بررسی شاخصه های تجربۀ اوج عرفانی در غزل های بیدل دهلوی بر اساس نظریّۀ خودشکوفایی آبراهام مزلو

محورهای موضوعی : اسطوره

رضا جلیلی ¹ (دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور)
نسرین فقیه ملک مرزبان ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء)

تاریخ دریافت : 1397/11/13 تاریخ پذیرش : 1398/07/15 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: بیدل دهلوی, شعر عرفانی, مزلو, خودشکوفایی, تجربه‌های اوج,

چکیده مقاله :

با استفاده از نقد روان‌شناسی که برای تحلیل متون ادبی به کار گرفته می‌شود، کنکاشی در لایه‌های زیرین شخصیّت صاحب اثر و متن آفریده‌شده از سوی او، صورت می‌گیرد. انسان‌گرایی یکی از مکاتب روان‌شناسی است که در آن به جنبه‌های مثبت انسانی توجه شده است. آبراهام مزلو به عنوان چهرۀ اصلی این مکتب، با ارائۀ نظریّۀ خودشکوفایی به توصیف انسان سالم و بالنده پرداخته است. تجربۀ اوج یکی از معیارهای اصلی نظریّۀ مذکور است که مبانی آن شباهت‌های زیادی به آراء شاعران عارف مسلک مسلمان از جمله بیدل دهلوی در باب فنا، وصال، وحدت و اتّحاد دارد. دیوان بیدل سرشار از توصیف تجربیّات عاشقانه‌ای است که سالک کمال‌جو با آن روبه‌رو شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، نمودهای تجربۀ اوج را در غزل‌های بیدل با رویکرد به یافته‌های مزلو کاویده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مواردی مانند گشوده‌شدن افق نامحدود در برابر دیدگان، احساس شدید وجد و حیرتی فرامکانی و فرازمانی، احساس یکپارچگی و بی‌خویشتنی و گرایش به شعر، عرفان و مذهب در آزمودنی‌های مزلو و تجربه‌های بیان‌شده از سوی بیدل مشابه است.

چکیده انگلیسی:

By using psychological criticism in analyzing literary texts, critics try to explore the underlying layers of the personality of the author and his/her text. Humanistic psychology, as one of the schools of psychology, emphasizes on the positive side of humanity. Abraham Maslow, as the main figure of the school, describes the healthy and growing people by presenting the theory of self-actualization. The peak experience is one of the main criteria of the theory, whose foundations are very similar to the views of the mystic Muslim poets, including Bidel Dehlavi, on annihilation, union and unity. Divan Bidel is full of descriptions of the romantic experiences that the sālek (the holy traveler) and the seeker of perfection encounters. By using descriptive-analytical method and based on Maslow's findings, the present article attempts to explore the representations of the peak experience in the gazals of Bidel. The results show that there are some similarities between the experiences of Maslow and Bidel like openness of horizon, timeless and unlimited feeling of ecstasy and astonishment, feeling of unconsciousness, tendency to poetry, religion and mysticism.   

منابع و مأخذ:

احمد، ظهورالدّین. 1374. نقد شعر فارسی در پاکستان و هند. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

ال. پتری، هربرت. 1382. «آبراهام مَزلو و خودشکوفایی». ترجمۀ جمشید مطهّری طشی. مجلّۀ معرفت. ش69. صص 100-94.

بیدل دهلوی، عبدالقادربن عبدالخالق. 1380. دیوان. به تصحیح اکبر بهداروند. تهران: پیک.

پژمان، عارف. 1356. «بیدل؛ شاعر فطرت و حیرت»، بخش1. مجلّۀ گوهر. ش57. صص 712-707.

جوانی، حجّت‌الله و خادمی، سمیّه. 1393. «منشأ آفرینش و جایگاه انسان در شعر بیدل دهلوی». فصلنامۀ مطالعات شبه‌ قارّۀ دانشگاه سیستان و بلوچستان. س6. ش18. صص 28-7.

