مطالعۀ تطبیقی آراء کریستیان بوبن و سهروردی در هستان‌شناسی آفرینش

محورهای موضوعی : ادبیات عرفانی

معصومه احمدی ¹ , صدیقه شرکت مقدم ²

1 - استادیار گروه زبان فرانسه دانشگاه علامه طباطبائی
2 - استادیار گروه زبان فرانسه و عضو مرکز تحقیقات میان رشته‌ای زبان و ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی

تاریخ دریافت : 1400/08/26 تاریخ پذیرش : 1400/10/27 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: اسطوره, سهروردی, آفرینش, هستان‌شناسی, کریستین بوبن,

چکیده مقاله :

برداشت‌های اسطوره‌ای از آفرینش، منعکس‌کنندۀ ذهنیت انسان از هستی و خلقت ‌است که اغلب، هدف از آن‌ها رفع ابهام از مرحلۀ پیش از آفرینش و خود آفرینش است. کریستین بوبن در آثار ادبی ـ عرفانی خود گاه با زبانی توصیفی، گاه ادبی و استعاری، به هستان‌شناسی آفرینش پرداخته‌ است. بینش او به نظام هستی، تشابه قابل توجهی با آراء سهروردی پیرامون انوار قاهره و انوار مدبره دارد؛ بوبن نیز عواملی ماورایی همچون نور الهی و فرشتگان را در کنار عوامل دیگر، مؤثر در خلقت طبیعت و مدیریت آن‌ها می‌بیند. هدف از این جستار با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی‌ بازخوانی عمقی‌تر آثار ادبی ـ عرفانی بوبن و شناخت بهتر جهان‌بینی او در تطبیق با فلسفۀ اشراقی سهروردی است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که کریستین بوبن با نوعی خودآگاهیِ اشراقی و با نگاهی بوطیقایی ـ عرفانی، اسطورۀ آفرینش را در تداوم همیشگی با وجه خدا و یا به عبارت ما، مصداق بارز کل یومٍ هُو فی شَأن می‌بیند. در آثار وی این اسطوره، زایشی زنجیروار و جاویدان از هستی را در ارتباط نزدیک با ابدیتی نورانی ترسیم می‌کند. بوبن همانند سهروردی نور را مبنای وجود و عامل تداوم آن می‌بیند، که از نظر ما نوعی نگاه شِبه اشراقی است.

چکیده انگلیسی:

Mythological views about creation describe the way man thinks about existence and creation; they often try to remove the ambiguity from the stage before creation and creation. In his literary-mystical works, Christian Bobin has dealt with the ontology of creation, sometimes in a descriptive way, and sometimes with a literary and metaphorical language. His views on the system of existence are significantly similar to Suhrawardi's views on the “controlling lights” (al-anwar al-ghahirah) and “managing lights” (al-anwar al-mudabbirah). Bobin also considers transcendental factors such as divine light and angels, along other factors, to be effective in the creation and guidance of Nature. The present article tries to deeply read Boban's literary-mystical works and to better understand his worldview in accordance with Suhrawardi's philosophy of illumination (ishrāq). The result of the research indicates that Christian Bobin, based on a kind of illuminational self-knowledge and with a poetic-mystical appraoch, believes the myth of creation is in a continuous and permanent relationship with the "face of God". His view is similar to the Quranic view that every day God is engaged in some work (Kulla Yawmin Huwa Fī Shanin, Quran: 55:29). In his works, the myth of creation refers to a chain-like and eternal birth of "being" which is associated with luminous eternity. Like Suhrawardi, Bobin sees light as the basis of "being" and the cause of its continuity; his view is a kind of quasi-illuminational view.

منابع و مأخذ:

احمدی، معصومه. 1398. «تحلیل رنگ کودکی در دنیای خیال کریستیان بوبن، عارف و نویسنده معاصر فرانسوی». هفتمین همایش ملی متن پژوهی ادبی با عنوان نگاهی تازه به ابیات کودک و نوجوان. صص66ـ34.

احمدی، معصومه. 1398. «تحلیل رنگ کودکی در دنیای خیال کریستیان بوبن، عارف و نویسنده معاصر فرانسوی». نگاهی تازه به ادبیات کودک و نوجوان. صص66ـ34.  

احمدی، مهدی، سیّد کاظم موسوی، احمد امین و سیّد جمال‌الدین مرتضوی. 1396. «بررسی تطبیقی ـ ساختاری وضعیت آغازین عالم هستی در اسطوره‌های جهان». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش47. صص65ـ13.  

