تحلیل بینامتنیت مؤلفه عشق در عبهرالعاشقین و صفات‌العاشقین

محورهای موضوعی : اسطوره

ابراهیم ابراهیم‌تبار ¹ , جمشید نجفی ²

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد بابل
2 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد واحد بابل

تاریخ دریافت : 1397/09/07 تاریخ پذیرش : 1397/09/07 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: عشق, روزبهان بقلی, عبهرالعاشقین, بینامتنیت, صفات‌العاشقین,

چکیده مقاله :

عبهرالعاشقین مجموعـه‌ای از آرا و اندیشه‌های روزبهان بقلی شیرازی دربارة عشق است. به دلیل اهمیّت فراوانی که این رسالة عرفانی در ادبیات فارسی دارد، بر آثار بعد از خود از جملة مثنوی صفات العاشقین اثر هلالی جغتایی تأثیر بسزایی گذاشته است. از آن جایی که این دو اثر از لحاظ موضوع و درون‌مایه اشتراکات زیادی با هم دارند، می‌توان برای درک بیشتر قابلیت‌های‌شان، آن‌ها را بر اساس نظریة بینامتنی ژنت که به سه گونة آشکارا ـ تعمّدی، پنهان ـ تعمدّی و ضمنی تقسیم شده است، مورد مطالعه قرار داد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بسیاری از مضامین مربوط به عشق در عبهرالعاشقین و صفات‌العاشقین چون ازلی بودن، دوسویه بودن عشق، دشواری و موانع راه عشق و ... (از نوع ضمنی ژنتی) تکرار شده است. البته این رابطة بینامتنیت به گونه‌ای نیست که صفات‌العاشقین را به عنوان یک اثر تقلیدی صِرف و بدون خلاقیّت نشان دهد. این مقاله در صدد است تا مضامین مشابه و مشترک مؤلفة عشق را در این آثار با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار دهد.

چکیده انگلیسی:

Abhar al-āšqīn is a collection of Rūzbahān Baqalī Šīrāzī’s thoughts about love. Because of the great importance of this mystical treatise in Persian literature, it has had great influence on its later works including masnavi of Sefat al- āšqīn, composed by Helali Joghtaei. Since these two books have a lot of similarities in content and subject matter, they can be studied based on Genette's Intertextuality theory that suggests three types of "explicitly deliberate", "hidden-deliberate," and "implicit" links between texts. The findings of the present research show that many themes related to love, such as eternality and the mutuality of love and its obstacles are presented in both books. The intertextuality relationship between them shows that Sefat al- āšqīn is not a mere imitation of Abhar al- āšqīn without any creativity. By using descriptive-analytic method, the present article tries to show the common themes about love in both books.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آلن، گراهام. 1380. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدان‌جو. تهران: مرکز.

احمدی، بابک. 1386. ساختار و تأویل متن. چ9. تهران: مرکز.

اسفندیار، محمودرضا و فاطمه سلیمانی. 1389. «مفهوم عشق از دیدگاه روزبهان». پژوهشنامه ادیان. س4. ش7. 46-32.

اسماعیل‌پور، ولی‌الله. 1390. «مفهوم عشق و مقایسة آن در دستگاه فکری احمد غزالی و عین‌القضات همدانی با تأکید بر سوانح‌العشاق، تمهیدات، نامه‌ها و لوایح». فصلنامة زبان و ادبیات فارسی. دانشکده زبان‌های خارجی سنندج. ش9. صص 45-25.

اسماعیلی، اصغر. 1394. «تأثیر اسرارنامه عطار بر گلشن راز شبستری بر اساس نظریه بینامتنیت». مجلة مطالعات عرفانی کاشان. ش21. صص34-5.

انوری، اوحدالدین. 1364. دیوان. به کوشش محمدتقی مدرس رضوی. ج1. چ3. تهران: علمی و فرهنگی.

ایرانمنش، مریم و دیگران. 1394. «زندگی وآثار بدرالدین هلالی». نشریة ادب و زبان دانشگاه شهید باهنر کرمان. س18. ش37. صص 47-30.

باختین، میخائیل. 1387. تخیل مکالمه‌ای. ترجمة رؤیا پورآذر. تهران: نی.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1366. عبهرالعاشقین. به کوشش هانری کربن و محمد معین. تهران: منوچهری.

ـــــــــــــــــــ . 1388. عرائس‌البیان فی حقایق القرآن. ترجمۀ علی بابایی. تهران: مولی.

ـــــــــــــــــــ . 1383. شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن. تهران: طهوری.

پازوکی، شهرام. 1378. «تصوف عاشقانه روزبهان بقلی». مجموعه مقالات عرفان ایران. 2ج. به کوشش مصطفی آزمایش. تهران: حقیقت.

