گونه‌شناسی منشاء مرگ در اساطیر جهان
محورهای موضوعی : اسطورهسید سعید رضا منتظری 1 , حسین صابری ورزنه 2
1 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه تهران
2 - استادیار ادیان و عرفان دانشگاه تهران
کلید واژه: اسطوره, خدا, انسان, مرگ, گونه‌شناسی,
چکیده مقاله :
اسطوره‌ها که به نحوی حکایتِ ورود عناصر مینوی (خیر یا شرّ) به ساحت انسانی هستند، مضامین متفاوتی را به تصویر می‌کشند و سخنان بسیاری را می‌توان از آن‌ها استنباط کرد. در این میان، اسطوره‌هایی وجود دارد که به منشاء اموری همچون منشاء جهان، منشاء انسان، منشاء داروها، منشاء گیاهان و منشاء حیوانات و... می‌پردازند، مرگ نیز بخشی از این سنخ را به خود اختصاص می‌دهد. اسطوره‌های منشاء مرگ دارای انواع گوناگون و لایه‌های متفاوتی هستند و در میان فرهنگ‌های مختلف می‌توان نشانه‌هایی از آن‌ها را یافت. از این جهت، تحقیق در گونه‌شناسی چنین اسطوره‌هایی می‌تواند راه را برای تحلیل دقیق‌تر اسطوره‌های ملل هموارتر سازد و هدف از این تحقیق نیز رسیدن به گونه‌شناسی اسطوره‌های منشاء مرگ در اساطیر اقوام و ملل مختلف است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی تطبیقی نشان دهندة آن است که این اسطوره‌ها به دو نوع انسان‌مدار (انسان آگاهانه یا ناآگاهانه موجب ورود مرگ به زندگی می‌شود) و غیرانسان‌مدار (موجودی غیرانسانی موجب چنین رخدادی می‌گردد) تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو گونه نیز دارای تقسیمات متفاوتی هستند.
The myths speak about the entrance of mythical elements (good or evil) to the realm of human beings; they depict different themes and there is much to be gained from them. There are myths about the origin of the world, man, drugs, plants, animals, and so on. Also, some myths deal with the issue of death. The myths associated with the origin of death have different types and layers and traces of it can be found across cultures. The study of their typology can pave the way for a more sophisticated analysis of the myths of the nations. The aim of the present article is to identify the typology of the myths associated with the origin of death in the mythologies of different nations. By using descriptive-analytical method and based on comparative approach, in the present research the myths associated with the origin of death are divided into two kinds of human-centered and non-human-centered. In human-centered myths, man brings consciously or unconsciously death into his/her life; but in non-human-centered one, an inhuman creature has a central role. Each of these two kinds have different divisions.
قرآن کریم.
عهد جدید. 1397. ترجمة پیروز سیّار. تهران: نی.
عهد عتیق. 1393. ترجمة پیروز سیّار. تهران: هرمس.
الیاده، میرچا. 1390. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.
امامی، خدیجه و دیگران. 1394. مرگ و زندگی از منظر زبان، اسطوره و تاریخ. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی.
بزرگ بیگدلی، سعید و زهرا فتحی. 1396. «بررسی و تحلیل مرگ و زندگی انسان نخستین، حیوان (گاو) و گیاه در اساطیر ایران از منظر نمادگرایی با تکیه بر شاهنامة فردوسی». مجلۀ متن‌شناسی ادب فارسی. دورۀ 9. ش2. صص 37-48.
بورلند، کاتی آرتور. 1387. اسطوره‌های حیات و مرگ، ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: نشر علم.
بهار، مهرداد. 1381. پژوهشی در اساطیر ایران. چ4. تهران: نشر آگه.
جعفری، اسدالله و یحیی طالبیان. 1388.«ساخت روایی مرگ و رستاخیز در آینه اساطیر». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی. ش1. پیاپی 9. صص 32-11.
جعفری دهقی، محمود و مهتاب صالح. 1394. «مرگ و سرنوشت روان در باور ساکنان بین‌النهرین باستان». پژوهشنامه ادیان. دورۀ 9. ش1. صص 55-25.
حسین آبادی، زهرا. 1394. «بررسی اسطوره‌های مرگ در بینش هندی». فصلنامۀ مطالعات شبه قاره. دورۀ 7. ش23. صص 42-25.
حیدری، مریم. 1395. «نحلیل روان‌کاوانه از مرگ انسان کیهانی در اساطیر». فصلنامة پژوهش‌های ادبی و بلاغی. دورۀ 5. ش1. صص 64-55.
رضایی، مهدی. 1383. آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.
زمردی، حمیرا. 1382. «اسطورۀ حیات جاوید، مردن پیش از مرگ و نوزایی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش167 و 166. صص 108-89.
کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایران. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
مبیتی، جان اس. 1383. ادیان و فلسفۀ آفریقایی. ترجمۀ مرضیه شنکایی. چاپ اول. تهران: نشر ادیان.
