اتحاد تقابل‌های دوگانه در سایۀ «تبدّل» و «تساوی» در مثنوی الهی‌نامه عطار

محورهای موضوعی : اسطوره

سبیکه اسفندیار ¹ , محمود حسن آبادی ² , مریم شعبانزاده ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

تاریخ دریافت : 1397/11/30 تاریخ پذیرش : 1397/11/30 تاریخ انتشار : 1397/11/01

کلید واژه: الهی‌نامه, وحدت, تساوی, تقابل‌های دوگانه, تبدّل,

چکیده مقاله :

تقابل‌های دوگانه به عنوان یکی از مؤلفه‌های اساسی در نقد متون معاصر مطرح شده است؛ اما کاربرد آن را می‌توان در آثار کلاسیک زبان فارسی نیز مشاهده کرد. عطار در مثنوی الهی‌نامه معتقد است هیچ معنایی در مسیر طریقت بدون عنصر متقابل‌ به کمال و حقیقت نمی‌رسد؛ به همین دلیل از آغاز تا انجام طریقت، سالک را در دریایی از تقابل‌های دوگانه سرگشته می‌کند و راه رهایی در رساندن همۀ تقابل‌ها به سرمنشأ وحدت را نیروی تبدّل و تساوی می‌داند. بیشتر تقابل‌هایی که عطار به ‌کار می‌گیرد، با تبدّل پیوند می‌خورند تا با تغییر ماهیّتِ عناصر متقابل، با یکدیگر یکی شوند یا از مثبت به منفی و بالعکس بدل یابند. عطار در این گردش تبدّلی، تکاملی را می‌جوید که محتاج ژرف‌نگری و فراتر رفتن از سطح جهان مادّی است. از این‌رو در این مقاله با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی سعی شده است که فارغ از برداشت‌های غربی، در پرتو تقابل‌های دوگانه با رویکرد تبدّل و تساوی، اندیشه‌های وحدانی عطار در جهت اتحاد عناصر تبیین گردد؛ این تحقیق در صدد یافتن واژه‌های متضاد و طبقه‌بندی کمّی تقابل‌های دوگانه نیست، بلکه مفاهیم و عناصری را می‌جوید که در ورای تضاد ظاهری، در مسیر تکامل انسان به سوی وحدت حرکت می‌کنند و سبب تعالی انسان می‌شوند.

چکیده انگلیسی:

Binary oppositions are considered as one of the main components of the critique of modern texts; but they can also be used in the critique of Persian classical texts. In Ilāhī-Nāmeh, Attār Neishapouri suggests that on the path of the Truth, nobody can reach the perfection without binary oppositions. Thus, he faces the sālek (holy traveler) with much binary oppositions from the beginning to the end of suluk (spiritual journey). Attār believes that the only method for converting oppositions to unity is to use the force of "transformation" and "equation". Most of the oppositions employed by Attār are linked to "transformation"; in this way, the opposites change their nature and unite with each other. In this "transformation", he seeks a kind of "transcendence" that needs contemplation and going beyond the corporal world. By using descriptive and analytic method, in the present article, the attempt is made to explain Attār's Divine thoughts based on concepts of "binary oppositions", "transformation" and "equation". This research does not seek to find the opposite terms and to classify the binary oppositions quantitatively, but it attempts to find the concepts that beyond apparent oppositions may conduce to the perfection of man. 

منابع و مأخذ:

احمدی، بابک. 1381. ساختار و تأویل متن. چ6. تهران: مرکز.

برتنس، هانس. 1384. مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.

چندلر، رانیل. 1386. مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.

چهری، طاهره و غلامرضا سالمیان و سهیل یاری گلدرّه. 1392. «تحلیل تقابل‌ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی». پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهرگویا). ش2. صص 158-141.

حسینی، روح‌الله و اسدالله محمدزاده. 1385. «بررسی ساختار تقابل رستم و اسفندیار در شاهنامه براساس نظرۀ تقابل لوی استروس». پژوهش ادبیات معاصر. ش31. صص 64- 43.

حقیقت، سیّدصادق. 1385. روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید.

حیاتی، زهرا. 1388. «بررسی نشانه‌شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی مولانا». فصلنامة نقد ادبی. ش6. ص24- 7.

رضوانیان، قدسیه. 1388. «ﺧﻮﺍﻧﺶ ﮔﻠﺴﺘﺎﻥ ﺳﻌﺪﻱ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺗﻘﺎﺑﻞﻫﺎﻱ ﺩﻭﮔﺎﻧﻪ». ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه تهران). س1. ش2. صص 135-123.

روحانی، مسعود و محمد عنایتی قادیکلایی. 1395. «تقابل‌های دوگانه در غزلیات عطار نیشابوری». دو فصلنامة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. س24. ش81. صص221- 201.

سجودی، فرزان. 1382. نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: قصه.

سیّدحسینی، رضا. 1366. مکتب‌های ادبی. تهران: نشرنگاه.

شریف‌نسب، مریم. 1394. «ﺗﻘﺎﺑﻞ‌ﻫﺎی دوﮔﺎﻧﻪ در داﺳﺘﺎن‌ﻫﺎی ﻋﺎﻣﻪ». دو فصلنامة فرهنگ و ادبیات عامه. س3. ش6. صص20-1.