جورارد، سیدنی.ام و لاندسمن، تد. 1387. شخصیّت سالم از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا. ترجمۀ فرهاد منصف. اصفهان: جهاد دانشگاهی.

حسینی، حسن. 1368. بیدل، سپهری و سبک هندی. چ2. تهران: سروش.

داداش‌رستمی ثالث، محمود. 1384. «بیدل در آیینۀ تاریخ (تصوّف و عرفان از نگاه بیدل)». مجلّۀ عرفان اسلامی. س2. ش6. صص 98-83.

دارابی، جعفر. 1388. نظریّه‌های روان‌شناسی شخصیّت (رویکرد مقایسه‌ای). تهران: آییژ.

روحانی، مسعود و سیاوش حق‌جو و علی‌اکبر شوبکلایی. 1394. «بررسی وحدت وجود در رباعیّات بیدل دهلوی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س11. ش38. صص163-127.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1361. نقد ادبی. ج2. چ3. تهران: امیرکبیر.

سیاسی، علی‌اکبر. 1389. نظریّه‌های شخصیّت یا مکاتب روان‌شناسی. چ13. تهران: دانشگاه تهران.

سیف، علی‌اکبر. 1390. روان‌شناسی پرورشی نوین: روان‌شناسی یادگیری و آموزش. تهران: دوران.

شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. 1370. روان‌شناسی عمومی. ج1. چ4. تهران: توس.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. 1371. شاعر آیینه‌ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل). چ3. تهران: آگاه.

ـــــــــــــــــــــــــ . 1376. شاعری در هجوم منتقدان. چاپ اوّل. تهران: آگه.

شمیسا، سیروس. 1379. سبک‌شناسی شعر. چ6. تهران: فردوس.

شولتس، دوان. 1383. نظریّه‌های شخصیّت. ترجمۀ یوسف کریمی و همکاران. چ4. تهران: ارسباران.

صفا، ذبیح‌الله. 1384. تاریخ ادبیّات ایران. ج4. چ4. تهران: فردوس.

ضیایی، عبدالحمید. 1387-1386. «بررسی اندیشه‌های فلسفی در شعر بیدل دهلوی»، مجلّۀ قند پارسی ش 39و40، صص 218-201.

فتوحی رودمعجنی، محمود. 1393. بلاغت تصویر. چ3. تهران: سخن.

کاظمی، محمّدکاظم. 1387. کلید درِ باز؛ رهیافت‌هایی در شعر بیدل. تهران: سورۀ مهر.

کریمی، یوسف. 1389. روان‌شناسی شخصیّت. چ15. تهران: ویرایش.

گورین، ویلفرد و همکاران. 1370. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا میهن‌خواه. تهران: اطّلاعات.

لاندین، رابرت ویلیام. 1383. نظریّه‌ها و نظام‌های روان‌شناسی. ترجمۀ یحیی سیّدمحمّدی. تهران: توس.

مزلو، آبراهام. اچ. 1367. روان‌شناسی شخصیّت سالم. ترجمۀ شیوه رویگران. تهران: هدف.

ــــــــــــــــ . 1372. انگیزش و شخصیّت. ترجمۀ احمد رضوانی. چ3. تهران: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــ . 1386. زندگی در اینجا و اکنون؛ هنر زندگی متعالی. ترجمۀ مهین میلانی. چ2. تهران: فراروان.

موسوی سیرجانی، سهیلا. 1387. «زهد پارسا». فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س 4. ش12. صص 113-99.

نبی، هادی. 1376. عبدالقادر بیدل دهلوی (زندگی، نقد و بررسی و گزیدۀ آثار). ترجمۀ دکتر توفیق سبحانی. تهران: قطره.

ولک، رنه و وارن، آوستن. 1382. نظریّۀ ادبیّات. ترجمۀ ضیا موحد و پرویز مهاجر. چ2. تهران: علمی و فرهنگی.

هاشمی، جمال. 1378. سعدی و روان‌شناسی نوین. تهران: شرکت سهامی انتشار.

