه‌ریزی‌ها باید در اولویت باشد. (الفتی و همکاران،1399: 678). تعیین محدودههای ایمن علاوه بر کاهش تأثیرات مخرب مخاطرات و القاء احساس امنیت، به حفظ جان و دارایی انسان و ارائه خدمات مناسب و مؤثر در زمان وقوع زلزله کمک می‌نماید. تعیین مکان مناسب برای انجام یک فعالیت معین با توجه به معیارها و فاکتورهای مؤثر در آن را مکان‌یابی می‌نامند (کیخسرو و همکاران، 1395: 126). برای اجرای یک مکان‌یابی موفق لازم است کلیۀ عوامل مؤثر در سطح منطقۀ مطالعاتی بررسی گردد. در ارتباط با موضوع پژوهش تحقیقات مختلفی در داخل و خارج انجام‌گرفته که در ادامه به پاره‌ای از این پژوهش‌ها اشاره می‌گردد:
بروک (2017) در مطالعه‌ای با استفاده از تحلیل‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استقرار مکان‌های اسکان اضطراری ایمن در شهر نیویورک را ارزیابی نمود. نتایج تحقیق نشان داد استقرار مکان‌های اسکان اضطراری در شهر نیویورک بیشتر بستگی به پارامترهای نزدیکی به معابر اصلی، مراکز درمانی و وسایل نقلیه دارد. یونال و اسلو (2016) در مطالعه‌ای با عنوان ارزیابی دسترس‌پذیر بودن مکان‌های اسکان اضطراری با استفاده از سیستم اطاعات جغرافیایی، (GIS) پارامترهایی مانند فاصله از مراکز درمانی، فاصله از خطوط گسل، تراکم جمعیت، فاصله از فضاهای باز شهری را اساس مطالعۀ خود قراردادند. نتایج این تحقیق نشان داد از مجموع بلوک‌های شهر آدانای کشور ترکیه، 164 بلوک از فضای باز، 275 بلوک از فضای مدرسه و 333 بلوک از فضای سبز مناسب برای احداث مکان‌های اسکان اضطراری هستند. الفتی و همکاران (1399) در مقاله‌ای با عنوان شناسایی و ارزیابی محدودههای ایمن شهری در بحران زلزله در منطقه 2 شهر خرم‌آباد، نتایج نشان داد فاصله از گسل بیشترین (۷02/0) و فاصله از فضای باز شهری (0۲4/0) کمترین وزن معیار مؤثر رادارند. همچنین انطباق لایه‌های فازی شده معیارهای مختلف با نقشه پهنه‌بندی نشان داد بیشترین میزان آسیب‌پذیری مربوط به جنوب غربی منطقه 2 به دلیل وجود محدودیت‌های طبیعی و محیطی مانند نزدیکی به گسل، محصور بودن در کوه‌های اطراف، وجود رودخانه‌های دائمی، خطی بودن شهر، شیب زیاد در برخی نقاط و همچنین تهدیدهای کالبدی چون وضعیت نامناسب معابر، فرسودگی بخشی از بافت منطقه، ساختمان‌های آسیب‌پذیر در زلزله، تراکم جمعیت است. دادرس و همکاران (1398) در مقالۀ با عنوان مکان‌یابی سایت‌های اسکان موقت برای آسیب‌دیدگان زلزله در شهر بروجن، نتایج نشان داد که معیار زمین‌شناسی با ضریب 106/0 دارای کمترین اهمیت و معیار ایمنی با ضریب 376/0 دارای بیشترین اهمیت می‌باشند. همچنین نتایج نشان داد پارک‌ها، فضاهای سبز و مدارس بهترین مکان‌ها برای ایجاد سایت‌های اسکان موقت آسیب‌دیدگان زلزله در شهر بروجن می‌باشند. با توجه به این نکته که تأمین فضای لازم برای سایت‌های اسکان موقت در بخش مرکزی شهر با کمبود مواجه است. رحمانی و همکاران (1397) در مقالۀ با عنوان مکان‌یابی بهینه برای کاهش آسیب‌پذیری شهری بعد از زلزله (مطالعه موردی: شهر بجنورد) نتایج این تحقیق نشان می‌دهد حوزه شرق و شمال شرق بجنورد به دلیل قابلیت اراضی و وجود عرصه، مستعدترین و بهترین گزینه برای مکان گزینی موقت زلزله‌زدگان است و درنهایت برای مکان‌یابی مناسب، با مشخص کردن پهنه‌های خطر در شهر می‌توان در مورد استقرار شریان‌های حیاتی در مناطق کم‌خطر تصمیم‌گیری کرد.
محدوده موردمطالعه
شهر بابل بین 52 درجه و 38 دقیقه و 35 ثانیه تا 52 درجه و 42 دقیقه و 35 ثانیه طول شرقی و 36 درجه و 29 دقیقه و 50 ثانیه تا 36 درجه و 34 دقیقه و 48 ثانیه عرض شمالی قرارگرفته است. شهر بابل معروف به شهر بهارنارنج دومین شهر پرجمعیت استان مازندران می‌باشد (سالنامه آماری استان مازندران،1394). جمعیت این شهر در سال 1390 برابر با 219467 نفر بوده است که در سال 1401 شهر بابل جمعیت 540.571 هزار نفر رسیده است از منظر تقسیمات فضایی شهر بابل به 12 منطقه تقسیم‌شده است که محدوده موردمطالعه را شامل می‌شود (شکل 1). بابل دومین شهر پرجمعیت استان و در رتبۀ 32 شهر پرجمعیت کشور است. بر اساس مطالعات انجام‌شده در پهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه‌ای، ضلع جنوبی شهر بابل در پهنه با خطر لرزه‌ای بالا و پهنه شهر بابل در محدود خطر متوسط قرارگرفته است. فرونشینی شدید و مداوم گودال جنوبی خزر و اراضی جلگه‌ای و کوهپایه‌ای، تغییر خط ساحلی دریا، فعالیت تعداد زیادی گسل با امتداد شرقی - غربی (دو گسل خزر و البرز) و وجود قله دماوند در مرحله سولفاتارا، این منطقه را به‌طور عام و شهر بابل را به‌طور خاص مستعد وقوع زلزله کرده است. خط گسل عبوری از شهر بابل (روراند بابل)، به طول 50 کیلومتر و با گسیختگی حدود 18 کیلومتر است. بزرگی زمین‌لرزه‌ای احتمالی این گسل 3/6 ریشتر در مقیاس و امواج درونی با شدت 711 هرتز برآورد شده است (سازمان مدیریت بحران استان مازندران، 1401).
