بررسی کارایی روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی و سوآت در ارزیابی مدیریت آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان فارس(مطالعه موردی: شهرستان شیراز)

محورهای موضوعی : مدل سازی در محیط زیست و منابع طبیعی

حسین قره داغی ^{1 *} , زهرا ماکولاتی ²

1 - استادیار، گروه کشاورزی و منابع طبیعی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، گروه کشاورزی و منابع طبیعی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی ، ارسنجان، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/29 تاریخ پذیرش : 1402/06/04 تاریخ انتشار : 1402/06/30

کلید واژه: منابع طبیعی, آتش‌سوزی, SWOT, تحلیل سلسله مراتبی, شهرستان شیراز.,

چکیده مقاله :

مقدمه: شناسایی مهمترین عوامل بروز بحران آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف از انجام این تحقیق، شناسایی و ارزیابی مهم‌ترین فاکتور‌های تأثیرگذار در مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی (جنگل‌ها و مراتع) شهرستان شیراز با استفاده از روش ترکیبی تصمیم‌گیری چندمعیاره و سوآت (SWOT) می‌باشد. مواد و روش‌ها: منطقه موردمطالعه مراتع و جنگل‌های شهرستان شیراز می‌باشد. نمونه تحقیق در این پژوهش متشکل از 20 نفر از مسئولین و کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس، 4 نفر از اعضاء هیأت علمی دانشگاه و مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان فارس، 5 نفر از اعضای هیأت مدیره تعاونی‌های بهره برداران منابع طبیعی فارس و درمجموع 29 نفر می‌باشد که بصورت تصادفی از بین جامعه هدف انتخاب شدند. پرسشنامه تحقیق با استفاده از نظرات کارشناسان تهیه گردید. نتایج و بحث: ﻧﺘﺎﯾﺞ نشان داد که ﺗﻌﺪاد 8 ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت داﺧﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ 9 ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. جمع عوامل داخلی برابر با 42/2 می‌باشد که بیانگر این است که ضعف‌های پیش رو بر نقاط قوت غلبه دارد. ﺗﻌﺪاد 9 فرصت خارجی در ﺑﺮاﺑﺮ 9 تهدید خارجی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. با عنایت به اینکه جمع عوامل خارجی در این تحقیق برابر با 7/2 می‌باشد که بیانگر غلبه فرصت‌های پیش رو بر تهدیدهاست. نتیجه‌گیری: با توجه به امتیاز حاصله ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی محافظه کارانه(so) را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻫﺪف آن ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاری وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد است و بایستی از نقاط قوت استفاده نموده و بر نقاط ضعف غلبه کرد. نتایج حاصل از تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که از میان نقاط قوت، هماهنگی بین ارگان‌های مسئول در اطفاء حریق، از بین نقاط ضعف نیز معیار کمبود اعتبار، از بین فرصت‌ها نیز معیار توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفاء حریق، از بین تهدید‌ها نیز معیار کاهش تعلق مردم جنگل‌نشین به مناطق مجاور، به‌عنوان اولویت‌ها در مدیریت مقابله با آتش سوزی مطرح گردید.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Identifying the most important factors of fire crisis in the fields of natural resources is of great importance. The purpose of this research is to identify and evaluate the most important influencing factors in dealing with fire in the fields of national resources (forests and rangeland) of Shiraz city by using the combined method of multi-criteria decision making and SWOT. Materials and Methods: The studied area is pastures and forests of Shiraz city. The research sample in this study consists of 20 officials and experts of the General Directorate of Natural Resources and Watershed Management of Fars Province, 4 members of the academic staff of the University and Natural Resources Research Center of Fars Province, 5 members of the Board of Directors of Fars Natural Resources Users Cooperatives and there are a total of 29 people who were randomly selected from the target population of the research. The research questionnaire was prepared using experts' opinions. Results and Discussion: The results showed that the number of 8 points of internal strength was compared to 9 points of internal weakness. The sum of the internal factors is equal to 2.42, which indicates that the upcoming weaknesses will prevail over its strengths. The number of 9 external opportunities against 9 external threats was identified and examined. Given that the sum of external factors in this research is equal to 2.7, which indicates that the upcoming opportunities will overcome its threats. Conclusion: According to the obtained score, a conservative strategy(so) should be implemented, which aims to preserve and maintain the existing situation and use the strengths and overcome the weaknesses. The results of the hierarchical analysis showed that among the strengths, the coordination between the responsible bodies in firefighting, among the weaknesses is the criterion of lack of credit, among the opportunities is also the criterion of the development of facilities and equipment for firefighting, among the threats. The criterion of reducing the belonging of forest dwellers to nearby areas was proposed as a priority in the management of fire fighting.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی رستاقی، م. 1382. جنگل های ایران (جنگل های نیمه مرطوب و نیمه خشک). مجموعه مقاله های کیمیای سبز، انتشارات حوزه معاونت جنگل، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، 41-37.
اسلام‌فرد، ف.،1391. بررسی پیامدهای توسعه تعاونی‌های صنایع دستی بر گردشگری در ایران، کارشناسی ارشد جغرافیا - برنامه‌ریزی توریسم، دانشگاه سیستان و بلوچستان
پوررضا، م. صفری، ح. خداکرمی،ی. مشایخی، ش. 1388. نتایج اولیه جست دهی بلوط ایرانی، بعد از آتش سوزی در جنگلهای زاگرس. استان کرمانشاه. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد17، شماره2، 236-225.
دره‌رودی محمود، 1394. مکان‌یابی مناطق مستعد جمع‌آوری آب باران با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و سیستم‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری؛ (مطالعه موردی: حوزه آبخیز حسین‌آباد بلوک عنبرآباد)، کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی – آبخیزداری، دانشگاه کاشان.
دلیر، زهرا، فرج زاده، زکریا، زیبایی، منصور،1400. عوامل اقتصادی- اجتماعی و زیست‌محیطی مؤثر بر وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌‌های ایران و راهبردهای مقابله با آن، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 29(1)، 25-55.
رابینسون ریچاردکنت، جان پیرس، 1393. برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمۀ خلیلی شورینی،دکتر سهراب. انتشارات یادواره کتب. چاپ پنجم صفحات 307-309.
رحیمی، ا. اسماعیلی، ع. 1389. بررسی پتانسیل آتش سوزی جنگلها و مراتع با استفاده از تصاویر ماهواره ای سنجنده و تکنیکهای سنجش از دور: منطقه مورد مطالعه جنگلهای شهرستان مریوان. همایش ژئوماتیک، 12ص.
رجایی، امید،1397. نگرشی به روش تحلیلیSWOT، ششمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی، روانشناسی و مشاوره ایران، تهران.
غضنفرپور، حسین و حسن زاده، سمیرا و حامدی، محدثه،1395. مدیریت مقابله با آتش سوزی جنگل های شمال ایران (مطالعه موردی:جنگل گلستان)، مخاطرات محیط طبیعی، 5(10)، 78-61.
محمدی، ف. شعبانیان، ن. پورهاشمی، م. فاتحی،پ. 1389. تهیه نقشه خطر آتش سوزی جنگل با استفاده از GIS و AHP در بخشی از جنگلهای پاوه. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 18، شماره 4، 569-586.
میرکی مژده، 1391. ارایه الگوی مناسب جهت مدیریت بحران آتش در جنگل‌های مریوان، کارشناسی ارشد جنگل‌داری، دانشگاه تربیت مدرس.
هانگر، جی دیوید، توماس ال، ویلن، (1381)، مبانی مدیریت استراتژیک، ترجمه سید محمد اعرابی، داود ایزدی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، تهران.
همت بلند، ا. اکبری نیا، م. بانج شفیعی، ع. 1388. اثر آتشسوزی بر برخی ویژگی های خاک در جنگلهای بلوط مریوان. فصلنامه علمی- پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 18، شماره 2، 218-205.
همتی فاطمه، 1396. ارتباط بین دانش روستاییان درباره ‌آتش‌سوزی و فراوانی حریق در جنگل های استان ایلام، کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه.
Duarte, Carolina & Ettkin, Lawrence & Helms, Marilyn & Anderson, Michael. (2006). the challenge of Venezuela: a SWOT analysis. Competitiveness Review: An International Business Journal incorporating Journal of Global Competitiveness. 16. 233-247. 10.1108/10595420610818857.
Ni’mah N L K, H Herdiansyah, T E B Soesilo and E F Mutia, 2017. Strategy for increasing the participation of masyarakat peduli api in forest fire control, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Volume 126, Friendly City 4 'From Research to Implementation For Better Sustainability' 11–12 October 2017, Medan, Indonesia.

