در جست‌وجوی پاره‌های از یاد رفته اسطوره گرشاسپ
محورهای موضوعی : اسطوره
مریم نعمت طاووسی
1
(استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری)
کلید واژه: پری, گرشاسپ, گرشاسپ‌نامه, سامنامه, تومار نقالی سامنامه,
چکیده مقاله :
پاره‌هایی از زندگی گرشاسپ، پهلوان ایرانی، ابتدا در اوستا و متن‌های پهلوی آمده و بعدها در قالب روایات دیگر بازگفته شده است. اصلی‌ترین پاره‌های زندگی گرشاسپ در متون کهن، به دلاوری‌ها و پاره اندکی به پیوند او با پری اختصاص دارد. با توجه به آنکه ادب عامیانه همواره نگهبان پاره‌های حذف‌شده از ادبیات رسمی است، واکاویسامنامه و تومار نقالی آن شیوه مناسبی برای بازیافت پاره‌های حذف‌شده این فرازِ زندگی گرشاسپ/ سام است. در سامنامه و تومار، برابر پیوند پر راز و رمز گرشاسپ/ سام و پری خَنَئثی‌تی در متون کهن، رابطه سام و یک پری به نام عالم‌افروز / گل‌افروز وجود دارد و پری در اینجا در وجهی آسیب‌رسان پدیدار می‌شود. در زندگی سام نیزیک پری بارآور به نام پریدخت حضور دارد. دور از نظر نیست که این دو پری را که قهرمان را سوی خود می‌کشند، دو وجه ایزدبانوی بزرگ، ویرانگر- آفریننده، بدانیم.
Some parts of the life of Garshāsb, Iranian hero, have been narrated in Avestā and Pahlavi texts; later on they have been recited in other narratives. The main part of Garshāsb’s life, according to old texts, is about his braveness, and a small part is about his relationship with fairy. Inasmuch as folklore is a protector of eliminated parts of official literature, we consider Sām-Nāmeh and its tradition of storytelling (Naqqāli) as a source for finding the unknown parts of Sām’s and Garshāsb’s lives. According to Sām-Nāmeh, there is a mysterious relationship between Garshāsb and a fairy named Khnathaiti, and between Sām and another fairy named 'Ālamafrouz/Golafrouz. Also, there is a fertilized fairy in Sām’s life named Paridokht. It seems that 'Ālamafrouz and Paridokht are symbols of two great goddesses of creation and destructive.
اسدی طوسی، ابونصر علی‌بن احمد.1354. گرشاسپ‌نامه. به کوشش حبیبیغمایی. چ2. تهران: کتابخانه طهوری.
اوستا: کهن‌سروده‌ها و متن‌های ایرانی. 1374. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
بختیاری،رحمان.1389. «مضامین اساطیری در کرده یکم رام‌یشت».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش21.
بلک،جرمی و آنتونی گرین. 1383. فرهنگنامه خدایان، دیوان و نمادهای بین‌النهرین باستان. برگردان پیمان متین. تهران: سوره مهر.
بیضایی، بهرام. 1390. هزارافسان کجاست. چ2. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
پورخالقی، مه‌دخت؛ محمدرضا راشد محصل؛ نقیب نقوی؛ حمید طبسی.1389.«کردارشناسی گرشاسپ در گذر از اسطوره به حماسه و تاریخ».جستارهای ادبی(ادبیات و علوم انسانی سابق). س43. ش171.
جوادزاده، مهران.1387.پژوهشی در تاریخ اسطوره‌ای ایران(بر اساس مطالعات تطبیقی در اساطیر ایران و هند). تهران: نیک‌پندار.
ذکرگو، امیرحسین. 1377. اساطیر هندی خدایان ودایی. تهران: فکر روز.
رزنبرگ،دنا.1379. اساطیر جهان: داستان‌هاوحماسه‌ها. ج2. برگردانعبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.
رضایی دشت‌اژنه، محمود.1388. «بازتاب نمادین آب در گستره اساطیر». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش16.
زند بهمن یسن.1379. گزارنده محمد‌تقی راشد محصل. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سامنامه.1319-1320. منسوب به محمود‌بن علی خواجوی کرمانی. تصحیح و مقابله اردشیر بنشاهی. بمبئی: اردشیر بنشاهی.
