سرگذشت اومروس و اومریسم
محورهای موضوعی : اسطوره
سیروس شمیسا
1
(استاد دانشگاه علامه طباطبائی)
شوبانه صراف
2
(دانشجوی دکتری ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی)
کلید واژه: اومریسم, اومروس, اسطوره‌شناسی, گاه‌شمار, کوش‌نامه,
چکیده مقاله :
بدون شک یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مکتب‌های اسطوره‌شناسی اِوِمریسم است که اسطوره‌ها را گزارش‌های تحریف‌شدة رویدادهای تاریخی می‌شمارد. این رویکرد از دیرباز در ایران هواداران بسیاری داشته، اما پژوهش اندکی در مورد آن صورت گرفته است. در این مقاله تاریخچۀ این مکتب را از زمان انتشار کتاب تاریخِ مقدس اومروس در 300 سال پیش از میلاد مسیح تا قرن 18 میلادی هنگامی‌که به عنوان یک مکتب اسطوره‌شناسی تثبیت شد، مورد بررسی قرارداده و نشان داده‌ایم که چرا و چگونه دیدگاه اومروس به عنوان نظریه‌ای مذهبی دربارۀ خدایان اساطیری به تدریج تبدیل به مکتبی در اسطوره‌شناسی مدرن شده است. در این راستا تلاش کرده‌ایم از متون دست اول استفاده کنیم، از جمله بخشی از کتاب تاریخ مقدس اومروس را به فارسی برگردانده‌ایم. در نهایت کوشیده‌ایم بازتاب کتاب اومروس را در ادبیات فارسی بیابیم و نشان داده‌ایم که بخشی از حماسة کوش‌نامه را می‌توان اقتباسی از این کتاب دانست.
One of the oldest and most important schools in mythology, without doubt, is Euhemerism which considers myths as distorted accounts of historical events. Although, for a long time, this theory has had many supporters in Iran, there has been little research attempted on it. In the present article, we examine the history of Euhemerism from the time of publication of Euhemerus’s Sacred History in 300 BC to the 18th century when it became an established school in mythology. We demonstrate how and why Euhemerus's point of view, a theory about ancient gods, has gradually turned into a school of thought in modern mythology. In this regard, we utilize original texts and have translated a part of Sacred History to Persian. Finally, we attempt to find reflections of Euhemerus's work in Persian literature and to show that a part of Kush-nama can be considered as an adaptation of his work.
آیدنلو، سجاد. 1386. نارسیده ترنج (بیست مقاله و نقد دربارۀ شاهنامه و ادب حماسی ایران). چ 1. اصفهان: نقش مانا.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1377. اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.
الیاده، میرچا. 1362. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
ایرانشان بن ابی‌الخیر. 1377. کوش‌نامه. به کوشش جلال متینی. تهران: علمی.
ایمان‌پور، محمدتقی و نجمالدین گیلانی. 1392. «بررسی تطبیقی سورنای تاریخ با رستم حماسه». مجلۀ مطالعات ایرانی. س 12. ش 24. صص 63-43.
برونوفسکی، جیکوب. 1359. عروج انسان. ترجمۀ سیاوش مشفق. تهران: کاوش.
پورنامداریان، تقی. 1375. رمزوداستا‌ن‌هایرمزیدرادبفارسی. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.
تودور، هنری. 1383. مفاهیم اساسی در علوم سیاسی: اسطوره سیاسی. ترجمۀ سید محمد دامادی. تهران: امیرکبیر.
حیدری، علی. 1391. «تحلیل عرفانی داستان ضحاک». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 8. ش 26، صص 53-75.
دادور، ابولقاسم و عادله غربی. 1391. مطالعۀ تطبیقی نقوش برجستۀ هخامنشی و ساسانی در ایران. تهران: نشر پشوتن.
سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکارشده. گزیده مقالات فارسی. چ 2. تهران: طهوری.
سگال، رابرت آلن. 1389. اسطوره. ترجمۀ فریده فرنودفر. چ 2. تهران: بصیرت.
صفا، ذبیح‌الله. 1389. حماسه‌سرایی در ایران. چ 9. تهران: امیرکبیر.
صفاری، نسترن و دیگران. 1389. «حماسه‌های رستم و خاندانش». کهن‌نامه ادب پارسی. س 1. ش 1. صص 72-59.
کتابهایی از عهد عتیق (کتاب‌های قانونی ثانی). 1380. ترجمة پیروز سیار. چ 1. تهران: نشر نی.
ﻛﻮﻳﺎﺟﻲ، ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﻛﻮورﺟﻲ. 1388. آیین‌ها و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎی اﻳﺮان و ﭼﻴﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن. گزارش و ویرایش: ﺟﻠﻴﻞ دوستخواه. چ 3. تهران: آگه.