مک‌کال، هنریتا. 1375. اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. چ2. تهران: نشر مرکز.
ناس، جان بی. 1380. تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. چ11. تهران: علمی و فرهنگی.
ناصرمقدسی، عبدالرضا. 1394. رستاخیز اسطوره. تهران: نشر فرهامه.
هینلز، جان. 1371. شناخت اساطیر ایران. ترجمة احمد تفضلی و ژاله آموزگار. تهران: چشمه.
English Souces
Boas, Frantz (1918): “Origin of Death: Notes and Queries”, Journal of American Folk-Lore, No 30, Pp. 486-491.
Codrington, R. H (1891): The Melanesians: Studies in Their Anthropology and Folk-Lore, Oxford:Clarendon Press.
Coleman, J.A (2007): The Dictionary of Mythology, Arcturus.
Cooper, Jerrold (1992): “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”, in Death and Afterlife: perspectives of World Religions, edited by Obayashi, Hiroshi, London, pp 19-34.
Curtin, Jeremiah (2002): Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO.
Dixon, Roland (1916): Oceanic Mythology, Bost on:Marshal Jones.
Ebersole, Gary (2005): “Death”, in Encyclopedia of Religion, vol 4,edited by Lindsay Jones, 2nd edition, pp. 2235-2245.
Hartland, E. S (1908): “Death and Disposal of the Dead”, in Encyclopedia of Religion and Ethics, vol 4, edited by James Hastings, pp. 411-444.
Lacocque, Andre (2005): “Sin and Guilt”, in Encyclopedia of Religion, vol 12,edited by Lindsay Jones, 2nd edition, pp. 8402-8407.
Lang, Andrew (1897): Modern Mythology, London: Longman.
Leeming, David (2005): World Mythology, Oxford: Oxford University Press.
Leeming, David (2010): Creation Myths of the World, vol 2, ABC-CLIO.
Long, J.Bruce (2005): “Underworld”, Encyclopedia of Religion, 1st edition,Edited By Lindsay Jones, vol 14, pp 9451-9458.
Lynch, P. A (2010): African Mythology A to Z, 2nd edition, Chelsea House.
Mbari Hinga, Teresia (2005): “Afterlife: African Concepts”, Encyclopedia of Religion, 2nd edition, Edited by Lindsay Jones, Vol 1, pp 139-144.
Middleton, John (1960): Lugbara Religion: Ritual and Authority among an East African People, Oxford: LIT Verlag Mnster.
Partin, Harry (1987): “Paradise”, in Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, Vol 11, pp 184-189.
Pritchard, Evans (1956): Nuer Religion, Clarendon, Oxford.
Radin, Paul (1927): Primitive Man as Philosopher, New York and London.
Van Baaren. Th. P (1987): “DEATH”, in Encyclopedia of Religion, Edited by Mircea Eliade, Vol.4, pp 251 – 259.
_||_English Souces
Boas, Frantz (1918): “Origin of Death: Notes and Queries”, Journal of American Folk-Lore, No 30, Pp. 486-491.
Codrington, R. H (1891): The Melanesians: Studies in Their Anthropology and Folk-Lore, Oxford:Clarendon Press.
Coleman, J.A (2007): The Dictionary of Mythology, Arcturus.
Cooper, Jerrold (1992): “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”, in Death and Afterlife: perspectives of World Religions, edited by Obayashi, Hiroshi, London, pp 19-34.
Curtin, Jeremiah (2002): Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO.
Dixon, Roland (1916): Oceanic Mythology, Bost on:Marshal Jones.
Ebersole, Gary (2005): “Death”, in Encyclopedia of Religion, vol 4,edited by Lindsay Jones, 2nd edition, pp. 2235-2245.
Hartland, E. S (1908): “Death and Disposal of the Dead”, in Encyclopedia of Religion and Ethics, vol 4, edited by James Hastings, pp. 411-444.
Lacocque, Andre (2005): “Sin and Guilt”, in Encyclopedia of Religion, vol 12,edited by Lindsay Jones, 2nd edition, pp. 8402-8407.
Lang, Andrew (1897): Modern Mythology, London: Longman.
Leeming, David (2005): World Mythology, Oxford: Oxford University Press.
Leeming, David (2010): Creation Myths of the World, vol 2, ABC-CLIO.
Long, J.Bruce (2005): “Underworld”, Encyclopedia of Religion, 1st edition,Edited By Lindsay Jones, vol 14, pp 9451-9458.
Lynch, P. A (2010): African Mythology A to Z, 2nd edition, Chelsea House.
Mbari Hinga, Teresia (2005): “Afterlife: African Concepts”, Encyclopedia of Religion, 2nd edition, Edited by Lindsay Jones, Vol 1, pp 139-144.
Middleton, John (1960): Lugbara Religion: Ritual and Authority among an East African People, Oxford: LIT Verlag Mnster.
