پیر شفابخش (طبقه‌بندی انواع شفابخشی در مقامات شیخ‌احمد جام براساس مقامات ژنده پیل)

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

افروز خدابنده لو ¹ , سیّدمحسن حسینی مؤخر ^{2 *} , مهدی فیاض ³

1 - دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، ایران

تاریخ دریافت : 1403/11/20 تاریخ پذیرش : 1404/01/17 تاریخ انتشار : 1404/04/01

کلید واژه: عرفان, کرامت, شفابخشی, شیخ احمد جام, مقامات ژنده پیل,

چکیده مقاله :

آمیختگی قدرت روحی و شفابخشی در بسیاری از اسطوره‌ها، ادیان و عرفان به چشم می‌خورد؛ در شفابخشی، انسان مقدّسی با قدرتی فراطبیعی و قدسی به درمان بیماران ‌می‌پردازد. در عرفان اسلامی، ‌اولیا و مشایخ مدعی امر شفابخشی شده‌اند. شیخ‌احمد جام یکی از مشایخی است که شفابخشی‌ جزو مهم‌ترین کرامت‌های وی بوده است که در نوع خود و در متون عرفانی برجسته شده است؛ افزون برپربسامد بودن شفابخشی‌های وی، گوناگونی شیوه‌ها نیز باعث شده است تا از جنبه‌ها و ابعاد مختلف (تقابلی) بررسی شوند؛ این پژوهش با روش طبقه‌بندی ویژگی‌ها و به صورت توصیفی ـ تحلیلی در دو بخش پربسامد و کم بسامد، با توجه به نظریه‌های اسطوره‌ای وتاریخی انواع شفابخشی را بررسی کرده است. گونه‌های پربسامد شامل شفابخشی در زمان حیات شیخ، شفای جسمانی، مستقیم، فردی، شفای بیماری‌های جسمی ‌و شفای انسان و گونه‌های کم‌بسامد برگرفته از شفابخشی پس از وفات شیخ، شفای گروهی، شفای حیوان و شفای بیماری‌های روحی است. احمد جام هجده نوع بیماری را شفا داده است. درمان مفلوجان، نابینایان، دیوانگان، مداوای حیوان رنجور نیز جزو کرامت‌های شیخ‌الاسلام بوده است. او برای شفابخشی از هفده روش استفاده می‌کرده که در میان آن‌ها استفاده از آب دهان ، لمس درمانی، دعا کردن و توبه‌درمانی پرتکرارترین روش‌ها بوده است.

چکیده انگلیسی:

In many myths, religions, and mystical traditions, spiritual power and healing are intertwined. In the context of healing, a sacred individual with supernatural and divine power tends to the ill. In Islamic mysticism, saints and spiritual masters (awliya and mashāyekh) have claimed the ability to heal. Sheikh Ahmad-e Jami is one such spiritual master whose gift of healing is among his most prominent miracles, as emphasized in mystical texts. In addition to the high frequency of his healing acts, the methods he used were diverse and can be analyzed from various perspectives. This research adopts a descriptive-analytical approach and, drawing on mythological views and historical records, examines two categories of healing in the life and legacy of Sheikh Ahmad: frequently occurring and infrequent forms. The frequent types refer to healing during the Sheikh’s lifetime and include physical healing, direct healing, individual healing, and healing of physical ailments. The infrequent types pertain to healings attributed to him after his death, including group healing, healing of animals, and spiritual or psychological healing. Ahmad-e Jami is said to have healed eighteen types of illnesses. His miracles included curing the paralyzed, the blind, the insane, and treating suffering animals. He employed seventeen healing methods, the most common being the use of saliva, therapeutic touch, prayers, and repentance therapy.

منابع و مأخذ:

