آینده‌پژوهی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 با رویکرد سناریونویسی

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

صادق ملکی آوارسین ¹ , امیر یوسفی ² , بهنام طالبی ³

1 - گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.
2 - دانش‌آموخته‌ی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.
3 - گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/05 تاریخ پذیرش : 1402/06/16 تاریخ انتشار : 1403/06/03

کلید واژه: آینده‌پژوهی, توسعۀ حرفه‌ای, مدیران مدارس, سناریونویسی,

چکیده مقاله :

چکیده زمینه: امروزه دست‌یابی به توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس یکی از مهم‌ترین اهداف آموزش‌و‌پرورش در تمامی کشورهای توسعه‌یافته و اغلب کشورهای در حال توسعه است. هدف: هدف پژوهش حاضر ارائه سناریوهای مطلوب برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس دورۀ ابتدایی در افق 1404 استان‌های شمالغرب کشور بوده است. روش: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، براساس روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کیفی و کمی و در قالب روش‌های اسنادی و پیمایشی و در دو مرحله شناسایی پیشران‌های کلیدی با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک بر پایه روش تحلیل اثرات متقاطع و ارائه سناریوهای مطلوب با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان رشته‌ی مدیریت آموزشی در استان‌های شمالغرب کشور بوده است. حجم نمونه 12 نفر بود که به روش نمونه‌گیری هدفمند و گلوله‌برفی تا اشباع داده‌ها ادامه یافت. یافته‌ها: نتایج حاصل از به‌کارگیری روش تحلیل تأثیرات متقاطع حاکی از آن بود که 15 عامل کلیدی از میان عوامل 52 گانه شناسایی شده در مرحله مصاحبه، بیشترین تأثیر را بر آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران دارد. با تهیۀ سبد سناریوها برای این عوامل، 45 وضعیت محتمل برای 15 عامل تعریف شده است. وضعیت محتمل برای هر عامل طیفی از وضعیت‌های مطلوب تا نامطلوب را پوشش می‌داد. نتیجه‌گیری: با تشکیل ماتریس 45*45 و با تحلیل‌های انجام شده توسط نرم‌افزار سناریو ویزارد، 11 سناریوی قوی، 29 سناریوی باورکردنی و 39 سناریوی ضعیف استخراج شد.

چکیده انگلیسی:

Abstract Background: Today, achieving professional development of school principals is one of the most important goals of education in all developed countries and most developing countries. Objective: The aim of this study was to provide Optimal scenarios for the professional development of primary school principals in 2025 Horizon northwestern provinces of the Iran. Method: This research is applied in terms of purpose and in terms of nature, based on new methods of Future studies, analysis and exploration, which uses a combination of qualitative and quantitative models in the form of documentary and survey methods and in two stages of identifying key drivers using software Mic Mac is based on the method of Cross Impact Analysis and presenting the Optimal scenarios using the scenario Wizard software. The statistical population included professors, experts and specialists in the field of educational Administration in the northwestern provinces of the Iran. The sample size was 12 people which was continued by purposeful sampling and snowball sampling until data saturation. findings: the results of the application of cross - impact analysis method showed that 15 key factors among the 52 factors identified in the interview stage, have the greatest impact on the future of professional development of principals. By preparing the basket of scenarios for these factors, 45 possible situations are defined for 15 factors. Conclusion: With the formation of matrix 45*45 and with the analysis performed by Scenario Wizard software, 11 strong scenarios, 29 plausible scenarios and 39 weak scenarios were extracted.

متن کامل:



فصلنامه آینده پژوهی مدیریت سال سی و پنجم/ شماره 138/ پاییز 1403

 

 

آینده‌پژوهی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 با رویکرد سناریونویسی

 

صادق ملکی آوارسین

دانشیار مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

  (نویسنده مسئول)

[e-mail]

 

امیر یوسفی

دانش‌آموخته‌ی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

بهنام طالبی

ادیار مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی و تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران

 

تاریخ دریافت: 05/2/1402 تاریخ پذیرش: 13 /5/1402

چکیده

زمینه: امروزه دست‌یابی به توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس یکی از مهم‌ترین اهداف آموزش‌و‌پرورش در تمامی کشورهای توسعه‌یافته و اغلب کشورهای در حال توسعه است. توجه به عنصر آینده و آینده‌پژوهی در توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، در دنیای امروزی و تغییرات سریع آن، کمک زیادی به پویایی و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس خواهد نمود که این مسئله تاکنون مغفول مانده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر ارائه سناریوهای مطلوب برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس دورۀ ابتدایی در افق 1404 استان‌های شمالغرب کشور بوده است.

روش: این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، براساس روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کیفی و کمی و در قالب روش‌های اسنادی و پیمایشی و در دو مرحله شناسایی پیشران‌های کلیدی با استفاده از نرم‌افزار میک‌مک بر پایه روش تحلیل اثرات متقاطع و ارائه سناریوهای مطلوب با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان رشته‌ی مدیریت آموزشی در استان‌های شمالغرب کشور بوده است. حجم نمونه 12 نفر بود كه به روش نمونه‌گیری هدفمند و گلوله‌برفی تا اشباع داده‌ها ادامه يافت. داده‌های اولیه تحقیق با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته از خبرگان مدیریت آموزشی جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریو ویزارد تجزیه‌و‌تحلیل شده‌اند.

یافته‌ها: نتایج حاصل از به‌کارگیری روش تحلیل تأثیرات متقاطع حاکی از آن بود که 15 عامل کلیدی از میان عوامل 52 گانه شناسایی شده در مرحله مصاحبه، بیشترین تأثیر را بر آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران دارد. با تهیۀ سبد سناریوها برای این عوامل، 45 وضعیت محتمل برای 15 عامل تعریف شده است. وضعیت محتمل برای هر عامل طیفی از وضعیت‌های مطلوب تا نامطلوب را پوشش می‌داد.

نتیجه‌گیری: با تشکیل ماتریس 4545 و با تحلیل‌های انجام شده توسط نرم‌افزار سناریو ویزارد، 11 سناریوی قوی، 29 سناریوی باورکردنی و 39 سناریوی ضعیف استخراج شد. در مرحله بعد با تحلیل نتایج سناریو ویزارد 11 سناریوی قوی پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 شناسایی و 4 خانواده سناریوهای مطلوب تعیین گردید. این سناریوها، «مدرسه شاهزاده‌ها»، «بچه‌های مدرسه والت»، «مدرسه موش‌ها» و «مبصر 4 ساله کلاس»، نام گرفتند. سناریوی اول حالتی خوش‌بینانه و آرمان‌شهری، سناریوهای دوم و سوم ادامۀ وضع موجود و سناریوی چهارم حالتی بدبینانه و ویران‌شهری را به تصویر می‌کشد.

 

واژه‌های کلیدی: آینده‌پژوهی، توسعۀ حرفه‌ای، مدیران مدارس، سناریونویسی.

 

 

1. مقدمه

 

بی‌شک دنیای امروز، دنیای سازمان‌هاست و متولیان این سازمان‌ها انسان‌ها هستند (جهانیان، 1391). سازمان‌ها به سرمایه‌های انسانی خود، با توجه به دانش، شایستگی و قابلیت‌های آن‌ها، به‌عنوان یک مزیت رقابتی نظر دارند (جوانک لیاولی و همکاران، 1396). از این‌رو، سرمایه انسانی، مهم‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه هر جامعه‌ای شناخته می‌شود. دانش، مهارت و توانایی سرمایه انسانی، نشان‌دهنده یک منبع اصلی مزیت رقابتی برای سازمان‌ها در سراسر جهان است (زراعتی و همکاران، 1399). زمانی یک سازمان در راه رشد و تعالی و توسعه قرار می‌گیرد که منابع انسانی آن از توسعه‌یافتگی لازم برخوردار شوند (هاشمی و پورامین‌زاد، 1390). با توجه به نقش محوری و تعیین‌کننده منابع انسانی در رشد و پیشرفت کشورها، دیدگاه‌های جدید به نقش نیروی انسانی و شیوه‌های کار اهمیت بیشتری می‌دهند. بنابراین اهمیت برنامه‌ریزی و آینده‌پژوهی¹ برای این منبع مهم و کلیدی، آشکار می‌شود. امروزه با توجه به تغییرات سریع محیطی و عدم اطمینان حاصل از آن، ضرورت برنامه‌ریزی استراتژیک و آینده‌پژوهی برای مقابله با تغییرات احتمالی آتی، بیش از پیش آشکار می‌شود (رحمتی، 1397). در این راستا، استفاده از نیروی انسانی متخصص و توانمند در پویایی محیط‌های کاری و به‌خصوص در سازمان‌ها و محیط‌های آموزشی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (پورشافعی و همکاران، 1394).

اثربخشی و کارآمدی نظام تعلیم‌و‌تربیت به دانش، تخصص، توانایی و مهارت‌های منابع انسانی و به‌ویژه مدیران مدارس بستگی دارد. هر چه مدیران مدارس از شایستگی و توانمندی بیشتری برخوردار باشند، سهم و نقش بیشتر و مؤثرتری در ارتقاء و دستیابی نظام تعلیم‌و‌تربیت به اهداف آن خواهند داشت (بنیادی و همکاران، 1397). بر این اساس مدیریت و رهبری فرآیندهای آموزشی و تربیتی در سازمان‌های آموزشی از ارکان اصلی موفقیت آن به شمار می‌آید. شاید بتوان گفت از بین انواع مدیریت، مدیریت بر سازمان‌های آموزش‌و‌پرورش اهمیت ویژه و راهبردی دارد؛ چرا که روند پیشرفت یا پسرفت یک جامعه از آموزش‌و‌پرورش آن ناشی می‌شود (کمرئی و همکاران، 1400). 

در درون خود آموزش‌و‌پرورش نیز، تعلیم‌و‌تربیت دورۀ ابتدایی از جایگاه، حساسیت و اهمیت فراوانی برخوردار است. اغلب کشورهای پیشرفته دریافته‌اند که سرمایه‌گذاری در آموزش ابتدایی، اساس توسعۀ همه‌جانبه است. حتی بسیاری از کشورهای کم‌درآمد نیز متوجه شده‌اند که در آموزش‌و‌پرورش باید اولویت‌ها معطوف به آموزش ابتدایی گردد و این امر چنان اهمیت یافته است که میانگین افزایش منابع دولتی اختصاص یافته به امر آموزش ابتدایی در برخی کشورها در مدت پنج‌ساله به حدود بیست‌درصد رسیده است (لیسی‌یبل²، 2016). یکی از عرصه‌هایی که دل‌مشغولی و دغدغه‌های زیادی را برای متولیان و صاحب‌نظران آموزش‌و‌پرورش ایجاد کرده است، مسئله مدیریت آموزش‌و‌پرورش به‌خصوص مدیریت مدارس و به‌شکل حساس‌تر مدیریت مدارس ابتدایی است؛ به‌گونه‌ای که امروزه مدیریت مدرسه به یکی از چالشی‌ترین و بااهمیت‌ترین مشاغل در جوامع امروزی تبدیل شده است (محمدی و همکاران، 1397). جایگاه مدیران مدارس ابتدایی نسبت به سایر دوره‌های تحصیلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و چنانچه این مدیران از ماهیت کارشان غافل باشند، حاصل کارشان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی متوجه جامعه خواهد شد و در رشد و توسعه جامعه و یا افت و انحطاط آن سهم مؤثری خواهد داشت (باقری و همکاران، 1400). از‌این‌رو، مدیریت در نظام‌های آموزشی اهمیت و حساسیت ویژه‌ای دارد و این مهم در قاعده‌ی هرم آموزش‌و‌پرورش، یعنی در دوره ابتدایی اهمیتی دو‌چندان پیدا می‌کند (حلیمی و فتحی‌آذر، 1388).

علی‌رغم نقش زیربنایی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، سازمان تحقیقات آموزشی آمریکا در پژوهشی، به این نتیجه دست یافته است که مدیران برای پاسخگویی به نیازهای پیچیدۀ مدارس امروزی، آموزش‌های لازم را دریافت نکرده‌اند (لاری³، 2006)، و دانشگاه‌ها به‌طور کامل نتوانسته‌اند مدیران مدارس را برای این موقعیت‌ها، آماده کنند (نادری‌بنی و همکاران، 1399). رویارویی با چالش‌های جوامع دانش‌مدار، نیازمند بازنگری و طراحی مجدد نظام‌های آموزشی و فرایند آموزش و در رأس آن نظام‌ها، توسعۀ حرفه‌ای⁴ مدیران مدارس است و نقش مدیر به‌عنوان رهبر آموزشی باید طوری باشد که او بتواند از این طریق مؤسسۀ آموزشی را حداقل یک گام در پیشبرد اهدافش یاری کند (فرزانه و همکاران، 1394). توسعۀ حرفه‌ای مقوله‌ای است که تقریباً 70 درصد آن در حین انجام دادن شغل اتفاق می‌افتد و می‌تواند از طریق مربیگری، یادگیری از طریق مشاهده، یادگیری اجتماعی، منتورینگ، مشارکت و حضور فعال در شبکه‌ها و آموزش انجام گیرد (نادری‌بنی، 1396).