Partin, Harry (1987): “Paradise”, in Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, Vol 11, pp 184-189.
Pritchard, Evans (1956): Nuer Religion, Clarendon, Oxford.
Radin, Paul (1927): Primitive Man as Philosopher, New York and London.
Van Baaren. Th. P (1987): “DEATH”, in Encyclopedia of Religion, Edited by Mircea Eliade, Vol.4, pp 251 – 259.
References
Holy Qurān.
Ahd-e Atīq. (2014/1393SH). Tr. by Pīrūz sayyār. Tehrān: Hermes.
Ahd-e Jadīd. (2018/1397SH). Tr. by Pīrūz sayyār. Tehrān: ney.
Bahār, Mehrdād. (2002/1381SH). Pažūheŝī Dar asātīr-e īrān. 4th ed. Tehrān: Āgah.
Bozorg Bīgdelī, Sa’īd and Zahrā Fathī. (2017/1396SH). “Barresī va tahlīl-e marg va zendegī-ye ensān-e naxostīn, heyvān (gāv) va gīyāh dar asātīr-e īrān az manzar-e namād-garāyī bā tekīye bar šāhnāme”. Majalle-ye Matn-šenasī-ye Adab-e fārsī. Year 9. No. 2. Pp. 37-48.
Burland, Cottil. (2008/1387SH). Ostūre-hā-ye hayāt va marg (Myths of life and death). Tr. by Roqayye Behzādī. Tehrān: Našr-e Elm.
Christensen, Arthur. (1998/1377SH). Nemīne-ye naxostīn ensān va naxostīn šahryār dar tārīx-e afsāne-yī īrān (Les types du rremier homme et du prmier roi dans l'historie legendaire des Iraniens). Tr. by Žāle Āmūzgār & Ahmad Tafazzolī. Tehrān: Čeŝme.
Eliade, Mircea.. (2011/1390SH). Ostūre-ye bāzgašt-e jāvdāne (Mythe de l’éternel retour). Tr. by Bahman Sarkārātī. Tehrān: Tahūrī.
Emāmī, Xadīje and et al. (2016/1395SH). Marg va zendegī az manzar-e zabān, ostūre va tārīx. Tehrān: Pažūhešgāh-e Sāzmān-e Mīrās-e Farhangī.
Heydarī, Maryam. (2016/1395SH). “Tahlīl-e Ravān-kāvāne az marg-e ensān-e keyhānī dar asātīr”. Faslnāme-ye Pažūheš-hā-ye Adabī va Balāqī. Year 5. No. 1. Pp. 55-64.
Hinnells, John Russell. (1992/1371SH). Ŝenāxt-e asātīr-e īrān (Persian mythology). Tr. by Ahmad Tafazzolī & Žāle Āmūzegār. Tehrān: Čeŝme.
Hosseinābādī, Zahrā. (2015/1394SH). “Barresī-ye ostūre-hā-ye marg dar bīneš-e hendī”. Faslnāme-ye Motāle’āt-e Šebh-e Qārre. Sīstān va Balūčestān University. Year 7. No. 23. Pp. 25-42.
Ja’farī, Asadollāh and Yahyā Talebīyān. (2009/1388SH). “Sāxt-e revāyī-ye marg va rastāxīz dar āyene-ye asātīr”. Pažūheš-nāme-ye Zabān va Adab-e Fārsī. No. 1. Pp. 11-32.
Ja’farī Dahqī, Mahmūd and Mahtāb Sāleh. (2015/1394SH). “Marg va sarnevešt-e ravān dar bāvar-e sākenān-e beynonnahreyn-e bāstān”. Pažūheš-nāme-ye Adyān. Year 9. No. 1. Pp. 25-55.
Mbiti, John S. (2004/1383SH). Adyān va falsafe-ye āfrīqā-yī (African religions & philosophy). Tr. by Marzīye Ŝankāyī. 1st ed. Tehrān: Adyān.
McCall, Henrietta. (1996/1375SH). Ostūre-hā-ye Beynonnahreynī (Mesopotamian myths). Tr. by Abbās Moxber. 2nd ed. Tehrān: Markaz.
Nāser Moqaddasī, Abdorrezā. (2015/1394SH). Rastāxīz-e Ostūre . Tehrān: Farhāme.
Noss, John Boyer. (2001/1380SH). Tārix-e jāme’-e adyān (Man’s Religion). Tr. by Alī Asqar Hekmat. 11th ed. Tehrān: Elmī va Farhangī.
Rezayī, Mahdī. (2004/1383SH). Āfarīneš va marg dar asātīr. Tehrān: Asātīr.
Zomorrodī, Homeyrā. (2003/1382SH). “Ostūre-ye hayāt-e Jāvīd, mordan pīš az marg va nowzāyī”. Mjalle-ye Dāneškade-ye Adabīyāt vaOlūm-e Ensānī-ye Dānešgāh-e Tehrān. No. 166-167. Pp. 89-167.