قرآن¬مجید
ابن‌بایویه‌‌، محمدبن¬علی (شیخ صدوق)‌‌، 1368. ثواب¬الاعمال و عقاب¬الاعمال. مترجم محمد هشتی،تهران: رضی.
ابوالفتوح رازی‌‌، حسین¬بن علی‌‌، 1376. روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن. مصحح محمدجعفریاحقی‌‌، مشهد: آستان قدس رضوی.
احمدزینی‌‌، دحلان‌‌، (بی¬تا). السیرةالنبویةوالاثارالمحمدیه. بی¬جا.
السبکی الشافعی‌‌، تاج‌الدین ‌‌، 1413.طبقات الشافعیة الکبری‌‌، مصر: داراحیاء الکتب العربیه.
الیاده‌‌، میرچا‌‌، 1375. مقدّس و نامقدّس.مترجم نصرالله زنگوئی.تهران: سروش.
ــــــــــ ، 1376. دین¬پژوهی.مترجم بهاءالدین خرمشاهی. تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
استرآبادی‌‌، میرزامهدی خان‌‌، 1388. انجیل نادرشاهی. به کوشش رسول جعفریان‌‌، تهران: علم.
انصاری‌‌، زهرا‌‌، 1391. طبقه¬بندی موضوعی حکایات کرامات در نثر عرفانی. مجله مطالعات¬عرفانی‌‌، 16.صص.78ـ53.
ایرج¬پور‌‌، محمدابراهیم‌‌، 1388.شیوه¬ای نادر ازتبرّک و ‌شفابخشی درمتون عرفانی.مجله مطالعات¬عرفانی 9، صص.28ـ5.
باقری خلیلی‌‌، علی¬اکبر‌‌، 1383. باورهای طبی در پاره¬ای ازمتون ادبی‌‌. پژوهشنامه علوم انسانی واجتماعی،14‌‌، صص.40ـ13.
پورآرانی‌‌، حسین وحیدری رامشه‌‌، ناهید‌‌، 1393. ازکرامات تا خرافات. ادیان وعرفان‌‌، 47 (2) صص.332ـ301.
پورداوود‌‌، ابراهیم‌‌، 1377.یشت‌ها (2).تهران:اساطیر
حسنی‌‌، عطاءالله‌‌، 1388. کلاه ترک از آغاز تا صفویان.تاریخ ایران2 (1). ص74ـ57.
Dor: 1001.1.20087357.1388.2.1.1.920.
حسینی مؤخر‌‌، سید¬محسن، 1400. درد برگرفتن؛بازتاب آیین اسطوره‌ای در متون عرفانی نقشبندیه. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 62 (17).صص.210ـ179.
حقی‌‌، مریم‌‌، 1397.شیوه‌های کرامت ‌شفابخشی در متون نثر عرفانی. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، ش53 (14).صص.154ـ121.
Dor: 20.1001.1.20084420.1397.14.53.4.3
جامی‌‌، عبدالرحمن‌‌، 1379. شواهدالنبوه. به کوشش سیدحسن امین، قم: طیب
جانب‌اللهی‌‌، محمدسعید‌‌، 1390‌‌ .پزشکی سنتی و عامیانة مردم ایران. تهران: امیرکبیر
خدابنده¬لو‌‌، افروز و حسینی¬موخر‌‌، سیدمحسن و قاسم¬زاده‌‌، سیدعلی‌‌، 1402. طبقه¬بندی و تحلیل کارکرد اشیاء مقدّس در ‌شفابخشی‌‌، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 75. (20).صص.81ـ47.
DOI:dx.doi.org/10.30495/mmlq.2023.708636
داوودی مقدم‌‌، فریده‌‌، 1394. خانقاه¬های خراسان و کارکردهای آن‌‌. مطالعات فرهنگی¬اجتماعی خراسان‌‌، 37 (10)صص.118ـ93.
دماوندی‌‌، مجتبی‌‌، 1379. جادوپزشکی در شاهنامه. متن¬پژوهی¬ادبی، ش13، صص.153ـ135.
دورانت‌‌، ویل‌‌، 1365. مشرق زمین گاهواره تمدن (1). مترجم احمد آرام و دیگران، تهران: سازمان انتشارات انقلاب اسلامی.
رضی‌‌، هاشم‌‌، 1381. دانشنامه¬ایران¬ باستان. تهران: سخن.
رنجبر‌‌، حسین‌‌، امینی‌‌، ابوالقاسم و ایزدی‌‌، محمدرضا‌‌، 1374. سرزمین و فرهنگ مردم ایزدخواست‌‌. تهران: موسسه فرهنگی آیات.
رضایی‌‌، امین، پورنامداریان‌‌، تقی و محمدنژادعالی¬زمینی‌‌، یوسف‌‌، 1399. تحليل معرفت‌شناختي كرامات شيخ احمدجام ژنده پيل‌‌. ادبیات عرفانی. 23.صص.140ـ111.
21.35411.2176JML1
زرین¬کوب‌‌، عبدالحسین ‌‌، 1392. ارزش میراث صوفیه.تهران: امیرکبیر.