متن کامل:



مقاله پژوهشی

فصلنامه پژوهش های نوین در مهندسی محیط زیست دوره اول، شماره 2، تابستان 1402 ، صفحات 18-1 شاپا الکترونیکی: 0930-2981

 

بررسی کارایی روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی و سوآت در ارزیابی مدیریت آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان فارس (مطالعه موردی: شهرستان شیراز)
زهرا ماکولاتی		دانشجوی کارشناسی ارشد مرتعداری، گروه کشاورزی و منابع طبیعی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان، ایران
حسین قره داغی*		استادیار، گروه کشاورزی و منابع طبیعی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان، ایران
		چکیده مبسوط
تاریخ دریافت: 29/03/1402   تاریخ پذیرش: 04/06/1402		مقدمه: شناسایی مهمترین عوامل بروز بحران آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف از انجام این تحقیق، شناسایی و ارزیابی مهم‌ترین فاکتور‌های تأثیرگذار در مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی (جنگل‌ها و مراتع) شهرستان شیراز با استفاده از روش ترکیبی تصمیم‌گیری چندمعیاره و سوآت (SWOT) می‌باشد.  مواد و روش‌ها: منطقه موردمطالعه مراتع و جنگل‌های شهرستان شیراز می‌باشد. نمونه تحقیق در این پژوهش متشکل از 20 نفر از مسئولین و کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس، 4 نفر از اعضاء هیأت علمی دانشگاه و مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان فارس، 5 نفر از اعضای هیأت مدیره تعاونی‌های بهره برداران منابع طبیعی فارس و درمجموع 29 نفر می‌باشد که بصورت تصادفی از بین جامعه هدف انتخاب شدند. پرسشنامه تحقیق با استفاده از نظرات کارشناسان تهیه گردید.
واژه‌های کلیدی: منابع طبیعی، آتش‌سوزی، SWOT، تحلیل سلسله مراتبی، شهرستان شیراز.		نتایج و بحث: ﻧﺘﺎﯾﺞ نشان داد که ﺗﻌﺪاد 8 ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت داﺧﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ 9 ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. جمع عوامل داخلی برابر با 42/2 می‌باشد که بیانگر این است که ضعف‌های پیش رو بر نقاط قوت غلبه دارد. ﺗﻌﺪاد 9 فرصت خارجی در ﺑﺮاﺑﺮ 9 تهدید خارجی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. با عنایت به اینکه جمع عوامل خارجی در این تحقیق برابر با 7/2 می‌باشد که بیانگر غلبه فرصت‌های پیش رو بر تهدیدهاست.
		نتیجه‌گیری: با توجه به امتیاز حاصله ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی محافظه کارانه(so) را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻫﺪف آن ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاری وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد است و بایستی از نقاط قوت استفاده نموده و بر نقاط ضعف غلبه کرد. نتایج حاصل از تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که از میان نقاط قوت، هماهنگی بین ارگان‌های مسئول در اطفاء حریق، از بین نقاط ضعف نیز معیار کمبود اعتبار، از بین فرصت‌ها نیز معیار توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفاء حریق، از بین تهدید‌ها نیز معیار کاهش تعلق مردم جنگل‌نشین به مناطق مجاور، به‌عنوان اولویت‌ها در مدیریت مقابله با آتش سوزی مطرح گردید.
نویسنده مسئول: حسین قره داغی
نشانی: گروه کشاورزی و منابع طبیعی، واحد ارسنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، ارسنجان. تلفن: [phone] پست الکترونیکی: [e-mail] DOR:
استناد: ماکولاتی زهرا، قره داغی حسین. بررسی کارایی روش ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی و سوآت در ارزیابی مدیریت آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی استان فارس(مطالعه موردی: شهرستان شیراز). پژوهش‌های نوین در مهندسی محیط زیست. 1402؛ (2) 1: 1-18.
	حقوق نویسندگان محفوظ است. این مقاله با دسترسی آزاد و تحت مجوز مالکیت خلاقانه http://creativecommons.org/licenses/by/4.0 در فصلنامه پژوهش‌های نوین در مهندسی محیط زیست منتشر شده است. هرگونه استفاده غیرتجاری فقط با استناد و ارجاع به اثر اصلی مجاز است.

 

 

 

 

 

 

مقدمه

مراتع به عنوان بستر حیات و عامل توسعه کشور‌ها همواره مورد توجه انسان‌ها بوده است. اما متأسفانه امروزه مراتع در کشور‌های مختلف جهان از جمله کشور ما رو به انهدام و نابودی گذاشته است. یکی از عوامل مهم در تخریب جنگل‌ها و مراتع آتش سوزی می‌باشد. اتخاذ سیاست‌ها و راهکار‌های مؤثر برای مدیریت آتش سوزی اهمیت بسزایی می‌باشد. در زمینه تأثیر آتش‌سوزی بر اکوسیستم عرصه‌های منابع طبیعی می‌توان به مطالعات (همت بلند و همکاران 1388، پوررضا و همکاران 1388، محمدی و همکاران 1389، رحیمی و اسماعیلی 1389) اشاره داشت. برخی از پژوهش‌ها نیز خطر آتش‌سوزی جنگل را با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند معیاره ارزیابی و پهنه‌بندی کرده‌اند. اما بررسی جنبه‌های مدیریتی و ارایه راهکار‌های مدیریتی مرتبط با راهکار‌های مقابله با این پدیده کمتر مورد توجه محققین بوده است. این نکته تا حدی می‌تواند ناشی از وابستگی شدید جامعه محلی به عرصه‌های منابع طبیعی اعم از جنگل‌ها و مراتع برای کسب معیشت حداقل باشد(ابراهیمی رستاقی، 1382). در واقع انتخاب مناسب‌ترین روش مهار حریق در منطقه، با توجه به وضعیت اقتصادی-اجتماعی مردم وابستگی دوسویه‌ای که بین سطح درآمد، معیشت مردم و طبیعت در این مناطق وجود دارد و نیز موقعیت استراتژیک و صعب‌العبور بودن منطقه، نیاز به استفاده از تجارب افراد متخصص در زمینه مذکور داشته تا بتوان با رجوع به خرد جمعی تصمیم مفیدی را در این زمینه اتخاذ نمود. امروزه تعیین مهمترین عوامل تأثیرگذار در کنترل آتش­سوزی و اتخاذ راهبرد‌های مناسب برای مواجهه با آن از طریق مدل‌ها و        روش‌های مختلف آماری امکان‌پذیر است. از جمله این روش‌ها روش تحلیل سوات و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) می‌باشد. تحلیل SWOT که متکی بر شناسایی و اولویت‌بندی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدید‌ها می‌باشد، برای اولین بار در سال 1950 توسط دو فارغ التحصیل مدرسه بازرگانی هاروارد به نام‌های جورج آلبرت اسمیت و رولند کریستنسن مطرح شد (دواتره و همکاران 2006). بزرگمهر و همکاران (1402) عوامل خطر آتش سوزی را با استفاده از تکنیک دلفی و آنالیز تصمیم‌گیری چند معیاره در پارک‌های جنگلی دامنه جنوبی البرز شناسائی و ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که نوع پوشش گیاهی به دلیل ضریب اشتعال بالا به عنوان سوخت آتش سوزی و فاصله از جاده به عنوان عامل دسترسی آسان گردشگران به پارک جنگلی، شرایط مناسبی را برای آتش­سوزی در پارک جنگلی وسیه ایجاد کرده است. دلیر و همکاران (1400) نیز در تحقیق خود با هدف بررسی نقش عوامل اقتصادی- اجتماعی و زیست‌محیطی مؤثر بر وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران و راهبرد‌های مقابله با آن را با بهره‌گیری از روش‌های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی و تاپسیس، به این نتیجه رسیدند که بطور نسبی، سهم متغیر‌های اقتصادی- اجتماعی در وقوع آتش سوزی بیشتر از متغیر‌های زیست محیطی بوده و از میان متغیر‌های زیست‌محیطی، اثر دما قابل ملاحظه است. جواهری و تراهی (1399) باهدف پتانسیل‌سنجی خطر رخداد آتش­سوزی جنگل‌ها و مراتع را با استفاده از مدلAHP در شهرستان کامیاران، به این نتیجه رسیدند که        لایه‌های برداشت شده واقعیت زمینی با نقشه نهایی کاملاً مطابقت داشته و اکثر آتش­سوزی‌های با وسعت زیاد در مناطق با پتانسیل زیاد و خیلی زیاد و بحرانی قرار گرفتند و از مساحت کلی جنگل‌ها و مراتع شهرستان مناطق با پتانسیل خیلی زیاد آتش­سوزی مساحت45218.14 هکتار که 22درصد از کل منطقه را شامل شد. نتایج تححقیق غضنفرپور و همکاران (1395) با هدف مدیریت مقابله با آتش­سوزی جنگل گلستان را با استفاده از مدل SWOT و AHP نشان داد که شناسایی مناطق مختلف جنگلی و توانمندی‌های موجود، با وزن نهایی(099/0) و معیار احداث شبکه جاده‌های جنگلی با وزن نهایی (087/0) در گروه فرصت‌ها به عنوان مهم‌ترین معیار‌های تأثیرگذار بر مدیریت مقابله با بحران آتش‌سوزی و عامل نیروی انسانی، تجهیزات و امکانات، استفاده از تجربیات جنگل‌داری سایر کشور‌ها، همیاری و همکاری استان‌های شمالی و استان‌های همجوار می‌تواند در مدیریت مقابله با آتش‌سوزی مؤثر باشد. رضایی و همکاران (1397) باهدف شناسایی چالش‌ها و تدوین راهبرد‌های مدیریت مشارکتی با استفاده از تحلیل SWOT  در منطقه جنگلی بانکول استان ایلام، اعلام نموده‌اند که راهبرد‌های تهاجمی (SO) بهترین سازوکار‌ها برای مدیریت مشارکتی منطقه جنگلی بانکول هستند. بنابراین، در منطقه مورد مطالعه اگر بخواهیم به سمت سازوکار‌های مدیریت مشارکتی حرکت کنیم باید راهبرد‌های تهاجمی در اولویت قرار گیرد. میرکی و همکاران (1392) راهکار‌های مدیریتی مقابله با آتش‌سوزی را با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و مدل سوات در جنگل‌های حوزه شهرستان مریوان ارائه کردند. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که معیار اشتغال‌زایی و درآمد با وزن نهایی 106/0 و دسترسی به هنگام با وزن نهایی 069/0 و کارایی با وزن نهایی 068/0 به‌عنوان مهمترین عوامل تأثیر‌گذار بر راهکار‌های مدیریت بحران و معیار جلوگیری از گسترش آتش در جنگل با وزن نهایی 123/0، سرعت عمل با وزن نهایی 120/0 و امکان ایجاد اشتغال با وزن نهایی 118/0 به‌عنوان مهمترین راهکار‌های مدیریت خطر در منطقه تشخیص داده شد. در سایر پژوهش‌های انجام شده دانگ و همکاران (2021) خطر آتش سوزی را با استفاده از مدل‌سازی مکانی در دلتای مکونگ، ویتنام با استفاده از فرایند تحلیلی سلسله مراتبی ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که جنگل‌ها، به ویژه جنگل‌های تالابی و زمین‌های کشاورزی در معرض خطر آتش سوزی شدید قرار دارند. ساری (2021) حساسیت آتش سوزی در جنگل از طریق تکنیک‌های تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری چند معیاره (,AHP VIKOR و TOPSIS) را برای منطقه موگلا در ترکیه مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که 1659.44 هکتار (13٪) و 3952.14 هکتار (31٪) از منطقه مورد مطالعه به ترتیب با توجه به محاسبات TOPSIS و VIKOR به شدت مستعد آتش­سوزی در جنگل‌ها بودند و ضریب همبستگی 81٪ بین روش‌ها محاسبه شد. نیما و همکاران (2017) راهبرد افزایش مشارکت در کنترل آتش­سوزی جنگل‌ها در پارک ملی گانگ سیرمای در کشور اندونزی را با استفاده از روش سوات مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که پایداری مدیریت پارک ملی از طریق کنترل آتش­سوزی جنگل‌ها با یک راهبرد تهاجمی قابل انجام است. ارائه مجوز‌های مدیریت گردشگری باعث ایجاد فرصت‌های شغلی و افزایش درآمد برای جامعه می‌شود بنابراین انتظار می‌رود مشارکت جامعه برای جلوگیری از وقوع آتش­سوزی جنگل‌ها به جای پیشگیری از آتش­سوزی جنگل‌ها افزایش یابد. وقوع آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی از مشکلات شایع در استان فارس بخصوص در ایام خشکسالی و تابستان است. پهنه‌بندی خطر آتش سوزی در برخی از مناطق استان انجام شده است. ولیکن استفاده از مدل SWOT و AHP در این منطقه برای اولین بار انجام     می‌شود. هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی و ارزیابی مهم‌ترین فاکتور‌های تأثیرگذار در مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی(جنگل‌ها و مراتع) شهرستان شیراز با استفاده از روش ترکیبی تصمیم‌گیری چندمعیاره و SWOT می‌باشد.