سامنامه.1392. تصحیح وحید رویانی. تهران: مرکز پژوهش‌های میراث مکتوب.
سامنامه: طومار نقّالی.1390. حسین حسینی. تهران: نمایش.
سرکاراتی،بهمن. 1385. سایه‌های شکار‌شده. تهران: طهوری.
سوفوکل.1359. سه نمایشنامه. برگردان محمد سعیدی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فردوسی،ابوالقاسم.1380. شاهنامه. ج1و6.تهران: ققنوس.
کریستن‌سن، امانوئل آرتور.1381.کیانیان. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
کوپر، جین‌سی.1386. فرهنگ نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.
لوی‌استروس، کلود.1376. اسطوره و معنا: گفتگویی با کلود لوی‌استروس. ترجمة شهرام خسروی. تهران: مرکز.
مزداپور، کتایون. 1378. داستان گرشاسب، تهمورس، جمشید، گلشاه و متن‌های دیگر(بررسی دستنویس م. او 29). تهران: آگاه.
ــــــــــــــ. 1377. «روایت‌های داستانی از اسطوره‌های کهن».فرهنگ. س7. ش25-26.
مینوی خرد. 1364. ترجمة احمد تفضلی. چ1. تهران: توس.
نیبرگ، ساموئل. 1383. دین‌های ایران باستان. ترجمة سیف‌الدین نجم‌آبادی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.
زاداسپرم.1390. وزیدگی‌های زادسپرم. گزارنده محمد‌تقی راشد محصل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یاحقی، محمد‌جعفر.1375. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
یسنا. 1380. گزارش ابراهیم پورداوود. چ2. تهران: اساطیر.
یشت‌ها. 1377. گزارش ابراهیم پورداوود. به کوشش بهرام فره‌وشی. تهران: اساطیر.
_||_
English Sources
Mani, Vettam.1975. Puranic Encyclopedia. Dehli: Indological Publishers& Books ellers.
Skearie, Prods Oktor. 2012. Last update. Iranica: http://www.iranica.org."karsasp". Seen: 2013/27/9
Wikander, Stig. 1938. Der arischeMannerbund :studienzur indo-iranischensprach und Religionsgeschicte. Lund:Gleeru.
Refrences
Asadi Tousi, Abu-nasr 'Ali ibn Ahmad. (1975/1354SH). Garshāsbnāmeh. Ed by Habib Yaghmāei. 2nd ed. Tehran: Tahouri.
Avesta: kohantarin soroudeh-hā va matn-hā-ye Irani. (1995/1374SH). Report and research by Jalil Doustkhāh. Tehran: Morvārid.
Bakhtiyāri, Rahmān. (2010/1389SH). “mazāmin-e asātiri dar kardeh yekom-e rām yasht”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. Year 6. No. 21.
Beizāei, Bahrām. (2011/1390SH). Hezār afsān kojāst. 2nd ed. Tehran: Enteshārāt-e Roshangarān va Motāle'āt-e Zanān.
Black, Jeremy and Anthony Green. (2004/1383SH). Farhang-nāmeh-ye khodāyān, divān o namād-hā-ye Bein-onnahrein (Gods, demons, and symbols of ancient Mesopotamia: an illustrated dictionary). Tr. by Peimān Matin. Tehran: Soureh Mehr.
Christensen, Arthur Emanuel. (2002/1381SH). Kiyāniyān (les Kayanides). Tr. by Zabihollāh Safā. Tehran: Enteshārāt-e Bongāh-e Tarjome o Nashr-e Ketāb.
Cooper, J. C. (2007/1386SH). Farhang-e namād-hā-ye sonnati (An illustrated encyclopaedia of traditional symbols). Tr. By Maliheh Karbāsiyan. Tehran: Farhang-e Nashr-e Now.
Ferdowsi, Abolghāsem. (2001/1380SH). Shāhnāmeh. Vols. 1 & 6. Tehran: Ghoghnous.
Javādzādeh, Mehrān. (2008/1387SH). Pazhouheshi dar tārikh-e ostourehei Iran (bar asās-e motāle'āt-e tatbighi dar asātir-e Iran o Hend). Tehran: Enteshārāt-e Nik Pendār.