تاکشیتا، ماساتاکا. 1378. «تداوم و تحول تصوف عاشقانه شیراز مقایسۀ عطف‌الالف با عبهرالعاشقین روزبهان بقلی شیرازی». نشریه معارف. دورة16. ش1. صص31-4.

حافظ، خواجه شمس‌الدین. 1389. دیوان. شرح کاظم برگ نیسی. تهران: فکر روز.

خلیلی‌ جهان‌تیغ، مریم. 1386. «خلاقیت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدر آبادی». مجلة زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان. دوره5. ش9. صص14-5.

رضایی ‌دشت‌ارژنه، محمود. 1388. «نقد و تحلیل قصه‌ای از مرزبان‌نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت». مجلة نقد ادبی. س1. ش4. صص51-31.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1385. جست‌وجو در تصوفّ ایران. چ ۵. تهران: امیرکبیر.

زمانی، کریم. 1386. میناگر عشق. چ ۹. تهران: نی.

ستاری، جلال. 1366. حالات عشق مجنون. تهران: توس.

سجادی، سید جعفر. 1378.فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.

شیمل، آنه ماری. 1384. ابعاد عرفانی اسلام. ترجمة عبدالرحیم گواهی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.

صباغی، علی. 1391. «بررسی تطبیقی محورهای سه‌گانه بینامتنیت ژنت و بخش‌هایی از نظریه بلاغت اسلامی». مجلة پژوهش‌های ادبی. س9. ش38. صص71-59.

عین‌القضات همدانی، عبدالله. 1373. تمهیدات. تصحیح عفیف عسیران. تهران: منوچهری.

غزالی، احمد. 1370. سوانح. به کوشش احمد مجاهد. تهران: نشردانشگاه تهران.

فولادی، علیرضا. 1383. زبان عرفان. چ۳. تهران: سخن.

مختاری، مسروره و دیگران. 1393. «رابطة بینامتنیت بین عبهرالعاشقین و سوانح‌العشاق». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س10. ش36. صص316-285.

مکاریک، ایرناریما. 1385. دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1363. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولدنیکلسن. تهران: امیرکبیر.

ـــــــــــــــــــــــ . 1365. کلیات شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. ج3. تهران: امیرکبیر.

نامورمطلق، بهمن. 1386. «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها». مجلة پژوهشگاه علوم انسانی. ش56. صص98-83.

هلالی جغتایی، بدرالدین. 1337. دیوان. به تصحیح و مقدمه سعید نفیسی. تهران: سنایی.

References

Holy Qor’ān.

Ahmadī. Bābak. (2007/1386SH). Sāxtār va ta’vīl-e matn. 9^th ed. Tehrān: Markaz.

Allen, Graham. (2000/1380SH). Beynāmatnīyat (Intertextuality). Tr. by Payām yazdānjū. Tehrān: Markaz.

Anvarī, Ohad al-dīn. (1984/1364SH). Dīvān. With the effort of Mohammad Taqī Modarres Razavī. 3^rd ed. Vol. 1. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Bakhtin. Mikhail. (2007/1387SH). Taxayol-e mokāleme’ī (the dialogic imagination). Tr. by Royā Pūr āzar. Tehrān: Ney.

Baqlī Šīrāzī, Rūzbehān. (2009/1388SH). Arāyes al-bayān fī haqāyeq al-qor’ān. Tr. by  Alī Bābāeī. Tehrān: Molā.

___________________. (1986/1366SH). Abhar al-’āšeqīn. Ed. by Henry Corbin & Mohammad Mo’īn. Tehrān: Manūčehrī.

___________________. (2003/1383SH). Šarh-e šathiyāt. Ed. by by Henry Corbin. Tehrān: Tahūrī.

Esfandiyār. Mahmūd Rezā & Fāteme Soleymānī. (2009/1389SH). “Mafhūm-e ešq az dīdgāh-e rūzbehān”. Pažūheš-nāme-ye Adiyān. Year 4. No. 7. Spring & summer. Pp. 46-32

Esmā’īlpūr, Valīollāh. (2010/1390SH). “Mafhūm-e ešq va moqāyese-ye ān dar dastgāh-e fekrī-ye ahmad qazālī va eynolqozāt hamedānī bā ta’kīd bar savānehol ošāq, tamhīdāt, name-hā va lavāyeh”. Fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. Foreign language faculty of Sanandaj. No. 9. Pp. 45-25

Esmā’īlī, Asqar. (2014/1394SH). “Ta’sīr-e asrār-nāme-ye attār bar golšan-e rāz-e šabestarī bar asās-e nazarīye-ye beynāmatnīyat”. Motāle’āt-e Erfānī Kāšān. No. 21. Pp. 5-34.