 

مواد و روش‌ها

منطقه موردمطالعه و جامعه هدف تحقیق مراتع و جنگل‌های محدوده شهرستان شیراز و مناطق حفاظتی واقع در این منطقه است. بر اساس طرح تحقیق، نوع تحقیق توصیفی است و براساس هدف مورد نظر، کاربردی است. روش تحقیق بر اساس راهبرد تحقیق، تحقیق زمینه‌یابی و توصیفی - تحلیلی است. تحقیق مورد نظر بر اساس روش‌های ترکیبی کمی و کیفی، صورت می‌گیرد و همزمان داده‌های کمی و کیفی گرد‌آوری شد. روش‌شناسی تحقیق شامل شناسایی و ارزیابی مهم‌ترین فاکتور‌های تأثیرگذار در مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی (جنگل‌ها و مراتع) شهرستان شیراز با استفاده از روش ترکیبی تصمیم‌گیری چندمعیاره و SWOT می‌باشد. شناسایی ماتریسSWOT بر پایه روش کیفی استوار است و روش‌شناسی تحقیق جهت ارائه     راهبرد‌های مناسب مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی بر اساس تحقیق کمی استوار است. ابتدا با توجه به تحقیقات و بررسی‌هایی که در زمینه عوامل مؤثر بر مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی صورت گرفته است نسبت به شناسایی عوامل تأثیرگذار بر مقابله با آتش‌سوزی پرداخته شد و سپس نسبت به تهیه پرسشنامه اقدام گردید و با استفاده از روش SWOT نسبت به شناسایی فرصت‌ها، تهدید‌ها و نقاط قوت و ضعف در زمینه مقابله با آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع ملی (جنگل‌ها و مراتع) اقدام گردید. بعد از استفاده از مدل SWOT و بررسی محیطی و میدانی، راهبرد‌های پیشنهادی نیز مطرح می‌شود و همچنین با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی به انتخاب مؤثرترین نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید در مقابله با           آتش­سوزی پرداخته شد. 

ابزار گرد‌آوری اطلاعات

به منظور گردآوری اطلاعات در زمینه مبانی نظری و ادبیات موضوع از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب‌ها و منابع اینترنتی استفاده شد و همچنین داده‌های تحقیق با استفاده از انجام مصاحبه، برگزاری جلسات تحلیلی با مدیران سازمان و کارشناسان و بررسی اسناد و مدارک موجود بدست آمد. در این تحقیق عمده‌ترین ابزار‌های جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه، می‌باشد که در این مورد از ظرفیت کارشناسان خبره، اساتید دانشگاه و مراکز تحقیقات، تعاونی‌ها و ذینفعان استفاده شد. نمونه تحقیق در این پژوهش متشکل از 20 نفر از مسئولین و کارشناسان حفاظت و یگان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس و شهرستان‌های تابعه با بیش از 15 سال سابقه کار در این زمینه و 4 نفر از اعضاء هیأت علمی دانشگاه و مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان فارس در زمینه‌های مرتبط با جنگل‌ها و مراتع و 5 نفر از اعضای هیأت مدیره تعاونی‌های بهره برداران منابع طبیعی فارس با حداقل 10 سال سابقه بودند که به روش دردسترش و تصادفی از جامعه هدف تحقیق که بیش از 50 نفر بودند، انتخاب شدند.

در این تحقیق از تحلیل SWOT  و AHP برای تجزیه و تحلیل نتایج حاصل استفاده شد. SWOT سرواژۀ عبارات قوت‌ها (Strengths)، ضعف‌ها(Weaknesses)، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدات (Threats) است (رابینسون و پیرس، 1393). گام اول در مراحل برنامه‌ریزی راهبردی تعیین رسالت، اهداف و ماموریت‌های سازمان است و پس از آن می‌توان از طریق تحلیل SWOT که یکی از ابزار‌های تدوین راهبرد است، برای سازمان راهبرد طراحی کرد که متناسب با محیط آن باشد. با استفاده از این تحلیل این امکان حاصل می‌شود که اولاً به تجزیه تحلیل محیط‌های داخلی و خارجی پرداخته و ثانیاً تصمیمات استراتژیکی اتخاذ نمود که قوت‌های سازمان را با فرصت‌های محیطی متوازن سازد. جدول 1 ماتریس SWOT را نشان می‌دهد.

 

 

 

جدول1- ماتریس SWOT 

SWOT	نقاط قوت S	نقاط ضعف W
	فهرست نقاط قوت	فهرست نقاط ضعف
فرصتهاO	راهبرد‌های SO(تهاجمی)	راهبرد‌های WO(محافظه کارانه)
فهرست فرصت‌ها	با نقاط قوت از فرصت‌ها استفاده کنید	با فرصت‌ها نقاط ضعف را از بین ببرید
تهدیدات T	راهبرد‌های ST(رقابتی)	راهبرد‌های WT(تدافعی)
فهرست تهدیدات	برای احتراز از تهدیدات از قوت‌ها استفاده کنید.	نقاط ضعف را کاهش دهید و از تهدیدات بپرهیزید.

منبع: رجایی 1397

 

فرایند تحلیل سلسله مراتبی نیز یکی از جامع‌ترین سیستم‌های طراحی شده برای تصمیم‌گیری چند منظوره با معیار‌های چندگانه است که اولین بار توسط توماس. ال. ساعتی در دهه 1970 ابداع گردید. این روش، امکان فرموله کردن مسأله را به‌صورت سلسله مراتبی فراهم می‌کند و معیار‌های مختلف کمی و کیفی را در مسأله در نظر می‌گیرد. پس از این‌که معیار‌های اصلی و فرعی مشخص شدند و درخت سلسله مراتب تصمیم‌گیری ترسیم شد، یک سری مقایسه‌های زوجی بین شاخص‌ها انجام می‌شود. این مقایسه‌ها، وزن هر یک از فاکتور‌ها را در بین گزینه‌های رقیب مشخص می‌سازد (دره رودی 1394). 

 

نتایج و بحث

 

نتایج توصیفی

بررسی آتش­سوزی‌های رخ داده در سطح بخش‌ها و دهستان‌ها

حدود 663 نقطه آتش­سوزی با استفاده از تصاویر سازمان ناسا با استفاده از سنجنده مودیس و AVHRR و اطلاعات اداره منابع طبیعی شهرستان شیراز جمع‌آوری گردید. آتش­سوزی‌های رخ داده در شهرستان شیراز در شکل1 نشان داده شده است. با توجه به شکل 1 تعداد 490 مورد از آتش­سوزی‌ها در بخش مرکزی و 173 مورد آن در بخش ارژن رخ داده است و بیشترین میزان آتش­سوزی‌ها در دهستان دراک که قسمت عمده آنرا مرتع مشجر تشکیل می‌دهد به میزان 193 مورد حدود 29 درصد از مجموع آتش­سوزی‌ها را داراست که علت آن را می‌توان به وجود پارک کوهستانی دراک و نزدیک به شهر شیراز دانست و کمترین مورد آن در دهستان بید زرد به تعداد 9 مورد حدود 1 درصد که علت آن را می‌توان کوچک بودن دهستان مذکور در حوزه شهرستان شیراز و قسمت اعظم آن دارای اراضی کشاورزی و آبادی است، دانست. 