شکل 1: محلات 12 گانه شهر بابل، ترسیم نگارندگان، 1401
داده‌ها و روش‌ها
روش پژوهش از بعد هدف کاربردی و از بعد ماهیت توصیفی- تحلیلی و میدانی است. روش گردآوری اطلاعات نیز به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی از طریق پرسشنامه در قالب طیف لیکرت طراحی و وضعیت محلات شهر بابل بر اساس مؤلفه‌های آسیب‌پذیری در برابر زلزله بررسی شد. جامعه آماری پژوهش، شهروندان شهر بابل می‌باشند که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 384 نفر تعیین‌شده است. روایی ابزار سنجش به‌صورت روایی محتوایی با کسب نظر از اساتید مورد تأیید قرار گرفت. در این پژوهش پایائی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با استفاده از روش اندازه‌گیری آلفای کرونباخ محاسبه‌شده است. بر اساس ضریب به‌دست‌آمده برابر 0.740، بالاتر از 7/0 نشان می‌دهد پرسشنامه ازنظر پایایی در سطح مناسب برخوردار است. اطلاعات به‌دست‌آمده از نظرسنجی‌ها در قالب آمارهای توصیفی و استنباطی (آزمون‌های spss) و نقشه‌های نرم‌افزار ARCGIS مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته است. به‌منظور شناخت محدودههای ایمن و آسیب‌پذیر در شهر بابل وضعیت شاخص‌هایی چون مصالح ابنیه، کیفیت ابنیه، قدمت ابنیه، ارتفاع ساختمان، تراکم ساختمانی، عرض معبر، درجۀ محصوریت، مساحت قطعات، سطح اشغال، شیب زمین و فاصله از گسل در سطح شهر مورد بررسی قرار می‌گیرد و همچنین از طریق بررسی شش شاخص طبیعی، ابنیه، دسترسی به مراکز خدماتی و امدادی، دسترسی به امکانات شهری، کاربری ناسازگار و عوامل اجتماعی، بهینه‌ترین مکان جهت اسکان مردم و خدمات‌رسانی به آن‌ها تعیین می‌شود.
بحث و یافته‌ها
بعد از ارزیابی آسیب‌پذیری کالبدی در محدوده موردمطالعه این نتایج حاصل شد که از 10770 واحد ساختمان شهر بابل تعداد 1045 واحد معادل 10 درصد ساختمان‌ها از آسیب‌پذیری خیلی کمی برخوردارند، 2605 ساختمان یعنی حدود 24 درصد ساختمان‌ها آسیب‌پذیری کم، 2852 ساختمان معادل 27 درصد آسیب‌پذیری متوسط، 3059 واحد معادل 28 درصد آسیب‌پذیری زیاد و 1209 واحد یعنی حدود 11 درصد ساختمان‌ها از آسیب‌پذیری خیلی زیادی برخوردارند. با توجه به اینکه نزدیک به 70 درصد ساختمان‌های بابل از آسیب‌پذیری متوسط به بالایی برخوردارند.
** لذا بابل شهری آسیب‌پذیر در برابر زلزله بوده که باید اقداماتی جدی در زمینه مقاوم‌سازی سازه‌ها، مدیریت بحران، امداد و نجات و به‌کارگیری راهکارهای شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری برای ایجاد آمادگی در مقابل زلزله در این شهر صورت پذیرد.
همچنین در رابطه با شاخص مصالح ابنیه از معیارهای: آجر و چوب، بتن و بلوک و آهن، استفاده شده است. در جدول 3، درجه آسیب‌پذیری هر یک از انواع مصالح ارائه شده است. بر اساس اطلاعات به دست آمده توسط گروه پژوهش در برداشت میدانی، مصالح غالب مورد استفاده در ابنیه بافت مرکزی (محدوده بافت فرسوده)، آجر و چوب است و در بافت های میانی نیز مصالح غالب اسکلت فلزی است. در مجموع 74 درصد از بناهای واقع در محدوده بافت فرسوده شهر از آجر، بلوک و آهن ساخته شده‌اند. برای شاخص کیفیت ابنیه معیارهای نوساز (کمتر از ده سال)، قابل نگهداری (10 تا 30 سال) و تخریبی (بیش از 30 سال)(آقامیری، 1386)، انتخاب و اطلاعات به دست آمده در (نقشه -1 و 4-2) به نمایش گذاشته شده است.
* کیفیت بنا از ساختمان‌های موجود در شهر 83/8% نوساز، 84/64% متوسط، 23% کهنه، 64/0% تخریبی، 61/2% در حال ساخت و بقیه 08/0% مختلط بوده است.
* نوع مصالح؛ از ساختمان‌های موجود در شهر حدود 28/42% ساختمان‌ها از آجر و آهن، 95/15% بتن، 41% آجر و چوب، 39/0% خشت و چوب و 02/0% سنگ و آهن و 09/0% مختلط است.
* تعداد طبقات: ساختمان‌های یک طبقه 44/62 درصد، 5/1 طبقه 22/1 درصد، دوطبقه 12/30 درصد، 5/2 طبقه 04/0 درصد، 3 طبقه 26/4 درصد، چهار طبقه 45/1 درصد و پنج طبقه 47/0 درصد است.
