تحلیلی بر وضعیت گردشگری استان یزد در افق 1404 با استفاده از پویایی‌های سیستم

محورهای موضوعی : آینده پژوهی

سید حبیب الله میرغفوری ¹ , میر محمد اسعدی ² , محمد صالح مزیدی ^{3 *}

1 - عضو هیئت علمی دانشگاه یزد
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه علم و هنر یزد
3 - مدرس دانشگاه علمی کاربردی

تاریخ دریافت : 1398/02/09 تاریخ پذیرش : 1400/08/09 تاریخ انتشار : 1400/09/01

کلید واژه: صنعت گردشگری, استان یزد, گردشگر, پویایی‌های سیستم,

چکیده مقاله :

در سند جامع توسعه ملی گردشگری ایران آمده است که این کشور در پایان برنامه هفتم توسعه که مصادف با سند چشم‌انداز بیست‌ساله است، باید به سالانه 20 میلیون گردشگر ورودی دست پیدا کند. در میان استان‌های گردشگر پذیر کشورمان استان یزد، جلوه‌هایی‌ از باشکوه‌ترین‌ ادوار مختلف‌ تاریخی‌ ایران‌ را در خود جای‌ داده‌‌ که خود نشان گر جایگاه و اهمیت این استان است. لذا این تحقیق بدنبال ارائه مدلی پویا جهت تخمین تعداد گردشگر خارجی ورودی به استان یزد در افق1404با ادامه روند فعلی و نیز بررسی تاثیر سناریوهای احتمالی می باشد. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش تحقیق جزء مطالعات کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است که ابتدا با استفاده از منابع و ادبیات موجود در زمینه معیارهای سنجش وضعیت گردشگری یک منطقه و همچنین مصاحبه با بیش از 20تن از خبرگان گردشگری یزد به شناسایی شاخص‌های مؤثر بر روند گردشگری استان مثل امنیت، حمل و نقل و ... پرداخته است. در ادامه با بررسی مقدار کنونی و تاثیر این متغیرها بر یکدیگر، به طراحی مدل علی-معلولی آن‌ها پرداخته و مدل جریان نیز طراحی و در نرم‌افزار ونسیم اجرا گردید. نتایج نشان می‌دهد با روند فعلی، استان یزد در افق1404به جای حداقل ورود1.3میلیون گردشگر خارجی،حداکثر پذیرای یک‌صدهزار گردشگر خارجی خواهد بود.که با این نتیجه، چند وضعیت دیگر از متغیرها در قالب سناریو مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی نظیر تمرکز بر تربیت نیروی انسانی ماهر،تبلیغات موثر و هدفمند صورت پذیرفت. همچنین آزمون اعتبار سنجی و حساسیت مدل نشان از معتبر بودن آن دارد.

چکیده انگلیسی:

The national development comprehensive document has mentioned that Iran must at the end of seventh development program in 1404 achieve to 20 million foreign tourists, Among our touristic provinces, Yazd province have a glorious aspects of historical civilization of Iran. So it is very important we study the current situation and future of tourism in this province. So this study is going to find a dynamic model to estimate foreign incoming tourist to Yazd in 1404 with current situation and checking the probable scenarios.this research is applied by pupose and qualitative study by methodology and descriptive analytic. At the beginning by tourism research literature and resources for determining the tourism situation of a region and interviews with 20 Yazd tourism experts, try to fine out the effective variables of Yazd such as security, transportation … In next step by variables quantities and their effects on each others, its causal loops diagram designed and the flow diagram ran in vensim software. The results shows by current tourism situation of Yazd continue till 1404, instead of at least 1.3 millions foreign tourists at most will achieve to 100,000 foreign tourists. By this result, another couple of variables`s situations in scenarios form researched and offered some suggestions such as focus on human resources training, effective and meaningful advertisement, reinforcement the private section … and also reliability and stability of model confirmed.

متن کامل:



تحلیلی بر وضعیت گردشگری استان یزد در افق 1404 با استفاده از پویایی‌های سیستم

 

 

 

چکیده:

در سند جامع توسعه ملی گردشگری ایران آمده است که این کشور در پایان برنامه هفتم توسعه که مصادف با سند چشم‌انداز بیست‌ساله است، باید به سالانه 20 میلیون گردشگر ورودی دست پیدا کند. در میان استان‌های گردشگر پذیر کشورمان استان یزد، جلوه‌هايي‌ از باشكوه‌ترين‌ ادوار مختلف‌ تاريخي‌ ايران‌ را در خود جاي‌ داده‌‌ که خود نشان گر جایگاه و اهمیت این استان است. لذا این تحقیق بدنبال ارائه مدلی پویا جهت تخمین تعداد گردشگر خارجی ورودی به استان یزد در افق1404با ادامه روند فعلی و نیز بررسی تاثیر سناریوهای احتمالی می باشد. این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش تحقیق جزء مطالعات کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است که ابتدا با استفاده از منابع و ادبیات موجود در زمینه معیارهای سنجش وضعیت گردشگری یک منطقه و همچنین مصاحبه با بیش از 20تن از خبرگان گردشگری یزد به شناسایی شاخص‌های مؤثر بر روند گردشگری استان مثل امنیت، حمل و نقل و ... پرداخته است. در ادامه با بررسی مقدار کنونی و تاثیر این متغیرها بر یکدیگر، به طراحی مدل علی-معلولی آن‌ها پرداخته و مدل جریان نیز طراحی و در نرم‌افزار ونسیم اجرا گردید. نتایج نشان می‌دهد با روند فعلی، استان یزد در افق1404به جای حداقل ورود1.3میلیون گردشگر خارجی،حداکثر پذیرای یک‌صدهزار گردشگر خارجی خواهد بود.که با این نتیجه، چند وضعیت دیگر از متغیرها در قالب سناریو مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهاداتی نظیر تمرکز بر تربیت نیروی انسانی ماهر،تبلیغات موثر و هدفمند صورت پذیرفت. همچنین آزمون اعتبار سنجی و حساسیت مدل نشان از معتبر بودن آن دارد.