 

 

شکل 1- نقشه مکان‌های رخداد آتش­سوزی در شهرستان شیراز

 

 

بررسی آتش سوزی‌های رخ داده در مناطق مختلف شهرستان شیراز از لحاظ فیزیوگرافی

شکل 2 نقشه طبقات ارتفاعی محدوده مورد مطالعه را بهمراه نقاط آتش­سوزی نشان می‌دهد. بلندترین نقطه ارتفاعی شهرستان شیراز 3097 متر و کوتاه‌ترین نقطه 989 متر ارتفاع دارد. بیشتری رخداد آتش­سوزی در ارتفاعات 1484-1887 به تعدا 266 مورد با 40 درصد در محدوده دهستان دراک، سیاخ دارنگون، کهمره و قره باغ می‌باشد. کمترین میزان در بالاترین ارتفاعات بعلت کمتر دسترسی انسان به محدوده مورد نظر می­باشد. طبقه شیب 5-0 درصد بیشترین مساحت ( 180436 هکتار) را به خود اختصاص داده است و طبقه شیب بالای 50 درصد کمترین مساحت(5156 هکتار) را در منطقه مورد مطالعه دار است. بیشتری رخداد آتش سوزی در شیب 5-0 درصد به تعدا 245 مورد با 37 درصد در محدوده دهستان دراک، سیاخ دارنگون، قره­چمن و قره­باغ       می‌باشد. کمترین میزان در شیب بالای 50 درصد واقع در ارتفاعات بعلت کمتر دسترسی انسان به محدوده مورد نظر می‌باشد (شکل 2). جهت شیب مسطح بیشترین مساحت (241658 هکتار) را به خود اختصاص داده است و جهت شیب غربی کمترین مساحت (30995 هکتار) را در منطقه مورد مطالعه دار است. بیشتری رخداد آتش سوزی در جهت شیب مسطح به تعداد 356 مورد با 54 درصد در محدوده دهستان دراک، سیاخ دارنگون، کفترک و قره باغ می‌باشد که مطابق با میزان شیب نیز می‌باشد. کمترین میزان در جهت شیب شرقی و غربی واقع در می‌باشد (شکل 2). شکل2 نقشه آبادی‌های واقع در دهستان‌های شهرستان شیراز را نشان می‌دهد. شکل 3 رابطه مستقیم تعداد آبادی‌ها و تعداد آتش­سوزی‌های رخ داده را نشان می‌دهد که ضریب همبستگی در این تحقیق 8/0 بدست آمد. که بیانگر این مسأله است که با افزایش تعداد آبادی‌ها بر میزان آتش­سوز‌های نیز افزوده شده است.

 

 

 

 

شکل2- نقشه طبقات ارتفاعی، شیب، جهت شیب، آبادی‌ها و نقاط آتش سوزی شهرستان شیراز

 

 

 

شکل3- نمودار رابطه تعداد آتش سوزی‌ها و تعداد آبادی‌های شهرستان شیراز 

 

 

نتایج تحلیلی

در مرحله اول با استفاده از پرسشنامه و نظر خبرگان و متخصصین منابع طبیعی 8 مورد نقاط قوت، 9 مورد نقاط ضعف، 9 مورد فرصت و 8 مورد تهدید شناسایی گردید (جدول 2).

 ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ (EFE) و ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ (IFE) و ﻣﺮاﺣﻞ آن

ﺑﺮای ﺗﻬﯿﻪ و ﺳﺎﺧﺖ ﺟﺪوﻟﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ و بررسی و ارزیابی مقابله با آتش­سوزی در شهرستان شیراز، ﻣﺮاﺣﻞ شش ﮔﺎﻧﻪ زﯾﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ (جداول2 و 3)؛ 

الف) در ﺳﺘﻮن اول، ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ (ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪات) و داﺧﻠﯽ (ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ) ﻓﺮاروی ﺳﯿﺴﺘﻢ، ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺗﺪوﯾﻦ گردید. 

ب) در ﺳﺘﻮن دوم، ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺛﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ آن ﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮑﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ، وزﻧﯽ از10(ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ) ﺗﺎ 1 (ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺮﯾﻦ) داده شده است. در واﻗﻊ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر وزن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ و آﯾﻨﺪه آن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

ج) در ستون سوم، هر عدد تقسیم بر مجموع عوامل خارجی و داخلی تقسیم شده تا وزن تعدیل شده محاسبه شود. بعنوان مثال در ردیف اول 5 تقسیم بر 153 شده

د) در ﺳﺘﻮن چهارم، ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﻤﯿﺖ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ، ﺑﻪ آن ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎص رﺗﺒﻪ ای از 4 (ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻮب) تا 1 (ﺿﻌﯿﻒ) ﻣﯽدﻫﯿﻢ. اﯾﻦ رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی، ﻧﺤﻮه ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. 

ه) ﺳﺘﻮن پنجم از ضرب ستون سوم و چهارم حاصل می‌شود. ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ اﻣﺘﯿﺎز وزﻧﯽ آن ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ. 

 خ) اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی وزﻧﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﺘﻮن پنجم را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﮐﺮده و اﻣﺘﯿﺎز وزﻧﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ و داﺧﻠﯽ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺮده­اﯾﻢ. اﻣﺘﯿﺎز وزﻧﯽ ﮐﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻟﻘﻮه در ﻣﺤﯿﻂ دروﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‌اش ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ دﻫﺪ (ﻫﺎﻧﮕﺮ و ﺗﻮﻣﺎس آل 1381).

چنانچه جمع امتیاز نهایی عوامل داخلی در محدوده از 1 تا 99/1 قرار گیرد، نشاهندهنده ضعف داخلی سیستم است. امتیاز‌های 2 تا 99/2 نشان از قرار‌گیری سیستم در وضع متوسط دارد و امتیاز‌های 3 تا 4 بیانگر قرا گرفتن سیستم در وضع عالی است. 

 

 

 

ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ مدیریت مقابله با آتش سوزی در شهرستان شیراز

 ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ در دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ارزیابی مدیریت مقابله با آتش سوزی در شهرستان شیراز، ﺑﺮرﺳﯽ و ﺿﺮاﯾﺐ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ در ﺟﺪول زﯾﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. ضرایب موجود در این تحقیق از تیم تحلیلگر ذکر شده در فصل سوم بهره گرفته شد.

همانطور که در ﺟﺪول2 ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد، در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺪاد 8 ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت داﺧﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ 9 ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. چنانچه جمع امتیاز نهایی عوامل خارجی در محدوده از 1 تا 99/1 قرار گیرد، نشان‌دهنده ضعف داخلی سیستم است. امتیاز‌های 2 تا 99/2 نشان از قرارگیری سیستم در وضع متوسط دارد و امتیاز‌های 3 تا 4 بیانگر قرا گرفتن سیستم در وضع عالی است. 

در صورتیکه جمع عوامل داخلی در این جدول بیش از 5/2 باشد، قوت‌های پیش­رو بر ضعف‌های آن غلبه خواهد داشت و چنانچه امتیاز کمتر از 5/2 باشد، بیانگر غلبه ضعف‌ها بر قدرت‌ها خواهد بود (ضرابی و محبوب فر 1392). در این تحقیق برابر با 42/2 می‌باشد که بیانگر این است که ضعف‌های پیش رو بر قوت‌های آن غلبه خواهد داشت. طبق مطالب فوق مقابله با آتش­سوزی در سطح متوسط قرار دارند.

 در صورتیکه جمع عوامل خارجی در این جدول بیش از 5/2 باشد، فرصت‌های پیش رو بر تهدید‌های آن غلبه خواهد داشت و چنانچه امتیاز کمتر از 5/2 باشد، بیانگر غلبه تهدید‌ها بر فرصت‌ها خواهد بود (ضرابی و محبوب فر 1392). در این تحقیق برابر با 7/2 می‌باشد که بیانگر این است که فرصت‌های پیش رو بر تهدید‌های آن غلبه خواهد داشت. ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺟﺪاول 2 و 3 ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد، در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺪاد 9 فرصت خارجی در ﺑﺮاﺑﺮ 9 تهدید خارجی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. 