با توجه به برداشت‌های صورت گرفته، بخش اعظمی از بافت شهر (بیش از 65 درصد) در محدوده بناهایی با کیفیت قابل نگهداری و تا حدودی تخریبی قرارگرفته‌اند. همچنین در رابطه با شاخص مصالح ابنیه از معیارهای: آجر و چوب، بتن و بلوک و آهن، استفاده شده است. در جدول 3، درجه آسیب‌پذیری هر یک از انواع مصالح ارائه شده است.
بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده توسط گروه پژوهش در برداشت میدانی، مصالح غالب مورداستفاده در ابنیه بافت مرکزی (محدوده بافت فرسوده)، آجر و چوب است و در بافتهای میانی نیز مصالح غالب اسکلت فلزی است. در مجموع 74 درصد از بناهای واقع در محدوده بافت فرسوده شهر از آجر، بلوک و آهن ساخته شده‌اند.
مسکن امروزه نه‌تنها به‌عنوان یکسر پناه، بلکه به‌عنوان هویت، امنیت و منبع سرمایه در بین ساکنان یک شهر مطرح است. این شاخص نقش تعیین کننده‌ای در شکل‌گیری شهرها داشته است. رشد مسکن در شهر بابل طی دهه 75-65 کمتر از رشد خانوار بوده ولی از سال 1385 بر روند رشد مسکن اضافه شده است تا حدی که در حال حاضر تعداد واحد مسکونی بر اثر افزایش ساخت‌وسازها بیشتر از تعداد خانوار شده است. علت این امر را می‌توان تا حدودی به افزایش بی‌رویه جمعیت و مهاجرت به این شهر و تقاضا برای مسکن و به دنبال آن، افزایش گروه‌های سساخت‌وساز و یا به‌اصطلاح بساز و بفروش ها به علت سود دهی زیاد این بخش دانست. (جان بابا نژاد،1387: 7). نمایانگر این است نزدیک به 70 درصد ساختمان‌های شهر بابل از آسیب‌پذیری لرزه‌ای بالایی برخوردارند. با بررسی دقیق نقشۀ آسیب‌پذیری می‌توان به این نتیجه رسید اکثر ساختمان‌های در محدوده جنوب شهر بابل (محدودههای حوالی پل محمدحسن خان، میدان امام حسین، تقاطع غدیر و میدان انتفاضه) از آسیب‌پذیری بالاتری نسبت به سایر نقاط شهر برخوردارند. با بررسی دقیق‌تر نقشه‌ها و مطالعات میدانی می‌توان به این نتیجه رسید که آسیب‌پذیری بالاتر ساختمان‌های محدوده جنوبی بابل هم به دلیل نزدیکی نسبی بیشتر به گسل‌های منطقه و هم به خاطر قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال) در این محدوده از شهر است. از طرفی بالا بودن درجۀ محصوریت در این محدوده از شهر نسبت به سایر ساختمان‌های شهر خود مدرکی دال بر بی توجهی شهرداری به ساخت‌وساز در این محدوده شهری است که خود از دیگر دلایل افزایش آسیب‌پذیری این محدوده است. لازم به ذکر است که در اکثر شهرهای استان مازندران از جمله بابل به علت قیمت بالای زمین و تراکم جمعیتی زیاد، درجۀ محصوریت و تراکم ساختمانی بالاست که نتیجۀ آن بالا رفتن درجۀ آسیب‌پذیری ساختمان‌ها در برابر زلزله می‌شود. همچنین سطح اشغال بالاتر از سطح اشغال استاندارد (60 درصد) ساختمان‌های بابل به‌ویژه در محدوده جنوبی از دیگر دلایل آسیب‌پذیری بالای ساختمان‌ها در برابر زلزله است. در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل در برابر زلزله باید تمام جنبه‌های کالبدی و انسانی را در نظر بگیرد و بهترین نقاط را از قبل انتخاب کرد تا زمان وقوع زلزله و بعد آن بهترین نقاط جهت اسکان زلزله زده را انتخاب نمود تا کمترین خطر و مشکل جانی و مالی مردم را داشته باشد و سریعترین و بهترین مکان جهت اسکان مردم و خدمات‌رسانی به آن‌ها باشد. بر اساس داده‌های مکانی ارائه‌شده می‌توان گفت نزدیک به 70 درصد ساختمان‌های شهر بابل از آسیب‌پذیری لرزه‌ای بالایی برخوردارند. اکثر ساختمان‌ها در محدوده جنوب شهر بابل (محدودههای حوالی میدان امام حسین و میدان انتفاضه) به دلیل نزدیکی بیشتر به گسل‌های منطقه، قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال) و بالا بودن درجۀ محصوریت از آسیب‌پذیری بالاتری نسبت به سایر نقاط شهر برخوردارند. لازم به ذکر است که بالا بودن درجۀ محصوریت در محدوده جنوبی شهر بابل به دلیل قیمت بالای زمین، تراکم جمعیتی و ساختمانی بالا و همچنین سطح اشغال بالاتر از سطح اشغال استاندارد (60 درصد) است که منجر به افزایش آسیب‌پذیری ساختمان‌های این محدوده در برابر زلزله می‌باشد.
شاخص‌ها و معیارهای اثرگذار در مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله شهر بابل، در قالب شش شاخص طبیعی، ابنیه، دسترسی به مراکز خدماتی و امدادی، دسترسی به امکانات شهری، کاربری ناسازگار و عوامل اجتماعی و از طریق آزمون نا پارامتری کای اسکوئر موردبررسی قرار گرفت.