امروزه مدیریت آموزشی عاملی کلیدی برای افزایش کیفیت آموزشی در مدارس که جدی‌ترین خواسته و مطالبه‌ی جامعه و مردم است، تلقی می‌شود و همین امر مدیر آموزشی را به‌عنوان فردی محوری برای بهبود و پیشرفت آموزشی تبدیل نموده است (پیری و همکاران، 1399). به‌همین دلیل توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشی، عامل اصلی در بهبود استانداردهای یادگیری بوده و نقش تأثیرگذاری در تحقق اهداف آموزشی دارد (جوانک لیاولی و همکاران، 1396). منظور از توسعۀ حرفه‌ای، هر‌گونه فعالیت طراحی شده به‌منظور بهبود و ارتقاء صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران از طریق بهبود دانش، مهارت و تمایلات (حالت) آن‌ها تعریف شده است (هیرش⁵، 2009)، که هدف آن بهبود پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است (بیزل⁶، 2011). به‌عبارت دیگر توسعۀ حرفه‌ای در یک مفهوم وسیع به توسعه افراد در نقش حرفه‌ای خود اشاره می‌کند (قاسم‌زاده علیشاهی و همکاران، 1397). از نظر گیری و همکاران⁷ (2012) توسعۀ حرفه‌ای به‌معنای فرآیندی نظام‌مند و مستمر از آموزش، کارآموزی ضمن‌خدمت، یادگیری و فعالیت‌های حمایتی است که به آموزش‌های اولیه اضافه می‌شود تا صلاحیت مستمر، افزایش یافته و دانش و مهارت‌های فرد برای قبول مسئولیت‌های جدید یا نقش‌های در حال تغییر، تضمین شده و اثربخشی فردی و حرفه‌ای ارتقاء یابد. از آن‌جا که بالندگی از خصوصیات ذاتی افراد حرفه‌ای است، توسعۀ حرفه‌ای، بدان معنا است که دست‌اندرکاران هر حرفه باید به‌طور پیوسته دانش، اطلاعات و تجارب خویش را وسعت و غنی بخشند و به‌هنگام و به‌روز⁸ نمایند (ژائو⁹، 2010). توسعۀ حرفه‌ای فعالیتی برنامه‌ریزی شده است که عملکرد حرفه‌ای را بهبود می‌بخشد. بر این اساس، توسعۀ حرفه‌ای عنصری اصلی در هر طرح نو برای ارتقای سطح تعلیم‌و‌تربیت است، که به دلیل تشدید چالش‌های پیشِ‌روی مدیران و افزایش انتظارات مردم از «کیفیت آموزش» اهمیت توسعۀ حرفه‌ای دوچندان شده است (اصفهانی و همکاران، 1399).

 توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس اساس و زیربنای توسعۀ آموزش‌و‌پرورش است؛ چرا که رهبری در مدارس، تأثیر مستقیم روی یادگیرندگان دارد و نقشی اساسی در توسعۀ کیفیت یادگیری دانش‌آموزان ایفا می‌کند. بدیهی است که توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس وسیله‌ای برای بقا و ارتقای اثربخشی مدارس است (قنبری و محمدی، 1395). آماده‌سازی و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس چارچوبی را فراهم می‌سازد که سبب می‌گردد هر کدام از مدیران نه‌تنها به موفقیت مدرسه بلکه به مقاصد ملی آموزش‌و‌پرورش، دست پیدا کنند (جودکی و همکاران، 1398). از‌این‌رو، توسعه و بهسازی مدیران مدارس یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است تا مدیران حرفه‌ای و توسعه‌یافته‌تری مدارس را به‌عنوان سازمان‌های اجتماعی بنیادی، به‌سوی سازمان‌های آموزشی حرفه‌ای و تخصصی هدایت نمایند (ابیلی و همکاران، 1393). لذا توسعۀ حرفه‌ای برای رشد آموزش‌و‎پرورش به‌عنوان یک زمینه حرفه‌ای حیاتی است (گاسکی¹⁰، 2000).

توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس اغلب بر این نکته تأکید می‌کند که رهبران مدارس باور داشته باشند که چگونه می‌توانند در یادگیری دانش‌آموزان و معلمان مدارس تغییر ایجاد کنند (براون و میلیتو¹¹، 2016). امروزه تمرکز بر روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، به‌عنوان بخش کلیدی و مهم این راهکارها و اصلاحات آموزشی مطرح شده است (شلیچر¹²، 2012).

از سویی، در برنامه‌ریزی برای پیشرفت منابع انسانی، بایستی تحلیل‌هایی در مورد آینده صورت گیرد و شرایط احتمالی آتی در برنامه لحاظ گردد (عابدی جعفری و همکاران، 1389). برای توسعه مناسب شایستگی مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی باید سطح دانش، اطلاعات و مهارت‌ها و قابلیت‌های مدیران را بر اساس نیاز آینده جامعه و سازمان ارتقاء داد، که البته این نوع از توسعه تنها با آموزش‌های زیاد حاصل نمی‌شود بلکه بایستی بصورت برنامه‌ریزی شده و نظام‌مند عمل نمود (امین بیدختی و همکاران، 1394).

در کشور ایران، پس از نزدیک به شصت‌سال برنامه‌ریزی‌های بلند‌مدت توسعه، در اوایل دهۀ 1380 با بهره‌گیری از مفاهیم و ابزارهای نوین سیاست‌گذاری کلان، تلاش‌هایی برای ترسیم آینده مطلوب کشور صورت پذیرفت که نتیجه آن تدوین و ابلاغ سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی است. (طاهری‌دمنه و نادری خورشیدی، 1393). طراحی سند چشم‌انداز آینده ایران در سال 1404، تلاشی سازمان‌یافته در زمینه آینده‌پژوهی در ایران بود (رحمتی، 1397). برابر سند چشم انداز ایران 1404، جمهوری اسلامی ایران کشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری میان کشورهای منطقه خواهد بود (رهنورد، 1390). از طرف دیگر سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش که بر مبنای افق سند چشم‌انداز ایران در سال 1404 تدوین شده است، موضوع آینده‌نگری در مدارس را بیش از پیش مورد توجه قرار داده است (لطفی و همکاران، 1390). در تهیه سند ملی تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش کوشش شده است تا با الهام‌گیری از اسناد بالادستی و بهره‌گیری از ارزش‌های بنیادین آن‌ها و توجه به اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران، چشم‌انداز و اهداف تعلیم‌وتربیت در افق 1404 هجری شمسی تبیین شود (وفائی و همکاران، 1396).

اجرای بهتر راهکارهای سند تحول بستر مطلوب و متناسب خود را می‌طلبد که بخشی از آن را زیر‌نظام «رهبری و مدیریت» تشکیل می‌دهد (هدایتی و خوارزمی، 1395). چشم‌انداز سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش در حیطه نظام رهبری و مدیریت به این صورت بیان شده است: «نظام رهبری و مدیریت آموزش‌و‌پرورش در افق 20 ساله کشور، نظامی تحول‌گرا، کارآمد، اثربخش و کمال‌جو، متکی بر سهم برتر منابع انسانی با توانمندی‌های ممتاز در تراز جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه، یادگیرنده، عدالت‌محور و مشارکت‌جو، مؤمن، آراسته به فضایل اخلاق اسلامی، عامل به عمل صالح، تعالی‌جو و تحول‌آفرین، انقلابی، آینده‌نگر، عاقل، متعهد، امین، بصیر و حق‌شناس است (بیگدلی و همکاران، 1397). به‌عبارتی ضرورت به‌کارگیری مدیران حرفه‌ای و استقرار نظام شایسته‌سالاری در اسناد مختلف از جمله سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش مورد تأکید و تصریح قرار گرفته است. در راهکار 2-3 و در راهبرد کلان (13) سند تحول بنیادین (سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش، 1390)، بر اتخاذ تدابیر مناسب برای جذب، تربیت و به‌کارگیری نیروی انسانی شایسته و متعهد و توسعۀ مستمر شایستگی‌ها و توانمندی‌های اعتقادی، تربیتی، علمی و حرفه‌ای مدیران مدارس تأکید شده است (بنیادی و همکاران، 1397). بنابراین یکی از مهم‌ترین اسناد بالادستی و جهت‌ساز، سیاست‌ها و برنامه‌های بخش عمومی سند چشم‌انداز است. بررسی متن سند چشم‌انداز 1404 نشان می‌دهد تهیه‌کنندگان این سند مهم، با درک صحیح از ایران 1404، تحقق ابعاد مختلف این سند را در گرو وجود مدیرانی شایسته، کارآمد، متخصص و دارای شایستگی‌های همه‌جانبه دانسته، توسعه و پیشرفت مادی و معنوی برای جامعۀ ایرانی را منوط به تحقق شایسته‌سالاری برای تک‌تک افراد، جامعه و نظام سیاسی می‌دانند (عسگری و همکاران، 1394). مدیران مدارس باید تصمیمات، اقدامات مورد نیاز برای دستیابی به اهداف و جایگاه تعریف شده در سند چشم‌انداز 1404 را در پیش بگیرند و بدین منظور ضروری است از شایستگی‌های مورد نیاز برای عملکرد مؤثر در این مسیر برخوردار باشند (همان منبع، 24). بنابراین، برای تحقق این هدف آرمانی، آموزش‌و‌پرورش نیازمند تربیت نیروی انسانی متناسب با موقعیت راهبردی آینده است و باید با کاوش و مطالعه در آینده، این مسئلۀ مهم را کشف کند که برای انجام مأموریت آتی، نیازمند چه مدیرانی با چه ویژگی‌هایی است؟

پژوهش‌های متعددی در زمینه توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس انجام شده و الگوهای متفاوتی نیز ارائه شده و نتایج متفاوتی به‌دست آمده است که یافته‌ها نشان از پیامدهای مثبت آن دارد.

براساس نتایج پژوهش صدیقی و همکاران (1400) ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل شش مؤلفه‌ی توسعه مهارت رهبری، توسعه مهارت مدیریتی، توسعه فردی، توسعه زمینه‌ای، توسعه پژوهشی و توسعه آموزشی هستند. کمرئی و همکاران (1400) دریافتند که الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی شامل ده بّعد دانش، نگرش، توانایی‌های فکری و ذهنی، توانایی‌های مدیریتی، مهارت‌های مدیریتی عملکردی، مهارت‌های میان‌فردی، مهارت‌های مدیریتی تعالی و بهبود، مهارت‌های رهبری تحول‌آفرین، مهارت‌های حرفه‌ای و شغلی، ویژگی‌های روان‌شناختی و شخصیتی هستند. حسن‌زاده کفشگرکلائی و همکاران (1399)، دریافتند که ابعاد توسعۀ حرفه‌ای مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی از چهار بعد مهارت‌های مورد نیاز مدیران، توانمندی‌های مورد نیاز مدیران، کارکرد مسئولیت اجتماعی مدیران و کارکرد توسعه و بهبود سازمانی تشکیل یافته است. همچنین نادری‌بنی و همکاران (1399)، به این نتیجه رسیدند که مؤلفه‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس ابتدایی شامل یازده مقولۀ تقویت مهارت‌های علمی، متنوع کردن جوّ مدارس، نیازسنجی، توسعۀ ارتباطات، توانمندسازی کارکنان، بازدیدهای داخلی و خارجی، داشتن برنامه‌ریزی، تجدید قوا کردن، یادگیری مادام‌العمر، مدیریت تعارض و ایجاد تعادل بین کار و زندگی است. ابیلی و همکاران (1399) به این نتیجه رسیدند که الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل پنج مؤلفه‌ی مهارت‌های رهبری/مدیریتی، مهارت‌های فردی، مهارت‌های آموزشی، مهارت‌های پژوهشی و مهارت‌های مشاوره‌ای هستند.

حسن‌زاده کفشگرکلائی و همکاران (1398)، در پژوهش خود برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس دو سناریو ارائه نمودند. در سناریوی اول، مدیران مدارس جهت توسعۀ حرفه‌ای خود می‌توانند با دستکاری توانمندی‌های بین‌فردی و مسئولیت اجتماعی برون‌سازمانی و با توجه ویژه به عوامل اقتصادی و مسئولیت اجتماعی برون‌سازمانی زمینه را برای توسعه‌یافتگی خود و سیستم در آینده فراهم کنند. در سناریوی دوم مدیران مدارس می‌توانند با دستکاری توسعه سازمانی و مهارت‌های تخصصی مورد نیاز و با اعمال تغییراتی در توانمندی‌های بین‌فردی و توسعه سازمانی زمینه را برای توسعه‌یافتگی خود و سیستم در آینده فراهم کنند. اصفهانی و همکاران (1398)، دریافتند که عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق سند چشم‌انداز 1404، شامل هشت مقولۀ اصلی فناوری، دینی، فرهنگی، فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سازمانی می‌باشد. حسینی و همکاران (1398) مدلی برای توسعه شایستگی مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در سازمان‌های آموزشی ارائه نمودند که شامل مقوله‌های شایستگی‌های مدیریتی، شایستگی‌های گروهی و شایستگی‌های فردی می‌باشد. 

نورادصدیق و همکاران (1396)، دریافتند که ابعاد توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس شامل سه مؤلفه‌ی ایجاد فرصت توسعه شغلی، ایجاد فرصت توسعه فردی و تشویق مدیران به بهسازی خود است. فرح‌بخش و همکاران (1396)، دریافتند که صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مدارس شامل هشت مؤلفه اصلی تخصص مدیریتی، تجربه معلمی، مهارت‌های روابط انسانی، مهارت هنری، مهارت فنی، اخلاقی - اجتماعی، انگیزشی و ظاهری هستند. در حالی که فرهادی و صادقی (1395) به این نتیجه رسیدند که الزامات توسعه منابع انسانی در افق 1410 با رویکرد آینده‌پژوهی شامل چهار بعد الزامات فردی، الزامات سازمانی، الزامات مدیریتی و الزامات محیطی می‌باشند.