مظفری، علی‌رضا. علی‌اصغر زارعی. 1392. «ضحاک و بین‌النهرین». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 9. ش 33. صص 115-87.
نفیسی، سعید. 1359. مقدمه بر الیاد هومر (نگاه کنید به هومر در همین کتابنامه)
نورایی، الیاس. 1392. «پیوند اسطوره و عرفان؛ برداشت‌های عرفانی سهروردی از شاهنامه فردوسی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 9. ش 32. صص 259-233.
وثوقی، محمدباقر. 1393. «نام قدیم کره در متون جغرافیایی و تاریخی». پژوهش‌های علوم تاریخی، دورة 6، ش 2، صص 135-150.
هومر، 1359. ایلیاد. ترجمه سعید نفیسی. چ 4. تهران: نگاه ترجمه و نشر کتاب.
English References
Acosta-Hughes, Benjamin and etal. 2011. Brill'sCompanion to Callimachus. Leiden:Brill.
Akbarzadeh, Daryoosh. 2015. “Alexander's tale or a collection of symbols according to the Kush-Nameh”. Byzantion Nea Hellás. No.34. PP. 293-307.
Alter, Stephen. 2004. Elephas maximus, A portrait of the Indian elephant. Orlando: Harcourt.
Bonnefoy, Yves. (ed.) 1991. Roman and European Mythologies, Chicago: University of Chicago Press.
Brisson, Luc. 2008. How Philosophers Saved Myths: Allegorical Interpretation And Classical Mythology. Tr. by Catherine Tihanyi. Chicago: University of Chicago Press.
Cole, Spencer. 2013. Cicero and the Rise of Deification at Rome. Cambridge University Press: Cambridge.
Diodorus, Siculus. 1935. Library of History: Loeb Classical Library. Tr. by Oldfather, C. H. Cambridge, MA.: Harvard University Press.
Falco, Raphael. 2010. Charisma and Myth. London: Continuum International Publishing Group.
Feldman, Burton & Richardson, Robert D. Jr. 1972. The Rise of Modern Mythology:1680-1860. Bloomington: Indiana University Press.
Grewal, Royina. 2001. The Book of Ganesha,New Delhi: Penguin Books.
Hawes, Greta. 2014. Rationalizing Myth in Antiquity. Oxford: Oxford University Press.
Kokolakis, Minos. 1995. Zeus' tomb: An object of pride and reproach. Kernos 8:123-138.
Kuiper, Kathleen. 1995.Merriam-Webster's encyclopedia of literature. Springfield, Mass. : Merriam-Webster.
Roubekas, Nickolas. 2014. “What is Euhemerism? A Brief History of Research and Some Persisting Questions”. Bulletin for the Study of Religion. Vol. 43, No. 2. PP. 30-37.
Murdock, D. M. 2009. Christ in Egypt: The Horus-Jesus Connection. Seattle: Stellar House Publishing.
Seznec,Jean. 1953. Survival of Pagan Gods. Princeton: Princeton University Press.
Winiarczyk, Marek. 2013. The ‘Sacred History’ of Euhemerus of Messene. Tr .by Witold Zbirohowski-Kośeia. Beiträge zur Altertums-kunde . Berlin and New York: De Gruyter.
References
Āydenlū, Sajjād. (2007/1386SH). Nāresīde toranj. Esfahān: Naghsh-e Mānā.
Bronowski, Jacob. 1359. Orūj-e ensān (The Ascent of man).Tr. by Siyāvaš Mošfeq. Tehrān: Kāvoš.
Coyajee, Jahāngir Cooverji. (2009/ 1388SH). Ayīn-hāva afsāne-hā-ye īrān va čīn-e bāstān. Tr. by Jalīl Dūstxāh. Tehrān: Āgah.
Dādvar, Abolqāsem & Ādele Qarbī. (2012/1391SH). Motāle'e-ye tatbīqī-ye noqūš-e barjaste-ye haxāmanešī va sāsānī dar Īrān. Tehrān: Nashr-e Pašūtan.
Eliade, Mircea. (1983/1362 SH). Čašm-andāz-hā-ye ostūre (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.
Esmā'ilpūr, Abolqāsem. (1998/ 1377SH). Ostūre bayān-e namādīn. Tehrān: Sorūš.
Heydarī, Alī. (2012/1391SH). “Tahlīl-e erfānī-ye dāstān-e zahhāk”.Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch.Year 8. No. 26. Pp. 53-75.
Homer. (1980/1359SH). Īliyād (Iliad). Tr. by Sa’īd Nafīsī. 4th ed. Tehrān: Bongāh-e Tarjome va Našr-e Ketāb.