جدول 1: بررسی شاخص‌ها و معیارهای اثرگذار در مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله شهر بابل
میانگین | درجه آزادی | میزان کای اسکوئر | سطح معناداری | ||
طبیعی | تأثیر فاصله مناسب از گسل در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 81/3 | 4 | 1/56 | 001/0 |
تأثیر فاصله مناسب از رودخانه در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 18/3 | 3 | 6/24 | 000/0 | |
نقش ارتفاع در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 15/3 | 4 | 6/58 | 001/0 | |
تأثیر شیب زمین در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 3 | 3 | 2/48 | 001/0 | |
تأثیر نوع و جنس زمین در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 78/2 | 4 | 9/57 | 000/0 | |
ابنیه | تأثیر تراکم ساخت منطقه در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 |
تأثیر کیفیت ابنیه در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 7/3 | 3 | 1/68 | 000/0 | |
تأثیر ایمنی ابنیه (عمر بنا) در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 83/2 | 4 | 7/40 | 000/0 | |
تأثیر وجود بنا با تمهیدات مناسب بهره‌برداری در مکان‌یابی نقاط امن شهری | 86/3 | 3 | 52/70 | 000/0 | |
تأثیر نوع مصالح در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 6/3 | 4 | 5/66 | 000/0 | |
تأثیر نوع سازه‌های بتنی یا فلزی در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 68/2 | 4 | 3/82 | 000/0 | |
دسترسی به مراکز خدماتی و امدادی | میزان فاصله مناسب از مرکز درمانی (بیمارستان به متر) | 77/2 | 3 | 5/31 | 000/0 |
میزان فاصله مناسب از مرکز آتش‌نشانی (به متر) | 5/3 | 4 | 8/61 | 000/0 | |
میزان فاصله مناسب از مرکز نظامی و انتظامی -امنیتی (به متر) | 3/3 | 3 | 6/51 | 000/0 | |
میزان فاصله مناسب از مرکز تأمین آب (به متر) | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 | |
میزان فاصله و تعداد سرویس بهداشتی درون و بیرون سایت (به متر) | 7/3 | 4 | 1/68 | 000/0 | |
میزان فاصله مناسب از مراکز تأمین و توزیع مواد غذایی | 5/3 | 4 | 9/61 | 000/0 | |
دسترسی | میزان فاصله از شبکه‌های ارتباطی در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 9/3 | 4 | 5/72 | 000/0 |
میزان فاصله از پارک و فضاهای باز در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 | |
میزان فاصله از مراکز فضاهای آموزشی در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 7/3 | 4 | 1/68 | 000/0 | |
میزان فاصله از مراکز ترمینال‌ها و میدان‌ها در مکان‌یابی نقاط امن | 91/3 | 4 | 5/72 | 000/0 | |
دسترسی به شریان اصلی در مکان‌یابی نقاط امن شهر (متر) | 78/3 | 3 | 5/68 | 000/0 | |
عرض شریان‌های منطقه به شریان اصلی در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 53/3 | 3 | 59 | 000/0 | |
میزان فاصله از شریان‌های منطقه به شریان اصلی در مکان‌یابی نقاط امن | 72/3 | 4 | 33/61 | 000/0 | |
میزان فاصله از سایت نظامی و انتظامی امنیتی در مکان‌یابی نقاط امن | 4/3 | 3 | 5/57 | 000/0 | |
کاربری ناسازگار | میزان فاصله از شبکه برق (فشارقوی) در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 5/3 | 3 | 8/58 | 000/0 |
میزان فاصله از شبکه گاز (فشارقوی) در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 25/3 | 4 | 4/55 | 000/0 | |
میزان فاصله از بمب بنزین در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 65/3 | 4 | 2/60 | 000/0 | |
میزان فاصله از ایستگاه گاز در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 70/3 | 3 | 1/54 | 000/0 | |
میزان فاصله از نواحی ناامن اجتماعی در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 65/3 | 3 | 7/52 | 000/0 | |
میزان فاصله از بافت قدیم در مکان‌یابی نقاط امن (متر) | 25/3 | 4 | 2/56 | 000/0 | |
اجتماعی | نقش تراکم جمعیت در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 2 | 3 | 6/24 | 000/0 |
توزیع جنسی جمعیت در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 15/3 | 4 | 6/58 | 000/0 | |
میزان آموزش و سواد جامعه در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل | 3 | 3 | 15/48 | 000/0 | |
منبع: یافته‌های پژوهش،1401
با توجه به مقدار کای اسکوئر و درجه آزادی مناسب شاخص‌های مختلف و سطح معنی‌داری کمتر از ۰۵/0 که در جدول شماره 1 قابل‌مشاهده است، همۀ شاخص‌ها دارای سطح معنی‌داری 000/0 و درجه آزادی (۳ و ۴) مناسب می‌باشند، بنابراین بافاصله اطمینان ۹۹/. اثرگذاری شاخص‌ها شش‌گانه در مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله شهر بابل تأیید می‌گردد. البته قابل‌ذکر است با توجه به میانگین به‌دست‌آمده از گویه های تحقیق بر اساس طیف لیکرت، تأثیر گویه هایی چون نوع و جنس زمین، نوع سازه‌های بتنی یا فلزی، میزان فاصله مناسب از مرکز درمانی و نقش تراکم جمعیت در مکان‌یابی نقاط امن در مقابله با زلزله شهر بابل در حد نسبتاً ضعیف ارزیابی‌شده و سایر گویه ها دارای اهمیت و اثرگذاری در حد متوسط می‌باشند. در میان گویه های موردبررسی، تأثیر فاصله مناسب از گسل، تراکم ساخت منطقه، وجود بنا با تمهیدات مناسب بهره‌برداری، فاصله مناسب از مرکز تأمین آب، فاصله از شبکه‌های ارتباطی، فاصله از پارک و فضاهای باز، فاصله از مراکز ترمینال‌ها و میدان‌ها دارای بیشترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل دارند. در بین شاخص‌های موردبررسی، شاخص دسترسی با میانگین 3.71 دارای بیشترین تأثیر و شاخص اجتماعی با میانگین 2.71 دارای کمترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل است. از میان شاخص‌های دسترسی، میدان‌ها و ترمینال‌ها با میانگین 3.91 بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی نقاط امن داشته که با توجه به ارتباط آن‌ها با سایر شاخص‌های دسترسی و همچنین توزیع فضایی در سطح شهر بابل به‌گونه‌ای که کل شهر در زمان مخاطره قابل خدمات‌رسانی باشد، بهینه‌ترین مکان جهت اسکان مردم و خدمات‌رسانی تعیین می‌شود.