 

English sources

Francis, Nedra H & Kritsonis, William A. (2006). »A Brief Analysis of Abraham Maslow's Original Writing of Self-Actualizing People: A Study of Psychological Health«, Doctoral Forum; National Journal Of Publishing And Mentoring Doctoral Student research, Vol 3. No. 1, p.p 1-7.

Pardee, Ronald L. (1990). »Motivation Theories of Maslow, Herzberg, McGregor & McClelland. A Literature Review of Selected Theories Dealing with Job Satisfaction and Motivation«, to the educational resources information center (ERIC), p.p 1-24.

 

 

 

Ahmad, Zohūroddīn. (1995/1374SH). Naqd-e še’r-e fārsī dar pākestān va hend. Eslam Abād: Markaz-e Tahqīqāt-e Fārsī-ye Irān va Pākestān.

Bīdel Dehlavī, Abdolqāder ebn-e Abdolxāleq. (2001/1380SH). Dīvān. Ed. by Akbar Behdārvand. Tehrān: Peyk.

Dādāš Rostamī Sāles, Mahmūd. (2005/1384SH). “Bīdel dar āyīne-ye tārīx (tasavvof va erfān az negāh-e bīdel)”. Majalle-ye Erfān-e Eslāmī. Year 2. No. 6. Pp. 83-98.

Dārābī, Ja’far. (2009/1388SH). Nazarīye-hā-ye ravān-šenāsī-ye šaxsīyat (rūykard-e moqāyese-yī). Tehrān: Āyīž.

Fotūhī Rūdmo’jenī, Mahmūd. (2014/1393SH). Balāqat-e tasvīr. 3^rd ed. Tehrān: Soxan.

Guerin, Wilfred L. and et. al. (1991/1370SH). Rāhnamā-ye rūykard-hā-ye naqd-e adabī(A handbook of critical approaches to literature).  Tr. by Zahrā Mīhanxāh. Tehrān: Ettelā’āt.

Hāšemī, Jamāl. (1999/1378SH). Sa’dī va ravān-šenasī-ye novīn. Tehrān: Šerkat-e Sahāmī-ye Entešār.

Hakīm Āzar, Mohammad. (2007/1386SH). “Bīdel-e dehlavī va ostūre-hā-ye īrānī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 3. No. 7. Pp. 13-24.

Hosseinī, Hasan. (1989/1368SH). Bīdel, sepehrī va sabk-e hendī. 2^nd ed. Tehrān: Sorūš.

Javānī, Hojjatollāh and Somayye Xādemī. (2014/1393SH). “Manša’-e āfarīneš va jāygāh-e ensān dar še’r-e bīdel-e dehlavī”. Faslnāme-ye Motāle’āt-e Šebh-e Qārre. Sīstān va Balūčestān University. Year 6. No. 18. Pp. 7-28.

Jourard, Sidney M. and Ted Landsman, (2008/1387SH). Šaxsīyat-e sālem az didgāh-e ravān-šenāsī-ye ensān-garā (Healthy personality; an approach from the viewpoint of humanistic psychology). Tr. by Farhād Monsef. Esfahān: Jahād dānešgāhī.

Kāzemī, Mohammad Kāzem. (2008/1387SH). Kelīd-e dar-e bāz; rah-yāft-hā-yī dar še’r-e bidel. Tehrān: Sūre-ye Mehr.

Karīmī, Yūsef. (2010/1389SH). Ravān-šenāsī-ye šaxsīyat. 15^th ed. Tehrān: Vīrāyeš.

L. Petri, Herbert. (2003/1382SH). “Abraham Maslow va xod-šekūfāyī”. Tr. by Jamšīd Motahharī Tašī. Majalle-ye Ma’refat. No. 69. Pp. 94-100.

Lundin, Robert William. (2004/1383SH). Nazarīyye-hā va nezām-hā-ye ravān-šenāsī (Theories and systems of psychology). Tr. by Yahyā Seyyedmohammadī. Tehrān: Tūs.

