تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفه‌های مکتب سوررئالیسم

محورهای موضوعی : اسطوره

محمد بهنام فر ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)
مصطفی غریب ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند)

تاریخ دریافت : 1396/06/27 تاریخ پذیرش : 1396/06/27 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: عرفان, سنایی, غزل, مولانا, سوررئالیسم,

چکیده مقاله :

سرچشمۀ بسیاری از اصول و روش‌های فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفه‌های سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز می‌تواند از جملۀ این تأثیرپذیری‌ها باشد و می‌توان گفت که اندیشه‌های سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف، وجود‌ دارد. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی-‌ تحلیلی، دو غزل سوررئالیستی از سنایی و مولانا بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو در مؤلفه‌های سوررئالیستی نشان‌ داده ‌شده ‌است. نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که ویژگی‌هایی سوررئالیستی همچون ذهنیت مطلق، حذف دو عامل زمان و مکان، بیان امور شگفت‌انگیز، نگارش خودکار، مستی و سکر، تخیل و رؤیا، تجلی روحانی، اعتقاد به نامحرمی زبان، عشق و آزادی، در هر دو غزل وجود‌ دارد. از جمله تفاوت‌های دو غزل، می‌توان به تفاوت در میزان نگارش خودکار، مستی و سکر بیشتر مولانا نسبت به سنایی و زبان تصویری‌تر و هیجان‌انگیزتر مولانا اشاره‌کرد؛ چنانکه شعله‌واری بیان سنایی در تصویر شمع و شعله‌واری بیان مولانا در خود آتش نمایان شده ‌است.

چکیده انگلیسی:

The source of many of Rumi’s literary methods and principles of thought should be found in Sanai’s poetry. The existence of some surrealistic elements in Rumi's poems can also be analyzed as impact of Sanai. It can be said that surrealistic or pseudo-surrealist thoughts exist, more or less, in the poetry of both poets. In the present article, by using descriptive-analytic method, two surrealistic ghazals from Sanai and Rumi are considered and differences and similarities between two ghazals are shown. The results of the research show that both ghazals have common surrealistic features such as absolute mentality, the elimination of time and place, the expression of wonderful things, automatic writing, mystical drunkenness, imagination and dream, spiritual manifestation, belief in incompleteness of language, love and freedom. But, we can point out the differences as follows: Rumi uses more automatic writing; his mystical drunkenness is more than Sanai; and his language is more visual and exciting than him, as if the flame of Rumi's language is like fire and the flame of the Sanai’s is like a candle.

منابع و مأخذ:

ابراهیم‌تبار، ابراهیم. 1386. «درآمدی بر تأثیرپذیری مولوی از سنایی و عطار»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، زمستان- شماره 10، صص 80-89.

ادونیس (علی احمد سعید). 1380. «خیال در تصوف و سوررئالیسم»، ترجمۀ حبیب الله عباسی. مجلۀ هنر و معماری، بهار-ش 47. صص 14-21.

ــــــــــــــــــــــــ . 1385. تصوف و سوررئالیسم. ترجمۀ حبیب الله عباسی. تهران: سخن

افلاکی. شمس‌الدین احمد. 1375. مناقب العارفین. ج1. به کوشش تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.

براهنی، رضا. 1344. «مولوی، سوررئالیسم، رمبو و فروید»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 74. صص 221-240

ـــــــــــ . 1344. طلا در مس. تهران: چاپخانۀ چهر.

بیگ‌باباپور، یوسف. 1384. «تأثیرات مولانا از آثار سنایی غزنوی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شهریور- ش 95. صص 96-107.

ثروت، منصور. 1385. آشنایی با مکتب‌های ادبی. تهران: سخن.

حدیدی، جواد. 1373. از سعدی تا آراگون. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حسنی. 1374. «سوررئالیسم و ادبیات ایران»، مجلۀ هنر و معماری، ش29 -تابستان و پاییز. صص 539-550.

د بروین. 1387. حکیم اقلیم عشق. ترجمه مهیار علوی مقدم و محمد جواد مهدوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

دستمالچی، ویدا و مشتاق‌مهر، رحمان. 1391. «تأثیرپذیری و الهام‌گیری سوررئالیسم از ادبیات عرفانی با بررسی تقابلات بین آنها»، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان- ش24. صص 121-142.

زرقانی، سید مهدی و سارا فرضی. 1388. «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر اساس نظریۀ ژک لکان»، جستار‌های ادبی، ش 166. پاییز 1388. صص87-109.

سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان سنائی غزنوی. به تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: سنائی.

سیدحسینی، رضا. 1387. مکتب‌های ادبی. تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1388. غزلیات شمس تبریز. تهران: سخن.

________ .1390. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگاه.

________ . 1392. زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

_______ . 1379. تصویرگری در غزلیات شمش. تهران: امیرکبیر.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد. 1362. نامه‌های عین القضات همدانی. جلد دوم. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: زوار.

فاطمی، سید حسین. 1357. «نوعی سوررئالیسم در شعر مولوی، جاروب لا»، جستارهای ادبی، تابستان- ش54، صص 348-413.

فتوحی، محمود. 1384. «بوطیقای سوررئالیستی مولوی (مقایسه اندیشه‌های شعری مولانا با نظریۀ شعری سوررئالیسم)»، مطالعات و تحقیقات ادبی، بهار و تابستان- ش 5 و 6. صص 99-123.

________ . 1389. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرزام، حمید. 1368. «ارادت مولوی به سنایی غزنوی»، نامه انجمن، پاییز- ش 27. صص 45-48.