جدول 2: بررسی شاخص‌های اثرگذار در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل
شاخص‌ها | میانگین | میزان کای اسکوئر | سطح معناداری | رتبه |
طبیعی | 3.18 | 49.08 | 000/0 | 5 |
ابنیه | 3.41 | 66.32 | 000/0 | 4 |
دسترسی به مراکز خدماتی و امدادی | 3.42 | 57.45 | 000/0 | 3 |
دسترسی | 3.71 | 66.15 | 000/0 | 1 |
کاربری ناسازگار | 5/3 | 56.23 | 000/0 | 2 |
اجتماعی | 2.71 | 43.78 | 000/0 | 6 |
منبع: یافته‌های پژوهش،1401
در شهر بابل تعداد 13 پارک وجود دارد که مساحت کل پارک‌ها بالغ‌بر 178185 مترمربع می‌باشد که سرانه پارک در شهر بابل با احتساب جمعیت 250212 نفری، در حدود 71/0 مترمربع است که در مقایسه با سرانه‌های متعارف شهری اندک است. در خصوص میدان‌ها در سطح شهر بابل مجموعاً 21 میدان با مساحت 35039 مترمربع موجود می‌باشد.
جدول 3: بهینه‌ترین مکان‌یابی نقاط امن در برابر زلزله در شهر بابل؛
اولویت‌ها | علت انتخاب | |
1 | میدان ولایت یا هلال‌احمر | قرارگیری 5 مدرسه در مجاورت بافاصله اندک با فضای باز، پارک شهرداری و پارک شهید شکری و پارک بانوان و استادیوم ورزشی هفت‌تیر، نزدیک بودن به دانشگاه علوم پزشکی و ترمینال جنوب، دسترسی مناسب با شبکه اصلی برون‌شهری |
2 | میدان بسیج | مجاورت با پارک‌های شادی، رانندگان، مزرعه گل و گیاه و نوشیروانی، قرارگیری دو میدان بافاصله اندک، نزدیکی به زمین‌های آزاد کمربندی، فاصله مناسب با 3 مدرسه، ترمینال، نزدیک بودن به دانشگاه نوشیروانی |
3 | میدان کشوری | قرارگیری در مرکز شهر و مدخل ورودی شرقی، اتصال به کمربندی شرقی، قرارگیری در کنار دانشگاه علوم پزشکی، علوم و فنون، دانشگاه پیام نور و نزدیکی به ترمینال شرقی و شبکه ارتباطی قوی به قائمشهر. |
4 | میدان اوقاف | قرارگیری در فضای پارک شکوفه و نزدیکی به میدان باغ فردوس و 3 مدرسه |
5 | میدان 17 شهریور | قرارگیری در مرکز بافت فرسوده، در مجاورت با حوزه علمیه (با حیاط وسیع) |
6 | میدان موزیرج و ترمینال | قرارگیری در مکان پرتراکم و فرسوده شهری، دارای پارک بزرگ امام علی (ع) و نزدیکی به زمین باز اطراف و ورودی اصلی شهر |
7 | میدان شهید بزاز | قرارگیری در جاده کمربندی شرقی و قرارگیری بافاصله اندک با زمین ورزشی دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه راه و دانش و میدان آرامستان معتمدی |
شکل 2: مکان‌یابی نقاط امن شهری در مقابله با زلزله در شهر بابل با حوزه نفوذ انتقال جمعیت در زمینه ایمنی مکان‌های امن در شهر بابل، تأثیر پنج شاخص ساخت شهر، شکل و فرم، بافت شهر، کاربری اراضی شهر و اثر مکان‌ها در کاهش خسارت‌های زلزله در قالب 32 گویه مورد آزمون قرار گرفت.
جدول 4: تأثیر شاخص‌ها و معیارهای برنامه‌ریزی شهری بر میزان ایمنی مکان‌ها در مقابله با زلزله شهر بابل
میانگین | درجه آزادی | میزان کای اسکوئر | سطح معناداری | ||
ساخت شهر | تأثیر شبکه اصلی دسترسی شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 25/3 | 4 | 2/56 | 000/0 |
تأثیر شبکه دسترسی و نظم شبکه ارتباطی در تعیین ایمنی شهر | 2 | 3 | 6/24 | 001/0 | |
تأثیر تراکم خیابان‌ها و شبکه ارتباطی شهر در تعیین ایمنی شهر | 15/3 | 4 | 6/58 | 000/0 | |
تأثیر حمل‌ونقل مناسب در تعیین ایمنی شهر | 3 | 3 | 6/48 | 000/0 | |
تأثیر دسترسی و حمل‌ونقل برون‌شهری در تعیین ایمنی شهر | 78/2 | 4 | 9/57 | 000/0 | |
شکل و فرم | تأثیر حمل‌ونقل مناسب در تعیین میزان ایمنی شهر | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 |
تأثیر ریخت‌شناسی و دانه‌بندی شهر در تعیین میزان ایمنی شهر | 7/3 | 3 | 1/68 | 000/0 | |
تأثیر ارتفاع شهری و تعداد طبقات ساختمان‌ها در تعیین میزان ایمنی شهر | 83/2 | 4 | 7/40 | 000/0 | |
تأثیر تراکم ساختمان‌های شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 86/3 | 3 | 5/70 | 000/0 | |
بافت شهر | تأثیر مساحت فضاهای شهری و نحوه پراکندگی در تعیین میزان ایمنی شهر | 6/3 | 4 | 5/66 | 000/0 |
تأثیر تراکم نواحی شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 68/2 | 4 | 3/82 | 000/0 | |
تأثیر تراکم شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 77/2 | 3 | 5/31 | 000/0 | |
تراکم ساختمان‌های شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 5/3 | 4 | 9/61 | 000/0 | |
تأثیر تراکم خالص مسکونی مناطق شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 3/3 | 3 | 6/51 | 000/0 | |