قنبری و محمدی (1395)، در پژوهش خود مدل توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس را در شش مقولۀ اصلی شامل شرایط علّی (تغییر‌و‌تحول در آموزش‌و‌پرورش، منابع مالی و انگیزه‌های فردی مدیران)، پدیدۀ محوری (مهارت‌های مورد نیاز مدیران، تحصیلات و دانش مدیران و ویژگی‌های روانشناختی و اخلاقی مدیران)، راهبردهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران (فردی، گروهی و سازمانی)، شرایط واسطه‌ای (ساختاری، سازمانی و فردی و گروهی)، شرایط مداخله‌گر (بودجه، متولیان و قوانین) و پیامدهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران (سازمانی و محیطی) مطرح کرده‌اند. نصیری ولیک‌بنی و همکاران (1395)، در پژوهش کیفی با هدف تدوین الگویی مفهومی برای بالندگی و توسعه مدیران مدارس ابتدایی استان فارس به 16 مقوله کلی رسیدند که چارچوب آن عبارت است از شرایط علّی (نیاز به بهبود مستمر، تغییر در دانش و داده‌های بنیادی، مسائل مالی و رفاهی)، پدیدۀ محوری (برنامه بالندگی مشارکتی)، راهبردها (ایجاد مراکز بالندگی در ادارات آموزش‌و‌پرورش، روش‌های اجرایی مستقیم و غیرمستقیم)، زمینه (جو باز و حمایتی، فرهنگ مشارکتی، فناوری‌های نوین)، شرایط مداخله‌گر (قوانین و مقررات تسهیل‌کننده، شایستگی مدرسان) و پیامدها (بالندگی فردی و حرفه‌ای مدیران، موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان، توسعه مدرسه به‌عنوان سازمان یادگیرنده و تربیت شهروند بالنده). حیات و همکاران (1394) نیز به این نتیجه رسیدند که نیازهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه شامل پنج مقولۀ اصلی رهبری آموزشی، مدیریت و رهبری سازمانی، رهبری اخلاقی، مشارکت اجتماعی و تکنولوژی است. فرزانه و همکاران (1394)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه شامل چهار مؤلفه اصلی ویژگی‌های روان‌شناختی، مهارت، دانش و نگرش هستند. امین بیدختی و همکاران (1394) دریافتند که شایستگی‌های کلیدی مورد نیاز برای توسعه سرمایه انسانی کشور در افق 1410 با رویکرد آینده‌پژوهی شامل چهار مؤلفه‌ی تفکر برتر، توان بالا در تشخیص صحیح مسائل، توان بالا در برقراری ارتباطات و کار گروهی در ابعاد فراسازمانی می‌باشد.

جِنسِن¹³ (2020) در پژوهش خود به این نتیجه رسید که توجه به ابتکارات و ارتباطات به توسعۀ حرفه‌ای رهبران مدارس در آینده کمک می‌کند؛ و موضوعات مربوط به رهبری، قدرت و اختیار در ارتباطات مدیران مدارس نقش دارند. کانها و همکاران¹⁴ (2020) در پژوهش خود به تنوع قابل‌توجهی از نتایج دست یافتند که تقویت ارتباط مدیران مدارس با روش‌ها و رویکردهای مناسب و زمینه‌سازی شده به توسعۀ حرفه‌ای مدیران منجر می‌شود. در سطح جهانی، مدیران به مهارت‌های مدیریت و فرصت‌های آموزشی مانند فردی، بین‌فردی و اجتماعی - هیجانی نیاز دارند که آن‌ها را قادر می‌سازد تا مهارت‌های رهبری را توسعه دهند. همچنین مدیران نیاز به شیوه‌های رهبری آموزشی و توزیعی مانند روش‌های مشارکتی و انعکاسی دارند. طراحی فعالیت‌های توسعۀ حرفه‌ای نظام‌مند، در یک چشم‌انداز مادام‌العمر نیز به توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس منجر می‌شود. وانگ و لئو¹⁵ (2018)، دریافتند که پنج حوزه در توسعه رهبری مدیر مدرسه، شامل موارد زیر می‌باشد: انگیزه‌های شغلی معاونان، تأثیر فرهنگ اجتماعی بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران، نیازهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران تازه‌کار، همکاری دانشگاه و رهبر آموزشی و تأثیر مدیران بر عملکرد مدرسه و توسعۀ حرفه‌ای معلمان. این حوزه‌ها برای موفقیت در توسعۀ حرفه‌ای مؤثر مدیران مدرسه ضروری هستند.

مک‌کراکِن¹⁶ (2017) نیز به این نتیجه رسید که توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل پنج ویژگی اصلی محتوا، یادگیری فعال، مشارکت جمعی، مدت زمان و انسجام است که این پنج ویژگی اصلی توسعۀ حرفه‌ای به‌طور مستقیم بر روی دانش، نگرش و عملکرد حرفه‌ای مدیران و موفقیت دانش‌آموزان تأثیر می‌گذارد. همچنین مور¹⁷ (2016)، در تحقیق خود به این نتیجه رسید که عوامل زمان و بودجه تأثیرات بیشتری بر روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران نسبت به سایر گزینه‌های توسعۀ حرفه‌ای دارند که با دستاوردهای موفقیت دانش‌آموزان ارتباط دارد.  مولنیر و همکاران¹⁸ (2015)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که ارتباطات اجتماعی مدیران، عضویت در شبکه‌های اجتماعی و رهبری تحولی بر توسعه آنان مؤثر است. هیلارد¹⁹ (2015)، در پژوهش خود به ارزیابی برنامه‌های توسعه مدیران پرداخته و نتیجه گرفته است که فرصت ارائه شده به بهبود آموزش، یادگیری، پژوهش و مهارت‌های رهبری، بیش‌ترین تأثیر را بر توسعه مدیران دارد. در همین زمینه اِن‌جی و چان²⁰ (2014)، در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که در برنامۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس ابتدایی، مواردی همچون مهارت‌های بین‌فردی، مدیریت بحران، مدیریت صحیح منابع و اطلاع از آیین‌نامه‌های آموزشی در اولویت کار قرار دارد. همچنین آنان در مطالعۀ خود توصیه کردند که برنامه‌های یادگیری مدیران باید بر نیازهای ویژۀ مدیران، نیازهای محتوایی و چند بعدی بودن روش متمرکز شود.

نایکر و نادیو²¹ (2014)، با انجام پژوهش کیفی در زمینه توسعه مدیران مدارس نتیجه گرفتند که ایجاد فرصت‌های یادگیری، کار تیمی، ارتباطات اجتماعی، و بهبود مهارت‌های رهبری مشارکتی در توسعه مدیران مدارس مؤثرند. در پژوهش بیری استنوا و همکاران²² (2014)، ابعاد توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل چهار حوزه 1) ویژگی‌های شخصیتی مثل هوش، خلاقیت و خودمدیریتی، 2) توانایی‌های حرفه‌ای مثل رهبری تعاملی، رقابتی و سازمانی 3) ویژگی‌های خاص مثل دانش حرفه‌ای، مدیریت ریسک، کارآفرینی و 4) تیپ شخصیتی مثل سازگاری اجتماعی، اجتماعی و فعال بودن و ثبات عاطفی هستند. بیزل (2011)، در پایان‌نامۀ دکتری خود با عنوان «توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در ایالت ویرجینیا» به این نتیجه رسید که برنامۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در این ایالت از لحاظ تداوم و توسعه در سطح پایین، از لحاظ تناسب با اهداف مدرسه و ناحیۀ آموزشی در سطح متوسط و از لحاظ نهادینه شدن توسعۀ حرفه‌ای در سطح بالاتر از متوسط قرار داشت. همچنین در این پژوهش مهم‌ترین موانع توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل نبود فرصت‌های توسعۀ حرفه‌ای توسط مدرسه یا ناحیه، نبود دانش توسعۀ حرفه‌ای در دسترس مدیران و موانع جغرافیایی معرفی شده است. ابراهیم²³ (2011)، در پژوهش خود مهم‌ترین عوامل تسهیل‌کنندۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران را شامل منابع و امور مالی، برنامه‌ها و حمایت مدیران، در دسترس بودن آموزش ضمن‌خدمت، حمایت ذی‌نفعان، نقش مدیر به‌عنوان رهبر آموزشی، و چالش‌ها و مسائل روزانه دانست. همچنین مهم‌ترین عوامل بازدارندۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران شامل فقدان تجربۀ کافی، دوره‌های ضمن‌خدمت محدود، فقدان منابع و امور مالی، موانع ایجاد شده توسط قدرت‌های تصمیم‌گیری، نداشتن شناخت کافی، موضوعات خانوادگی و کمبود وقت بودند.

گالوزی²⁴ (2011) مهم‌ترین نیازهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران را حفظ و ایجاد انگیزه برای بهبود مستمر؛ ایجاد تصمیم‌گیری مشارکتی، همکارانه و حمایت همکاران؛ توسعۀ مشارکت، تسهیل توسعۀ حرفه‌ای؛ طراحی، اجرا و ارزیابی برنامۀ درسی؛ توسعه و اجرای برنامه‌های عملی استراتژیک؛ برقراری ارتباط اثربخش؛ ایجاد سازمان یادگیرنده؛ فهم توسعه و یادگیری دانش‌آموزان؛ توسعۀ اطلاعات و راهبردهای جمع‌آوری اطلاعات؛ درک راهبردهای اندازه‌گیری؛ ارزیابی و ارزشیابی و توسعۀ چشم‌انداز، ارزش‌ها و مأموریت با کارکنان مدرسه دانسته است. براساس نتايج تحقيق والاس²⁵ (2009) توسعۀ حرفه‌ای مدیران بر عملکرد معلمان تأثیر مستقیم دارد و به صورت غیر‌مستقیم موجب موفقیت دانش‌آموزان و ارتقای سطح یادگیری آنان می‌شود. این پژوهش در نظر دارد با استفاده از روش‌های آینده‌نگاری، سناریوهای ممکن و مطلوب توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس را در سال‌های آتی مشخص سازد. در واقع مسأله اصلی این تحقیق بدین شرح می‌باشد که پیشران‌های کلیدی (نیروهای کلیدی مؤثر) توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 کشور در آینده به چه صورتی می‌باشند؟ در این پژوهش قصد بر این بود که با توجه به قابلیت‌های آموزش‌و‌پرورش و منابع انسانی آن، با شناخت فضاهای مؤثر آینده، بتوان بازتعریفی از فرایند توسعۀ حرفه‌ای مدیران داده و با تکیه بر دیدگاه نوین برنامه‌ریزی، با استفاده از رویکرد سناریونویسی و بهره‌گیری از منطق سناریوها، متناسب با تحولات آینده، سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران را در ابعاد مختلف تدوین كرد. امید است نتایج این پژوهش بتواند در تعیین اولویت‌ها و خط‌مشی سیاست‌گذاران آموزشی و ارتقاء آن به نحو شایسته، راهگشا باشد و افزایش کارایی و اثربخشی مدیران مدارس را فراهم آورد. بنابراین هدف کلی پژوهش، چگونگی دستیابی به سناریوهای امکان‌پذیر آیندۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 و تدوین سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس براساس سند چشم‌انداز توسعه کشور است. با توجه به مطالب بیان شده پژوهش حاضر با هدف تدوین سناریوهای قابل تصور برای آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، با استفاده ازروش سناریوپردازی به‌عنوان یکی از روش‌های آینده‌پژوهی انجام شد و به‌دنبال پاسخ‌گویی به چهار سؤال پژوهشی بود.  

1) آینده‌های محتمل، ممکن و مطلوب توسعۀ حرفه‌ای مدیران در افق 1404 ایران کدامند؟

2) عدم قطعیت‌های پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 ایران کدامند؟

3) سناریوهای محتمل برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 ایران کدامند؟

4) سناریوهای مطلوب (مرجح) برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 ایران کدامند؟

 

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت، براساس روش‌های جدید علم آینده‌پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است که با به‌کارگیری ترکیبی از مدل‌های کیفی و کمی انجام شده است. جهت گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه، تکنیک دلفی، تکنیک‌های تحلیل اثرات متقاطع و مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای بهره‌گیری شده است. داده‌های کیفی با پرسشنامه باز و از طریق مصاحبه و بررسی اسناد و داده‌های کمی مورد استفاده در این پژوهش به صورت عددی و از طریق وزن‌دهی پرسشنامه‌های دلفی تهیه شده است. پرسشنامه‌ها صرفاً از طریق متخصصان و خبرگان مدیریت آموزشی که به مسائل احاطه دارند، در دو مرحله تکمیل شده است. جامعۀ آماری شامل اساتید، صاحب‌نظران و متخصصان رشته‌ی مدیریت آموزشی در استان‌های شمالغرب کشور بوده است، که به‌طور همزمان هم از نگاهی آینده‌پژوهانه و راهبردی برخوردار بوده‌اند و هم دارای تخصص و تجربه در زمینه مطالعات آینده‌پژوهی و سناریوپردازی بودند. جامعه تحقیق شامل آن دسته از افرادی بودند که می‌توانستند بیشترین اطلاعات ممکن را از میزان تأثیر گویه‌های تدوین شده در زمینۀ توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404، در اختیار محقق بگذارند. روش نمونه‌گیری به صورت هدفمند و گلوله‌برفی تا جایی ادامه یافت که پژوهشگر با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با 12 نفر از اعضای نمونه به اشباع نظری رسیده است. ملاک‌ها و معیارهای انتخاب خبرگان دانشگاهی و متخصصان برای ورود به مصاحبه پژوهشی شامل موارد زیر بود: 1. داشتن مدرک دکتری با حداقل رتبه علمی استادیار 2. داشتن کتب یا مقالاتی در حوزه رهبری و مدیریت آموزشی 3. آشنایی و تخصص در زمینه توسعۀ حرفه‌ای و صلاحیت‌های حرفه‌ای رهبری آموزشی 4. داشتن تجربه یا سابقه‌ی کار حداقل 5 سال در حوزه آموزش و مدیریت 5. همکاری یا اشتغال مصاحبه‌شوندگان در دانشگاه یا آموزش‌و‌پرورش (به‌دلیل آشنایی مصاحبه‌شوندگان با ساختار، الزامات و شرایط، و مسائل و مشکلات مبتلابه مدیران مدارس در آموزش‌و‌پرورش). داده‌های اولیه تحقیق با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته از خبرگان مدیریت آموزشی جمع‌آوری و با استفاده از نرم‌افزارهای میک‌مک و سناریو ویزارد تجزیه‌و‌تحلیل شده‌اند.

در این پژوهش، از روش‌شناسی آمیخته در سناریونویسی (ترکیب تکنیک‌های کمی «پرسشنامه‌های تحلیل آثار متقاطع»، «نرم‌افزار میک‌مک» و «نرم‌افزار سناریو ویزارد») در ترکیب با تکنیک‌های کیفی پنل‌های خبرگان و مصاحبه بهره‌گیری شده است. بر این اساس، روش‌های گردآوری داده‌ها در این پژوهش شامل مرور منابع و اسناد و پویش محیطی (مصاحبه، پنل خبرگی و پیمایش دلفی) است.

