تحول در کارکرد اسطوره و حماسه در کتاب‌های تاریخی عهد مغول و ایلخانی (با تکیه بر تاریخ جهانگشای جوینی، جامع التواریخ رشیدالدین فضل الله و تاریخ وصاف)
حسن شهریاری
1
(دانش آموخته دکتری ادبیات حماسی دانشگاه قم)
کلید واژه: اسطوره, حماسه, جهانگشای جوینی, جامع التورایخ, تاریخ وصاف,
چکیده مقاله :
شرایط سیاسی و اجتماعی عهد مغول-ایلخانی با حضور گسترده اساطیر و حماسه‌های ایرانی در کتاب‌های تاریخی این عهد پیوند دارد. اهداف متفاوت مورخان سبب تحول در کارکرد اسطوره و حماسه شده است. ازاین‌رو بررسی تحول در کاربرد اسطوره و حماسه در این منابع و شناخت ظرفیت‌های آن ضروری است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و توصیفی-تحلیلی به نتایج زیر دست یافته است: 1. جوینی با الهام از شاهنامه، در پی خلق حماسه‌ای منثور بوده و برای تحقق اندیشه‌های مغول‌ستیزانه و ایران‌گرایانه خویش از شخصیت‌ها و فضای حماسی بهره برده است. او با زیرکی به تشبیه خوارزمشاهیان به ایرانیان و مغولان به تورانیان، تاریخ را بر مبنای حماسه تأویل کرده و به بازآفرینی نبردهای حماسی ایرانیان پرداخته است. 2. رشیدالدین فضل‌الله جایگاه بسزایی در آشنایی بیگانگان با مفاهیم و اندیشه‌های ایران‌شهری دارد. او در پی بسترسازی برای بازآفرینی اندیشه‌های سیاسی ایران باستان از جمله شاه و ایران‌شهر است. 3. وصاف با بیان شیوه حکمرانی شاهان اساطیری و تاریخی ایران درصدد فرهنگ‌پذیری و کاهش بدخویی مغولان و ایلخانان است تا از آنان شاهانی با آیین ایرانی تربیت کند. همچنین، وصاف اسطوره و حماسه را برای تفاخر به هنر نویسندگی خویش به خدمت گرفته است.
چکیده انگلیسی :
The political and social conditions of the Mughal-Ilkhani era are connected with the wide presence of Iranian myths and epics in the historical books of this era. The different goals of historians have caused a change in the function of myth and epic. Therefore, it is necessary to investigate the evolution in the use of myth and epic in these sources and to know its capacities. The present research has reached the following results with the library and descriptive-analytical method: 1. Jovini, inspired by the Shahnameh, sought to create a prose epic and used epic characters and atmosphere to realize his anti-Mongol and pro-Iranian ideas. By cleverly comparing the Khwarezmshahs to the Iranians and the Mongols to the Turanians, he interpreted history based on epics and recreated the epic battles of the Iranians. 2. Rashid al-Din Fazlullah has a significant place in familiarizing foreigners with Iranshahri concepts and ideas. He seeks to create a platform for recreating the political ideas of ancient Iran, including Shah and Iranshahr. 3. By expressing the way of ruling the mythological and historical kings of Iran, Wasaf tries to adopt the culture and reduce the ill-temper of the Mongols and Ilkhans in order to train them as kings with the Iranian religion.
_||_