Levi-Strauss, Claude (1997/1376SH). Ostoureh va ma'nā : got-o-gouei bā Claude Levi-Strauss (myth and meaning). Tr. by Shahrām Khosravi. Tehran: Nashr-e Markaz.
Mani, Vettam. (1975). Puranic Encyclopedia. Dehli: Indological Publishers & Booksellers.
Mazdāpour, Katāyoun. (1998/1377SH). “revāyat-hā-ye dāstāni az ostoureh-hā-ye kohan”. Farhang. Year 7. No. 25-26.
ــــــــــــــــــــــــــــ .(1999/1378SH). Dāstān-e Garshāsb, Tahmoures, Jamshid, Gelshāh va matn-hā-ye digar. Tehran: Āgāh.
Minooye kherad (1985/1364SH). Tr. by Ahmad Tafazzoli. 1st ed. Tehran: Tous.
Nyberg, Henrik Samuel. (2004/1383SH). Din-hā-ye Iran-e bāstān (Die Religionen des alten Iran). Tr. by Seyf-oddin Najmābādi. Kerman: University of Sahid Bāhonar Kerman.
Pour Khaleqi, Mahdokht and et al. (2010/1389SH). “kerdār shenāsi-ye Garshāsp dar gozar az ostoureh be hemāseh va tārikh”. Jastār-hā-ye Adabi . Year. 43. No. 171.
Rezāei Dasht Āzhneh, Mahmoud. (2009/1388SH). “bāztāb-e nemādin-e āb dar gostareh asātir”. Mytho-Mystic Literature Quarterly Journal of Islamic Azad University. Year 5. No. 16.
Rosenberg, Donna. (2000/1379SH). Asātir-e jahān: dāstān-hā va hemāseh-hā (World mythology: an anthology of the great myths and epics). Tr. by 'Abdol-Hossein Sharifiyān. Vol. 2. Tehran: Enteshārāt-e Asātir.
Sāmnāmeh. (1940-1941/1319-1320SH). Mansoub be Khājouye Kermāni. Edited and checked by Ardeshir Bonshāhi. Bombay: Ardeshir Bonshāhi.
ـــــــــــــ .(2013/1392SH). Ed. by Vahid Rouyāni. Tehran: Markaz-e Pazhouhesh-hā-ye Mirās-e Maktoub.
Sāmnāmeh: Toumār-e Naqāli. (2011/1390SH). Hossein Hosseini. Tehran: Nemāyesh.
Sarkārāti, Bahman. (2006/1385SH). Sāyeh-hā-ye shekār shodeh. Tehran: Tahouri.
Skearie, Prods Oktor. (2012). Last update. Iranica : http://www.iranica.org." karsasp". Seen: 2013/27/9.
Sophocles. (1980/1359SH). Shes nemāyeshnāmeh (Oedipus Tyrannus Oedipus Coloneus and Antigons). Tr. by Mohammad Sa'eidi. Tehran: Bongāh-e Tarjomeh va Nashr-e Ketāb.
Wikander, Stig. (1938). Der arischeMannerbund : studienzur indo-iranischensprach und Religionsgeschicte. Lund: Gleeru.
Yāhaqqi, Mohammad Ja'far. (1996/1375SH). Farhang-e asātir o eshārāt-e dāstāni dar adabiyāt-e fārsi. Tehran: Soroush.
Yasht-hā (1977/1356SH). Ed. by Ebrāhim Pourdāvoud. With the effort of Bahrām Farrah-vashi. 3rd ed. Tehran: university of Tehran.
Yasnā. (2008/1387SH). Report & Tr. by Ebrāhim Pourdāvoud. 2nd Ed.Tehran: Asātir.
Zādesparam. (2011/1390SH). Gozide-hā-ye Zādesparam. Tr. by Mohammad. Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Pazhouheshgāh-e ʹOloum-e Ensāni o Motāle'āt-e Farhangi.
Zand bahman yasan.(2000/1379SH). Ed. by Mohammad Taqi Rāshed Mohassel. Tehran: Moassese-ye Motāle'āt va Tahqiqāt-e Farhangi.
Zekr-gou, Amir Hossein. (1998/1377SH). Asātir-e Hendi khodāyān-e Vodāei. Tehran: Enteshārāt-e Fekr-e Rouz.