خوانش اسطورة آرش بر اساس نظریة «اسطوره‌شناسی خورشید» ماکس مولر
محورهای موضوعی : شخصیت های اساطیری
فاطمه شکیبایی
1
(دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاداسلامی، تربت حیدریه، ایران)
مهیار علوی مقدّم
2
(دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران)
محمود فیروزی مقدم
3
(استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاداسلامی، تربت حیدریه، ایران)
کلید واژه: اسطورة آرش, ماکس مولر, طبیعت, بیماری زبانی, خورشید,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر به روش تحلیلی ـ تطبیقی به خوانش و تحلیل اسطورة آرش کمانگير، بر اساس دیدگاه اسطوره‌شناسی خورشید ماکس مولر پرداخته است. ماکس مولر از بنیانگذاران اسطوره‌شناسی تطبیقی است که با بررسی اقوام گوناگون در حوزه‌های انسانشناسی تطبیقی، فیلولوژی‌تطبیقی و دین‌شناسی تطبیقی به اسطوره‌شناسی‌تطبیقی درحوزة طبیعت پرداخته است. وی اسطوره‌شناسی تطبیقی را محور اصلی تفکّر و تخیّل اقوام هندواروپایی می‌داند. ماکس مولر با طرح نظریة «بیماری زبانی» معتقد است که اسطوره‌ها، جز یک صورت کهن از زبان نیستند که با فیلولوژی تطبیقی اسطوره‌ای مانند آرش، می‌توان به واکاوی آن پرداخت؛ چراکه اسطوره‌شناسی از یک نوع بیماری زبانی ناشی می‌شود که موجب از دست رفتن شفافیت اوّلیه از واژه‌ها می‌شود. با توجّه به دیدگاه مولر می‌توان گفت که خدایان و قهرمانان اسطوره‌ای، صرفاً نامهایی برای پدیده‌های طبیعی بوده‌اند؛ نامهایی که به تدریج از هیبت و تکریم برخوردار شده و در‌پسِ کاربرد زبانی پنهان مانده و به دور از درک مستقیم با گذر زمان به اشتباه تفسیر گردیده و تشخّص یافته و الهه و یا قهرمانی اسطوره‌ای انگاشته شده‌اند؛ اسطورۀ آرش از این قاعده مستثنا نیست. برپایة اسطوره‌شناسی خورشیدی ماکس مولر، جاودانگی، تطهیرکنندگی، تندتازی و مرزبانی، ازجمله ویژگیهای مشترک اسطورة خورشید و اسطورة آرش است.
The current study examines the myth of Ārash-e Kamāngīr (Ārash the Archer) through the lens of Max Müller's solar mythology, employing an analytical-comparative approach. Max Müller, a pioneering figure in comparative mythology, explored various ethnic traditions across the realms of anthropology, philology, and theology, emphasizing the study of comparative mythology within the natural world. Müller regarded comparative mythology as central to the Indo-European peoples' thought processes. Building on his theory of the "disease of language," Müller posited that myths represent ancient forms of language that can be deciphered through comparative mythological analysis, such as in the case of Ārash. He viewed mythology as stemming from a linguistic ailment that distorts the original clarity of words. From Müller's standpoint, mythological deities and heroes serve as personifications of natural phenomena, with their names gradually acquiring reverence and mystique over time, evolving into gods/goddesses or legendary figures. The myth of Ārash aligns with this interpretation. According to Max Müller's solar mythology framework, themes of immortality, purification, swiftness, and frontier protection are prevalent in both Sun myths and the myth of Ārash.
کتابنامه
آﻳﻮﻧﺲ، وروﻧﻴﻜﺎ، 1373. شناخت اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻫﻨﺪ، ﺗﻬﺮان :توس.
اسماعیل‌پور مطلق، ابوالقاسم.1377. اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش.
________________ ،1384. اسطوره در دانشنامه زبان و ادب فارسی، ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳتی اسماعیل سعادت، ج2، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
اکبری مفاخر، صفدر (آرش)، 1383. آرش کمانگیر؛ مژده آور باران، مجله تخصصی زبان و ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، دوره 37، شماره 4، پی در پی 147.