در مجموع، سه پنل خبرگی در این پژوهش برگزار شده است. هدف از پنل نخست، نهایی‌سازی مؤلفه‌های کلیدی بود؛ پنل دوم به جمع‌بندی و تعیین پیشران‌ها اختصاص داشت و موضوع پنل سوم، اعتبارسنجی و توصیف سناریوهای خروجی بوده است. همچنین، برای تعیین مؤلفه‌های کلیدی و روابط میان آن‌ها، از فرایند دلفی، طی دو مرحله و با مشارکت همه 12 خبره منتخب بهره گرفته شد. نخست از خبره‌ها خواسته شد تا میزان اهمیت و عدم قطعیت مؤلفه‌های مهم را تعیین کنند و در مرحله دوم پس از بازخورد نتایج دور اول، از آنان خواسته شد تا روابط ساختاری (تأثیرگذاری و تأثیرپذیری میان متغیرها) را از طریق تکمیل ماتریس اثرات متقاطع تبیین کنند. یافته‌های حاصل از دلفی، داده‌های ورودی نرم‌افزارهای کمی مورد استفاده، نرم‌افزار میک‌مک و نرم‌افزار سناریو ویزارد، بوده است. براساس خروجی نرم‌افزار میک‌مک روابط میان مؤلفه‌های کلیدی از حیث تأثیرگذاری و تأثیرپذیری تحلیل شد و سرانجام با بهره‌گیری از نرم‌افزار سناریو ویزارد، حالت‌های محتمل و فضای سناریویی ترسیم گردید. به‌منظور تدوین سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران، مراحل زیر در نظر گرفته شد: در گام نخست، ضمن شناسایی پیشران‌های اولیه، پیشران‌های کلیدی و آینده‌های بدیل، هر یک از منظر عدم قطعیت و اثرگذاری در فرآیند سناریونگاری مشخص شد؛ به این معنی که پیشرانی برای ورود در فرآیند سناریونگاری انتخاب شده است که از اهمیت و عدم قطعیت بالایی برخوردار است و در صورت وقوع نیز بیشترین اثرگذاری را بر سایر پیشران‌ها دارد. در گام دوم، با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد و روش تحلیل متوازن اثرات متقابل، آینده‌های بدیل مربوط به پیشران‌های کلیدی و اثرگذاری این آینده‌ها بر یکدیگر تحلیل و ارزیابی و سناریوهای محتمل استخراج شد. در گام سوم، با توجه به مشخصه‌های سناریوها نام هر سناریو مشخص و براساس شرایط موجود هر سناریو روایت‌پردازی انجام گرفت.

در این تحقیق برای تهیه سبد سناریوها و به‌دست آوردن سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در قالب پرسشنامه شناسایی سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای از نرم‌افزار سناریو ویزارد استفاده گردیده است. نرم‌افزار سناریو ویزارد، اثر هر یک از حالات عدم‌قطعیت‌ها را نسبت به یکدیگر سنجید و مبتنی بر محاسبات آماری، سناریوهای سازگار پیشِ‌روی سامانه مورد مطالعه را تعیین کرد. در این پرسشنامه وضعیت‌ها می‌توانند تأثیرگذاری منفی را نیز نشان دهند و اعداد پرسشنامه از 3 تا 3- متغیر بوده است. اساس کار این نرم‌افزار بر مبنای ماتریس‌های اثر متقابل (CIM²⁶) است. خلاصه‌ای از فرایند انجام پژوهش به شرح زير مي‌باشد:

1- بررسی مبانی نظری و ایدئولوژیکی آینده‌پژوهی توسعۀ حرفه‌ای

2- شناساسایی پیشران‌ها و عوامل اولیه مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای

3- دلفی متخصصان با استفاده از ماتریس آثار متقابل (پرسشنامۀ مرحلۀ اول)

4-  تحلیل ماتریس اثرات متقاطع با استفاده از نرم‌افزار MICMAC

5- شناسایی عوامل کلیدی با استفاده از نرم‌افزار MICMAC

6- شناسایی و تعیین وضعیت‌های مختلف عوامل کلیدی دارای عدم قطعیت‌

8- دلفی متخصصان با استفاده از ماتریس آثار متقابل (پرسشنامۀ مرحلۀ دوم)

9- طراحی سبد سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای با استفاده از نرم‌افزار Scenario Wizard

10- تحلیل سناریوها و تفکیک سناریوهای ممکن و محتمل توسعۀ حرفه‌ای

11- تدوین سناریوهای مطلوب توسعۀ حرفه‌ای

12- تدوین راهبردها و سیاست‌گذاری‌های سناریوهای مطلوب توسعۀ حرفه‌ای.

 

 

 

یافته‌های پژوهش

وضعیت‌های احتمالی عوامل کلیدی

از بین عوامل شناسایی شده، 15 عامل به‌عنوان عوامل کلیدی در موضوع آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 شناخته شدند. این عوامل در صحنه پیشِ روی در وضعیت‌های مختلفی قابل تصور هستند که این وضعیت‌های احتمالی برای آینده پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 از نظر برنامه‌ریزی بسیار بااهمیت هستند. به همین دلیل تحلیل دقیق شرایط پیشِ‌رو و تعریف وضعیت‌های احتمالی لازمه اصلی تدوین سناریوها است. جهت دقت کار در این مرحله از صاحب‌نظران و اساتید متخصص نظرخواهی شده و نهایتاً با جمع‌بندی آن‌ها 45 وضعیت محتمل برای 15 عامل تعریف گردید که در جدول 1 ارائه شده است. وضعیت‌های محتمل برای هر عامل متفاوت از سایر عوامل بود و تنها ویژگی مشترک آن‌ها وجود طیفی از وضعیت‌های نامطلوب تا مطلوب است که بعضاً این طیف به 4، 3 و 2 وضعیت متناسب با شرایط عامل کلیدی تفکیک شده است. فرض‌های مطرح شده تصاویری از آینده‌های ممکن و باورپذیر پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران را متصور می‌شود که فرض خوش‌بینانه بیانگر بهترین حالت، فرض بینابین بیانگر ادامه روند فعلی و وضع موجود و در نهایت فرض بدبینانه بیانگر نامناسب‌ترین وضعیت پیشِ‌روی عوامل کلیدی مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران می‌باشد.

 

---

[1]  . Futures studies

[2]  . Lassibille

[3]  . Larry

[4]  . Professional Development

[5]  . Hirsh

[6]  . Bizzell

[7]  . Giri & et al

[8]  . Up-to-Date

[9]  . Zhao

[10]  . Guskey

[11]  . Brown & Militello

[12]  . Schleicher

[13]  . Jensen

[14]  . Cunha & et al

[15]  . Wong & Liu

[16]  . McCracken

[17]  . Moore

[18]  . Moolenaar & et al

[19]  . Hilliard

[20]  . Ng & Chan

[21]  . Naicker & Naidoo

[22]  . Bayarystanova & et al

[23]  . Ibrahim

[24]  . Galavzi

[25]  . Wallace

[26]  . Cross-impact matrix

 

جدول 1: عوامل کلیدی و وضعیت‌های احتمالی آن در آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404

 

نام اختصاری عامل	عوامل کلیدی	عدم قطعیت‌ها (وضعیت‌ها یاحالت‌های ممکن)	علامت	درجۀ مطلوبیت
A	وجود برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای	تدوین برنامه‌های جامع توسعۀ حرفه‌ای	A1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		استفاده از تجربیات موجود	A2	بینابین (ایستا)
		بی‌توجهی به تدوین برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای	A3	بدبینانه (بحرانی)
B	جهانی شدن و بین‌المللی شدن آموزش‌و‌پرورش و ارتباط مداوم با نظام‌های آموزشی موفق دنیا و استفاده از تجارب آنان	افزایش تعاملات بین‌المللی جهت استفاده سریع و بهینه از تجارب آنان	B1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		تداوم وضع موجود تعاملات بین‌المللی و استفاده تدریجی از تجارب آنان	B2	بینابین (ایستا)
		کمرنگ گشتن و کاهش تعاملات بین‌المللی و عدم استفاده از تجارب آنان	B3	بدبینانه (بحرانی)
C	وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی	وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی در سطحی گسترده	C1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی در سطحی محدود	C2	بینابین (ایستا)
		عدم وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی	C3	بدبینانه (بحرانی)
D	آینده‌نگری و تفکر راهبردی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان	تقویت و توجه حداکثری به (توسعه) آینده‌نگری و تفکر راهبردی	D1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		توجه محدود به آینده‌نگری و تفکر راهبردی	D2	بینابین (ایستا)
		بی‌توجهی به آینده‌نگری و تفکر راهبردی	D3	بدبینانه (بحرانی)
E	حمایت دولت و مجلس	حمایت گسترده دولت و مجلس	E1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		حمایت در سطحی قابل قبول توسط دولت و مجلس	E2	روند نسبتاً مطلوب
		حمایت محدود دولت و مجلس	E3	بینابین (ایستا)
		عدم حمایت دولت و مجلس	E4	بدبینانه (بحرانی)
F	حرکت سیستم آموزشی به‌سمت تمرکززدایی	تمرکززدایی از سیستم آموزشی کشور و واگذاری اختیارات به استان‌ها	F1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		تمرکزگرایی بیشتر در سیستم آموزشی کشور و کاهش اختیارات استان‌ها	F2	بدبینانه (بحرانی)
G	نهادینه شدن نقش کلیدی آموزش‌و‌پرورش در توسعه کشور	افزایش نقش آموزش‌و‌پرورش در توسعه کشور	G1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		پایداری روند فعلی	G2	بینابین (ایستا)
		کاهش نقش آموزش‌و‌پرورش در توسعه کشور	G3	بدبینانه (بحرانی)
H	اجرای اسناد بالادستی آموزش‌و‌پرورش و انعطاف‌پذیری سازمانی در ایجاد تغییرات بر مبنای آن	اجرای کامل اسناد بالادستی	H1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		ادامه وضعیت کنونی	H2	بینابین (ایستا)
		اجرای ناقص اسناد بالادستی	H3	بدبینانه (بحرانی)
I	میزان تخصیص بودجه برای توانمندسازی مدیران و حمایت بودجه‌ای	افزایش بودجه و حمایت گسترده	I1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		تداوم وضع موجود	I2	بینابین (ایستا)
		بی‌توجهی به افزایش بودجه برای توانمندسازی مدیران و عدم حمایت	I3	بدبینانه (بحرانی)
J	مصوبات مجلس و قوانین وضع شده	بهبود وضعیت مصوبات مجلس و قوانین وضع شده	J1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		ادامه روند وضع موجود	J2	بینابین (ایستا)
		وخیم‌تر شدن وضعیت مصوبات مجلس و قوانین وضع شده	J3	بدبینانه (بحرانی)
K	تغییر نگرش دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران جامعه نسبت به آموزش‌و‌پرورش (تغییر نگاه از مصرفی به سرمایه‌ای به آموزش‌و‌پرورش)	نگرش سرمایه‌ای و مثبت به مسائل آموزش‌و‌پرورش	K1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		ادامه نگرش‌ها در همین سطح وضع موجود	K2	بینابین (ایستا)
		نگرش مصرفی و منفی به مسائل آموزش‌و‌پرورش	K3	بدبینانه (بحرانی)
L	میزان سرمایه‌گذاری در آموزش‌و‌پرورش	افزایش و جذب بالاترین حجم سرمایه‌گذاری	L1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		عدم تغییر در حجم سرمایه‌گذاری و برطرف کردن برخی موانع سرمایه‌گذاری	L2	بینابین (ایستا)
		کاهش حجم سرمایه‌گذاری	L3	بدبینانه (بحرانی)
M	سطح توسعه و وضعیت اقتصادی جامعه (رشد اقتصاد ملی)	افزایش توسعه و رشد اقتصادی	M1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		ادامۀ روند موجود	M2	بینابین (ایستا)
		کاهش توسعه و رشد اقتصادی	M3	بدبینانه (بحرانی)
N	میزان استقبال جامعه از دانستن و دانایی افراد (آگاهی اجتماعی)	روندی سریع درگسترش آگاهی اجتماعی و استقبال جامعه از دانایی	N1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		روند تدریجی و کند آگاهی اجتماعی	N2	بینابین (ایستا)
		عدم ارتقای آگاهی در نتیجه عدم استقبال جامعه از دانستن و دانایی	N3	بدبینانه (بحرانی)
O	اصل شایسته‌گرایی و تخصص‌گرا بودن در وزارت آموزش‌و‌پرورش	بهبود وضعیت شایسته‌گرایی و تخصص‌گرایی	O1	خوش‌بینانه (مطلوبیت)
		ادامه روند موجود شایسته‌گرایی و تخصص‌گرایی	O2	بینابین (ایستا)
		وخیم‌تر شدن وضعیت شایسته‌گرایی و تخصص‌گرایی	O3	بدبینانه (بحرانی)

 

تهیه سبد سناریوها

سناریوسازی به روش اثرات متقابل انواع گوناگونی دارد. در روش بالانس اثرات متقابل، هدف اصلی تحلیل شبکه‌ای از اثرات است. با ترکیب روش‌های کیفی (هنگام شناسایی توصیف‌گرها، حالت‌ها و اثرات متقابل) و روش‌های کمی (روش‌های حل ماتریسی و شاخص‌های شبکه‌ای) تلاش می‌شود روابط بین عوامل مختلف در شبکه تأثیرات شناسایی شود تا تصویری سازگار از رفتار شبکه به‌دست آید. توسعه سناریوهای کل‌گرا بدین معناست که بفهمیم کدام‌یک از ترکیب‌های میان متغیرها توصیف بهتری از روابط میان یک شبکه تأثیرات ارائه می‌دهد. فرآیندهای ساختاریافته مختلفی برای توصیف تحولات آینده به روش سناریوسازی وجود دارد. از روش تحلیل اثرات متقابل معمولاً در مواردی استفاده می‌شود که امکان استفاده از مدل‌های محاسباتی مبتنی بر نظریه وجود ندارد، زیرا ناهمگنی رشته‌ای و تخصصی بسیار زیاد است. به همین دلیل این روش پیوند نزدیکی با کسب دانش نرم و سیستمی دارد. تفاوت سناریوسازی به روش بالانس اثرات متقابل در این است که روشی تحلیلی است و در فرآیندی شفاف، ساده و منعطف امکان سناریوسازی با بیش از دو متغیر کلیدی را امکان‌پذیر می‌کند که در بخش روش‌‌شناسی رساله به آن اشاره شده و مرحله پایانی شناسایی سناریوهای سازگار است. سناریوهای سازگار در واقع ترکیب‌ها یا پیکربندی‌هایی هستند که به صورتی متوازن مجموع اثرات موجود در یک شبکه تأثیرات را بازنمایی می‌کنند. با استفاده از الگوریتم تحلیلی در روش تحلیل اثرات متقابل، بالانس سیستمی تأثیرات درون شبکه محاسبه می‌شود. بالانس سیستمی اثرات درون شبکه همه تأثیرات غیرمستقیم را نیز شامل می‌شود.