صفوی، کوروش. 1383. درآمدی بر معنی‌شناسی. چ2. تهران: سورۀ مهر.

عبیدی‌نیا، محمدامیر و علی دلائی‌میلانی. 1388. «بررسی تقابل‌های دوگانه در ساختار حدیقه سنایی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش13. صص42- 25.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1394. الهی‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.

عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی محمدبن علی‌بن الحسن‌بن علی میانجی. بی‌تا. رساله لوایح. تصحیح و تحشیه رحیم فرمنش. تهران: کتابخانه منوچهری.

نبی‌لو، علیرضا. 1392. «بررسی تقابل‌های دوگانه در غزل‌های حافظ». فصلنامة زبان وادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. س21. ش74. صص91-69.

 

English sources

Culler, Jonathan. (2002). Structuralist poetics. London: Routledge.

De Saussure, Ferdinand. (1959). Course in General Linguistics. Tr. by Wade Baskin. New York: Philosophical Library.

Guddon , J.A. (1999). A Dictionary of Literary Terms, 4^th ed. London: Penguin Books.

Jacobson, Roman and Halle, Morris. (1971). Fundamentals of Language. Netherlands: Mouton.

 

References

Ahmadī. Bābak. (1999/1378SH). Sāxtār va ta’vīl-e matn. 6^th ed. Tehrān: Markaz.

 Attār-e Neyšābūrī, Farīd al-dīn Mohammad ebn-e Ebrāhīm. (2015/1394SH) Elāhī-nāme. Ed. by Mohammad Rezā Šafī’ī Kadkanī. Tehrān: Soxan.

Bertens, Johannes Willem. (2005/1384SH). Mabānī-ye nazarīye-ye adabī ( Literatyteory: the basics). Tr. by Mohammad Rezā Abolqāsemī. Tehrān: Māhī.

Čehrī, Tāhere et al. (2012/1392SH). “Tahlīl-e taqābol-hā va tazād-hā-ye vāžegānī dar še’r-e sanāeī”. Pažūheš-hā-ye Adab-e Erfānī “Gohar-e Gūyā”. No. 2. Pp. 141-158.

Chandler, Daniel. (2007/1386SH). Mabānī-ye nešāne-šenāsī (‎Semiotics : the basics). Tr. by Mahdī Pārsā. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Eynolqozzāt Hamedānī, Abolma’ālī Mohammad ebn-e al-hasan ebn-e Alī Miyānjī. (No date). Resāle-ye Lavāyeh. Edition and Explanation by Rahīm Farmaneš. Tehrān: Manūčehrī.

Hayātī, Zahrā. (2009/1388SH). “Barresī-ye nešāne-šenāxtī-ye anāsor-e moteqābel dar tasvīr-pardāzī-ye molānā”. Fasl-nāme-ye Naqd-e Adabī. No. 6. Pp. 7-24.

Hosseinī, Rūhollāh & Asadollāh Mohammad Zāde. (2006/1385SH). “Barresī-ye sāxtār-e taqābol-e rostam va esfandiyār dar šāh-nāme bar asās-e nazarīye-ye taqābol-e levī esteros”. Pažūheš-e Adabiyāt-e  Mo’āser. No. 31. Pp. 43-64.

Hqīqat, Seyyed Sādeq. (2006/1385SH). Raveš-šenāsī-ye oūlūm-e sIyāsī. Qom: Dānešgāh-e Mofīd.

 Nabīlū, Alī Rezā. (2013/1392SH) "Taqābol-hā-ye dogāne dar qazal-hā-ye hāfez-e šīrāzī". Fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī-ye Dānešgāh-e Xārazmī. Year 21. No. 74. p. 70-91.                      

Obeydī Niyā, Mohammad Amīr & Alī Delāeī Mālānī. (2009/1388SH).“Barresī-ye taqābol-hā-ye dogāne dar sāxtār-e hadīqe-ye sanāeī”.  Pažūheš-e Zabān va Adabiyāt-e Fārī. No. 13. Pp. 25-42. 

Rezvānīyān, Qodsīeh (2009/1388SH) "Golestān-e sa'dī bar asās-e nazarīye-ye taqābol-hā-ye dogāne". Adab-e Fārsī (dāneškade-ye adabiyāt va olūm-e ensānī, dānešgāh-e Tehrān). Year 1. No. 2, pp. 123-135.

Rūhānī, Mas’ūd & Mohammad Enāyatī Qādīkolāeī. (2016/1395SH) "Taqābol-hā-ye dogāne dar qazaliyāt-e attār-e Neyšābūrī". Do-fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī-ye Dānešgāh-e Xārazmī. Year 24. No. 81. Pp. 201-221.

Safavī, Kūroš. (2004/1383SH). Darāmadī bar ma’nī-šenāsī. 2^nd ed. Tehrān:  Sūre-ye Mehr.   

Šarīf-Nasab, Maryam. (2015/1394SH). "Taqābol-hā-ye dogāne dar dāstān-hā-ye āmme". Do-fasl-nāme-ye Farhang va Adabiyāt-e Āmme. Year 3. No. 6. Pp. 1-20.

Seyyed Hosseinī, Rezā. (1987/1366SH). Maktab-hā-ye adabī. Tehrān. Negāh.

Sojūdī, Farzān (2003/1382SH). Nešāne-šensī-ye kārbordī. Tehrān: Qesse.