الیاده، میرچا، 1376. رساله درتاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
ﺑﻬﺎر، ﻣﻬﺮداد. 1376. از اﺳﻄﻮره ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ، ویراستار ابوالقاسم اسماعیل پور، ﺗﻬﺮان: ﭼﺸﻤﻪ.
خرده اوستا، بی‌تا. تفسیر ابراهیم پورداوود، نشر انجمن زردشتیان ایران بمبئی.
ریگودا (گزیدۀ سروده‌های ریگودا)، بی‌تا. 1348. ترجمۀ محمدرضا جلالی نائینی، چاپ اول، تهران: سیمرغ.
یسنا، بی‌تا. ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮام ﻓﺮه‌وشی، ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
ﻳﺸﺖﻫﺎ، بی‌تا. ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮام ﻓﺮه‌وشی، ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
بی‌نا، 1344. بهگود گیتا، ترجمه علی موحد، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
ﺑﻴﺮوﻧﻲ، اﺑﻮرﻳﺤﺎن، 1389. آﺛﺎر اﻟﺒﺎﻗﻴﻪ، ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻛﺒﺮ داﻧﺎﺳﺮﺷﺖ، تهران: امیرکبیر.
پورداوود، ابراهیم، 1375. خرده اوستا،تهران: انجمن زرتشتیان ایران.
ـــــــــــــــ ، 1377. یسنا، ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮام ﻓﺮه‌وشی، ﺗﻬﺮان:داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
ـــــــــــــــ ، 1377. ﻳﺸﺖﻫﺎ، ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ دﻛﺘﺮ ﺑﻬﺮام ﻓﺮه‌وشی، ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان.
تفضلی، احمد، 1354 الف. مینوی خرد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ــــــــــــ ، 1354 ب. آرش در دانشنامه ایران واساطیر، زیرنظر احسان یارشاطر، تهران: بنگاه ترجمه ونشر کتاب.
ــــــــــــ ، 1378. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ سوم، تهران: سخن.
ــــــــــــ ، 1376. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ اول، تهران: سخن.
تفضلی، احمد و هَنُوی، ویلیام، 1381. آرش کمانگیر، ترجمة حبیب برجیان، نامة پارسی، پاییز، دورة7، ش 3( 26)، صص43-50.
دوستخواه، جلیل، 1375. اوستا، تهران.
دی مانسون، ریچارد، 1388. زبان، اسطوره و تکامل. ترجمة علی‌رضا رضایت. ماهنامة اطلاعات حکمت و معرفت. ش 43. مهر ماه. صص42-47.
رستگارفسایی، منصور، 1383. پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی.
زنگنه، نعیمه، 1397. تحلیل داستان «رستم» قهرمان اسطوره‌ای بر اساس (اسطوره‌شناسی خورشید ماکس مولر). کانون فرهنگی چوک.
سرکاراتی، بهمن، 1378. سایه‌های شکارشده، تهران: قطره.
صادقی‌منش، علی و علوی‌مقدّم، مهیار و قادری سهی، هستی، 1400. «واکاوی اسطوره شناختی زمان درشيوۀ روایتگری ميرچا الياده (مطالعۀ موردی: داستان دوازده هزار رأس گاو)»، مجلة پژوهش ادبيات معاصر جهان، دوره 62 ، ش 6، پایيز و زمستان، صص794-812.
DOI: 10.22059/jor.2020.289181.1897
ضیاءالدینی دشتخاکی و پورخالقی چترودی، مهدخت، 1393. آرش کمانگیر و ویشنو، پژوهش¬های ادبیات تطبیقی، دوره 2، ش 2 (پیاپی 4)، پاییز و زمستان صص105-137.
عوض‌پور، بهروز، 1393. ماکس مولر و اسطوره‌شناسی خورشیدی. نقدنامه هنر(ویژه نقد اسطوره‌شناسی هنر)، ش 6. زمستان.
ﻓﺮدوﺳﻲ، اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ، 1374. ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ، ﺑﺮ اﺳﺎس چاپ ﻣﺴﻜﻮ، ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻤﻴﺪﻳﺎن، ج9 -8، چ2، ﺗﻬﺮان: دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ«داد».
فرنبغ، دادگی.1369. بندهش، گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
کارنوی، آلبرت جوزف، 1383. اساطیر ایرانی، ترجمه احمد طباطبائی، تهران: علمی و فرهنگی.