 

 

ﺟﺪول 2- ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ (IFE) : ﻧﻘﺎط ﻗﻮت (S) و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ (W)

ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ(IFE) : ﻧﻘﺎط ﻗﻮت(S) و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ(W)	ضریب اهمیت (9-1)	وزن  تعدیل	رتبه (4-1)	امتیاز موزون
ﻧﻘﺎط ﻗﻮت(S)
هماهنگی بین ارگان‌های مسول در اطفاء حریق	9	106/0	4	0.424
همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق	8	094/0	4	376/0
وجود قرقبان‌های افتخاری در عرصه	7	082/0	3	247/0
همکاری شورا‌های اسلامی در اطفاء حریق	6	071/0	3	212/0
بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی در شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی	5	059/0	2	118/0
استفاده از شاخص‌های سنجش از دور در شناسایی مناطق آتش سوزی	5	059/0	2	118/0
شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی با استفاده از ماشین یادگیری	4	047/0	1	047/0
وجود قشر تحصیلکرده مرتبط با منابع طبیعی	3	035/0	1	035/0
ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ(W)
کمبود اعتبار	9	106/0	4	424/0
کمبود نیرو‌های ورزیده و حفاظتی	7	082/0	3	247/0
عدم وجود آتش بر در مناطق کوهستانی	6	071/0	3	212/0
خشک شدن چشمه‌ها در اراضی کوهستانی و جنگلی	5	059/0	3	176/0
کمبود امکانات اطفاء حریق	4	047/0	2	094/0
عدم شناسایی عوامل آتش سوزی	3	035/0	2	071/0
عدم توجه به تخصص و تجربه	2	024/0	1	024/0
تکیه بیش از حد به منابع مالی دولتی	1	012/0	1	012/0
عدم قوانین مناسب جهت برخورد با عوامل آتش سوزی	1	012/0	1	012/0
جمع	85	1		42/2

 

ﺟﺪول 3- ﻋﻮاﻣﻞ خارجی(EFE) : فرصت‌ها(O) و تهدید‌ها(T)

ﻋﻮاﻣﻞ خارجی(IFE) : فرصت‌ها(O) و تهدید‌ها(T)	ضریب اهمیت (9-1)	وزن تعدیل	رتبه (4-1)	امتیاز  موزون
فرصت‌ها(O) 0.044 3 0.133
توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفای حریق	10	101/0	4	404/0
توجه بیشتر دولت به سازمان جنگل‌ها و مراتع	9	091/0	3	273/0
اعتبار برای عملیات اطفاء حریق	8	081/0	3	242/0
استفاده از سایر ارگان‌ها در عملیات اطفاء حریق	7	071/0	2	141/0
فرهنگ‌سازی در خصوص اهمیت جنگل‌ها و مراتع	6	061/0	2	121/0
مشارکت همه بهره برداران و مجریان	5	051/0	2	101/0
برگزاری جلسات هماهنگی ارگان‌ها در استانداری	4	04/0	1	04/0
استفاده از ظرفیت بخش تعاون‌های دامداران	3	03/0	1	03/0
استفاده از دانش بومی بهره برداران عرصه‌های منابع طبیعی	2	02/0	1	02/0
تهدید‌ها(T)
کاهش تعلق مردم جنگل‌نشین به مناطق مجاور	10	101/0	4	404/0
عدم اعتبار مالی دولت جهت اقدامات پیشگیری اتش سوزی	8	081/0	4	323/0
عدم نیروی انسانی کافی جهت گشت زنی و مراقبت	7	071/0	3	212/0
عدم توجه به منابع طبیعی	6	061/0	3	182/0
کاهش وجود دام در عرصه‌های مرتفع بدلیل کمبود آب	5	051/0	2	101/0
فقدان تجربه نهادینه مدیریت محلی	4	04/0	2	081/0
وقوع خشکسالی‌های متوالی	3	03/0	1	03/0
اختلاف محلی و قبیله‌ای و تأثیر منفی آن‌ها بر مراتع	2	02/0	1	02/0
عدم امکان تجهرات مناسب جهت اطفاء حریق	10	101/0	4	404/0
جمع	99	1		7/2

 

 

ماﺗﺮﯾﺲ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ SWOT 

ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ، ﺑﺨﺶ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدار در 9 ﻗﺴﻤﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ. ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﭼﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد ﮐﻪ اﺛﺮات ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮدد. ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﻘﺮار داده ﻫﺎ در دو ﺑﻌﺪ اﺻﻠﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد: 

اﻟﻒ- ﺟﻤﻊ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﻣﺤﻮر X ﻫﺎ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد.

ب ﺟﻤﻊ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﻣﺤﻮر Y ﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. 

 

 

 

شکل4- ماتریس راهبرد‌ها و اولویت‌های اجرایی SWOT(دیوید، 1383)

 

 

در ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ راهبردﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ؛ ﺟﻤﻊ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ ﺑﺮ روی ﻣﺤﻮر x ﻫﺎ، ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺤﺪوده‌ای از1 ﺗﺎ 99/1 ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ. اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی 2 تا 99/2 نشان از ﻗﺮارﮔﯿﺮی ﺳﯿﺴﺘﻢ در وﺿﻊ ﻣﺘﻮﺳﻂ دارد و ﺑﺎﻻﺧﺮه اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی 3 تا 4 ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﻮت ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﯿﻮه ﺟﻤﻊ اﻣﺘﯿﺎز ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺮ روی ﻣﺤﻮر yﻫﺎ از 1 تا 99/1 ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺿﻌﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ، اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی2 تا 99/2 ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ در وﺿﻊ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً اﻣﺘﯿﺎزﻫﺎی 4 ﺗﺎ 3 ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ در وﺿﻊ ﻋﺎﻟﯽ اﺳﺖ. ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﺎﺣﯿﻪی ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ﺑﺮای ﻫﺮﯾﮏ از ﻧﻮاﺣﯽ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد. ﻧﺨﺴﺖ، ﺑﺮای ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی 1، 2 یا 4(از ﺑﺎﻻ و از ﭼﭗ ﺑﻪ راﺳﺖ) ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﻮﻧﺪ. در اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﺘﻀﻤﻦ رﺳﻮخ در ﺑﺎزار، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎزار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد. ﺑﻪ ﻋﻼوه، ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻋﻤﻮدی ﺑﻪ ﺑﺎﻻ، ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻋﻤﻮدی ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ اﻓﻘﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. دوم، ﺑﺮای واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎی3 ، 7 ﯾﺎ 5 ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ، ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاری وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ. در اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎی اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ رﺳﻮخ در ﺑﺎزار و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ. ﺳﻮم، ﺑﺮای واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎی 9 و 8 ،6 ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ، ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋی ﻫﺎی ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﯾﺎ رﻫﺎ ﮐﺮدن را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد. در اﯾﻦ ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ اﮔﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراﯾﯽ ﻫﺎی ﺧﻮد را در واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاری ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎره 1 ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻮﻓﻖترند (اسلام‌فر 1391).

در شکل 5 با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی و استقرار نمرات ماتریس‌های ارزیابی عوامل داخلی و خارجی بر روی آن، موقع استراتژِیک یک منطقه مشخص می‌گردد. چون جمع امتیاز نهایی عوامل داخلی بر روی محور w‌ها برابر با 4/2 و جمع امتیاز بدست آمده ار عوامل خارجی بر روی محور y‌ها 7/2 می‌باشد. بنابراین اصول مدیریت استراتژیک، موقیت استراتژِیکی منطقه مورد مطالعه در ناحیه اول نمودار تعیین می‌گردد که متناسب با آن، راهبرد محافظه کارانه (so) انتخاب خواهد شد. همچنین از شکل 6 محرز می‌گردد که با توجه به امتیاز حاصله برای مدیریت مقابله با آتش سوزی ﺑﺎﯾﺪ راهبردﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاری وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ.

 

 

 

شکل 5- امتیاز نهایی ارزیابی ماتریس استراتژی‌ها و اولویت‌های اجرایی SWOT

 

 

 

شکل 6 - ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ راهبرد‌ها و ﺷﮑﻞ ﺷﻤﺎره ﻫﺎ و اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ SWOT (دﯾﻮﯾﺪ، 1383)

 

 

نتایج فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای مقابله با آتش سوزی

ماتریس مقایسه زوجی معیار‌ها برای نقاط قوت

در این مرحله ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط قوت مقابله با آتش سوزی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسی به‌منظور تعیین وزن معیار‌ها تشکیل شد که در جدول 4 نشان داده شده است. پس از تشکیل ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌ها در روش AHP، مقدار وزن نهایی هر کدام از معیار‌ها به دست آمد که در جدول 5 نشان داده شده است. لازم به توضیح است که وزن‌های نهایی، ارزشی بین صفر تا یک دارند. با توجه به نتایج به دست‌آمده از جدول 5، معیار هماهنگی بین ارگان‌های مسئول در اطفاء حریق با وزنی معادل 31/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق با وزنی معادل 26/0 در اولویت دوم و وجود  قرقابان­های افتخاری در اطفاء حریق با وزنی معادل 13/0 در اولویت سوم و همکاری شورای اسلامی در اطفاء حریق با وزنی معادل 10/0 در اولویت چهارم قرار دارند.

ماتریس مقایسه زوجی معیار‌ها برای نقاط ضعف

در این مرحله ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط ضعف مقابله با آتش­سوزی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسی به‌منظور تعیین وزن معیار‌ها تشکیل شد که در جدول 4-7 نشان داده شده است. پس از تشکیل ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌ها در روش AHP، مقدار وزن نهایی هر کدام از معیار‌ها به دست آمد که در جدول 6 نشان داده شده است. با توجه به نتایج به دست‌آمده جدول 6، معیار کمبود اعتبار با وزنی معادل 293/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید.

 همچنین کمبود نیروی حفاظتی و ورزیده با وزنی معادل 251/0 در اولویت دوم و عدم وجود آتش بر در مناطق کوهستانی با وزنی معادل 14/0 در اولویت سوم و خشک شدن چشمه‌ها در اراضی کوهستانی و جنگلی با وزنی معادل 10/0 در اولویت چهارم قرار دارند.