کهدویی، محمد کاظم. 1389. «سیر مولوی با چراغ سنایی»، مولانا پژوهی، سال اول. تابستان- ش 2. صص 165-182.

گوهرین، سید صادق. 1368. شرح اصطلاحات تصوف، جلد سوم، تهران: زوار.

منوچهری دامغانی، ابوالنجم. 1338. دیوان استاد منوچهری دامغانی. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین محمد. 1378. کلیات شمس، یا، دیوان کبیر. تهران: امیر کبیر.

References

Adunis (Ali Ahmad Sa’īd). (2001/1380SH). “Xiāl dar tasavvof va sūrreālīsm”. Tr. by Habībollāh Abbāsī. Honar va me’mārī. No. 47. Spring.

Adunis (Ali Ahmad Sa’īd). (2006/1385SH). Tasavvof va sūrreālīsm. Tr. by Habībollāh Abbāsi. Tehrān: Soxan.

Aflākī, Šams al-dīn Ahmad. (1996/1375SH). Manāqeb al-ārefīn. With the effort of Tahsīn Yaziji. 1^st Vol. Tehrān: Donyā-ye Ketāb.

Barahānī, Rezā. (1965/1344SH). “Mowlavi, sūrreālīsm, Rembo va Fruid”.  Faculty of literature and humanity science of Tabriz University.  Summer. No. 74.

Barahānī, Rezā. (1965/1344SH). Talā dar mes. Tehrān: Čehr.  

Beig bābā pūr, Yūsof. (2005/1384SH). “Ta'sīrāt-e molānā az āsār-e sanâ’ī qaznavī”. Ketābe Māh Adabiyāt va Falsafeh. Summer. No. 95.

Dastmālči, Vidā and Rahmān Moštāqmehr. (2012/1391SH). “Ta’sīrpazīrī va elhāmgīrī-ye sūrreālīsm az adabiyāt-e erfānī bā barrasī-ye taqābolāt-e bein-e ānhā” kāvošnāmeh. Spring and summer. No. 24.

 Ebrāhīm tabār, Ebrāhīm. (2007/1386SH). “Darāmadī bar ta’sīrpazīrī-ye molavī az sanâ’ī”. Motāle’āt-e Taqrībī-ye  Mazāheb-e Eslāmi. Winter. No. 10.

 Eynolqozzāt Hamedānī, Abdollāh ebn-e Mohammad. (1983/1362SH). Nāmehā-ye Eynolqozzāt Hāmedānī. 2^nd Vol. With the effort by Alīnaqī Monzavī and Afīf Asīrān. Tehrān: Zavvār.

Farzām, Hamīd. (1989/1368SH). “Erādat-e Molavī be sanâ’ī qaznavī”. Nāme-ye Anjoman. Autumn. No. 27.

Fātemī, Seyyed Hussein. (1979/1357SH). “No’ī sūrreālīsm dar š'er-e molavī”. Jostārhā-ye Adabī. Summer. No. 54.

Fotūhī, Mahmūd. (2010/1389SH). Balāqat-e tasvīr. Tehrān: Soxan.

Fotūhī, Mahmūd. (2005/1384SH). “Būtiqā-ye surre’ālīstī-ye molavī". Motāle’āt va Tahqīqāt-e Adabī. Spring and summer.  No. 5 and 6.

Gowharin. Seyyed Sādeq, (1989/1368SH). Šar-he estelāhāt-e tasavvof. 3^rdVol. Tehrān: Zavvār. 

 Hadīdī, Javād. (1994/1373SH). Az Sa'dī tā Arāgon. Tehrān: Našr-e Dānešgāhī.

Hasanī. (1995/1374SH). “Sūrreālīsm va adabiyāte īrān”. Honar va Me'mārī.  Summer and autumn. No. 29.

Kahdūei, Mohammadkāzem. (2010/1389SH). “Seir-e mowlavi bā čerāq-e sanâ’ī”. Mowlana Pažūhī. Summer. No. 2.

Manūčehrī, Abū al-najm. (1959/1338SH). Divān-e ostād manūčehrī-ye Dāmqānī. With the effort of Mohammad Dabīrsiyāqī. Tehrān: Zavvār. Mowlavi, Jalāl al-dīn Mohammad. (1999/1378SH). Kolliyāt-e šams. Tehrān: Amīrkabīr.

Sanâ’ī Qaznavī, Abo al-majd. (1984/1362SH). Divān-e sanâ’ī qaznavi. Ed. by Mohammad Taqī Modarres razavī. Tehrān: Sanâ’ī.

Servat, Mansūr. (2006/1385SH). Āšnāei bā maktabhā-ye adabī. Tehrān: Soxan.

Seyyed Hoseinī, Rezā. (2008/1387SH). Maktabhā-ye adabī. Tehrān: Negāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2009/1388SH). Qazaliyāt-e šams-e Tabrīz. Tehrān: Soxan.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2010/1389SH). Dar eqlīme-e rošanāei. Tehrān: Āgāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2011/1390SH). Taziyān-e hā-ye solūk. Tehrān: Āgāh.

Šafī’ī-ye Kadkanī, Mohammad Rezā. (2013/1392SH). Zabān-e še'r dar nasr-e sūfiyeh. Tehrān: Soxan.

Zarqānī, Seyed Mahdī and Sārā Farzī. (2009/1388SH). “Tahlīl-e enqelāb-e rūhī-ye sanâ’ī bar asās-e nazarīye-ye Jack Lacan”. Jostārhā-ye Adabī. Autumn. No. 166.