بازنمایی یا بازساخت تطوّر ساختاری شخصیت جنید بغدادی در برخی آثار عرفانی

محورهای موضوعی : اسطوره

ناصر امیرمحمدی ¹ , نعمت اصفهانی عمران ² , حمید طبسی ³

1 - دانشجوی دوره ی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد جیرفت ،ایران
2 - استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت ،جیرفت، ایران
3 - ستادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت،جیرفت، ایران

تاریخ دریافت : 1399/07/29 تاریخ پذیرش : 1400/01/15 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: شخصیت, ساختارگرایی, تذکرةالاولیا, متون عرفانی, جنید بغدادی,

چکیده مقاله :

در میان عارفان شهیر تاریخ اسلامی، نام ابوالقاسم جنید بغدادی کم همتاست. او به اعتبار درجات بالای سلوک، تحسین و تأیید معاصرانش و البته کرامات و عبارات لطیفی که از او نقل شده، جایگاه ممتازی دارد. عمدة آشنایی مخاطبان فارسی‌زبان در عصر حاضر، تنها با توجه به ذکر وی در تذکرةالاولیای عطار است؛ با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از آثار عرفانی و تذکره‌های دیگر نیز، توجه ویژه‌ای به این شخصیت داشته‌اند. بررسی‌های بیشتر، گویای این موضوع است که در بسیاری از تذکره‌ها و آثار عرفانی، سخن از یک جنید واحد نمی‌شود، بلکه در ادوار مختلف و زیر قلم آفرینندۀ نویسندگان، معرفی و تشریح شخصیت جنید تفاوت‌هایی پیدا کرده است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی می‌کوشد شکل ساختاری پنهان این روایات گوناگون دربارۀ این عارف را بررسی و تبیین نماید. نتایج نشان می‌دهد که تنها با در نظر گرفتن و کنار هم قرار دادنِ این آثار متفاوت، می‌توان به شکل ساختاری، سیمای واحدی از جنید رصد کرد. هرچند سلایق نویسندگان بنا بر دلایل مختلف، یکسان نیست، اما گویی به تدریج در متون آنها، سیمای جنید، کمالی مجزّا بیش از آنچه این عارف شهیر در زمان حیات واقعی‌اش تجربه کرده، یافته است.

چکیده انگلیسی:

Among the famous Muslim mystics, Junayd of Baghdad is a unique figure. He has a privileged position due to his high mystical degrees, admiration and approval of his contemporaries, and the charismatic acts and quotations attributed to him. The Persian-speaking audiences are more familiar with him through Attār of Nishapur’s book Tazkirat al-Awliya; however, the studies show that many mystical works and the biographical books have paid special attention to this character. Further studies show that in the biographical books and the mystical works, we do not encounter a single Junaid, but his personality changes in different periods and by different writers. The present article attempts to study the main structure of these various narratives by descriptive-analytical method. Only by considering and juxtaposing these various narratives, we can present a single image of Junaid in a structured way. The tastes of the authors of these works are not the same for different reasons, but it seems that in these works, Junaid gradually acquired a new and transcendent face different from his character in real life. .

منابع و مأخذ:

ابونعیم‌، احمدبن‌عبداللّه. 1387. ‌حلیة‌الاولیاء و طبقات‌الاصفیاء. بیروت: الماذن.

انصاری، خواجه عبدالله‌بن محمد. 1386. طبقات الصوفیه. تصحیح محمدسرور مولایی. تهران: صبا.

انصاری‌خوشابر . مسعود. 1394. تاج العارفین جنید بغدادی.1394. تهران: جامی .

برسلر، چارلز. 1386.  درآمدی بر نظریه ها و روش های نقد ادبی. ترجمة مصطفی عابدینی‌فرد. تهران: نیلوفر.

تابنده، علی. 1377. خورشید تابنده. چ2. تهران: حقیقت.

جامی نورالدین عبدالرحمن. 1386. نفحات الانس فی حضرات القدس. تصحیح محمودعابدی. ج۱. تهران: زوار.

حسینی، مریم. 1380. «زبان فاخر و لسان واجد تصوف مروری بر شرح احوال و آثار و افکار شیخ المشایخ، سیّد الطائفه، لسان القوم، طاووس العلماء و سلطان المحققین جنید بغدادی». نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تبریز).س45. ش184و183. صص100ـ63.