 

جدول 4- راهبرد‌های رقابتی/تهاجمی و بازنگریSWOT) )

عوامل خارجی	فرصت‌ها (O)	تهدید‌ها (T)
عوامل داخلی	راهبرد‌های رقابتی/ تهاجمی(SO)	راهبرد‌های رقابتی(ST)
نقاط قوت (S)	-اطلاع‌رسانی و آموزش و ترویج فرهنگ حفاظت از عرصه‌های ملی جهت جلوگیری از سوء استفاده - استفاده از پتانسیل موجود جهت مقابله با آتش سوزی با مشارکت مردمی -مشارکت اکثریت بهره برداران در حفاظت از عری=صه‌های ملی و احساس تعلق جهت حفاظت منابع طبیعی -دریافت اعتبارات مناسب دولتی جهت مقابله با بحران آتش سوزی - تعداد زیاد نیرو‌های مردمی جهت مقابله با بحران آتش سوزی -استفاده از ظرفیت اقشار تحصیلکرده جهت فعالیت‌های آموزشی و ترویجی - بکارگیری دانش بومی و دانش نوین اکادمیک جهت جلوگیری از بحران آتش سوزی -استفاده از علم و هنر پیشکسوتان و با تجربه‌های عرصه‌های منابع طبیعی	-استفاده از نیرو‌های محلی و نیرو‌های حفاظتی ورزیده جهت استفاده در مقابله با آتش سوزی -       اجرای اصولی و صحیح مقابله با آتش سوزی و نظارت مستمر -تلاش جهت تأمین اعتیار و استفاده از منابع مالی -تقویت بنیه مالی تعاونی‌ها و ظرفیت‌های منابع طبیعی جهت مقابله با بحران -مدیریت حل اختلافات و مشکلات با استفاده از ظرفیت‌های قانونی و بزرگان محلی -ایجاد سازو کار مناسب جهت نظارت بیشتر عرصه‌های ملی
عوامل خارجی	فرصت‌ها (O)	تهدید‌ها (T)
عوامل داخلی	راهبرد‌های محافظه کارانه (WO)	راهبرد‌های تدافعی (WT)
نقاط  ضعف (W)	-برگزاری کارگاه‌های آموزشی و ترویجی جهت مشارکت افراد جهت مقابله با آتش سوزی -برگزاری مستمر دوره‌های هم اندیشی وانتقال تجارب جهت هم افزایی و کسب تجربه -تشویق شورا‌ها و اهالی روستا‌ها و دامداران در اجرای عملیات اطفاء حریق -بکارگیری نیرو‌های اطفاء حریق در فصل‌های آتش سوزی -با توجه به اهمیت اراضی جنگل و مرتعی، تخصیص اعتبار ملی برای حفاظت از اراضی ملی و اطفاء حریق -ساخت آب انبار در مناطق صعب العبور -بکارگیری نیرو‌های شرکت تعاونی بهره برداران و قرقبانان در جلوگیری از وقوع آتش و اطفاء در اوایل حریق -آموزش قوانین و مقررات منابع طبیعی و برخورد با عاملین ایجاد آتش سوزی	-حمایت و پشتیبانی بیشتر دولت از مرتعداران و بهره برداران بعنوان تولید‌کنندگان عرصه‌های ملی -آموزش قوانین و مقررات منابع طبیعی و برخورد با عاملین ایجاد آتش سوزی -آگاهی بخشی به روستاییان و مرتعداران جهت جلوگیری از سوء استفاده از عرصه‌های ملی و آتش سوزی‌های عمدی -بالا بردن حداکثری امکانات و توانمندی روستاییان و مرتعداران جهت اطفاء حریق -توانمندسازی جوامع محلی جهت مقابله با بحران با ایجاد سازکار‌های مختلف -حل اختلافات محلی با مدیریت منابع طبیعی و آموزش روستاییان و دامداران

 

 

ماتریس مقایسه زوجی معیار‌ها برای فرصت‌ها

در این مرحله ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب فرصت‌های مقابله با آتش سوزی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسی به‌منظور تعیین وزن معیار‌ها تشکیل شد که در جدول 7 نشان داده شده است. پس از تشکیل ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌ها در روش AHP، مقدار وزن نهایی هر کدام از معیار‌ها به دست آمد که در جدول 7 نشان داده شده است. با توجه به نتایج به دست‌آمده از جدول 7، معیار توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفاء حریق با وزنی معادل 28/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین توسعه بیشتر دولت به سازمان جنگل‌ها و مراتع با وزنی معادل 19/0 در اولویت دوم و اعتبار برای عملیات اطفاء حریق با وزنی معادل 18/0 در اولویت سوم و استفاده از سایر ارگان‌ها در عملیات اطفاء حریق با وزنی معادل 11/0 در اولویت چهارم قرار دارند.

ماتریس مقایسه زوجی معیار‌ها برای تهدید‌ها

در این مرحله ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب تهدید‌های مقابله با آتش سوزی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نظرات کارشناسی به‌منظور تعیین وزن معیار‌ها تشکیل شد که در جدول 8 نشان داده شده است. پس از تشکیل ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌ها در روش AHP، مقدار وزن نهایی هر کدام از معیار‌ها به دست آمد که در جدول 8 نشان داده شده است. با توجه به نتایج به دست‌آمده از جدول8، معیار کاهش تعلق مردم جنگل­نشین به مناطق مجاور با وزنی معادل 31/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مدیریت مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین عدم اعتبار مالی دولت جهت اقدامات پیشگیری از آتش سوزی با وزنی معادل 22/0 در اولویت دوم و عدم نیروی انسانی کافی جهت گشت زنی و مراقبت با وزنی معادل 14/0 در اولویت سوم و عدم توجه به منابع طبیعی با وزنی معادل 13/0 در اولویت چهارم قرار دارند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط قوت با استفاده از AHP

قوت‌ها	هماهنگی بین ارگان‌های مسول در اطفاء حریق	همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق	وجود قرقبان‌های افتخاری در عرصه	همکاری شورا‌های اسلامی در اطفاء حریق	بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی در شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی	استفاده از شاخص‌های سنجش از دور در شناسایی مناطق آتش سوزی	شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی با استفاده از ماشین یادگیری	وجود قشر تحصیلکرده مرتبط با منابع طبیعی	AHP
هماهنگی بین ارگان‌های مسول در اطفاء حریق	1	2	3	4	5	6	7	8	31/0
همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق		1	2	4	6	7	8	9	26/0
وجود قرقبان‌های افتخاری در عرصه			1	1	3	4	5	6	13/0
همکاری شورا‌های اسلامی در اطفاء حریق				1	2	3	4	5	10/0
بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی در شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی					1	3	5	7	08/0
استفاده از شاخص‌های سنجش از دور در شناسایی مناطق آتش سوزی						1	3	4	05/0
شناسایی مناطق مستعد آتش سوزی با استفاده از ماشین یادگیری							1	2	02/0
وجود قشر تحصیلکرده مرتبط با منابع طبیعی								1	02/0

 

جدول 6- ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط ضعف با استفاده از AHP

نقاط ضعف‌ها	کمبود اعتبار	کمبود نیرو‌های ورزیده و حفاظتی	عدم وجود آتش بر در مناطق کوهستانی	خشک شدن چشمه‌ها در اراضی کوهستانی و جنگلی	کمبود امکانات اطفاء حریق	عدم شناسایی عوامل آتش سوزی	عدم توجه به تخصص و تجربه	تکیه بیش از حد به منابع مالی دولتی	عدم قوانین مناسب جهت برخورد با عوامل آتش سوزی	AHP
کمبود اعتبار	1	2	3	4	5	6	7	8	9	29/0
کمبود نیرو‌های ورزیده و حفاظتی		1	3	5	5	6	7	7	8	25/0
عدم وجود آتش بر در مناطق کوهستانی			1	2	3	4	5	6	7	14/0
خشک شدن چشمه‌ها در اراضی کوهستانی و جنگلی				1	2	3	4	5	6	10/0
کمبود امکانات اطفاء حریق					1	2	3	5	7	07/0
عدم شناسایی عوامل آتش سوزی						1	2	3	4	05/0
عدم توجه به تخصص و تجربه							1	3	5	04/0
تکیه بیش از حد به منابع مالی دولتی								1	3	02/0
عدم قوانین مناسب جهت برخورد با عوامل آتش سوزی									1	01/0

جدول 7- ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط فرصت با استفاده از AHP

فرصت‌ها	توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفای حریق	توجه بیشتر دولت به سازمان جنگل‌ها و مراتع	اعتبار برای عملیات اطفاء حریق	استفاده از سایر ارگان‌ها در عملیات اطفاء حریق	فرهنگ‌سازی در خصوص اهمیت جنگل‌ها و مراتع	مشارکت همه بهره برداران و مجریان	برگزاری جلسات هماهنگی ارگان‌ها در استانداری	استفاده از ظرفیت بخش تعاون‌های دامداران	استفاده از دانش بومی بهره برداران عرصه‌های منابع طبیعی	AHP
توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفای حریق	1	2	3	4	4	5	6	7	8	28/0
توجه بیشتر دولت به سازمان جنگل‌ها و مراتع		1	2	3	3	4	5	6	7	19/0
اعتبار برای عملیات اطفاء حریق			1	3	4	5	6	7	8	18/0
استفاده از سایر ارگان‌ها در عملیات اطفاء حریق				1	2	4	5	6	7	11/0
فرهنگ‌سازی در خصوص اهمیت جنگل‌ها و مراتع					1	2	3	4	5	07/0
مشارکت همه بهره برداران و مجریان						1	3	4	5	06/0
برگزاری جلسات هماهنگی ارگان‌ها در استانداری							1	2	3	03/0
استفاده از ظرفیت بخش تعاون‌های دامداران								1	2	02/0
استفاده از دانش بومی بهره برداران عرصه‌های منابع طبیعی									1	01/0

 