ایونس، ورونیکا. 1381. شناخت اساطیر هند. ترجمۀ محمد حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بانکی‌زاده، زهرا، سیّد رسول معرک‌‌نژاد، مهدی حسینی و زهره دوازده امامی. 1393. «بررسی تطبیقی اسطوره آفرینش در کیش زروانی و اساطیر بومیان استرالیا». مطالعات تطبیقی هنر. ش8. صص151ـ135.

بیرلین، ج. ف. 1389. اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

دیباجی، محمدعلی. 1386. «فاعلیت الهی از دیدگاه سهروردی». فصلنامه اندیشة دینی. دانشگاه شیراز. ش24. صص24ـ3.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1379.  شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. چ5. تهران: حکمت.

پاکتچی، احمد. 1385. «معنای لاشئ در انتقال از فلسفه یونانی به فلسفه اسلامی». پژوهشنامه علوم انسانی. ش49. صص126ـ109.

پاکرو، فاطمه. 1391. «نقد تطبیقی اسطوره آفرینش در شاهنامه فردوسی و مهابهاراتای هندی». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش27. صص37ـ22.  

جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. 1393 . نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. با مقدمة سیّد جلال الدین آشتیانی و  ویلیام چیتیک. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

حقی علی و رفیده قاضی خانی. 1396. «خدا و جهان آفرینش از نظر شیخ اشراق». جستارهایی در فلسفه و کلام. س49. ش98. صص52ـ27.

دیباجی، سیظّد محمدعلی. 1390. «جایگاه نور در حکمت اشراق». فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز. ش39. صص20ـ.1.  

رسولی، آرزو. 1392. «داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره شناسی تطبیقی». تاریخ ایران. ش73. صص42ـ21.

رضایی، رضا. 1390. «آفرینش جهان هستی در قرآن و عهد عتیق». بنیاد علوم و معارف اسلامی.

سهروردی، شهاب‌الدین. 1361. حکمت الاشراق. ترجمة جعفر سجادی. تهران: دانشگاه تهران. 

سهروردی، شهاب‌الدین. 1373. حکمت الاشراق. در مجموعه مصنفات. تصحیح هانری کربن. ج2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صدوق، محمدبن علی‌بن حسین‌بن بابویه. 1398 ق.  التوحید. قم: جامعه مدرسین حوزۀ علمیه.

طباطبائى،سیّدمحمدحسین. فروغ حکمت، ترجمه و شرح نهایة الحکمة علامه. چ1. ج1. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

غلامپور آهنگر کلایی، لیلا، محمود طاووسی و شهین اوجاق‌علیزاده. 1397. «تحلیل اسطوۀ آفرینش در منطق‌الطیر عطار با تکیه بر قداست اصل و بن». مجلۀ شعرپژوهی. ش1. صص150ـ129.

مالمیر، تیمور. 1387. «جابجایی‌های عددی اسطورۀ آفرینش نمونه نخستین انسان». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. ش16. صص294ـ281.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377.  تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.

 

French Sources

Masoumeh Ahmadi. (1392/2003). «Etude géopoétique de l’horizon de l’esprit dans l’œuvre de Christian Bobin». Plume, année 8, No 18.

 Christian Bobin. (1989). La part Manquante. Paris : folio.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1990). La Femme à venir. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1991). Une Petite robe de fête. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1999.) La Présence pure. Paris : Le temps qu’il fait.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2001). La Lumière du monde. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2005). Prisonnier au berceau, Paris : Mercure de France

Ahmadī, Ma’sūmeh. (2020/1398SH). “Tahlīle Range Kūdakī dar Donyā-ye Xīyāle Christian Bobin, Āref va Nevīsande-ye Mo’āsere Farānsavī”. A fresh look at the verses of children and adolescents. Pp. 34-66.

Ahmadī, Ma’sūmeh. (2020/1398SH). “Tahlīle Range Kūdakī dar Donyā-ye Xīyāle Christian Bobin, Āref va Nevīsande-ye Mo’āsere Farānsavī”. The 7th National Conference on Literary Text Studies entitled A New Look at the Poems of Children and Adolescents. Pp. 34-66.

Ahmadī, Mahdī and Mūsavī, Seyyed Kāzem and Amīn, Ahmad & Mortazavī, Seyyed Jamālo al-ddīn. (2018/1396SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-sāxtārī-ye Vaz’īyate Āqāzine Ālame Hastī dar Ostūrehā-ye Jahān”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 47. Pp. 13-65.

Bānkī-zāde, Zahrā and Ma’rak-nežād, Seyyed Rasūl and Hoseynī, Mahdī & Davāzdah Emāmī, Zohre. (2015/1393SH). “Barrasī-ye Tatbīqī-ye Ostūre-ye Āfarīneš dar Kiše Zervānī va Asātīre Būmīyāne Ostorālīyā”. Comparative studies of art. No. 8. Pp. 135-151.