کاسیرر، ارنست، 1385. زبان و اسطوره، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: فرهنگ نشرنو.
لک‌زایی، مهدی، 1387. فریدریش مکس مولر و علم ادیان، پژوهشنامه ادیان، دوره2، شماره 4.
سیّد محمد طاهری، شهاب، 1325. آرش کمانگیر و جشن تیرگان، جلوه، شماره 15-16. آبان و آذر.
محمّدی خبازان، سهند و عوض‌پور، بهروز، 1395. «بازخوانی شهر اسطوره‌ای ورجمکرد با روش اسطوره‌شناسی خورشیدی ماکس مولر»، مجموعه مقالات دومین کنفرانس پژوهش‌های معماری، شهرسازی، و مدیریت شهری.
مخبر، عباس، 1396. مبانی اسطوره‌شناسی، تهران: مرکز.
مکوندی، رحمان، 1389. آرش کمان گیر سیاوش کسرایی، برداشتی نو از اسطوره‌ای کهن، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش96.
میرفخرایی، مهشید، 1366. آفرینش ادیان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
نامورمطلق، بهمن، 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن و عوض‌پور، بهروز، 1394. اسطوره واسطوره‌شناسی نزد ماکس مولر، چاپ اوّل، تهران: موغام.
ورمازرن، مارتین، 1390. آیین میترا، ترجمۀ بزرگ نادرزاده. تهران: چشمه.
ه، پارسا. 1339، آرش کمانگیر. پیام نوین، دوره 2، شماره10، (پیاپی22)، تیرماه.
یاحقی، محمّد جعفر، 1386. فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها درادبیات فارسی، چاپ پنجم، تهران: فرهنگ معاصر.
English souces
Ackerman, Robert.2002. The Myth and Ritual School. Routledge.
Evans- pritchard, E.E. 1965. Theories of Primitive Religion, Clarendon Press.
Jordan, Louis H.1905.Comparative Religion: Its Genesis and Growth, T&T Clark.
Klimkeit, Hans J. “Müller, F. Max”.1987. The Encyclopedia of Religion, Mirceau Eliade (ed.).
Morris, B.(1988). Anthropological Studies of Religion, Cambridge.
Müller, F.Max.(1880). Comparative Mythology, George Routledge and sons.
Müller, F.Max. 1987. Comparative Mythology, George Routledge and sons.
New York, Vol 10.
Turville-Petre, E.O.G. 1964. Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, Westport: Praeger.
Resources(In Persian)
Mak-vandī, Rahmān. (2019/1389SH). Āraše Kamān-gīre Sīyāvaše Kasrāyī. Bar-dāštī Now az Ostūreh-ī Kohan. Persian language and literature development magazine. No. 96. Winter.
Mīr-faxrāyī, Mahšīd. (1998/1366SH). Āfarīneše Adyān. Tehrān: Mo’assesye Motāle’āt va Tahqīqāte Farhangī (Institute of Cultural Studies and Research).
Mohammadī Xabbāzān, Sahand and Avaz-pūr, Behrūz. (2016/1395SH). “Bāz-xānī-ye Šahre Ostūreh-ī Varjam-kard bā Raveše Ostūre-šenāsī-ye Xoršīdī-ye Max Müller”. Proceedings of the second conference on architecture, urban planning, and urban management.
Moxber, Abbās. (2016/1396SH). Mabānī-ye Ostūre-šenāsī (Fundamentals of Mythology). Tehrān: Markaz.
Nāmvar-motlaq, Bahman. (2002/1392SH). Dar-āmadī bar Ostūre-šenāsī (An introduction to mythology). Tehrān: Soxan.
Nāmvar-motlaq, Bahman and Avaz-pūr, Behrūz. (2014/1394SH). Ostūreh va Ostūre-šenāsī Nazde Max Müller (Max Müller's Mythology). 1st ed. Tehrān: Mūqām.
Pārsā. (1960/1339SH). “Āraše Kamān-gīr”. Payam Navin magazine. 2nd Vol. No. 10. (22 series). July.
Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yasnā. with the effort of Dr. Bahram Farah-vašī. Tehrān: University of Tehran.
Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (1998/1377SH). Yašthā. with the effort of Dr. Bahram Farah-vašī. Tehrān: University of Tehran.