با توجه به مباحث گذشته و بر اساس وضعیت‌های احتمالی آینده پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس مجموعاً 45 وضعیت مختلف برای 15 عامل کلیدی طراحی گردید که این وضعیت‌ها طیفی از شرایط مطلوب تا نامطلوب را شامل می‌شدند و تعداد وضعیت‌های هر عامل متناسب با میزان پیچیدگی شرایط آن عامل بین 2 تا 4 حالت متغیر بوده است. به این ترتیب که برای هر یک از عوامل، طیفی از فرض‌های خوش‌بینانه (رنگ سبز پررنگ)، نسبتاً مطلوب (رنگ سبز روشن)، بینابین (رنگ زرد) و بدبینانه (رنگ قرمز) در نظر گرفته شد.

با طراحی وضعیت‌ها و تهیه ماتریس متقاطع 45×45 مجدداً همانند مرحله قبل در تعیین عوامل کلیدی، پرسشنامه مفصلی به‌عنوان راهنمای کار تهیه و در اختیار متخصصان قرار گرفت. همان‌طوری که در بخش روش تحقیق نیز به تفصیل بیان شد متخصصین با طرح این سؤال که «اگر هر یک از وضعیت‌های 45 گانه اتفاق بیفتد چه تأثیری بر وقوع و یا عدم وقوع سایر وضعیت‌ها خواهد داشت؟» به تکمیل پرسشنامه بر اساس سه ویژگی توانمندساز، بی‌تأثیر و محدودیت‌ساز اقدام کردند و با درج ارقامی بین 3 تا 3- میزان تأثیرگذاری هر کدام از وضعیت‌ها را بر سیستم مشخص کردند. با جمع‌آوری داده‌ها که توسط صاحب‌نظران، متخصصین و خبرگان مدیریت آموزشی صورت گرفت، امکان استفاده از نرم‌افزار سناریوویزارد فراهم گردید. برای به‌دست آوردن سناریوها کمک ارزشمند این نرم‌افزار ضروری و حیاتی است.

با توجه به این که هدف ما تهیه سناریوهای ممکن از ترکیب 45 وضعیت برای 15 عامل می‌باشد انتظار می‌رود حداقل 4235 سناریوی ترکیبی از بین آن‌ها استخراج شود که شامل همه احتمالات ممکن در آینده پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 است، البته این نتایج به هیج وجه امکان تحلیل، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ندارند و صرفاً استفاده آماری دارند. نرم‌افزار سناریوویزارد با محاسبات پیچیده و بسیار سنگین، امکان استخراج سناریوهای با احتمال قوی، سناریوهای با احتمال ضعیف و سناریوهای با احتمال سازگاری و انطباق بالا را برای محقق فراهم می‌آورد. با توجه به وسعت ماتریس و ابعاد آن به اندازه (45×45)، پردازنده به قدرت 2 گیگاهرتز، 4235 سناریوی ترکیبی را بر اساس داده‌های وارد شده پرسشنامه تحلیل و تعداد سناریوهای زیر را گزارش داد:

§       سناریوهای قوی یا محتمل (سناریوهای با سازگاری صفر): 11 سناریو

§       سناریوهای با سازگاری بالا (سناریوهای با سازگاری یک = سناریوهای باورکردنی): 29 سناریو

§       سناریوهای ضعیف (سناریوهای با سازگاری دو = سناریوهای ممکن): 39 سناریو

ماهیت این نرم‌افزار به کاهش ابعاد احتمالی وقوع سناریوها از میان میلیون‌ها سناریو به چند سناریو محدود با احتمال وقوع بالاست. نتایج حاکی از این است که 11 سناریو با امتیاز بسیار بالا و احتمال وقوع بیشتر در شرایط پیشِ‌روی آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 قرار دارد؛ که ماتریس سناریوهای قوی یا محتمل (سناریوهای با سازگاری صفر) به‌شرح جدول 2 می‌باشد. نکته مهم این‌که نرم‌افزار سناریو ویزارد هیچ اصرار و تأکیدی بر وجود انواع سناریوها از طیف‌های مختلف ندارد و تنها براساس روابط منفی تأثیرگذار و مثبت تأثیرگذار نسبت به طراحی سناریوها اقدام می‌کند. در این نرم‌افزار، امکان دارد که در پروژه‌ای تمام سناریوها طیف وسیعی از وضعیت‌های مطلوب باشد و هیچ سناریوی بحرانی برای پروژه پیش‌بینی نگردد و بالعکس آن نیز صادق است.

همچنین نرم‌افزار، 39 سناریو با احتمال ضعیف را نشان می‌دهد که به نظر می‌رسد از یک طرف اعتماد به سناریوی ضعیف منطقی باشد و از طرف دیگر پرداختن به 39 سناریو و سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای آن‌ها تقریباً کاری غیرعملی و غیرمنطقی است. در جدول 2 سناریوهای قوی (محتمل) برای آینده توسعۀ حرفه‌ای مدیران در شرایط عدم قطعیت ترسیم شده است.

 

جدول 2: ماتریس سناریوهای قوی یا محتمل (سناریوهای با سازگاری صفر)

سناریوی اول	سناریوی دوم	سناریوی سوم	سناریوی چهارم	سناریوی پنجم	سناریوی ششم		سناریوی هفتم				سناریوی هشتم		سناریوی نهم		سناریوی دهم			سناریوی یازدهم
وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي									وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: بي‌توجهي به برنامه‌هاي توسعه		وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: استفاده از تجربيات موجود							وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي			وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: استفاده از تجربيات موجود								وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي: بي‌توجهي به برنامه‌هاي توسعه
جهاني شدن و بين‌المللي شدن آموزش‌وپرورش: تداوم وضع موجود												جهاني شدن و بين‌المللي شدن آموزش‌وپرورش: كاهش تعاملات بين‌المللي
وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: در سطح محدود									وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: در سطح گسترده									وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: در سطح محدود			وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: عدم وجود چشم‌انداز		وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: در سطح محدود				وجود چشم‌انداز و سياست‌هاي راهبردي: در سطح گسترده
آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: توجه محدود									آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: بي‌توجهي به آينده‌نگري									آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: توجه محدود			آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: توجه حداكثري		آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: توجه محدود				آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران: بي‌توجهي
حمايت دولت و مجلس: حمايت محدود	حمايت دولت و مجلس: در سطح قابل قبول	حمايت دولت و مجلس: حمايت محدود	حمايت دولت و مجلس: عدم حمايت	حمايت دولت و مجلس: حمايت محدود	حمايت دولت و مجلس: در سطح قابل قبول					حمايت دولت و مجلس: حمايت محدود		حمايت دولت و مجلس: عدم حمايت						حمايت دولت و مجلس: حمايت محدود
حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي: تمركزگرايي			حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي: تمركززدايي	حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي: تمركزگرايي											حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي: تمركززدايي							حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي: تمركزگرايي
نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: كاهش نقش آپ در توسعه			نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: پايداري روند فعلي	نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: كاهش نقش آپ در توسعه			نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: افزايش نقش آپ در توسعه								نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: كاهش نقش آپ در توسعه							نهادينه شدن نقش كليدي آپ در توسعه كشور: پايداري روند فعلي
اجراي اسناد بالادستي آپ: ادامه وضعيت كنوني					اجراي اسناد بالادستي آپ: اجراي ناقص														اجراي اسناد بالادستي آپ: اجراي كامل							اجراي اسناد بالادستي آپ: ادامه وضعيت كنوني
ميزان تخصيص بودجه: تداوم وضع موجود									ميزان تخصيص بودجه: كاهش بودجه															ميزان تخصيص بودجه: تداوم وضع موجود
مصوبات مجلس: بهبود وضعيت			مصوبات مجلس: ادامه وضعيت موجود	مصوبات مجلس: بهبود وضعيت			مصوبات مجلس: وخيم‌تر شدن وضعيت								مصوبات مجلس: ادامه وضعيت موجود							مصوبات مجلس: بهبود وضعيت
تغيير نگرش سياست‌گذاران نسبت به آپ: ادامه وضعيت موجود			تغيير نگرش سياست‌گذاران نسبت به آپ: نگرش سرمايه‌اي	تغيير نگرش سياست‌گذاران نسبت به آپ: ادامه وضعيت موجود			تغيير نگرش سياست‌گذاران نسبت به آپ: نگرش مصرفي
ميزان سرمايه‌گذاري در آپ: عدم تغيير در حجم سرمايه‌گذاري																ميزان سرمايه‌گذاري در آپ: كاهش حجم سرمايه‌گذاري								ميزان سرمايه‌گذاري در آپ: افزايش حجم سرمايه‌گذاري
رشد اقتصاد ملي: كاهش رشد اقتصادي																									رشد اقتصاد ملي: ادامه روند موجود
آگاهي اجتماعي: گسترش آگاهي اجتماعي
شايسته‌سالاري در آپ: ادامه روند موجود												شايسته‌سالاري در آپ: وخيم‌تر شدن وضعيت

مأخذ: یافته‌های محقق

 

جدول 2 که به ماتریس صفحه سناریو معروف است، وضعیت‌های ممکن را به وضوح به تفکیک سناریو و عامل کلیدی نشان می‌دهد. این جدول تابلوی سناریوهای احتمالی (سناریوهای با سازگاری قوی) را همراه با وضعیت‌های احتمالی و وضعیت مربوط به هر یک از عدم قطعیت‌ها از نظر مطلوب یا بحرانی بودن نشان می‌دهد. به‌منظور تسهیل درک شرایط صفحه سناریو، این صفحه براساس وضعیت‌های عوامل مورد ارزیابی به 4 وضعیت (مطلوبیت، روند مطلوب، ایستا و بحران با رنگ‌های مشخص براساس جدول شماره 1) تقسیم‌بندی شده است. این تقسیم‌بندی درک کیفی و بصری از صفحه سناریو را امکان‌پذیر می‌سازد. در این تابلوی سناریو، رنگ سبز پررنگ وضعیت مطلوب، رنگ سبز روشن وضعیت نسبتاً مطلوب، رنگ زرد وضعیت ایستا (روند کند و نسبتاً نامطلوب) و رنگ قرمز وضعیت بحرانی وضعیت‌های احتمالی را نشان می‌دهد. صفحه سناریوهای قوی از 165 وضعیت احتمالی مختلف تشکیل شده است. متأسفانه وضعیت‌های نامطلوب (بحرانی)، بخش عمده‌ای از صفحه سناریوها را به خود اختصاص داده‌اند و وضعیت‌های مطلوب، تنها بخش اندکی از صفحه را شامل می‌شوند. همان‌طور که در تخته سناریو هم مشاهده می‌شود تعداد وضعیت‌های نامطلوب بر وضعیت‌های مطلوب برتری دارند.

از مجموع 165 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو براساس تعداد، 62 وضعیت بحرانی معادل 5/37 درصد، 64 وضعیت در حالت ایستا و بلاتکلیفی معادل 7/38 درصد، 3 وضعیت دارای روند نسبتاً مطلوب معادل 8/1 درصد و فرصت‌های کاملاً مطلوب با 36 وضعیت، تنها 8/21 درصد از کل صفحه سناریوها را به خود اختصاص داده است. با احتساب جمع وضعیت‌های بحرانی، 5/37 درصد از کل وضعیت‌ها شرایط نامطلوب را گزارش می‌دهند. در مقابل، شرایط نسبتاً مطلوب و بسیار مطلوب، تنها 6/23 درصد از وضعیت‌ها را شامل می‌شوند.

