بررسی قصه‌ها و اساطیر راه‌یافته در آن‌ها با تأکید بر رویکرد اکوفمینیسم (انتخاب موردی دوازده قصه)
محورهای موضوعی : زن و اسطوره
مهسا نصرتی
1
,
محمد خسروی شکیب
2
,
علی حیدری
3
1 - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان. کرمانشاه. ایران
2 - دانشیار دانشگاه لرستان، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان. خرم‌آباد. ایران
3 - دانشیار دانشگاه لرستان، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان. خرم‌آباد. ایران
کلید واژه: اکوفمینیسم, زنان, طبیعت, مردان, اسطوره, قصه‌ها,
چکیده مقاله :
اکوفمینیسم با دغدغه طرفداری از حقوق زنان، به دنبال پاسخی قانع‌کننده برای بحران‌های زیست‌محیطی و مصائب زنان در جامعة مردسالار است و اساس کار خود را بر پایة اشتراکات زن و طبیعت بنا نهاده است. این رویکرد نو، معتقد است مردان در پیوند با قدرت و همچنین با اتکا بر ابزارهای فرهنگی، رویکردی سلطه‌محور بر زنان و طبیعت دارند. اکوفمینیست‌ها با پیش کشیدن اساطیر و نمادهای کهن در جست‌وجوی مجموعه بینش‌های تاریخی مسلط بر ذهنیت جوامع اولیه هستند که نمایان کنندة یگانگی طبیعت و زنان است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است تا روایات و اساطیر به کار رفته در دوازده قصة انتخابی را طبق رویکرد اکوفمینیسم بررسی کند و می‌کوشد با نگاهی به گذشته، اهمیت جایگاه زنان در جامعه و صیانت از طبیعت را به انسان‌ها یادآور شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوهای نمادین موجود در قصه‌ها در رابطه با زن ـ زمین، زن ـ آب، زن ـ درخت و زن ـ حیوانات خبر از ریشه‌های در هم تنیدة زنان و طبیعت می‌دهند. رویکرد رفتاری و نحوة نقش‌آفرینی قدرت‌مردان در جامعة مردسالار، موجب تسلط و سرکوب زنان و به حاشیه راندن شأن حضور زنان در اجتماع می‌شود.
Ecofeminism is a movement dedicated to advocating for women's rights while offering a thoughtful response to environmental challenges and the injustices faced by women in a male-dominated society. At its core, this movement highlights the interconnectedness of women and nature. Ecofeminists critique the oppressive behaviors men exhibit towards both women and the environment, wielding power and relying on cultural constructs. Drawing inspiration from ancient myths and symbols, ecofeminists seek to reclaim the historical wisdom that once celebrated the unity of women and nature. This study employs a descriptive-analytical approach to explore narratives and myths within twelve selected stories through an ecofeminist lens. By delving into these tales, the aim is to underscore the vital role of women in society and the imperative of environmental conservation. Findings reveal symbolic parallels between women and nature in the realms of woman-earth, woman-water, woman-tree, and woman-animal, emphasizing the intrinsic connection between the two. The patriarchal power dynamics prevalent in society often lead to the subjugation and marginalization of women, consequently diminishing their presence and influence.