سعیدی‌‌، مصــطفی و‌هاشــمی‌‌، احمد‌‌، 1381. طومار شاهنامه فردوسی (2). تهران:خوش¬نگار.
سهروردی‌‌، شهاب¬الدین‌‌، 1375.عوار¬ف¬المعارف (1). چ2، تهران: علمى و فرهنگى.
شاملو‌‌، سعید‌‌، 1381. آسیب¬شناسی روانی. تهران: رشد.
شفیعی کدکنی‌‌، محمدرضا‌‌، 1393. درویش ستیهنده، تهران:سخن.
شهبازی‌‌، ایرج و علی¬اصغر ارجی‌‌، 1387. سبع هشتم. قزوین: سایه گستر.
شیمل‌‌، آنه ماری‌‌، 1374. ابعاد عرفانی اسلام. مترجم عبدالرحیم گواهی، تهران: فرهنگ اسلامی.
عبادی‌‌، علیرضا، گیلانی‌‌، نجم¬الدین و قیامتی‌‌، علیرضا‌‌، 1399. کارکرد اجتماعی کرامات عرفا براساس کتاب مقامات¬ژنده پیل‌‌، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2،صص.116ـ91.
https://doi.org/10.30465/shc.2020.32501.2134
عطار نيشابوري‌‌، فريدالدين‌‌، 1375.تذكره الاولياء‌‌. تصحيح محمد استعلامي‌‌، تهران: زوار.
غزالی‌‌، ابوحامدمحمد‌‌، 1375. ترجمه احیاء علوم¬الدین. به کوشش مؤيدالدين خوارزمى‌‌، چ6‌‌، تهران: علمى و فرهنگی.
غزنوی‌‌، سدیدالدین محمد‌‌، 1340. مقامات ژنده پیل. تصحیح حشمت¬الله مؤید سنندجی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
غلامی‌‌، زهرا و فولادی‌‌، محمد‌‌، 1399.بررسی داروهای جادویی و شفابخش و شیوه‌های درمان در طومارهای نقالی. نثرپژوهی ادب فارسی. 74 (23).صص.144ـ70.
DOI: 10.22103/jll.2020.15122.2733
صابرمقدم‌‌، فرامرز‌‌، 1383. از نامق تاجام‌‌، سیرعرفانی شیخ احمد جام. تاریخ¬پژوهی، 12.صص.192ـ186.
صداقت‌‌، سیدعلی¬اکبر‌‌، 1382. روح و ریحان. قم: آیت اشراق.
طباطبایی‌‌، محمدحسین‌‌، 1374. ترجمه تفسيرالميـزان. مترجم سـيدمحمـدباقر موسـوي همداني،چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامي.
فریزر‌‌، رابرت‌‌، 1401. شاخه¬زرین. مترجم کاظم فیروزمند، چ15، تهران: آگاه.
لکزايی‌‌، مهدی‌‌، 1398. شفای مقدّس در يونان و ايران باستان. پژوهش¬های اديانی، 13 (7)، صص.163ـ145.
محلوجی‌‌، کامران، محسن ‌‌، باغبانی، عبدلی‌‌، مهسيما و شیدا‌‌، مهنام‌‌، 1400. نظری به درمان¬های اسطوره‌ای. طب سنتی دراسلام و ايران، 12 (1)، صص.77ـ70.
مدنی‌‌، امیرحسین‌‌، کهدویی‌‌، محمدکاظم و ملک¬ثابت‌‌، مهدی‌‌، 1389. شیخ¬احمدجام و افسانه کرامت. نشریه ادب¬پژوهی، 13،صص.108ـ85.
مستعلی‌‌، غلامرضا و شمس‌‌، حامد‌‌، 1393. قدرت وسلطنت معنوی اولیا در نگاه شیخ احمد جام. متن پژوهی ادبی‌‌، 18 (62)، صص.59ـ8.
ملک‌راه‌‌، علیرضا‌‌، 1385. آیین¬های شفا. تهران: افکار
موسوی قومی‌‌، عباسی‌‌، صدیقه‌‌، اویسی‌‌، محمود و عبدالعلی‌‌، کهخا‌‌، 1397. تحلیل کارکرد مفهوم انسان مذهبی میرچا الیاده در حکایات کرامات فارسی با تکیه بر اسرارالتوحید. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، 50 (14).صص.265ـ237.
ناس‌‌، جان بایر‌‌، 1399. تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی¬اصغر حکمت‌‌، تهران:علمی و فرهنگی.
نجم¬آبادی‌‌، محمود‌‌، 1371. تاریخ طب در ایران پیش از اسلام (1)‌‌، تهران: دانشگاه تهران.


English Sources
Anderson.Allen. ( 2005/1384SH).Towards a Pentecostal Missiology for the Majority World. AsianJournal of Pentecostal Studies 8. No. 1. p29-47.