با این وضعیت، به نظر می‌رسد لازمه رسیدن به اهداف متعالی نظام آموزشی و تحقق اهداف سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش در زمینه توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس، احساس تعهد مدیران عالی، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران نظام آموزشی به جهت‌گیری‌های اسناد بالادستی علی‌الخصوص سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش در تدوین برنامه توسعۀ حرفه‌ای مدیران است که باید مورد بررسی و توجه مسئولان و سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان امر قرار گیرد. سناریوهای مطلوب حاکی از تأثیرگذاری مثبت عوامل مورد بررسی بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران است که در صورت برنامه‌ریزی صحیح در راستای این عوامل می‌توان توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس را ارتقاء داد. صحنه سناریوها حاکی از برتری احتمالات شرایط بحرانی بر شرایط مطلوب بوده و دقت در اجرای اسناد بالادستی مانند سند تحول بنیادین، سند چشم‌انداز ایران 1404، سند نقشه جامع علمی کشور، اسناد پنج‌ساله توسعه و غیره و برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی در راستای آن، از ملزومات اصلی یافتن راه درست توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس است. مشخصات 11 سناریوی محتمل به‌دست آمده بر اساس محاسبات نرم‌افزاری به‌شرح جدول 3 است:

 

جدول 3: مشخصات 11 سناریوی محتمل به‌دست آمده بر اساس محاسبات نرم‌افزاری

سناريو	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
مقدار سازگاري	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	0
نمره تأثير كل	37	35	32	37	35	28	23	15	15	14	34

 

 

 

 

عوامل کلیدی سناریوها	وجود برنامه‌هاي توسعۀ حرفه‌اي	جهاني شدن و بين‌المللي شدن آپ	وجود چشم‌انداز و اسناد بالادستي	آينده‌نگري و تفكر راهبردي سياست‌گذاران	حمايت دولت و مجلس	حركت سيستم آموزشي به‌سمت تمركززدايي	نهادينه شدن نقش آپ در توسعه	اجراي اسناد بالادستي آپ	ميزان تخصيص بودجه	مصوبات مجلس و قوانين وضع شده	تغيير نگرش سياست‌گذاران به آپ	ميزان سرمايه‌گذاري در آپ	رشد اقتصاد ملي	آگاهي اجتماعي	شايسته‌سالاري در آپ
سناریوی اول	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	تداوم وضع موجود	در سطح محدود	توجه محدود	حمايت محدود	تمركزگرايي	كاهش نقش آپ در توسعه	ادامه وضعيت كنوني	تداوم وضع موجود	بهبود وضعيت	ادامه وضعيت موجود	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی دوم	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	تداوم وضع موجود	در سطح محدود	توجه محدود	در سطح قابل قبول	تمركزگرايي	كاهش نقش آپ در توسعه	ادامه وضعيت كنوني	تداوم وضع موجود	بهبود وضعيت	ادامه وضعيت موجود	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی سوم	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	تداوم وضع موجود	در سطح محدود	توجه محدود	حمايت محدود	تمركززدايي	پايداري روند فعلي	ادامه وضعيت كنوني	تداوم وضع موجود	ادامه وضعيت موجود	نگرش سرمايه‌اي	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی چهارم	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	تداوم وضع موجود	در سطح محدود	توجه محدود	عدم حمايت	تمركزگرايي	كاهش نقش آپ در توسعه	اجراي ناقص	تداوم وضع موجود	بهبود وضعيت	ادامه وضعيت موجود	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی پنجم	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	تداوم وضع موجود	در سطح محدود	توجه محدود	حمايت محدود	تمركزگرايي	كاهش نقش آپ در توسعه	اجراي ناقص	تداوم وضع موجود	بهبود وضعيت	ادامه وضعيت موجود	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی ششم	بي‌توجهي به برنامه‌هاي توسعه	تداوم وضع موجود	در سطح گسترده	بي‌توجهي به آينده‌نگري	در سطح قابل قبول	تمركزگرايي	افزايش نقش آپ در توسعه	اجراي ناقص	كاهش بودجه	وخيم‌تر شدن وضعيت	نگرش مصرفي	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی هفتم	استفاده از تجربيات موجود	تداوم وضع موجود	در سطح گسترده	بي‌توجهي به آينده‌نگري	در سطح قابل قبول	تمركزگرايي	افزايش نقش آپ در توسعه	اجراي ناقص	كاهش بودجه	وخيم‌تر شدن وضعيت	نگرش مصرفي	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	ادامه روند موجود
سناریوی هشتم	تدوين برنامه‌هاي جامع توسعۀ حرفه‌اي	كاهش تعاملات بين المللي	در سطح محدود	توجه محدود	حمايت محدود	تمركزگرايي	افزايش نقش آپ در توسعه	اجراي ناقص	كاهش بودجه	وخيم‌تر شدن وضعيت	نگرش مصرفي	عدم تغییر	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	وخیم‌تر شدن وضعیت
سناریوی نهم	استفاده از تجربيات موجود	كاهش تعاملات بين‌المللي	عدم وجود چشم‌انداز	توجه حداكثري	عدم حمايت	تمركززدايي	كاهش نقش آپ در توسعه	اجراي كامل	كاهش بودجه	ادامه وضعيت موجود	نگرش مصرفي	کاهش حجم سرمایه گذاری	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	وخیم‌تر شدن وضعیت
سناریوی دهم	استفاده از تجربيات موجود	كاهش تعاملات بين‌المللي	در سطح محدود	توجه محدود	عدم حمايت	تمركززدايي	كاهش نقش آپ در توسعه	اجراي كامل	كاهش بودجه	ادامه وضعيت موجود	نگرش مصرفي	کاهش حجم سرمایه‌گذاری	کاهش رشد اقتصادی	گسترش آگاهی اجتماعی	وخیم‌تر شدن وضعیت
سناریوی یازدهم	بي‌توجهي به برنامه‌هاي توسعه	كاهش تعاملات بين‌المللي	در سطح گسترده	توجه حداكثري	حمايت محدود	تمركزگرايي	پايداري روند فعلي	ادامه وضعيت كنوني	تداوم وضع موجود	بهبود وضعيت	نگرش مصرفي	افزایش سرمایه‌گذاری	ادامه روند موجود	گسترش آگاهی اجتماعی	وخیم‌تر شدن وضعیت

 

تحلیل سناریوهای محتمل

از میان سناریوهای استخراج شده، تعداد 11 سناریو از شدت بسیار زیاد در احتمال وقوع برخوردار هستند، به‌طوری که میزان امتیاز این 11 سناریو بین 14 تا 37 می‌باشد. با توجه به اینکه لزوماً سناریوهای محتمل ترکیبی از شرایط بحرانی و مطلوب نیست بلکه نتایج بستگی به داده‌هایی دارد که در پرسشنامه در مورد شرایط آتی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 تکمیل می‌شود و این احتمال هم که تمام سناریوهای محتمل همگی از شرایط مطلوب یا بحرانی و یا میانه‌ای از آن‌ها باشند، وجود دارد.

در میان سناریوهای محتمل، سناریوی اول، مهم‌ترین و محتمل‌ترین سناریوی پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404 است که در این سناریو برنامه‌های جامع توسعۀ حرفه‌ای تدوین خواهد شد، همچنین در این سناریو آگاهی اجتماعی گسترش پیدا کرده و شاهد بهبود در مصوبات مجلس در رابطه با آموزش‌و‌پرورش خواهیم بود. از دیگر ویژگی‌های این سناریو، فضای جذاب رشد اقتصادی کشور و کاهش نقش آموزش‌و‌پرورش در توسعه کشور می‌باشد.

 

 

 

 

شکل 1: تعداد سناریوها بر اساس میزان ناسازگاری

 

گزینش سناریوهای منتخب

در این پژوهش سناریوهای با ناسازگاری «صفر» به‌عنوان سناریوهای قوی گزارش و سناریوهای با ناسازگاری «یک» به‌عنوان سناریوهای باورکردنی و سناریوهای با ناسازگاری «دو» به‌عنوان سناریوهای ممکن (ضعیف) گزارش شده است. در این سناریوها یک یا دو توصیف‌گر از سازگاری درونی برخوردار نیست، اما هنوز باورکردنی به نظر می‌رسد. این سناریوها با هدف نشان دادن گشودگی سناریوهای باورکردنی و ممکن آینده گزارش شده‌اند، اما در تفسیر و استفاده از آن‌ها باید با احتیاط عمل کرد.

 

توسعه سناریوهای منتخب

با گزینش یازده سناریوی با ناسازگاری صفر (سناریوهای قوی یا محتمل)، حال نوبت به توسعه این سناریوها می‌رسد که در سه سطح انجام می‌پذیرد:

 

سطح اول: نام‌گذاری سناریوها

گزینش نام برای هر سناریو بخشی اجباری از سناریوسازی نیست، اما نام‌ها می‌توانند به شناخت تفکیکی سناریوها و برقراری ارتباط مناسب‌تر با آن‌ها کمک کنند. انتخاب نام برای سناریو فرمول و قاعده ثابتی ندارند و بر اساس نظرات کیفی خبرگان انجام شده است. در این پژوهش انتخاب نام گاهی براساس یکی از عناصر پراهمیت پنج‌گانه هر سناریو انجام شده و گاه براساس وضعیت چند عنصر در کنار هم نامی برای سناریو برگزیده شده است.

 

سطح دوم: تحلیل وضعیت مسائل در هر سناریو

ابعاد سناریوها زمانی کاملاً مشخص می‌شود که درباره وضعیت سایر متغیرها، مسائل و روندها در صورت تحقق هر سناریو، تحلیل‌های لازم انجام شده و در صورت امکان تدابیر مناسب اتخاذ شود. بدین منظور در یک پروژه سناریوسازی جامع لازم است وضعیت متغیرها و مسائل اصلی در صورت تحقق هر سناریو تحلیل و ارائه شود.

 

سطح سوم: تشکیل خانواده سناریوها

در سناریوسازی به روش تحلیل بالانس اثرات متقابل از آنجا که از مبنای تحلیل ریخت‌شناسی استفاده می‌شود، در صورت وجود چند متغیر اولیه در نهایت با تعداد قابل توجهی سناریو مواجه می‌شویم. در اینجا نیز تعداد 4235 سناریو داریم که تعداد 11 مورد از سناریوهای قوی یا محتمل برای معرفی انتخاب شدند. در میان سناریوها، موارد نزدیک به‌هم وجود دارند که اختلاف آن‌ها تنها یک عنصر است و می‌توانند از نظر مفهومی خانواده سناریوها را تشکیل دهند. گزینش دو یا چند سناریو، تحت عنوان یک خانواده نیز مسأله‌ای کیفی و مبتنی بر نظر خبرگان است. با بررسی 11 سناریوی محتمل توسط خبرگان، بر اساس سه عامل کلیدی: وجود برنامه‌ها و توجه سیاست‌گذاران آموزشی به توسعۀ حرفه‌ای، وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی برای توسعۀ حرفه‌ای و میزان سرمایه‌گذاری در آموزش‌و‌پرورش، چهار خانواده سناریو تشکیل گردید که در جدول 5 بیان گردیده است:

پس از صحه‌گذاری و اعتبارسنجی توسط خبرگان چهار سناریو با عناوین: مدرسه شاهزاده‌ها، بچه‌های مدرسه والت، مدرسه موش‌ها و مبصر 4 ساله کلاس به‌صورت توصیفی نام‌گذاری گردید. خوش‌بینانه‌ترین سناریوی به‌دست آمده سناریوی شماره یک می‌باشد و توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس باید مبتنی بر این سناریو باشد. بدترین سناریوی ممکن، سناریوی شماره 4 می‌باشد که بیشتر مبتنی بر وضعیت بدبینانه نسبت به آینده حرکت می‌کند. به جهت ارائه تصویری روشن از نتایج به‌دست آمده، سناریوهای تدوین شده به صورت خلاصه در جدول 5 آمده‌اند:

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5: چهار سناریوی نهایی

سناریو	عنوان سناریو	عدم قطعیت
		وجود برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای (توجه سیاست‌گذاران آموزشی به توسعۀ حرفه‌ای)	وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی	میزان سرمایه‌گذاری در آموزش‌و‌پرورش
اول	مدرسه شاهزاده‌ها	تدوین برنامه‌های جامع توسعۀ حرفه‌ای	در سطح گسترده	افزایش
دوم	بچه‌های مدرسه والت	استفاده از تجربیات موجود	در سطح محدود	افزایش
سوم	مدرسه موش‌ها	استفاده از تجربیات موجود	در سطح محدود	عدم تغییر
چهارم	مبصر 4 ساله کلاس	بی‌توجهی به برنامه‌های توسعه	عدم وجود چشم‌انداز	کاهش

 

خانواده سناریوهای قوی را با توجه به قرابت آن‌ها می‌توان به سه گروه تقسیم کرد که هر یک از گروه‌ها شامل سناریوهایی با ویژگی‌های تقریباً مشترک و با اندکی تفاوت در یک یا چند فرض از میان 15 عامل کلیدی هستند این گروه‌ها به شرح ذیل می‌باشند:

- گروه اول: سناریوهای مطلوب (شامل سناریوی 1)؛

- گروه دوم: سناریوهای ایستا (شامل سناریوهای 2 و 3)

- گروه سوم: سناریوهای بحران (شامل سناریوی 4).

از میان 4 خانواده سناریوهای قوی، 1 سناریو در حالت مطلوب قرار دارد که شرایط امیدوارکننده‌ای را برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران نشان می‌دهد و 2 سناریو در حالت ایستا قرار دارند که ادامه روند فعلی و وضع موجود را نشان می‌دهند و 1 سناریو در حالتی بحرانی قرار دارد که لزوم برنامه‌ریزی جهت مقابله و کاهش تأثیرات منفی ناشی از وقوع آن‌ها، دیده می‌شود.

        

بحث‌و‌نتیجه‌گیری

این پژوهش با هدف تهیه سناریوهای محتمل و باورکردنی در آینده پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس انجام شده است. این سؤالات که «سناریوهای ممکن، محتمل، و مطلوب توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 چیست؟» و «کدام سناریوها برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 مطلوب هستند؟» محور اصلی شکل‌گیری چارچوب این پژوهش بوده است.

در نتیجه تجزیه‌و‌تحلیل اثرات متقاطع تعداد 15 عامل کلیدی که بیشترین نقش را در فرایند توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس ایفا می‌کند، انتخاب شدند که با تعریف وضعیت‌های احتمالی هر عامل در آینده پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران 45 وضعیت ممکن و محتمل طراحی گردید. سپس جهت سناریوسازی برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 بر اساس عوامل کلیدی، اقدام به تعریف وضعیت‌های محتمل برای هر یک از عوامل کلیدی توسط نظرسنجی از خبرگان شده است. عوامل به صورت طیفی از عوامل بسیار مطلوب تا عوامل بحرانی، در 2 الی 4 طیف تعریف شده‌اند. وضعیت‌های محتمل نیز در نرم‌افزار سناریو ویزارد بر اساس نظرات خبرگان از 3 تا 3- وزن‌دهی شده و نهایتاً سه دسته سناریو (سناریوهای قوی یا محتمل، سناریوهای باورکردنی با سازگاری بالا، سناریوهای ضعیف) استخراج شد. در مرحله بعد با تحلیل نتایج سناریو ویزارد 11 سناریوی قوی پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 شناسایی و 4 خانواده سناریوهای مطلوب تعیین گردید.