جدول 8- ماتریس مقایسه‌های زوجی معیار‌های منتخب نقاط تهدید با استفاده از AHP

تهدید‌ها	کاهش تعلق مردم جنگل­نشین به مناطق مجاور	عدم اعتبار مالی دولت جهت اقدامات پیشگیری اتش سوزی	عدم نیروی انسانی کافی جهت گشت زنی و مراقبت	عدم توجه به منابع طبیعی	کاهش وجود دام در عرصه‌های مرتفع بدلیل کمبود آب	فقدان تجربه نهادینه مدیریت محلی	وقوع خشکسالی‌های متوالی	اختلاف محلی و قبیله‌ای و تأثیر منفی آن‌ها بر مراتع	AHP
کاهش تعلق مردم جنگل­نشین به مناطق مجاور	1	2	3	4	5	6	7	8	31/0
عدم اعتبار مالی دولت جهت اقدامات پیشگیری اتش سوزی		1	2	3	4	6	7	8	22/0
عدم نیروی انسانی کافی جهت گشت زنی و مراقبت			1	2	3	4	5	5	14/0
عدم توجه به منابع طبیعی				1	3	5	6	7	13/0
کاهش وجود دام در عرصه‌های مرتفع بدلیل کمبود آب					1	4	5	6	08/0
فقدان تجربه نهادینه مدیریت محلی						1	2	3	04/0
وقوع خشکسالی‌های متوالی							1	2	03/0
اختلاف محلی و قبیله‌ای و تأثیر منفی آن‌ها بر مراتع								1	02/0

 

نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها

با استفاده از راهکار‌های پیشنهادی برگرفته از این تحقیق می‌توان کمک کرد تا نسبت به شناسایی قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها، و تهدید‌ها اقدام تا مدیریت مقابله با آتش سوزی بهبود یابد و همچنین با شناسایی مهمترین عوامل تأثیرگذار بر آتش سوزی بتوان نسبت به مدیریت آن اقدام نمود. با استفاده از پرسشنامه و نظر خبرگان و متخصصین منابع طبیعی 8 مورد نقاط قوت، 9 مورد نقاط ضعف، 9 مورد فرصت و 8 مورد تهدید مورد ارزیابی قرار گرفت. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ مدیریت مقابله با آتش سوزی در شهرستان شیراز نشان داد که در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺪاد 8 ﻧﻘﻄﻪ ﻗﻮت داﺧﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ 9 ﻧﻘﻄﻪ ﺿﻌﻒ داﺧﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. چنانچه جمع امتیاز نهایی عوامل خارجی در محدوده از 1 تا 99/1 قرار گیرد، نشان‌دهنده ضعف داخلی سیستم است. امتیاز‌های 2 تا 99/2 نشان از قرار‌گیری سیستم در وضع متوسط دارد و امتیاز‌های 3 تا 4 بیانگر قرا گرفتن سیستم در وضع عالی است. در این تحقیق جمع عوامل داخلی برابر با 42/2 می‌باشد که بیانگر این است که ضعف‌های پیش رو بر قوت‌های آن غلبه خواهد داشت. همچنین ﺗﻌﺪاد 9 فرصت خارجی در ﺑﺮاﺑﺮ 9 تهدید خارجی ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮفت. با عنایت به اینکه جمع عوامل خارجی در این تحقیق برابر با 7/2 می‌باشد که بیانگر این است که فرصت‌های پیش رو بر تهدید‌های آن غلبه خواهد داشت. طبق مطالب فوق مقابله با آتش سوزی در سطح متوسط قرار دارند. با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی و استقرار نمرات ماتریس‌های ارزیابی عوامل داخلی و خارجی بر روی آن، موقعیت استراتژِیک یک منطقه مشخص می‌گردد. چون جمع امتیاز نهایی عوامل داخلی بر روی محور w‌ها برابر با 4/2 و جمع امتیاز بدست آمده ار عوامل خارجی بر روی محور y‌ها 7/2 می‌باشد. بنابراین اصول مدیریت استراتژیک، موقعیت راهبرد منطقه مورد مطالعه در ناحیه اول نمودار تعیین می‌گردد که متناسب با آن، راهبرد محافظه کارانه (WO) می‌باشد و با توجه به امتیاز حاصله برای مدیریت مقابله با آتش سوزی ﺑﺎﯾﺪ راهبردﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد ﮐﻪ ﻫﺪف ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاری وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ. با توجه به وضعیت موجود می‌توان از نقاط قوت استفاده کرده و بر نقاط ضعف غلبه نمود. همپنین با نقاط قوت از فرصت‌ها استفاده و از تهدیدات احراز نمود و با فرصت‌ها نقاط ضعف را کاهش و از بین برد و از تهدیدات پرهیز نمود. راهبرد‌های محافظه کارانه پیش روی مقابله با آتش سوزی در شهرستان شیراز عبارتند از برگزاری کارگاه‌های آموزشی و ترویجی جهت مشارکت افراد جهت مقابله با آتش سوزی، برگزاری مستمر دوره‌های هم اندیشی وانتقال تجارب جهت هم افزایی و کسب تجربه، تشویق شورا‌ها و اهالی روستا‌ها و دامداران در اجرای عملیات اطفاء حریق، بکارگیری نیرو‌های اطفاء حریق در فصل‌های آتش سوزی، با توجه به اهمیت اراضی جنگل و مرتعی، تخصیص اعتبار ملی برای حفاظت از اراضی ملی و اطفاء حریق، ساخت آب انبار در مناطق صعب العبور، بکارگیری نیرو‌های شرکت تعاونی بهره برداران و قرقبانان در جلوگیری از وقوع آتش و اطفاء در اوایل حریق، آموزش قوانین و مقررات منابع طبیعی و برخورد با عاملین ایجاد آتش سوزی. نتایج بدست آمده با نتایج تحقیقات نیما و همکاران(2017) در توصیه مدیریت مشارکتی و دلیر و همکاران(1400) همخوانی دارد که بیان نمودند که در مورد مدیریت مقابله با آتش سوزی قبل از آتش سوزی، راهبرد‌های «برگزاری نشست و تشکیل جلسه ستاد اطفای حریق»، «اعمال جریمه» و «گماشتن نگهبان و دیدبان محلی» از بالاترین اولویت برخوردار می‌باشد. میرکی(1391) نیز در اولویت‌بندی گزینه‌های استراتژیک برای مدیریت آتش سوزی بیان نمود که همکاری با دهیاری روستا‌ها در مناطق بروز بحران آتش‌سوزی و احداث آتش‌بر با تراکم کافی بیشترین وزن را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصل از تحلیل سلسله مراتبی نشان داد که از میان نقاط قوت، هماهنگی بین ارگان‌های مسئول در اطفاء حریق با وزنی معادل 31/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق با وزنی معادل 26/0 در اولویت دوم و وجود قرقابان‌های افتخاری در اطفاء حریق با وزنی معادل 13/0 در اولویت سوم و همکاری شورای اسلامی در اطفاء حریق با وزنی معادل 10/0 در اولویت چهارم قرار دارند. همانگونه که ملاحظه گردید معیار هماهنگی بین ارگان‌های مسئول و بعد از آن همکاری سایر شهرستان‌ها در اطفاء حریق در این نتایج بالاترین نقاط قوت محسوب می‌گردد و این عملکرد خوب بین دستگاه‌ها مؤید این مطلب می‌باشد که تا چه میزان اتحاد بین دستگاه‌ها می‌تواند در کاهش اثرات ناشی از بحران و مقابله با آتش‌سوزی کمک مؤثری باشد لذا از طریق راهکار‌های گوناگون همانند برگزاری جلسات و سمینار‌های گوناگون، ذینفع ساختن منافع مشترک سازمانی و اقدامات رسانه‌ای سعی در افزایش همکاری این دستگاه‌ها نمود. غضنفر و همکاران (1395) نیز معیار انسجام و همبستگی بین دستگاه‌ها و بعد از آن همکاری استان‌های هم‌جوار را مهمترین نقاط قوت در تحقیق خود ذکر نمود که با نتایج این تحقیق همخوانی دارد. از بین نقاط ضعف نیز معیار کمبود اعتبار با وزنی معادل 293/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین کمبود نیروی حفاظتی و ورزیده با وزنی معادل 251/0 در اولویت دوم و عدم وجود آتش بر در مناطق کوهستانی با وزنی معادل 14/0 در اولویت سوم و خشک شدن چشمه‌ها در اراضی کوهستانی و جنگلی با وزنی معادل 10/0 در اولویت چهارم قرار دارند. از بین نقاط فرصت نیز معیار توسعه امکانات و تجهیزات برای اطفاء حریق با وزنی معادل 28/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین توسعه بیشتر دولت به سازمان جنگل‌ها و مراتع با وزنی معادل 19/0 در اولویت دوم و اعتبار برای عملیات اطفاء حریق با وزنی معادل 18/0 در اولویت سوم و استفاده از سایر ارگان‌ها در عملیات اطفاء حریق با وزنی معادل 11/0 در اولویت چهارم قرار دارند. از بین نقاط تهدید نیز معیار کاهش تعلق مردم جنگل­نشین به مناطق مجاور با وزنی معادل 31/0 بیش‌ترین وزن را به خود اختصاص داد و به‌عنوان اولویت اول در مدیریت مقابله با آتش سوزی مطرح گردید. همچنین عدم اعتبار مالی دولت جهت اقدامات پیشگیری از آتش سوزی با وزنی معادل 22/0 در اولویت دوم و عدم نیروی انسانی کافی جهت گشت زنی و مراقبت با وزنی معادل 14/0 در اولویت سوم و عدم توجه به منابع طبیعی با وزنی معادل 13/0 در اولویت چهارم قرار دارند. نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج پژوهش رضایی و همکاران(1397) مغایرت دارد که به علت غلبه نقاط قوت بر نقاط ضعف درعوامل داخلی منطقه موردمطالعه ایشان می‌باشد که راهبرد تهاجمی را در مدیریت مشارکتی منطقه موردمطالعه توصیه نموده‌اند. نتایج حاصل از تحقیق حاضر لازم است برای اقدامات پیشگیرانه و استقرار ابزار و ادوات مهار آتش و همچنین تصمیم‌گیری‌های مناسب و علمی‌تر مورد استفاده قرار گیرد. همچنین با مشخص شدن میزان نقش پارامتر‌های مؤثر در این مطالعه، امکان مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب‌تر عوامل تشدید‌کننده آتش‌سوزی منابع طبیعی با        برنامه­ریزی صحیح و کارآمد میسر می‌گردد. بررسی تغیییرات خطر وقوع آتش‌سوزی و روند صعودی خطر آتش‌سوزی در منطقه، لزوم توجه هرچه بیشتر به این مسأله و برنامه‌ریزی‌های کلان و مناسب را نمایان می‌سازد. از طرف دیگر افزایش تأثیر عوامل انسانی بر وقوع آتش‌سوزی در طی سالیان اخیر لزوم فرهنگ‌سازی، افزایش آگاهی‌های عمومی و همچنین بهره‌گیری از پتانسیل‌های مردمی در زمینه فعالیت‌های پیشگیرانه از وقوع آتش‌سوزی را طلب می‌کند. 