تأثیر بافت شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 | |
کاربری اراضی شهر | تأثیر کاربری اراضی و ارزیابی در تعیین میزان ایمنی شهر | 7/3 | 4 | 1/68 | 001/0 |
تأثیر اختلاف کاربری اراضی شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 5/3 | 4 | 9/61 | 000/0 | |
تأثیر وضعیت کاربری‌ها به لحاظ کمی و کیفی در تعیین میزان ایمنی شهر | 9/3 | 4 | 5/72 | 000/0 | |
تأثیر توزیع فضایی کاربری‌ها در تعیین میزان ایمنی شهر | 8/3 | 4 | 8/69 | 000/0 | |
تأثیر توزیع پراکنش فضایی کاربری خدمات عمومی در تعیین میزان ایمنی شهر | 7/3 | 4 | 1/68 | 000/0 | |
تأثیر وضعیت کاربری اراضی شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 9/3 | 4 | 5/72 | 000/0 | |
تأثیر سطوح سرانه کاربری‌ها شهری در تعیین میزان ایمنی شهر | 78/3 | 3 | 5/68 | 000/0 | |
اثر مکان‌ها در کاهش خسارت‌های زلزله | تأثیر شبکه معابر و دسترسی‌ها و حمل‌ونقل برون‌شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 53/3 | 3 | 59 | 000/0 |
تأثیر فضاهای باز و ارتباطی با نقاط امن شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 72/3 | 4 | 3/61 | 000/0 | |
تأثیر سرانه کاربری‌ها شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 4/3 | 3 | 5/57 | 000/0 | |
تأثیر دسترسی به خدمات شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 5/3 | 3 | 9/58 | 000/0 | |
تأثیر تناسب وسعت فضاهای امن شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 25/3 | 4 | 4/55 | 000/0 | |
تأثیر دوری و فاصله از رودخانه و کسل در کاهش خسارات زلزله شهر | 65/3 | 4 | 2/60 | 000/0 | |
اهمیت فضاهای باز شهری در کاهش خسارات زلزله شهر | 70/3 | 3 | 1/54 | 000/0 | |
تأثیر وضعیت فیزیکی و کالبدی ابنیه در کاهش خسارات زلزله شهر | 65/3 | 3 | 7/52 | 000/0 | |
تأثیر مکان‌های امن عمومی در کاهش خسارات زلزله شهر | 3/4 | 4 | 8/89 | 000/0 | |
تأثیر مکان‌های امن خصوصی در کاهش خسارات زلزله شهر | 08/4 | 3 | 2/82 | 000/0 | |
منبع: یافته‌های پژوهش،1401
همان‌گونه که بر اساس آزمون کای اسکوئر مشاهده می‌گردد، وضعیت ایمنی مکان‌ها در شهر بابل در گویه هایی چون نظم شبکه ارتباطی، ارتفاع شهری و تعداد طبقات ساختمان‌ها و تراکم نواحی شهری از شرایط ضعیف‌تری برخورداری می‌باشند و در گویه هایی چون تأثیر مکان‌های امن عمومی و خصوصی در کاهش خسارات زلزله، وضعیت کاربری اراضی و توزیع فضایی کاربری‌ها، تأثیر بافت شهری و تراکم ساختمان‌ها و حمل‌ونقل مناسب دارای وضعیت نسبتاً مطلوب‌تری می‌باشند. وضعیت ایمنی مکان‌های امن شهر بابل در برابر مخاطرات از بعد کاربری اراضی شهری دارای شرایط مطلوب‌تر و از بعد ساخت شهر دارای وضعیت آسیب‌پذیرتری است.
جدول 5: بررسی شاخص‌های برنامه‌ریزی شهری بر میزان ایمنی مکان‌ها امن در شهر بابل
شاخص‌ها | میانگین | میزان کای اسکوئر | سطح معناداری | رتبه |
ساخت شهر | 2.83 | 49.18 | 000/0 | 5 |
شکل و فرم | 3.54 | 62.27 | 000/0 | 3 |
بافت شهر | 3.27 | 60.6 | 000/0 | 4 |
کاربری اراضی شهری | 3.75 | 68.77 | 000/0 | 1 |
اثر مکان‌ها در کاهش خسارت‌های زلزله | 3.67 | 63.11 | 000/0 | 2 |
منبع: یافته‌های پژوهش،1401
نتیجه‌گیری
در جمع‌بندی از پژوهش می‌توان اشاره نمود که شهر بابل به دلیل قرارگیری چندین گسل فعال در اطراف، درخطر زلزله‌خیزی قرار دارد و نیازمند اقدام اساسی برای کاهش خسارات ناشی از زلزله است. به عبارتی به دلیل وجود گسل‌های متعدد در این منطقه و وجود مناطق کم‌دوام و بافت فرسوده شهری که بیشتر در پهنه‌های با خطر زیاد و متوسط قرار دارد نیازمند اقدام و توجه اساسی در این زمینه می‌باشد. بر اساس 11 معیار کالبدی جهت شناخت درجــۀ آسیب‌پذیری شــهر، محدوده جنوب شهر بابل به دلیل نزدیکی بیشتر به گسل‌های منطقه، قدمت بالاتر ساختمان‌ها (متوسط 30 سال)، بالا بودن درجۀ محصوریت و بالا بودن سطح اشغال، از آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به سایر نقاط شهری برخورداراست. بر اساس نتیجه آزمون کای اسکوئر در قالب نظرسنجی از شهروندان در زمینه شاخص‌ها و معیارهای اثرگذار در مکان‌یابی نقاط امن برای مقابله با زلزله در شهر بابل، شاخص دسترسی (با گویه های میزان فاصله از شبکه‌های ارتباطی، پارک و فضاهای باز، مراکز آموزشی، انتظامی و ترمینال‌ها و میدان‌ها) با میانگین 3.71 دارای بیشترین تأثیر در مکان‌یابی نقاط امن شهر بابل بوده است. از میان شاخص‌های دسترسی، میدان‌ها و ترمینال‌ها با