در سناریوی اول هر سه عامل کلیدی در وضعیت بالا و مطلوب قرار دارند. در این سناریو برنامه‌های جامع توسعۀ حرفه‌ای توسط برنامه‌ریزان توسعۀ حرفه‌ای و سیاست‌گذاران آموزشی تدوین می‌گردد و در سطحی گسترده اسناد بالادستی و سیاست‌های راهبردی مانند سند تحول بنیادین، سند چشم‌انداز ایران 1404، سند نقشه جامع علمی کشور، اسناد پنج‌ساله توسعه و غیره به‌عنوان نقشه راه در خصوص توسعۀ حرفه‌ای مدیران و توسعۀ منابع انسانی وجود دارد؛ و همچنین به سرمایه‌گذاری در آموزش‌و‌پرورش با دید سرمایه‌ای نگاه می‌شود و میزان سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش افزایش پیدا کرده است. روندهای حاکم بر این سناریو حاکی از وجود مدیران حرفه‌ای است، که در مدرسه‌ای به نام مدرسۀ شاهزاده‌ها رهبری می‌کنند. رهبرانی که دارای توانایی، مهارت‌ها و تخصص‌های بالایی هستند که باعث افزایش اثربخشی و کارایی آن‌ها می‌شود. وضعیت 3 عامل کلیدی در این سناریو کاملاً مطلوب است و محتمل‌ترین سناریو را در جهت توسعۀ حرفه‌ای مدیران دارد که خود یک حالت مثبت و امیدوارکننده‌ای را پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس نشانی می‌دهند. وضعیت‌های پیشِ‌رو در جهت تحقق سناریوی نام برده شده به‌شرح زیر است: تدوین برنامه‌های جامع توسعۀ حرفه‌ای، وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی در سطحی گسترده، و افزایش و جذب بالاترین حجم سرمایه‌گذاری.

در سناریوی دوم از سه عامل کلیدی، دو عامل در وضعیت بینابین و یک عامل در وضعیت مطلوب قرار دارد. روندهای حاکم بر این سناریو حاکی از وجود مدیرانی است، که در مدرسه‌ای به نام بچه‌های مدرسه والت رهبری می‌کنند. وضعیت‌های پیشِ‌رو در جهت تحقق سناریوی نام برده شده به‌شرح زیر است: استفاده از تجربیات موجود در تدوین برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای، وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی در سطحی محدود، و افزایش و جذب بالاترین حجم سرمایه‌گذاری.

وضعیت سناریوی شماره سه شبیه سناریوی شماره 2 است و تنها تفاوت آن در وضعیت عامل میزان سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش است که عدم تغییر در حجم سرمایه‌گذاری در آموزش‌و‌پرورش و وضعیت بینابین دارد. سناریوی «مدرسه موش‌ها» به‌عنوان سناریوی بینابین توسعۀ حرفه‌ای مدیران قلمداد شده است. این سناریو نتیجۀ عدم استقبال آموزش‌و‌پرورش از تغییرو‌تحولات محیطی و پویایی‌های آن است. در این سناریو، نگرش به توسعۀ حرفه‌ای مدیران، نگرشی کلاسیک است که با اصول و مؤلفه‌های رویکرد آینده‌پژوهی متفاوت است. وضعیت 3 عامل کلیدی در این سناریو بینابین است که این وضعیت‌ها نشان‌دهندۀ حالت ایستا پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس است و با ادامۀ روند موجود در زمینۀ عوامل کلیدی به‌دست آمده، تغییراتی در توسعه و وضعیت توسعۀ حرفه‌ای مدیران به‌وجود نخواهد آمد. وضعیت‌های پیشِ‌رو در جهت تحقق سناریوی نام برده شده به‌شرح زیر است: استفاده از تجربیات موجود در تدوین برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای، وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی در سطحی محدود، و عدم تغییر در حجم سرمایه‌گذاری و برطرف کردن برخی موانع سرمایه‌گذاری.

از بین سناریوهای مطرح شده، سناریوی 4 بحرانی‌ترین شرایط را دارد. در این نوع از توسعه مدیران، هیچ نوع برنامه‌ای و چشم‌اندازی برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران وجود ندارد، و هیچ نوع نقشه راهی برای آینده مدیران مدارس ترسیم نشده است. از طرف دیگر سیاست‌گذاران آموزشی در برنامه‌ریزی‌های خود برای نظام آموزشی هیچ نوع اهمیت و ارزشی برای افزایش توانایی‌ها و مهارت‌های مدیران نمی‌دهند. عدم وجود برنامه و چشم‌انداز برای افزایش توانمندی‌های مدیران و بها ندادن سیاست‌گذاران آموزشی در برنامه‌ریزی‌های خود برای افزایش مهارت‌های مدیران و کاهش حجم سرمایه‌گذاری باعث به‌وجود آمدن مدیران عادی می‌شود. مدیرانی که فقط کارهای عادی و تکراری مدارس رو انجام می‌دهند و هیچ نوع تخصص و توانایی در کار خود ندارند. با توجه به شرایط ذکر شده، در صورت بروز این سناریو، آموزش‌و‌پرورش با چالش‌های متعددی در مسیر دستیابی به توسعۀ حرفه‌ای مدیران رو‌به‌رو خواهد شد و عدم توسعۀ حرفه‌ای مدیران را به‌دنبال خواهد داشت. روندهای حاکم بر این سناریو حاکی از وجود مدیران عادی است، که در مدرسه‌ای به‌ نام مبصر 4 ساله کلاس رهبری می‌کنند. وضعیت‌های پیشِ‌رو در جهت تحقق سناریوی نام برده شده به‌شرح زیر است: بی‌توجهی به تدوین برنامه‌های توسعۀ حرفه‌ای، عدم وجود چشم‌انداز و سیاست‌های راهبردی و اسناد بالادستی، و کاهش حجم سرمایه‌گذاری.

نتایج پژوهش بیانگر آن است که با توجه به ساختار مدیریت آموزش‌و‌پرورش و ویژگی‌های آن و همچنین برنامه‌ها و طرح‌های ملی در خصوص توسعۀ حرفه‌ای مدیران، سناریوهای بسیاری در پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس قرار دارند که دستیابی به هر کدام از آن‌ها به‌طور مستقیم با عملکردهای جامعه جهانی، منطقه‌ای، ملی، استانی و سیاست‌های آموزش‌و‌پرورش و سایر نهادها و دستگاه‌های جامعه در ارتباط است. در مجموع 1 سناریوی مطلوب، 2 سناریوی ایستا و 1 سناریوی بحرانی، سناریوهای پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس می‌باشند که رسیدن به هر کدام از آن‌ها وابسته به اقدامات زمان حال و آماده شدن در برابر بحران‌های آینده است. این سناریوها، «مدرسه شاهزاده‌ها»، «بچه‌های مدرسه والت»، «مدرسه موش‌ها» و «مبصر 4 ساله کلاس»، نام گرفتند. سناریوی اول حالتی خوش‌بینانه و آرمان‌شهری، سناریوهای دوم و سوم ادامۀ وضع موجود و سناریوی چهارم حالتی بدبینانه و ویران‌شهری را به تصویر می‌کشد. در نهایت هر یک از این سناریوها باورپذیرند و هر کدام هم پتانسیل تحقق دارند؛ اما اینکه کدام یک روی دهد، به برنامه‌ریزی‌های امروز ما بستگی دارد. سناریوها هیچ تجویزی برای خود آینده ندارند، بلکه فیلمی کوتاه از امکان‌هایی هستند که ممکن است رخ دهند؛ اما اینکه در نهایت در کدام منزلگاه فرود آییم، به انتخاب مسیر امروزمان بستگی دارد.

در مجموع باید گفت نتیجه اصلی این تحقیق حاکی است که 15 عامل کلیدی بازیگران اصلی و مؤثر بر فرایند توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس در افق 1404 هستند که وضعیت فعلی این عوامل چندان مناسب نیست و سناریوهای احتمالی پیشِ‌روی توسعۀ حرفه‌ای مدیران نیز اگرچه امیدهای فراوانی به وقوع شرایط مطلوب در افق 1404 را نشان می‌دهند ولی از طرف دیگر وقوع شرایط بحرانی را دور از انتظار نمی‌دانند. از‌این‌رو، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران آموزشی باید به سناریوهای توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس توجه ویژه نمایند و با استفاده از آنها گام‌های مؤثری در جهت ارتقاء و بهبود عملکرد مدیران مدارس و نظام آموزشی با هدف توسعۀ حرفه‌ای بردارند. در یک برداشت کلی از مجموع پژوهش‌های انجام گرفته، می‌توان توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی را یک فرایند نظام‌مند از بررسی شایستگی‌های پایه و الزامات مورد نیاز برای گزینش مدیران آموزشگاهی تا آموزش مادام‌العمر در زمینه‌های اجتماعی و حرفه‌ای موجود دانست که به تربیت مدیران آموزشگاهی حرفه‌ای منجر می‌شود و این فرایند می‌تواند پیش‌نیازی برای تغییر‌و‌تحول نظام آموزشی باشد. اگر بتوان با طی کردن مسیر توسعۀ حرفه‌ای، مدیران آموزشگاهی حرفه‌ای تربیت کرد، در واقع، یک تغییر آموزشی مثبت و قدرتمند ایجاد خواهد شد.

در پایان لازم به ذکر است سناریوهای تبیین شده در این پژوهش می‌تواند به‌عنوان زیربنای استراتژیک در تقویت سناریونویسی و تقویت سناریوهای دیگر در سال‌های آینده به کار گرفته شود و برای مدیران عالی، برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران نظام آموزشی کشور مفید باشد.

 

منابع

ابیلی، خدایار، پورکریمی، جواد، مزاری، ابراهیم، خباره، کبری، باده‌بان، سودابه. (1393). تبیین نقش خودبالندگی مدیران مدارس در بهبود عملکرد آنان (مطالعه موردی: مدیران مدارس شهر ری). فصلنامه آموزش و ارزشیابی. دوره هفتم، شماره بیست‌و‌ششم، تابستان. صفحه 124-103.

ابیلی، خدایار، حاج‌خزیمه، مجتبی، پورکریمی، جواد، حاتمی، محمدرضا. (1399). شناسایی مؤلفه‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی (یک مطالعۀ فراترکیب). فصلنامه علمی آموزش علوم دریایی، دوره هفتم، شماره اول، بهار. صفحه 18-1.

اصفهانی، کرم، سلیمانی، نادر، تورانی، حیدر، صباحی، پرویز. (1398). عوامل مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی در افق 1404. فصلنامه‌ی مدیریت مدرسه. دوره هفتم، شماره چهارم، زمستان. صفحه 241-210.

اصفهانی، کرم، سلیمانی، نادر، تورانی، حیدر، صباحی، پرویز. (1399). طراحی و اعتبارسنجی الگویی برای توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی به شیوه آمیخته. دوماهنامه علمی پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال یازدهم، شماره چهارم، پاییز و زمستان. صفحه 132-103.

امین بیدختی، علی‌اکبر، رستگار، عباسعلی، نامنی، احمد. (1394). آینده‌پژوهی تغییرات رویکردی آموزش عالی در توسعه سرمایه انسانی کشور؛ سناریویی محتمل برای افق 1410. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. دوره بیست‌و‌یکم، شماره سوم، پاییز. صفحه 55-31.

باقری، مهدی، صادقی، مسعود، ابوالقاسمی، محمود، فضل‌الهی قمشی، سیف‌اله. (1400). مدلسازی کیفی تاب‌آوری مدیران مدارس ابتدایی براساس رویکرد زمینه‌ای. فصلنامه مطالعات رفتاری در مدیریت. سال دوازدهم، شماره بیست‌و‌پنجم، بهار. صفحه 34-21.

بنیادی، حجت‌الله، فانی، علی‌اصغر، سیدجوادین، سیدرضا. (1397). طراحی و تبیین الگوی شایستگی مدیران مدارس بر مبنای سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش و دیگر اسناد بالادستی. دوفصلنامه مطالعات آموزشی و آموزشگاهی. دوره هفتم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صفحه 144-113.

بیگدلی، محمد، داودی، رسول، کمالی، نقی، انتصار فومنی، غلامحسین. (1397). شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های بهسازی منابع انسانی در آموزش‌و‌پرورش به‌منظور ارائه یک مدل مفهومی. فصلنامۀ پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی. دوره دهم، شماره دوم، تابستان. صفحه 101-75.

پورشافعی، هادی، ایوبی، فاطمه، اکبری، محمد، حسینی، سیده ملیحه. (1394). نگاهی به توسعه حرفه‌ای معلم، انتشارات چهار درخت، بیرجند، چاپ اول.

پیری، رمضان، عباس‌پور، عباس، رحیمیان، حمید، ملکی، حسن، اسکندری، حسین. (1399). طراحی و اعتباریابی الگوی شایستگی مدیران آموزشی براساس آموزه‌های قرآن کریم. فصلنامه مدیریت مدرسه. دوره هشتم، شماره اول، بهار. صفحه 217-191.

جوانک لیاولی، ماندانا، ابیلی، خدایار، پورکریمی، جواد، سلطانی عربشاهی، سیدکامران. (1396). ارائه الگوی توسعه حرفه‌ای مدیران گروه‌های آموزش بالینی: مورد دانشگاه‌های علوم پزشکی دولتی شهر تهران. راهبردهای آموزش در علوم پزشکی. دوره دهم، شماره سوم، تابستان. صفحه 218-203.

جودکی، اکبر، محمدخانی، کامران، محمد داودی، امیرحسین. (1398). ارائۀ مدل بالندگی حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه، نظریه‌ای داده‌بنیاد. فصلنامه مدیریت مدرسه. دوره هفتم، شماره دوم، تابستان. صفحه 272-251.

جهانیان، رمضان. (1391). مدیریت آموزشی و آموزشگاهی، با تأکید بر دانش و مهارتهای مورد نیاز مدیران، انتشارات سرافراز، کرج، چاپ دوم.

حسن‌زاده کفشگرکلائی، فاطمه، علی اسماعیلی، عبدالله، فلاح، وحید. (1398). ارائه سناریوهای توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس در استان مازندران. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. سال سیزدهم، شماره سوم، بهار. صفحه 76-57.

حسن‌زاده کفشگرکلائی، فاطمه، علی اسماعیلی، عبدالله، فلاح، وحید. (1399). ارائه مدل توسعه حرفه‌ای مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در آموزشگاه‌های استان مازندران. فصلنامه توسعه‌ی آموزش جندی شاپور. دوره یازدهم، شماره اول، بهار. صفحه 96-86.

حسینی، محمدمهدی، طالب‌پور، جواد، باقری، ایوب. (1398). مدلی در توسعه شایستگی مدیران با رویکرد آینده‌پژوهی در سازمان‌های آموزشی. مجله پیشرفت‌های نوین در روانشناسی. دوره دوم، شماره پانزدهم، تابستان. صفحه 16-1.

