بررسی و تحلیل شخصیت‌های زن در شاهنامه بر اساس نظریۀ کهن‌الگویی شینودا بولن
محورهای موضوعی : اسطوره
فاطمه فکور
1
,
محبوبه ضیاء خدادادیان
2
*
,
سید مجید تقوی بهبهانی
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
کلید واژه: فردوسی, شاهنامه, زنان, شینودا بولن, کهن‌الگو,
چکیده مقاله :
زنان در شاهنامه با توجه به شخصیت‌شان دارای جنبه‌های مختلف تاریخی، حماسی و اسطوره‌ای هستند و بسته به توانایی‌های خود در موقعیت‌های مختلفی قرار می‌گیرند. هنر شخصیت‌پردازی فردوسی این بستر را فراهم می‌کند تا کنش‌های زنان با کاربست مبانی نظریه‌های شخصیتی نیز بررسی شود. از این‌رو پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی ـ تحلیلی، شخصیت‌های زنان شاهنامه را بر اساس آراء کهن‌الگویی بولن بررسی می‌کند. بولن با رویکردی کهن‌الگویی و نظرداشت اسطوره‌های یونانی، ابعاد جدیدی از شخصیت را بازنمایی کرده است. نتیجه پژوهش نشان‌دهندة این است که در کلیت شاهنامه شاهد نفوذ کهن‌الگوهای آفرودیت، آتنا، هرا، هستیا و آرتمیس در لایه‌های درونی و عینیت‌یافتۀ شخصیت زنان هستیم. تهمینه پیچیده‌ترین شخصیت زن در شاهنامه به شمار می‌آید؛ زیرا نمود کهن‌نمونه‌های آفرودیت، هستیا و هرا در او دیده میشود. سیندخت نیز، نماد خردمندی، چاره‌گری و عقل‌گرایی در سرودۀ فردوسی بوده و آتنایی است. همچنین، کنش‌های جریره بیان می‌دارد که او زنی خانواده‌گراست و هستیایی محسوب میشود. اقدامات گردآفرید و حضور دلیرانه‌اش در میدان نبرد و نیز، بی‌رحمی‌های سودابه در حقّ سیاوش، آن‌ها را زنانی به ترتیب با صفات مثبت و منفی ایزدبانوی آرتمیس جلوه داده است. فردوسی در لایه‌های زیرین این شخصیت‌پردازی‌ها، گفتمان مردسالاری را به چالش می‌کشد و الگوپردازی زنانه را آغاز می‌کند.
Women in the Shāhnāmeh of Ferdowsi, depending on their individual character traits, embody diverse historical, epic, and mythological dimensions, and play various roles according to their personal capacities and abilities. Through his art of characterization, Ferdowsi creates a narrative framework that allows for the analysis of female actions through the lens of personality theories. This study, based on library resources and employing a descriptive-analytical approach, investigates the female characters in the Shāhnāmeh through the archetypal framework proposed by Jean Shinoda Bolen. Bolen, drawing upon archetypal psychology and inspired by Greek mythology, analyzes different dimensions of personality using archetypes such as Aphrodite, Athena, Hera, Hestia, and Artemis. The findings of this research indicate that within the narrative structure of the Shāhnāmeh, the manifestations of these archetypes can be identified both in the internal dimensions and outward expressions of female characters. Tahmineh, as the most complex female character in the Shāhnāmeh, reflects a fusion of the archetypes of Aphrodite, Hestia, and Hera. Soodabeh, with her traits of wisdom, prudence, and intelligence, embodies the archetype of Athena. Jarireh's actions reveal her family-centered tendencies, aligning her with the archetype of Hestia. Furthermore, Gordafarid’s courage on the battlefield, in contrast to Soodabeh’s cruel and hostile behavior toward Siāvash, exemplifies the archetype of Artemis in its positive and negative aspects, respectively. It is noteworthy that, beyond these portrayals, Ferdowsi challenges the dominant patriarchal discourse and offers a redefinition of female roles, presenting new models of feminine identity within the epic tradition of Persian literature.