Pūr-dāwūd, Ebrāhīm. (1998/1375SH). Xorde Avestā. Tehrān: Anjomane Zartoštīyyāne Īrān (Zoroastrian Association of Iran).
Rastegār Fasāyī, Mansūr. (2004/1383SH). Peykar-gardānī dar Asātīr (Figuring in Mythology). Tehrān: Pažūheš-gāhe Olūme Ensānī va Motāle’āte Farhangī (Research Institute of Humanities and Cultural Studies).
Rīg-vedā (Gozīde-ye Sorūdehā-ye Rīg-vedā) (Selected Hymns of Rig- Veda). (1969/1348SH). Tr. by Mohammad-rezā Jallālī Nā’īnī. 1st ed. Tehrān: Sīmorq.
Sarkārātī, Bahman. (1998/1378SH). Sāxehā-ye Šekār-šodeh (Hunted Shadows). Tehrān: Qatreh.
Sādeqī-meneš, Alī & Alavī Moqaddam, Mahyār and Qāderī Sohī, Hastī. (2022/1400SH). “Vā-kāvī-ye Ostūre-šenāxtī-ye Zamān dar Šīve-ye Ravāyat-garī-ye Eliade Mircea (Motāle’e-ye Mowredī: Dāstāne Davāzdeh Hezār Ra’s Gāv)” ("Analysis of the cognitive myth of time in the narration style of Mircha Eliade case study: the story of twelve thousand heads of cattle)"). Contemporary Literature Research Journal. 62th Vol. No. 6. Fall and Winter. Pp. 794-812.
Seyyed Mohammad Tāherī, Šahāb. (1946/1325SH). Āraše Kamān-gīr va Jašne Tīr-gān. Jaloh magazine. No. 15-16. November and December.
Tafazzolī, Ahmad. (1975/1354SH). B. Āraš dar Dāneš-nāme-ye Īrān va Asātīr (Arash in Iran Vasatir Encyclopaedia). with the effort of Ehsān Yār-šāter. Tehrān: Bongāhe Tarjome va Našre Ketāb.
Tafazzolī, Ahmad. (1975/1354SH). Mīnū-ye Xerad. Tehrān: Bonyāde Farhange Īrān (Farhang Iran Foundation).
Tafazzolī, Ahmad. (1998/1378SH). Tārīxe Adabīyyāte Īrān Pīš az Eslām (The history of Iranian literature before Islam). With the effort of Žāle Āmūzegā. Tehrān: Soxan.
Tafazzolī, Ahmad. (1996/1376SH). Tārīxe Adabīyyāte Īrān Pīš az Eslām (The history of Iranian literature before Islam). 1st ed. Tehrān: Soxan.
Tafazzolī, Ahmad and Hanoi, William. (2001/1381SH). "Āraše Kamān-gīr". Tr. by Habīb Borjīyān. Nama Parsi magazine. Fall. 7th Vol. 3rd Year. No 26. Pp. 43-50.
Vermaseren, Maarten Jozef. (2000/1390SH). Āyīne Mītrā (Mithra Ce Dieu mysterieux). Tr. by Bozorg Nāder-zādeh. Tehrān: Češmeh.
Yāhaqqī, Mohammad Ja’far. (1999/1386SH). Farhange Asātīr va Dāstān-vārehā dar Adabīyyāte Fārsī (A collection of myths and stories in Persian literature). 5th ed. Tehrān: Farhange Mo’āser.
Zanganeh, Na’īmeh. (2017/1397SH). “Tahlīle Dāstāne “Rostam” Qahremāne Ostūreh-ī bar-asāse (Ostūre-šenāsī-ye Xoršīde Max Müller)” ("Analysis of the story of "Rostam", a mythological hero based on Max Müller's mythology of the sun)"). Kānūne Farhangī-ye Čūk (Chok Cultural Center). Retrieved from http://www.chouk.ir/component/tags/tag/2018-05-07-17-28-41.html
Zīyā’o al-ddīnī Dašt-xākī and Pūr-xāleqī Čatrūdī, Mah-doxt. (2013/1393SH). “Āraš Kamān-gīr va Vīšno” ("Arash Kamangir and Vishnu"). Comparative Literature Researches. 2nd Vol. autumn and winter. No. 2. (4 series). Pp. 105-137.