 

سپاسگزاری:

درپایان لازم می‌دانم از مساعدت همکاران محترم اداره منابع طبیعی شهرستان شیراز، اداره کل منابع طبیعی استان فارس و گروه کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان که در به ثمر رسیدن این تحقیق، ما را یاری نمودند، نهایت تقدیر و تشکر را داشته باشم.

 

 

 

 

 

References

 

1.       Bozorgmer B, Macki Aleagha M, Behbahani Nia A. Identification and Assessment of Fire Risk Factors Using the Delphi Technique and Multiple-Criteria Decision Analysis A Case Study: Forest Parks in the Southern Slopes of Alborz, Iran. J. Hum Environ Health Promot. 2023; 9(1):33-39. URL:

 http://zums.ac.ir/jhehp/article-1-556-en.html.

2.       Dalir Z, Farajzadeh Z. Zibaee, M. Economic-social and environmental factors affecting the occurrence of fire in Iran's forests and strategies to deal with it. J Dev Agric Econ. 2021; 29(1), 25-55. (In Pesian)

3.       Dang T N, Kumar L, Reid M, Mutanga O. Fire danger assessment using geospatial modelling in Mekong delta, Vietnam: Effects on wetland resources. journal of Remote Sens. Appl. Soc. Environ. 2021; vol:21,

 https://doi.org/10.1016/j.rsase.2020.100456.

4.       Darehroudi M. Locating areas prone to rainwater collection using geographic information system and decision support systems; (Case study: Hosseinabad watershed, Anbarabad block). 2014. Master of Natural Resources Engineering - Watershed Management, Kashan University. (In Pesian)

5.       Duarte C, Ettkin L, Helms M, Anderson M. The challenge of Venezuela: a SWOT analysis. Competitiveness Review: Int J Glob Bus and comp. 2006; 233-247.

6.       Ebrahimi Rostaghi M. Iran's forests (semi-humid and semi-dry forests). A collection of articles by Kimia Sabz, publications of the Deputy Forest Department, Iran's Forests, Rangelands and Watershed Management Organization. 2003; 37-41. (In Pesian)

7.       Ghazanfarpour H, Hassanzadeh S, Hamedi M. Management of forest fires in northern Iran (case study: Golestan forest). Natural Hazards. 2015; 5(10), 61-78. (In Pesian)

8.       Hanger J, David Thomas L, Willen. Fundamentals of Strategic Management. 2012; translated by Seyyed Mohammad Arabi, Davoud Izadi, Cultural Research Office Publications, first edition, Tehran.

9.       Hemmat Boland A, Akbarinia M, Banj Shafi'i A. The effect of fire on some soil characteristics in the oak forests of Marivan. Journal of Iranian Forest and Spruce Research. 2008; 18(2), 205-218. (In Pesian)

10.       Islamfard F. Investigating the consequences of the development of handicraft cooperatives on tourism in Iran. 2012; Master's degree in Geography in Tourism Planning, University of Sistan and Baluchistan. (In Pesian)

11.       javaheri S, torahi A, A. Potential assessment hazard of forest fires and rangelands using AHP model (Case study: Kamyaran city). GIsci Remote Sens. 2020; 11(3): 7-19. https://gisrs.semnan.iau.ir/article_678521_en.html?lang=en.

12.       Miraki M. Presenting a suitable model for fire crisis management in Marivan forest. 2018; Master of Forestry, Tarbiat Modares University. (In Pesian)

13.       Mohammadi F, Shabanian N, Porfashmi M, Fatehi P. Preparation of forest fire hazard map using GIS and AHP in a part of Paveh forests. IJFPR. 2009; 18(4), 569-586. (In Pesian)

14.       Ni’mah N, L, K, Herdiansyah H, Soesilo T, E, B, Mutia E, F. Strategy for increasing the participation of masyarakat peduli api in forest fire control. 2017; IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, Volume 126, Friendly City 4 'From Research to Implementation For Better Sustainability' 11–12 October 2017, Medan, Indonesia.

15.        Pourreza M, Safari H, Khodakarmi Y, Mashayikhi Sh. Preliminary results of searching for Iranian oak, after the fire in Zagros forests. Kermanshah province. IJFPR. 2009; 17(2), 225-236. (In Pesian)

16.        Rahimi A, Ismaili A. 2009. Investigating the fire potential of forests and pastures using sensor satellite images and remote sensing techniques: the study area of forests in Marivan city. 2010; Geomatic Conference, pp: 12. (In Pesian)

17.       Rajaei O. An approach to the SWOT analytical method. 2018; The 6th national conference of modern studies and research in the field of educational sciences, psychology and counseling in Iran, Tehran. (In Pesian)

18.       Rezai J, Najafi Far A, Saidzadeh H, Mohammadpour M. Identification of challenges and formulation of cooperative management strategies of Zagros forests using ANP-SWOT (ANP-SWOT) analysis: a case study of Bankol forest area, Ilam. Journal of Villag and Develop. 2018; 22(1 (consecutive 85)), 23-43, https://sid.ir/paper/94621/fa.

19.       Richard Kent R, Pierce J. Strategic planning and management. 2014; translated by Khalili Shurini, Dr. Sohrab. Yadavare Books Publications. Fifth edition, pages 307-309.

20.       Sari F. Forest fire susceptibility mapping via multi-criteria decision analysis techniques for Mugla, Turkey: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. Journal of For Ecol Manag. 2021; 480, https://doi.org/10.1016/j.foreco.2020.118644.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Investigating the Effectiveness of the Combined Method of Hierarchical Analysis and SWAT in the Assessment of Firefighting Management in the Fields of Natural Resources of Fars Province (Case Study: Shiraz City)
Zahra Makoolati		Masters Student of Rangeland, Department of Agriculture and Natural Resources, Arsanjan Branch, Islamic Azad University, Arsanjan, Iran
Hosein Gharedaghi*		Assistant Professor, Department of Agriculture and Natural Resources, Arsanjan Branch, Islamic Azad University, Arsanjan, Iran.
		Extended Abstract
Received: 19 June 2023    Accepted: 26 Aug 2023		Introduction: Identifying the most important factors of fire crisis in the fields of natural resources is of great importance. The purpose of this research is to identify and evaluate the most important influencing factors in dealing with fire in the fields of national resources (forests and rangeland) of Shiraz city by using the combined method of multi-criteria decision making and SWOT.  Materials and Methods: The studied area is pastures and forests of Shiraz city. The research sample in this study consists of 20 officials and experts of the General Directorate of Natural Resources and Watershed Management of Fars Province, 4 members of the academic staff of the University and Natural Resources Research Center of Fars Province, 5 members of the Board of Directors of Fars Natural Resources Users Cooperatives and there are a total of 29 people who were randomly selected from the target population of the research. The research questionnaire was prepared using experts' opinions.
Keywords: Natural Resources, Fire, SWOT, Hierarchical Analysis, Shiraz City.		Results and Discussion: The results showed that the number of 8 points of internal strength was compared to 9 points of internal weakness. The sum of the internal factors is equal to 2.42, which indicates that the upcoming weaknesses will prevail over its strengths. The number of 9 external opportunities against 9 external threats was identified and examined. Given that the sum of external factors in this research is equal to 2.7, which indicates that the upcoming opportunities will overcome its threats.
		Conclusion: According to the obtained score, a conservative strategy(so) should be implemented, which aims to preserve and maintain the existing situation and use the strengths and overcome the weaknesses. The results of the hierarchical analysis showed that among the strengths, the coordination between the responsible bodies in firefighting, among the weaknesses is the criterion of lack of credit, among the opportunities is also the criterion of the development of facilities and equipment for firefighting, among the threats. The criterion of reducing the belonging of forest dwellers to nearby areas was proposed as a priority in the management of firefighting.
Corresponding author: Hosein Gharedaghi
Address: Department of Agriculture and Natural Resources, Arsanjan Branch, Islamic Azad University. Tell: [phone] Email: [e-mail] DOR:
Citation: Makoolati Z, Gharedaghi H. Investigating the Effectiveness of the Combined Method of Hierarchical Analysis and SWAT in the Assessment of Firefighting Management in the Fields of Natural Resources of Fars Province (Case Study: Shiraz City). Journal of New Researches in Environmental Engineering. 2023; 1(2): 1-18.
	© 2023, This article published in Journal of New Researches in Environmental Engineering (JNREE) as an open-access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0). Non-commercial use, distribution and reproduction of this article is permitted in any medium, provided the original work is properly cited.