حلیمی، سیده‌مهتاب، فتحی‌آذر، اسکندر. (1388). تدوین و الویت‌بندی استانداردهای عملکرد مدیران آموزشی دوره‌ی ابتدایی شهر تبریز. فصلنامه آموزش و ارزشیابی. دوره دوم، شماره هشتم، زمستان. صفحه 106-85..

حیات، علی‌اصغر، عبدالهی، بیژن، زین‌آبادی، حسن‌رضا، آراسته، حمیدرضا. (1394). مطالعه کیفی نیازها و روش‌های توسعه‌ی حرفه‌ای مدیران مدارس. مجله‌ی مطالعات آموزش و یادگیری. دوره هفتم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صفحه 64-43.

رحمتی، داریوش. (1397). آینده‌پژوهی سرمایه انسانی در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی ناجا. دوره سوم، شماره هشتم، تابستان. صفحه 187-171.

رهنورد، فرج‌اله. (1390). الگوی مدیریت دولتی برای تحقق حاکمیت تراز چشم‌انداز 1404. چشم‌انداز مدیریت دولتی. دوره دوم، شماره ششم، تابستان. صفحه 58-43.

زراعتی، محسن، ابوالقاسمی، محمود، خراسانی، اباصلت، خیراندیش، مهدی. (1399). توسعه ابعاد بالندگی منابع انسانی دانشی مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی آجا مبتنی بر رویکرد مدیریت دانش. فصلنامه مدیریت نوآوری در سازمان‌های دفاعی، سال دوم، شماره هفتم، بهار. صفحه 172-147.

سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش. (1390). تهران: دبیرخانه شورای عالی آموزش‌و‌پرورش.

صدیقی، محمود، چرابین، مسلم، معقول، علی، زنده‌دل، احمد. (1400). اولویت‌بندی ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزش پزشکی در دانشگاه‌های نسل سوم براساس مدل تحلیل سلسله مراتبی. مجله مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی یزد، دوره شانزدهم، شماره اول، بهار. صفحه 35-20.

طاهری‌دمنه، محسن، نادری خورشیدی، علیرضا. (1393). آینده‌نگاری منابع انسانی در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران با استفاده از روش تلفیقی سناریوپردازی و تحلیل اثرات متقاطع. فصلنامه منابع انسانی ناجا. دوره پنجم، شماره سی‌و‌ششم، تابستان. صفحه 49-29.

عابدی‌جعفری، حسن، سلمانی، داود، رادمند، محبوبه. (1389). بررسی نیازهای منابع انسانی برنامه پنجم توسعه: رویکردی آینده‌پژوهی. فصلنامه راهبرد. دوره نوزدهم، شماره پنجاه‌و‌ششم، پاییز. صفحه 364-345.

عسگری، ناصر، نیکوکار، غلامحسین، صفری، حسین، غلامی، مهرداد. (1394). الگوی شایستگی‌های مدیران دولتی جمهوری اسلامی ایران بر اساس سند چشم‌انداز 1404. مدیریت در دانشگاه اسلامی. دوره چهارم، شماره نهم، بهار و تابستان. صفحه 38-23.

فرح‌بخش، سعید، جعفری‌سرابی، مهرداد، سیاه‌کمری، الهام، غلامی، محمد، مرادی، سمیه. (1396). تدوین صلاحیت‌های علمی - حرفه‌ای مدیران مدارس ابتدایی استان لرستان. فصلنامه مدیریت مدرسه. دوره پنجم، شماره اول، بهار و تابستان. صفحه 127-113.

فرزانه، محمد، پورکریمی، جواد، نوروزی، میترا. (1394). ارائۀ الگوی صلاحیت‌های حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی. دوره نهم، شماره دوم، تابستان. صفحه 95-83.

فرهادی، علی، صادقی، امیر. (1395). الزامات توسعه منابع انسانی سازمان‌های نظامی در افق 1410 و تأثیر آن بر توسعه دفاعی. فصلنامه آینده‌پژوهی دفاعی. دوره اول، شماره سوم، زمستان. صفحه 62-35.

قاسم‌زاده علیشاهی، ابوالفضل، مهدیون، روح‌الله، هدایتی، عزیز، کاظم‌زاده، مهدی. (1397). نقش توسعۀ حرفه‌ای و اخلاق کار بر تعهد سازمانی و میل به ماندن کتابداران شهر تبریز. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی. دوره پنجاه‌و‌دوم، شماره سوم، پاییز. صفحه 98-81.

قنبری، سیروس، محمدی، بهرام. (1395). ارائۀ الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس دورۀ متوسطه: یک تحقیق کیفی. فصلنامه مدیریت مدرسه. دوره چهارم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صفحه 143-123.

کمرئی، علیرضا، خورشیدی، عباس، حمیدی‌فر، فاطمه، محمودی، امیرحسین، شریعتمداری، مهدی. (1400). الگوی توسعۀ حرفه‌ای مدیران آموزشگاهی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای (با استفاده از رویکرد نظریه‌پردازی داده‌بنیاد نوظهور). نشریه علمی فناوری آموزش، دوره پانزدهم، شماره سوم، تابستان. صفحه 544-531.

لطفی، علی، حسن‌زاده، رمضان، عبداللهی، سیدعلی. (1390). چشم‌انداز مدارس ایران در سال 1404. اولین همایش ملی آموزش در ایران 1404، تهران: پژوهشكده سياستگذاري علم، فناوري و صنعت.

محمدی، محمد، سادات فدوی، محبوبه، فرهادی، هادی. (1397). ارائه‌ی مدلی برای توانمندسازی مدیران مدارس ابتدایی. دوفصلنامه علمی پژوهشی مدیریت مدرسه. دوره ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صفحه 223-204.

نادری‌بنی، ناهید. (1396). مربیگری و ارشاد در سازمان‌ها. انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران، چاپ اول.

نادری‌بنی، ناهید، خنیفر، حسین، رحمتی، محمدحسین، عابدی تراب، رضا. (1399). شناسایی مؤلفه‌های توسعۀ حرفه‌ای مدیران مدارس ابتدایی قم. مطالعات آموزشی و آموزشگاهی. دوره نهم، شماره اول، بهار. صفحه 99-79.

نصیری ولیک‌بنی، فخرالسادات، قنبری، سیروس، سرچهانی، زهرا. (1395). کاوش بالندگی مدیران مدارس، نظریه‌ای داده‌بنیاد. فصلنامه علمی - پژوهشی رهیافتی نو در مدیریت آموزشی. دوره هفتم، شماره بیست‌و‌هشتم، زمستان. صفحه 26-1.

نورادصدیق، میترا، نوه‌ابراهیم، عبدالرحیم، آراسته، حمیدرضا، زین‌آبادی، حسن‌رضا. (1396). شناسایی مؤلفه‌های توسعه حرفه‌ای مدیران با استعداد مدارس غیردولتی؛ پژوهشی آمیخته. مدیریت بر آموزش سازمانها. دوره ششم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صفحه 224-183.

وفائی، رضا، فضل‌الهی قمشی، سیف‌اله، طالعی فرد، احمد. (1396). بررسی میزان توجه به ساحت‌های شش‌گانه تربیت سند تحول بنیادین آموزش‌و‌پرورش در کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی. فصلنامه مسائل کاربردی تعلیم‌و‌تربیت اسلامی. دوره دوم، شماره دوم، تابستان. صفحه 154-131.

هاشمی، سید حامد، پورامین زاد، سعیده. (1390). چالش‌های فراروی توسعه منابع انسانی و راهکاری برای رفع آن. کار و جامعه، شماره 136.

هدایتی، فرشته، خوارزمی، رحمت‌الله. (1395). آسیب‌شناسی اجرای برنامه‌های سند تحول آموزش‌و‌پرورش بر اساس مبانی مدیریت تحول سازمانی. دوماهنامه مهندسی مدیریت. دوره هشتم، شماره شصت‌و‌پنجم، بهار. صفحه 67-60.

Bayarystanova, E. Arenova, A. & Nurmuhametova, R. (2014). Education System Management and Professional Competence of Managers. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 140(2014) 427-431. Retrieved from: www.sciencedirect.com

Bizzell, B. E. (2011). Professional Development of School Principals in Virginia. Faculty of the Virginia Polytechnic Institute. Blacksburg, Virginia.

Brown, C. & Militello, M. (2016). Principal's perceptions of effective professional development in schools. Journal of Educational Administration, 6(4), 56-67.

Cunha, R. S. Tintore, M. Cabral, I. Alves. J. M. (2020). Portuguese Principals’ Professional Development Needs and Preferred Learning Methods. Education Sciences, 10(9), 219; https://doi.org/10.3390/educsci10090219

Galavzi, P. (2011). Principals’ Perceptions of Their Own Professional Development. Presented to the faculty of the Graduate School of the University of Texas at austain, in partial fulfillment of requirement for degree of doctor of education.

Giri, K. Frankel, N. Tulenko, K. Puckett, A. Baily, R. & Ross, H. (2012). Keeping Up to Date: Continuing Professional Development for Health Workers in Developing Countries.

Guskey, T. R. (2000). Evaluating professional development. Thousand Oaks, CA: Corwin Press.

Hilliard, A, T. (2015). Evaluating the Principals’ Institute Leadership Development Program. Merit Research Journal of Business and Management, 3(4), 34-39.

Hirsh, S. (2009). A new definition. Journal of Education for Sustainable Development, 30(4), 10-16.

Ibrahim, N. (2011). Preparation and development of public secondary schools Principals in Kenya. International Journal of Humanities and Social Science, 1(9), 22-36.

Jensen, R. (2020). Professional development of school leadership as boundary work: patterns of initiatives and interactions based on a Norwegian case. International Journal of Leadership in Education. https://www.tandfonline.com/loi/tedl20

Larry, K. B. (2006). Principal perceptions of the relationship between Professional development designs and the qualities, Proficiencies, and leadership skills required of West Virginia principals. Dissertation submitted to the Faculty of the Marshall University College of Education and Human Services, in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Education in Educational Leadership.

Lassibille, G. (2016). Improving the management style of school principals: results from a randomized trial. Education Economics, 24(2), 121-141.

McCracken, N. A. (2017). Principal perceptions of professional Development. Submitted to the Graduate Faculty of the School of Education in fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Education. University of Pittsburgh.

Moolenaar, N. M. Sleegers, P. J. C. (2015). The networked principal: Examining principals’ social relationships and transformational leadership in school and district networks. Journal of Educational Administration, 53(1), 8-39.

Moore, S. K. (2016). Principals’ Perspectives on the Professional Development Process and its Outcomes. A dissertation submitted to the Graduate College in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy Educational Leadership, Research, and Technology. Western Michigan University.

Naicker, I. & Naidoo, S. V. (2014). Is the Whole More than the Sum of Its Parts? A Community of Practice Approach to Leadership Development of School Principals. Kamla-Raj, Int J Edu Sci, 7(2), 289-298.

Ng, S. W. & Chan, T-M. K. (2014). Continuing professional development for middle leaders in primary schools in Hong Kong. Journal of Educational Administration, 52(6), 869-886.

Schleicher, A. (2012). Preparing Teachers and Developing School Leaders for the 21st Century: Lessons from around the World, OECD Publishing.

Wallace, M. (2009). Making sense of the links: Professional development, teacher practices, and student achievement. Teachers College Record, 111(2), 573-596.

Wong, T. Y. & Liu, P. (2018). Hong Kong Principal Professional Development: Context, Challenges, and Opportunities. Chinese Education & Society, 51(5), 359–371.

Zhao, J. (2010). School knowledge management framework and strategies: The new perspective on teacher professional development. Computers in Human Behavior, 26(2), 168-175.

 

Journal of Future Studies Management 35th Year, No. 138, Autumn 2024

 

Future Studies of the Professional Development of School Principals in 2025 Horizon with a Scenario Planning Approach

 

Sadegh Maleki Avarsin ¹*, Amir Yousefi ², Behnam Talebi ³

 

Abstract

Background: Today, achieving professional development of school principals is one of the most important goals of education in all developed countries and most developing countries. Paying attention to the element of future and future studies in the professional development of school principals, in today's world and its rapid changes, will greatly contribute to the dynamism and professional development of school principals, which has been neglected so far.

Objective: The aim of this study was to provide Optimal scenarios for the professional development of primary school principals in 2025 Horizon northwestern provinces of the Iran.

Method: This research is applied in terms of purpose and in terms of nature, based on new methods of Future studies, analysis and exploration, which uses a combination of qualitative and quantitative models in the form of documentary and survey methods and in two stages of identifying key drivers using software Mic Mac is based on the method of Cross Impact Analysis and presenting the Optimal scenarios using the scenario Wizard software. The statistical population included professors, experts and specialists in the field of educational Administration in the northwestern provinces of the Iran. The sample size was 12 people which was continued by purposeful sampling and snowball sampling until data saturation. the Primary research data were collected using semi-structured interviews with educational Administration experts and analyzed using Mic Mac and scenario Wizard software.

findings: the results of the application of cross - impact analysis method showed that 15 key factors among the 52 factors identified in the interview stage, have the greatest impact on the future of professional development of principals. By preparing the basket of scenarios for these factors, 45 possible situations are defined for 15 factors. The probable situation for each factor covered a range of favorable to unfavorable conditions.

Conclusion: With the formation of matrix 45´45 and with the analysis performed by Scenario Wizard software, 11 strong scenarios, 29 plausible scenarios and 39 weak scenarios were extracted. In the next step, by analyzing the results of the scenario Wizard, 11 strong scenarios for the professional development of school principals on the 2025 horizon were identified and 4 families of favorable scenarios were identified. These scenarios were called "School of Princes", "Walt School Kids", "School of Mice" and "4-year-old class observer". The first scenario depicts an optimistic and utopian state, the second and third scenarios depict the continuation of the current situation, and the fourth scenario depicts a pessimistic and devastated state.

 

Keywords: Future Studies, Professional Development, School Principals, Scenario Planning.

---

[1]  Associate Professor of Educational Administration, Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities and Education Sciences, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.. *(Corresponding Author): [e-mail]

[2]   Ph.D. Graduate in Educational Administration, Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities and Education Sciences, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.

[3]  Assistant Professor of Educational Administration, Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities and Education Sciences, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

---