Moslow, Abraham H.  (1988/1367SH). Ravān-šenāsī-ye šaxsīyat-e sālem. Tr. by Šīvā Rūygarīyān. Tehrān: Hadaf.

_______________.  (1993/1372SH). Angīzeš va šaxsīyat (Motivation and personality). Tr. by Ahmad Rezvānī. 3^rd ed. Mašhad: Āstān-e Qods-e Razavī.

_______________. (2007/1386SH). Zendegī dar īnjā va aknūn; honar-e zendegī-ye mota’ālī (The farther reaches of human nature). Tr. by Mahīn Mīlānī. 2^nd ed. Tehrān: Farāravān.

Mūsavī Sīrjānī, Soheylā. (2008/1387SH). “Zohd-e pārsā”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 4. No. 12. Pp. 99-113.

Nabī, Hādī. (1997/1376SH). Abdilqāder bīdel-e dehlavī (zendegī, naqd va barresī va gozīde-ye āsār). Tr. by Towfīq Sobhānī. Tehrān: Qatre.

Pežmān, Āref. (1977/1356SH). “Bīdel; šā’er-e fetrat va hetrat”. Majalle-ye Gowhar. No. 57. Pp. 707-712.

Rowhānī, Ms’ūd and Sīyāvaš Haqjū and Alī Akbar Šūbkolāyī. (2015/1394SH). “Barresī-ye vahdat-e vojūd dar robā’īyāt-e bīdel-e dehlavī”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehrān Branch. Year 11.No. 38. Pp. 127-136.

Safā, Zabīhollāh. (2005/1384SH). Tārīx-e adabīyāt-e īrān. 4^th Vol. 4^th ed. Tehrān: Ferdows.

Schultz, Duane.  (2004/1383SH). Nazarīyye-hā-ye šaxsīyat (Theories of personality).Tr by Yūsef Karīmī and et al. 4^th ed. Tehrān: Arasbārān.

Seyf, Alī Akbar. (2011/1390SH). Ravān-šenāsī-ye parvarešī-ye novīn: ravān-šenāsī-ye yādgīrī va āmūzeš. Tehrān: Dowrān.

Sīyāsī, Alī Akbar. (2010/1389SH). Nazarīyye-hā-ye šaxsīyat yā makāteb-e ravān-šenāsī. 13^th ed. Tehrān: Tehrān University.

Šafī’ī Kadkanī, Mohammad Rezā. (1992/1371SH). Šā’re-e āyīne-hā (barresī-ye sabk-e hendī va še’r-e bīdel). 3^rd ed. Tehrān: Āgāh.

__________________________. (1997/1376SH). Šā’erī dar hojūm-e montaqedān. 1^st ed. Tehrān: Āgah.

Šamīsā, Sīrūs. (2000.1379SH). Sabk-šenāsī-ye še’r. 6^th ed. Tehrān: Ferdows.

Šo’ārīnežād, Alī Akbar. (1991/1370SH). Ravān-šenāsī-ye omūmī. 1^st Vol. 4^th ed. Tehrān: Tūs.

Wellek, Rene and Austin Warren. (2003/1382SH). Nazarīyye-ye adabīyāt (Theory of literature(. Tr. by Zīyā Movahhed and Parvīz Mohājer. 2^nd ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1982/1361SH). Naqd-e adabī. 2 Vol. 3^rd ed. Tehrān: Amīrkabīr.

Zīyāyī, Abdolhamīd. (2007-2008/1386-1387SH). “Barresī-ye andīše-hā-ye falsafī dar še’r-e bidel-e dehlavī”, Majalle-ye Qand-e Pārsī. No. 39 & 40. Pp. 201-218.

Zohūroddīn, Ahmad. (1995/1374SH). Naqd-e še’r-e fārsī dar pākestān va hend. Eslam Abād: Markaz-e Tahqīqāt-e Fārsī-ye Irān va Pākestān.