Bierlein, J. F. (2011/1389SH). Ostūrehā-ye Movāzī (Parallel myths). Tr. by Abbās Moxber. 2^nd ed. Tehrān: Markaze Našre Dāneš-gāhī.

Dehqānī, Mohsen. (2010/1388SH). Forūqe Hekmat. Tr and Explained by Nahāyato al-hekmat Allāme Seyyed Mohammad Hoseyn Tabātabā’ī. Qom: Mo’assese-ye Būstāne Ketāb. 1^st ed. 1^st Vol. P. 129.

Dībājī, Mohammad-alī. (2008/1386SH). “Fā’elīyate Elāhī az Dīd-gāhe Sohrevardī”. Quarterly Journal of Religious Thought. Shiraz university. No. 24. Pp. 3-24.

Dībājī, Seyyed Mohammad-alī. (2012/1390SH). “Jāy-gāhe Nūr dar Hekmate Ešrāq”. Quarterly Journal of Religious Thought, Shiraz University. No. 39. Pp. 1-20.

Ebrāhīmī Dīnānī, Qolām-hoseyn. (2001/1379SH). Šo’ā’e Andiše va Šohūd dar Falsafe-ye Sohrevardī. 5^th ed. Tehrān: Hekmat.

Haqī, Alī and Qāzī Xānī, Rafīde. (2018/1396SH). “Xodā va Jahāne Āfarīneš az Nazare Šeyx Ešrāq”. Essays in Philosophy and Theology. No. 98. Pp. 27-52.

Ions, veronica. (2003/1381SH). Šenāxte Asātīre Hend (Indian mythology‎). Tr. by Mohammad Hoseyn Bājelān Farroxī. 2^nd ed. Tehrān: Asātīr.

Jāmī, Abdo al-rahmān Ebne Ahmad. (2015/1393SH). Naqdo al-nosūs fī Šarhe Naqšo al-fosūs. Introduction by Seyyed Jalālo al-ddīn Āštīyānī va Chittick, William C. Tehrān: Mo’asese-ye Pajūhešī-ye Hekmat va Falsafe-ye Īrān.

Makārem Šīrāzī, Nāser. (1999/1377SH). Tafsīre Nemūne. Tehrān: Dāro al-kotobe al-eslāmī-ye.

Mālmīr, Teymūr. (2009/1387SH). “Jā-be-jā-yīhā-ye Adadī-ye Ostūre-ye Āfarīneš Nemūne-ye Noxostīne Ensān”. Journal of the Faculty of Literature and Humanities. No. 16. Pp. 281-294.

Pākat-čī, Ahmad. (2007/1385SH). “Ma’nā-ye Lā-šey dar Enteqāl az Falsafe-ye Yūnānī be Falsafe-ye Eslāmī”. Journal of Humanities. No. 49. Pp. 109-126.

Pāk-rū, Ārezū. (2013/1391SH). “Naqde Tatbīqī-ye Ostūre-ye Āfarīneš dar Šāhnāme-ye Ferdowsī va Mahābahārātā-ye Hendī”. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No. 27. Pp. 22-37.

Qolām-pūr Āhan-gar Kalāyī and Leylā, Tāvūsī, Mahmūd & Ojāq Alī-zāde, Šahīn. (2019/1397AH). “Tahlīle Ostūre-ye Āfarīneš dar Manteqo al-teyre Attār bā Tekye bar Qedāsate Asl va Bon”. Journal of Poetry Research. No. 1. Pp. 129-150.

Rasūlī, Ārezū. (2014/1392SH). “Dāstāne Āfarīneše Ensān az Manzare Ostūre Šenāsi-ye Tatbīqī”. History of Iran. No. 73. Pp. 21-42.

Rezāyī, Rezā. (2012/1390SH). “Āfarīneše Jahāne Hastī dar Qorān va Ahde Atīq”. Islamic Sciences and Education Foundation. Available at: www.taddabor.org

Sodūq, Mohammad Ebne Alī Ebne Hoseyn Ebne Bābūye. (2018/1395SH). Al-towhīd. Qom: Jāme’e Modare-sīne Hoze-ye Elmīye.

Sohrevardī, Šahābo al-ddīn. (1983/1361SH). Hekmato al-ešrāq. Tr. by Sajjādī, Ja’far. Tehrān: University of Tehran.

Sohrevardī, Šahābo al-ddīn. (1995/1373SH). Hekmato al-ešrāq. In the collection of works. 2^nd Vol. Ed. by Henry Corbin. Tehrān: Institute for Humanities and Cultural Studies.

Yasrebī, Yahyā. (2007/1385SH). Elāhī-yāte Nejāt. Qom: Mo’assese-ye Būstāne Ketāb.