خطیب بغدادی، احمد بن علی . 1349. تاریخ بغداد. ترجمة مصطفی عبدالقادر عطا. ج23. بغداد: بی‌جا.

داد، سیما. 1390: فرهنگ اصطلاحات ادبی. چ9. تهران: مروارید.

رادمهر، فریدالدین. 1389. شرحی بر زندگی و افکار و آثار جنید بغدادی. چ2. تهران: روزنه

سراج‌، ابونصر. 1388. ‌اللمع‌ فی ‌التصوف‌. ‌رینولد آلن‌نیکلسون‌. تهران: اساطیر.

سلمی، ابوعبدالرحمن. 1372. مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی. گردآوری نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

سلمی، ابوعبدالرحمن. 1406هجری قمری.  طبقات الصوفیه. چاپ نورالدین شریبه. سوریه: الحلب.

سینگر، پیتر. 1388. هگل: مقدمه‌ای کوتاه. ترجمۀ عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.

شاکری، رضا. 1387. «بررسی طبقات پیرهرات». عرفان اسلامی.س3. ش4. صص 176ـ161.

صفا، ذبیح الله. 1347. تاریخ ادبیات ایران. ج۲. تهران: چاپ افست.

عبدالکریم‌بن‌هوازن  قشیری. 1393. رساله قشیریه. ترجمة حسین شهبازی، تهران: زوار.

عطار نیشابوری ، محمدبن‌ابراهیم. 1382. تذکرة‌الاولیاء. تصحیح و ویرایش ‌محمد استعلامی‌. تهران: زوار.

عقدایی تورج و هما یمینی. 1393. جنید بغدادی به گزارش تذکرةالاولیا. عرفان اسلامی (ادیان و عرفان). س10. ش39. صص 77ـ53.

علیشاه نایب الصدر، محمد معصوم. 1383. طرائق الحقایق. ج2.چ2. تهران: سنایی.

میرباقری‌فرد، سیّدعلی اصغر و الهام سیدان. 1391. «شیوة تعامل قوه نظری و عملی در بینش توحیدی جنید». مجلة ادیان و عرفان. س45. ش1. صص138ـ119.            

میرباقری‌فرد، سیّدعلی اصغر، حسین آقا حسینی و مهدی رضائی. 1386. «مراتب توحید از دیدگاه جنید بغدادی».  مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. ش51. صص225ـ209.

میرصادقی، جمال. 1388. ادبیّات داستانی. تهران: شفا.

نوربخش، جواد. 1380. جنید. تهران: یلدا قلم.

هجویری، علی‌بن‌عثمان. 1395. کشف‌المحجوب‌. تهران: حوا.

Abdo al-karīm Ebne Havāzen Qošīrī. (2014/1393SH). Resāle Qošīrīye. Tr. by Hoseyn Šahbāzī. Tehrān: Zavvār.

Abū Na'īm, Ahmad Ebne Abdo al-llāh. (2008/1387SH). Helyato al-ovlīyā and Tabaqāto al-asfīyā. Beyrūt: al-māzen.

Alī-šāh, Nāyebo al-sadr, Mohammad Ma’sūm. (2004/1383SH). Tarā’eqo al-haqāyeq. 2ne Vol. 2nd ed. Tehrān: Sanāyī.

Ansārī, Xāje Abdo al-llāh Ebne Mohammad. (2007/1386SH). Tabagāto al-sūfīye (Classes of Sufism). published by Mohammad Sarwar Mowlāyī, Tehrān: Sabā.

Ansārī, Xūšābar. Mas'ūd. (2015/1394SH). Tājo al-'ārefīne Joneyde Baqdādī. Tehrān: Jāmī.

Attār Neyšābūrī, Mohammad Ebne Ebrāhīm. (2003/1382SH). Tazkerato al-owlīyā. Correction and Editing by Mohammad Este’lāmī. Tehrān: Zavvār.

Bressler, charles E. (2007/1386SH). Dar-āmadī bar Nazarīyehā va Ravešhā-ye Naqde Adabī (‎Literary criticism: an - introduction to theory and practice). Tr. by Mostafā. Ābedīnī-far. Tehrān: Nīlūfar.