میانگین 3.91 بیشترین تأثیر را در مکان‌یابی نقاط امن داشته که با توجه به توزیع فضایی در سطح شهر بابل و ارتباط آن‌ها با سایر شاخص‌های دسترسی، بهینه‌ترین مکان امن جهت اسکان مردم و خدمات‌رسانی تعیین گردید. با همپوشانی اطلاعات مکانی مربوط به گویه های دسترسی، هفت میدان شهر بابل (1- میدان ولایت یا هلال‌احمر 2- میدان بسیج 3- میدان کشوری 4- میدان اوقاف 5- میدان 17 شهریور 6- میدان موزیرج و ترمینال 7- میدان شهید بزاز) به‌عنوان نقاط امن شهری در مقابله با زلزله در شهر بابل تعیین‌شده است که بهینه‌ترین مکان جهت اسکان مردم و خدمات‌رسانی به آن‌ها می‌باشد. در زمینه ایمنی مکان‌های امن در شهر بابل، تأثیر پنج شاخص ساخت شهر، شکل و فرم، بافت شهر، کاربری اراضی شهر و اثر مکان‌ها در کاهش خسارت‌های زلزله موردسنجش قرار گرفت که بر اساس نظرسنجی و نتایج آزمون کای اسکوئر، وضعیت ایمنی مکان‌های امن شهر بابل در برابر مخاطرات از بعد کاربری اراضی شهری دارای شرایط مطلوب‌تر و از بعد ساخت شهر دارای وضعیت آسیب‌پذیرتری است. حال با توجه به مطالعه و شناخت به‌دست‌آمده از منطقه موردمطالعه برای مواجه با مسئله موردنظر باید موارد زیر را مدنظر قرارداد: نخست باید در اجرای طرح‌های توسعه شهری از تمام ظرفیت‌ها برای شناخت دقیق‌تر مسئله جهت به حداقل رساندن خسارات ناشی از زلزله بهره گرفت. دوم آنکه بدون دید همه‌جانبه و در نظر گرفتن جنبه‌های مختلف مسائل مخاطرات طبیعی، هرگز نمی‌توان موفق به غلبه بر مسائل پیچیده امروز شهرهای جلگه‌ای که در معرض مخاطراتی چون سیل و زلزله هستند، شد. لذا الزامی است که تمام خطرات احتمالی شهر بابل با همدیگر دیده شود تا دید همه‌جانبه‌ای از محدودههای ایمن در هنگام وقوع سوانح طبیعی چون زلزله به وجود آید. میزان آمادگی و برنامه‌ریزی پیش از وقوع زلزله در یک شهر تا حدودی تعیین‌کننده درجه بحران پس از حادثه خواهد بود. در نظر داشتن رویکردی جهت کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری شهر بر اساس ارزیابی‌های صحیح، موجبات بازگشت سریع جامعه به شرایط عادی را فراهم می‌آورد. برای تحقق چنین رویکردی، برنامه‌ریزی پیش از وقوع بحران و حادثه در مناطق مستعد شهری مهم خواهد بود. در راستای پیگیری از بحران و کاهش آسیب‌پذیری در محلات شهری بابل رعایت معیارهای فنی و مهندسی در اجرای ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها و بهسازی لرزه های آن‌ها به‌ویژه در مناطق پرخطر و بافت فرسوده شهر، آگاهی بخشی به شهروندان از سوی سازمان‌های دولتی و غیردولتی در رابطه با رعایت اصول ایمنی در حوادث و شناخت محدودههای ایمن، تقویت شبکه دسترسی و ساماندهی شبکه ارتباطی و توجه به ارتفاع شهری و تعداد طبقات ساختمان‌ها متناسب با شبکه معابر و زیرساخت‌های شهری، توصیه و پیشنهاد می‌شود.
- تعریض معابر کم عرض و اجرای عقب کشی‌ها، بخصوص در محلات قدیمی و همچنین محلات اسکان غیررسمی؛
- تدوین قوانین و مقررات مناسب با استانداردهای لرز ه ای و اعمال نظارت دقیق از سوی متولیان امر برای حصول اطمینان از رعایت آیین نامه‌های لرز ه ای در احداث ساختمان‌های جدیدالاحداث؛
- ایمن‌سازی سازه‌ها و تأسیسات شهری و ممنوعیت و یا محدودسازی ساخت‌وساز در حریم اول گسل‌های شهر بابل و عرصه‌هایی با ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی بناها و ساختمان‌ها در مقابل هر حادثه و تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی با رعایت اصول پدافند غیرعامل؛
- مطالعه در خصوص ریز پهنه‌بندی لرزه‌خیزی شهر بابل؛
- پژوهش در خصوص ارزیابی آسیب‌پذیری ساختمان‌های احداث‌شده در برابر زلزله؛
- مطالعه درزمینۀ توسعه و گسترش فضاهای باز و فضاهای سبز در سطح شهر بابل.
منابع
1- ابراهیم‌زاده، عیسی، کاشفی، دیمنو حسینی، سید احمد. (1394). ارزیابی آسیب‌پذیری محله‌های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). برنامه‌ریزی فضایی، دوره 5، شماره 1،1-26.
2- احمدی، قادر، پور حسن‌زاده، محمدحسین و سلیمان نژاد، امیر (1399). تحلیلی بر تاب‌آوری اجتماعات شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: اردبیل، تبریز و ارومیه (، فصلنامه آمایش محیط، شماره 49، 109-133.
3- الفتی، امین، رحیمی، محمود و روانشاد نیا، مهدی. (1399). شناسایی و ارزیابی محدودههای ایمن شهری در بحران زلزله به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی منطقه 2 شهر خرم‌آباد). فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 12، شماره 3، 678-695.