Imānpūr, Mohammad Taqī & Najm-od-dīn Gīlānī. (2013/1392SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye sūrenāy-e tārīxī ba rostam-e hamāse”. Majalle-ye Motāle'āt-e Īrānī. Year 12. No. 24. Pp. 43-63.
Irānshān ebn-e Abel-Xayr. (1998/1377SH). Kushnāmeh. With the Effort of Jalāl Matīnī. Tehrān: Entešārāt-e Elmī.
Ketāb-hā'ū az ahd-e atīq (Ketab-hā-ye qānūnī sānī). (2001/1380SH). Tr. by Pīrūz Sayyār. First ed. Tehrān: Ney.
Mozaffarī, Alī Rezā & Ali Asqar Zāre’ī. (2013/1392SH). “Zahhāk va beynolnahreyn”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 9. No.33. Pp. 87-115.
Nafīsī, Sa'td. (1980/ 1359 SH). Introduction to Iliad (see Homer).
Nūrāyī, Eliyās. (2013/1392SH). “Peyvand-e ostūre va erfān; bardāšt-hā-ye erfānī-ye sohravardī az šāhnāme-ye ferdowsī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 9. No.32. Pp. 233-259.
Pūrnāmdāriyān, Taqī. (1996/1375SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzī dar adab-e Fārsī. 4th ed. Tehrān: Entešārāt-e Elmī va Farhangī.
Safā, Zabīhollāh. (2010/1389SH). Hamāseh sarāyī dar īrān. 9th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.
Saffārī, Nastaran & et al. (2010/1389SH). “Hamāse-hā-ye rostam va xāndānaš”. Kohan-Nāme-ye Adab-e Pārsī. Year 1. No.1. Pp. 59-72.
Sarkārātī, Bahman.(2006/1385SH). Sāyeh-hā-ye šekār šode, gozīde-ye maqālāt-e fārsī. 2nd ed. Tehrān: Tahūrī.
Segal, Robert Alan. (2010/1389SH). Ostoureh (Myth). Tr. by Farīde Farnūdfar. 2nd ed. Tehrān: Basīrat.
Tudor, Henry. (2004/1383SH). Mafāhim-e Asāsi dar Oloum-e Siasi: Ostoureh-e Siāsi (Political myth). Tr. by Seyyed Mohammad Dāmādī. Tehrān: Amīr Kabīr.
Vosūqī, Mohammad Bāqer. (2014/1393 SH). “Nām-e qadīm-e kore dar Motūn-e joqrāfiyāyī va tārīxī”. Pažūheš-hā-ye Olūm-e Tārīxī. Year 6. No. 2. Pp.135-150.
_||_English References
Acosta-Hughes, Benjamin and etal. 2011. Brill'sCompanion to Callimachus. Leiden:Brill.
Akbarzadeh, Daryoosh. 2015. “Alexander's tale or a collection of symbols according to the Kush-Nameh”. Byzantion Nea Hellás. No.34. PP. 293-307.
Alter, Stephen. 2004. Elephas maximus, A portrait of the Indian elephant. Orlando: Harcourt.
Bonnefoy, Yves. (ed.) 1991. Roman and European Mythologies, Chicago: University of Chicago Press.
Brisson, Luc. 2008. How Philosophers Saved Myths: Allegorical Interpretation And Classical Mythology. Tr. by Catherine Tihanyi. Chicago: University of Chicago Press.
Cole, Spencer. 2013. Cicero and the Rise of Deification at Rome. Cambridge University Press: Cambridge.
Diodorus, Siculus. 1935. Library of History: Loeb Classical Library. Tr. by Oldfather, C. H. Cambridge, MA.: Harvard University Press.
Falco, Raphael. 2010. Charisma and Myth. London: Continuum International Publishing Group.
Feldman, Burton & Richardson, Robert D. Jr. 1972. The Rise of Modern Mythology:1680-1860. Bloomington: Indiana University Press.
Grewal, Royina. 2001. The Book of Ganesha,New Delhi: Penguin Books.
Hawes, Greta. 2014. Rationalizing Myth in Antiquity. Oxford: Oxford University Press.
Kokolakis, Minos. 1995. Zeus' tomb: An object of pride and reproach. Kernos 8:123-138.
Kuiper, Kathleen. 1995.Merriam-Webster's encyclopedia of literature. Springfield, Mass. : Merriam-Webster.
Roubekas, Nickolas. 2014. “What is Euhemerism? A Brief History of Research and Some Persisting Questions”. Bulletin for the Study of Religion. Vol. 43, No. 2. PP. 30-37.