1- الیاده، میرچا .(1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. تهران: سروش.#
2- الیاده، میرچا. (1382). اسطوره، رویا، راز. ترجمة رویا منجم. چاپ سوم. تهران: نشر علم.#
3- انصاری، شهره. (1392). زنان و محیط‌زیست: از اسطوره‌های دیروز تا گام‌های امروز«تشکل‌های مردم‌نهاد، فعالان مستقل، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها، همایش». پژوهش‌نامۀ زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، (2) 4 ، صص 23 -35.#
4- پراپ، ولادیمیر. (1368). ریختشناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. چاپ اول. تهران: توس. #
5- پورخالقی چترودی، مهدخت. (1380). درخت شاهنامه، ارزش‌های فرهنگی و نمادین درخت در شاهنامه. مشهد: آستان قدس رضوی.#
6- پورداوود، ابراهیم. (1347). یشت‌ها. تهران: طهوری.#
7- پورقریب، بهزاد. (1397). نقد فمنیستی بوم‌گرای رمان جای خالی سلوچ. دو فصلنامه علمی-پژوهشی ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 8(2)، صص 1-18.#
8- پینکولا استس، کلاریسا(1400). زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند. ترجمه سمیه شهرابی فراهانی. تهران: باران خرد. #
9- تمیم داری، احمد(1390). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.#
10- جباره ناصرو، عظیم. (1400). بررسی بن‌مایه‌های اساطیری در قصه‌ی «چل‌گیس»، روایت روستای رمقان، کوهمره‌سرخی. مجله‌ی مطالعات ادبيات كودك دانشگاه شيراز، 12(1)، صص 55-76.#
11- حیدری، علی (1389). بینامتنیت در شاهنامۀ فردوسی و قصه‌های لکی. ششمین همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارسی. صص1807-1830. #
12- حیدری، محبوبه. حیدری، شیوا. (1399). نقد بوم‌گرایانة قصه‌های عامیانه. دوفصلنامۀ علمی-تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل، 3(6). صص 135-160. #
13- دانشنامة استنفورد(1392). اخلاق زیست‌محیطی. مجموعه مقالات درباره نقد بوم‌گرا. گرداوری زهرا پارساپور. ترجمة نوروزی،ع. فتعلی،ح. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.#
14- درویشیان، علی‌اشرف. خندان مهابادی، رضا. (1398). افسانه‌های مردم ایران. تهران: ماهریس.#
15- ذکاوت، مسیح. (1397). درآمدی بر بوم فمنیسم: مطالعه موردی دو دوست و دیلینگ دیلینگ. مجله مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، 9(2)، صص 76-55. #
16- رحمانی، بیژن. مجیدی، بتول. (1388). عوامل موثر بر مشارکت زنان در حفظ محیط زیست شهری با تاکید بر نگرش اکوفمنیستی. فصلنامه آمایش، 10(3)، صص 29-11. #
17- رستگارفسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول. #
18- رضایی، مهدی. (1383). اساطیر پیدایش انسان. کتاب ماه هنر. شماره 75و76. صص 83-57.#
19- ساتن، فیلیپ دبلیو. (1397). درآمدی بر جامعه شناسی محیط زیست. ترجمة صادق صالحی(1392). تهران: پژوهشکدة تحقیق و توسعه علوم انسانی.#
20- شوالیه، ژان. گربران، آلن. (1387). فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. تهران: جیحون.#
21- عنایت، حلیمه. فتح‌زاده، حیدر. (1388). رویکردی نظری به مفهوم اکوفمینیسم. مطالعات جامعه‌شناسی، 2(5)، صص 45-63.#
22- کزازی، میرجلال الدین،(1376). رؤیا، اسطوره، حماسه، چاپ دوم، تهران :نشر مرکز. #
23- کوپر، جی،سی. (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان(1346). تهران: فرشاد.#
24- محمدی اصل، عباس. (1390). جنسیت و جغرافیا. تهران: نشر گل آذین.#
25- محمدی بدر، نرگس. نورالدینی اقدم، یحیی(1394). کهن الگوی پرورش شخصیت‌های اساطیری توسط حیوانات و موجودات اسطوره‌ای. پژوهشنامه ادب حماسی. سال یازدهم. شماره 19. صص 179-196.#
26- هام، مگی. (1382). فرهنگ نظریه‌های فمینیستی. ترجمة س.گمبل، ن.احمدی خراسانی، ف.مهاجر. ف.قره داغی. تهران: توسعه.#
27- یوسفی، سحر. ایرانی، محمد. بیگزاده، خلیل. عزیزی فر، امیرعباس. (1398). کنش شناسی دیوان با تحلیل جنبه‌های شخصیت‌پردازی آنان در قصه‌های عامیانه ایرانی. فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی، 11(40)، صص 1-31.#
28- هال، جیمز. (1390). فرهنگ نگاره‌ای نمادهای شرق و غرب. ترجمة ر. بهزادی(1390). تهران: فرهنگ معاصر.#
30- Agarwal, Bina. (2010) Gender and Green Governance; The Political Economy of Women’s Presence Within and Beyond Community Forestry; Oxford University Press.#