4- حاتمی نژاد، حسین؛ ابدالی، یعقوب؛ هلال قلی پور؛ سارا (1396 )سنجش آسیب‌پذیری سازه‌ای بافـت فرسـوده شـهری در برابـر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلان‌شهر اهـواز، فصـلنامه مطالعـات جغرافیـایی سپهر، دوره 26، شماره 104، 172-159.
5- دانایی نیا، احمد و زاغیان، محمدعلی. (1397). مکان‌یابی اسکان موقت زلزله‌زدگان در بافت تاریخی؛ مبانی و راهبردها مطالعه موردی: محل محتشم کاشان. برنامه‌ریزی فضایی، دوره 8، شماره 4، 27-46.
6- رجایی، سید عباس و خراسانی، محمدامین، (1394)، شناخت و تحلیل موانع پیش روی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های عمرانی شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 10 شهرداری تهران)، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورۀ 3، شماره 2، تهران، 210- 191.
7- رحمانی، اسماعیل، نمازی، عبدالرشید و پیرو زاده، سلیمان. (1397). ارزیابی آسیب‌پذیری کالبد شهر در برابر زلزله با استفاده از تحلیل شبکه فازی FANP، مطالعه موردی: شهر راسک، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم‌انداز زاگرس، دوهر 10، شماره 38، 145-167.
8- رنگزن, کاظم, کابلی زاده, مصطفی, کریمی, دانیا و منصور نعیمی، ابراهیم. (1395). پهنه‌بندی خطرپذیری زلزله و مکان‌یابی مناطق امن در زمان مخاطرات طبیعی با استفاده الگوریتم‌های هوش مصنوعی و GIS (مطالعۀ موردی: منطقه یک شهرداری کلان‌شهر اهواز). جغرافیا و برنامه‌ریزی 9 محیطی، دوره 3، شماره 27،.49-66.
10- سالنامه آماری استان مازندران (1394)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزارت کشور.
11- سرشماری نفوس و مسکن، (1335-1395)، مرکز آمار ایران.
12- علی‌اکبری، اسماعیل، طالشی، مصطفی، کرمی، محمدرضا و ملکی، کیومرث. (1400). رویکرد عدم قطعیت در ارزیابی آسیب‌پذیری از زلزله در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه مورد کلان‌شهر کرمانشاه. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، دوره 11، شماره 3، 153-174.
13- فرقانی، محمدعلی، دربندی، سمانه (1394)ارزیابی عوامل مؤثر در انتخاب مکان‌های اسکان موقت پس از زلزله با استفاده از GIS و تکنیک AHP (مطالعه موردی: منطقه 4 کرمان)، نشریه امداد و نجات، دوره 7، شماره 2، 54-80.
14- کامل باسمنج بتول، میر جعفری بابک، علوی سید علی (1391). ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای در منطقه یک شهر تبریز با استفاده از مدل تحلیل چندمعیاره فضایی. برنامه‌ریزی و آمایش فضا; دوره 16، شماره 2، ۱۴۰-۱۲۲.
15- کیخسروی، قاسم، لشکری، حسن، بقایی، مجتبی و نهالدانی، مهدی. (1395). مکان‌یابی صنایع کارخانه‌ای با روش (AHP) و مدل منطق فازی در شهرستان سبزوار. فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، دوره 8، شماره 2، 125-147.
16- گیوه چی، سعید و عطار، محمدامین. (۱۳۹۱). کاربرد مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله - مطالعه موردی: منطقه 6 شیراز، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره ۲.
17- نوجوان، مهدی امیدوار، بابک، برادران، محمد، ( 1392)، مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از GIS مطالعۀ موردی منطقۀ یک شهرداری تهران، نشریه مدیریت شهری، دوره 11، شماره 21، 205-221.
18- Bartels, S. A. Vanrooyen, M. J. (2012). Medical Complications Associated With Earthquakes, The Lancet. 379: 748-757.
19- Brooke, S. (2017). Location, Location, Location: An Analysis Of Safe Haven Siting In New York City, Partial Fulfillment Of The Requirement For The Degree Of Master Of Arts In Department Of Urban And Environmental Policy And Planning, Tufts University.
20- Bessason, Bjarni, Bjarnason, Jón Örvar (2016). Seismic Vulnerability Of Low-Rise Residential Buildings Based On Damage Data From Three Earthquakes (Mw6.5, 6.5 And 6.3), Engineering Structures, Volume 111, Pp 64–79.
21- PROAG, Virendra (2014). The Concept Of Vulnerability And Resilience, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom
22- Tait, P. Vallance, S. Rutherford, P. (2016). Expanding The Conversational Terrain: Using A Choice Experiment To Assess Community Preferences For Post-Disaster Redevelopment Options. Land Use Policy. 55: 275–284
23- Unal,M And Uslu, C, (2016). GIS-Based Accessibility Analysis Of Urban Emergency Shelters: The Case Of Adana City, International Archives Of The Photogrammetry, Remote Sensing And Spatial Information Sciences, Volume XLII-2/W1, 2016 3rd International Geoadvances Workshop, 16–17 October 2016, Istanbul,Turkey.
24- Yumarnia, Tri, Amaratungab, Dilanthi, Haigh, Richard (2014). Assessing Gender Vulnerability Within Post-Earthquake Reconstruction: Case Study From Indonesia, 4th International Conference On Building Resilience, Incorporating The 3rd Annual Conference Of The ANDROID Disaster Resilience Network, 8th – 11th September 2014, Salford Quays, United Kingdom.
25- Zhao, L.; H. Li, Y. Sun, R. Huang, Q. Hu, J. Wang, And F. Gao. 2017. Planning Emergency Shelters For Urban Disaster Resilience: An Integrated Location-Allocation Modeling Approach. Sustainability, 9(11): 2098. DOI 10.3390/Su9112098.
[1] * نویسنده مسئول: 09111212312 Email: sadr_m1970@yahoo.com