Murdock, D. M. 2009. Christ in Egypt: The Horus-Jesus Connection. Seattle: Stellar House Publishing.
Seznec,Jean. 1953. Survival of Pagan Gods. Princeton: Princeton University Press.
Winiarczyk, Marek. 2013. The ‘Sacred History’ of Euhemerus of Messene. Tr .by Witold Zbirohowski-Kośeia. Beiträge zur Altertums-kunde . Berlin and New York: De Gruyter.
References
Āydenlū, Sajjād. (2007/1386SH). Nāresīde toranj. Esfahān: Naghsh-e Mānā.
Bronowski, Jacob. 1359. Orūj-e ensān (The Ascent of man).Tr. by Siyāvaš Mošfeq. Tehrān: Kāvoš.
Coyajee, Jahāngir Cooverji. (2009/ 1388SH). Ayīn-hāva afsāne-hā-ye īrān va čīn-e bāstān. Tr. by Jalīl Dūstxāh. Tehrān: Āgah.
Dādvar, Abolqāsem & Ādele Qarbī. (2012/1391SH). Motāle'e-ye tatbīqī-ye noqūš-e barjaste-ye haxāmanešī va sāsānī dar Īrān. Tehrān: Nashr-e Pašūtan.
Eliade, Mircea. (1983/1362 SH). Čašm-andāz-hā-ye ostūre (Aspects du mythe). Tr. by Jalāl Sattārī. Tehrān: Tūs.
Esmā'ilpūr, Abolqāsem. (1998/ 1377SH). Ostūre bayān-e namādīn. Tehrān: Sorūš.
Heydarī, Alī. (2012/1391SH). “Tahlīl-e erfānī-ye dāstān-e zahhāk”.Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch.Year 8. No. 26. Pp. 53-75.
Homer. (1980/1359SH). Īliyād (Iliad). Tr. by Sa’īd Nafīsī. 4th ed. Tehrān: Bongāh-e Tarjome va Našr-e Ketāb.
Imānpūr, Mohammad Taqī & Najm-od-dīn Gīlānī. (2013/1392SH). “Barresī-ye tatbīqī-ye sūrenāy-e tārīxī ba rostam-e hamāse”. Majalle-ye Motāle'āt-e Īrānī. Year 12. No. 24. Pp. 43-63.
Irānshān ebn-e Abel-Xayr. (1998/1377SH). Kushnāmeh. With the Effort of Jalāl Matīnī. Tehrān: Entešārāt-e Elmī.
Ketāb-hā'ū az ahd-e atīq (Ketab-hā-ye qānūnī sānī). (2001/1380SH). Tr. by Pīrūz Sayyār. First ed. Tehrān: Ney.
Mozaffarī, Alī Rezā & Ali Asqar Zāre’ī. (2013/1392SH). “Zahhāk va beynolnahreyn”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 9. No.33. Pp. 87-115.
Nafīsī, Sa'td. (1980/ 1359 SH). Introduction to Iliad (see Homer).
Nūrāyī, Eliyās. (2013/1392SH). “Peyvand-e ostūre va erfān; bardāšt-hā-ye erfānī-ye sohravardī az šāhnāme-ye ferdowsī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 9. No.32. Pp. 233-259.
Pūrnāmdāriyān, Taqī. (1996/1375SH). Ramz va dāstān-hā-ye ramzī dar adab-e Fārsī. 4th ed. Tehrān: Entešārāt-e Elmī va Farhangī.
Safā, Zabīhollāh. (2010/1389SH). Hamāseh sarāyī dar īrān. 9th ed. Tehrān: Amīr Kabīr.
Saffārī, Nastaran & et al. (2010/1389SH). “Hamāse-hā-ye rostam va xāndānaš”. Kohan-Nāme-ye Adab-e Pārsī. Year 1. No.1. Pp. 59-72.
Sarkārātī, Bahman.(2006/1385SH). Sāyeh-hā-ye šekār šode, gozīde-ye maqālāt-e fārsī. 2nd ed. Tehrān: Tahūrī.
Segal, Robert Alan. (2010/1389SH). Ostoureh (Myth). Tr. by Farīde Farnūdfar. 2nd ed. Tehrān: Basīrat.
Tudor, Henry. (2004/1383SH). Mafāhim-e Asāsi dar Oloum-e Siasi: Ostoureh-e Siāsi (Political myth). Tr. by Seyyed Mohammad Dāmādī. Tehrān: Amīr Kabīr.
Vosūqī, Mohammad Bāqer. (2014/1393 SH). “Nām-e qadīm-e kore dar Motūn-e joqrāfiyāyī va tārīxī”. Pažūheš-hā-ye Olūm-e Tārīxī. Year 6. No. 2. Pp.135-150.