Eynolqozzāt hamedānī, Abdollāh. (1994/1373SH). Tamhīdāt. ed. by afīf oseyrān. tehrān. Manūčehrī.

Fūlādī, Alī Rezā. (2003/1383SH). Zabān-e erfān. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.

Qazzālī, Ahmad. (1990/1370SH). Savāneh. Ed. by Ahmad Mojāhed. Tehrān: Tehran university publication.

Hāfez, Šams-od-dīn (2009/1389SH). Dīvān. Explanation by Kāzem Barg nīsī. Tehrān: Fekr-e Rūz.

Helālī joqtāeī, Badr al-dīn. (1958/1337SH). Dīvan. Ed. by Sa’īd Nafīsī. Tehrān: Sanā’ī.

Īrānmaneš. Maryam et al. (2015/1394SH). “Zendegī va āsār-e badr al-dīn helālī”. Nšrīye-ye Adab va Zabān Dānešgāh-e Šahīd Bāhonar-e Kermān. Year 18. No. 37. Pp.30-47

Makaryk, Irena Rima. (2005/1385SH). Dāneš-nāme-ye nazarīye-hā-ye adabī-ye mo’āser (Encyclopedia of contemporary literary theory). Tr. by Mehrān Mohājer & Mohammad Nabavī. Tehrān: Āgāh.

Moxtārī, Masrūre et al. (2014/1393SH). “Rābete-ye beynāmatnīyat beyn-e abhar al-’āšeqīn va savāneh al-oššāq”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. No.36. P.p. 285-316.

Mowlavī, Jalāl al-dīn Mohammad. (1983/1363SH). Masnavī Ed. by R. Nicolson: Tehrān: Amīrkabīr.       

_____________________________. (1985/1365 SH). Koliyāt-e šams. Ed. by Badī’ al-zamān Forūzānfar. Vol. 3. Tehrān: Amīrkabīr.

Nāmvar Motlaq, Bahman. (2006/1386SH). “Tarāmatnīyat motāle’e-ye ravābet-e yek matn bā dīgar matn-hā”. Majale-ye Pažūhešgāh-e Olūm-e Ensānī. No. 56. P.p 83-98.

Pāzokī. Šahrām. (199/1378SH). “Tasavof-e āšeqāne-ye rūzbahān baqlī”. Majmū’e Maqālāt-e Erfān-e Īrān. Tr. by Mostafā Āzmāyeš. Tehrān: Haqīqat.

Rezāeī dašt aržane, Mahmūd. (2007/1387SH). “Naqad va tahlīl-e qesseī az marzbān-nāme bar asās-e rūykard-e beynāmatnīyat”. Majalle-ye naqd-e adabī. Year 1. No.4. P.p. 31-51.

Sabbāqī, Alī. (2011/1391SH). “Barrasī-ye tatbīqī-ye mehvar-hā-ye se-gāne-ye beynāmatnīyat-e genette va baxš-hā-eī az nazarīye-ye balāqat-e eslāmī”. Pažūheš-hā-ye Adabī. No. 38. P.p. 59-71.

Sajjādī, Seyyed Ja’far. (1998/1378SH). Farhang-e estelāhāt va ta’bīrāt-e erfānī. Tehrān: Tahūrī.

Sattārī, Jalāl. (1986/1366SH). Hālāt-e ešq-e majnūn.Tehrān: Tūs.

Shimmel, Anne Mari. (2005 /1384 SH ). Ab’ād-e erfānī-ye eslām (The Mystical Dimensions of Islam). Tr. by Abdol Rahīm Govāhī. Tehrān: Našr-e Farhang-e Eslāmī.

Takashita, Masataka (1999/1379SH), "Tadāvom va tahavvol-e tasavvof-e āšeqāne-e šīrāz Moqāse-ye atf al-elf bā abhar alāšeqīn-e rūzbehān Baqlī šīrāzī". Ma'āref. Volume 16. No. 1. P.p 31-49.

Xalīlī Jahān tīq. Maryam .(2006/1386SH). “Xallāqīyat-e beynāmatnī dar dīvān-e hāfez va valā-ye heydar ābādī”. Majale-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī-ye Dānešgāh-e Sīstān va Balūčestān . Year 5. No. 9. P.p.  5-14.

Zamānī, Karīm. (2011/1386SH). Mīnāgar-e ešq. 9^th ed. Tehrān: Ney.

Zarrīnkūb, Abdol Hossein. (2006 /1385SH). Jost-o-jū dar tassavof-e īrān. 5^th ed. Tehrān: Amīrkabīr.