Dād, Sīmā. (2011/1390SH). Farhange Estelāhāte Adabī (literary conventions). Tahrān: Morvārīd.

Hojvīrī, Alī Ebne Osmān. (2015/1395SH). Kašfo al-mahjūb. Tehrān: Havā.

Rād-mehr, Farīdo al-ddīn. (2010/1389SH). Šarhī bar Zendegī va Afkār va Āsāre Joneyde Baqdādī. 2nd ed. Tehrān: Rowzane.

Hoseynī, Maryam. (2001/1380SH). ‘Zabāne Fāxer va Lesāne Vājede Tasavvofe Morūrī bar Šarhe Ahvāl va Asār va Afkāre Šeyxo al-mašāyex, Seyyedo al-tā‘efe, Lesāno al-qowm, Tāvūso al-‘olamā va Soltāno al-mohaqqeqīn Joneyde Baqdādī’. Journal of the Faculty of Literature and Humanities (Tabriz). 45th Vol. No. 183 & 184. Pp. 63-100.

Jāmī Nūro al-ddīn Abdo al-Rahmān. (2007/1386SH). Nafahāto al-ons fī Hazarāto al-qods (Breath of People in the Presence of Jerusalem). 1st Vol. Ed by Mahmūd Ābedī, Tehrān: Zavvār.

Mīr-bāqerī-fard, Sayyed-alī Asqar; Hoseyn Āqā Hoseynī and Mahdī Rezāyī. (2012/1386SH). ‘Marātebe Towhīd az Dīdgāhe Joneyde Baqdādī’. Journal of Social Sciences and Humanities, Shiraz University. No. 51. Pp. 209-225.

Mīr-bāqerī-fard, Sayyed-alī Asqar and Elhām Seyyedān. (2012/1391SH). ‘Šīve-ye Ta’āmole Qove Nazarī va Amalī dar Bīneše Towhīdī-ye Jonayd’. Quarterly Journal of Mytho- Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. 45th Vol. No. 1. Pp. 119-138.

Mīr-sādeqī, Jamāl. (2009/1388SH). Adabīyāte Dāstānī. Tehrān: Šafā.

Nūr-baxš, Jawād. (2001/1380SH). Joneyd. Tehrān: Yaldā Qalam.

Oqadāyī Tūraj and Homā Yamīnī. (2014/1393SH). Joneyde Baqdādī be Gozāreše Tazkerato al-ovlīyā. Islamic mysticism (religions and mysticism). 10th Year. No. 39. Pp. 53-77.

Safā, Zabīho al-llāh. (1968/1347SH). Tārīxe Adabīyāte Īrān (History of the Literatures of Iran). 2nd Vol. Tehrān: Čāpe Ofset.

Šākerī, Rezā. (2008/1387SH). “Berrasī-ye Tabaqāte Pīre Harāt”. 3rd Year. No. 4. Pp. 161-176.

Sarāj, Abū Nasr. (2009/1388SH). al-loma’e fī al-tasavvof (The book “Shining in “Sufism”). Correction by Nicholson, Reynold Alleyne. Tehrān: Asātīr.

Singer, Peter. (2009/1388SH). Hegel: Moqadame-ī Kūtāh (HL: Introduction Ay Kutah). Tr. by Ezzato al-llāh Fūlād-vand. Tehrān: Tarhe Now.

Tābandeh, Alī. (1998/1377SH). Xoršīde Tābandeh. 2nd Ed. Tehrān: Haqīqat.

Solamī, Abū Abdo al-rahmān. (1993/1372SH). Majmū'e Āsāre Abū Abdo al-rahmān Solamī. Collected by Nasro al-llāh Pūr-javādī. Tehrān: Markaze Našre Dāneš-gāhī.

Solamī, Abū Abdo al-rahmān. (1986/1406AD). Tabaqāto al-sūfīye. Nūro al-ddīn   Šarībe. Sūrīye: Halab.

Xatīb Baqdādī, Ahmad Ebne Alī. (1970/1349SH). Tārīxe Baqdād. Tr. by Mostafā Abdo al-qāder Atā. 23th Vol. Baqdād: Bījā.