 

واژه های كليدي: صنعت گردشگری، گردشگر، پویایی‌های سیستم، استان یزد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. مقدمه

در سند جامع توسعه ملی گردشگری ایران آمده است که ایران در بخش جاذبه‌های طبیعی و اکو توریسم رتبه پنجم و در بخش جاذبه‌های تاریخی و باستانی رتبه دهم دنیا را دارد و بر اساس پیش‌بینی‌ها در پایان برنامه هفتم توسعه که مصادف با سند چشم‌انداز بیست‌ساله است، ایران باید به سالانه 20 میلیون گردشگر ورودی دست پیدا کند (سند چشم‌انداز 1404). بررسی‌های نشان می‌دهد که با روند جاری حاکم بر گردشگری کشور در افق چشم‌انداز ما حداکثر به 5.5 میلیون گردشگر در سال دست خواهیم یافت (صمدی و همکاران،1391، 13-12). 

آمارهای موجود نشان‌دهنده این امر است که سهم ایران در جلب گردشگران خارجی با توجه به وسعت، تاریخ و تمدن و جاذبه‌های گردشگری ناچیز است و ازاین‌رو، جلب گردشگر نیازمند توسعه صنعت گردشگری در کشورمان و توجه به کیفیت خدمات ارائه‌شده به گردشگران است (مافی و سقایی،1388، 71-78) بدیهی است برای دست یافتن به سند چشم‌انداز در سطح ملی، می‌بایست در برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری استان‌های کشور به‌ویژه مراکز گردشگر پذیر، دقت و تلاش بیشتری صورت پذیرد. در میان استان‌های گردشگر پذیر کشورمان استان یزد، جلوه‌هايي‌ از باشكوه‌ترين‌ و درخشان‌ترين‌ ميراث‌ فرهنگي‌ و تمدن‌ كهن‌ ادوار مختلف‌ تاريخي‌ ايران‌ را در خود جای‌داده‌ است‌. تاريخ‌ سكونت‌ انسان‌ در اين‌ خطه‌ از هزاره‌ سوم‌ پيش‌ از ميلاد فراتر رفته‌ است‌ و شهر يزد به‌عنوان‌ محلي‌ پاك‌ و مقدس‌ در رأس‌ تمام‌ آبادي‌هاي‌ مزبور قرار داشته‌ است. دره‌هاي‌ سرسبز و مناطق‌ ييلاقي‌، چشمه‌سارها، ارتفاعات‌ و قله‌ها، غارها، حیات‌وحش‌ و شكارگاه‌ها و به‌ويژه‌ جاذبه‌هاي‌ كويري‌ از خصوصيات‌ جالب‌توجه‌ طبيعت‌ يزد است‌ كه‌ برخي‌ از آن‌ها جزء تفرجگاه‌هاي‌ مهم به‌ شمار مي‌آيد. استان‌ يزد ازلحاظ‌ كنش‌هاي‌ فرهنگي‌ نيز جالب‌توجه‌ است‌. اين‌ منطقه‌ ازلحاظ‌ رفتارهاي‌ فرهنگي‌ مردم‌ كانون‌ گوناگوني‌هاست‌ و در این ‌بین‌ خصوصيات‌ فرهنگي‌ زرتشتيان‌ از پيشينه‌ تاريخي‌ درخشاني‌ برخوردار است‌ (اداره میراث فرهنگی، 1392، 52). 

با توجه به اینکه سند چشم انداز جامع کشور بدنبال دست یابی ایران به کشور اول منطقه  در 1404 می باشد و برای دستیابی به این مورد در حوزه گردشگردی، شاخص ورود گردشگران خارجی به داخل ایران مهترین عامل ارزیابی در این زمینه می باشد. یکی از موارد مهم تعیین سهم استان یزد از این تعداد گردشگر خارجی ورودی است که با توجه به نسبت چند سال اخیر گردشگر خارجی ورودی به یزد به نسبت کل کشور این عدد حدود 1.3 میلیون نفر تعیین گردید. این مهم ضروری به نظر می رسد که آیا استان یزد با توجه به روند فعلی در شاخص های مختلف در 1404 به چه تعداد گردشگر خارجی دست پیدا خواهد کرد؟ و اینکه چه شاخصی دارای اهمیت بیشتری بوده و با تغییر و تقویت آنها می توان حوزه گردشگری این استان را تقویت نمود؟ لذا این پژوهش بر آن است تا با استفاده از پویایی‌های سیستم به مدل‌سازی وضعیت کنونی گردشگری استان با توجه به نظر خبرگان پرداخته و از این طریق شبیه‌سازی گردشگری استان یزد در افق 1404 را با یک دید سیستمی انجام دهد. در این مسیر متغیرهای مؤثر بر این امر همانند رضایت مشتری، ازدحام جمعیت، مدت اقامت، نیروی انسانی آموزش‌دیده، تبلیغات مؤثر و... توسط بررسی ادبیات تحقیق و نظر خبرگان شناسایی و در مدل بکار گرفته شد. به دنبال آن سناریوهایی نیز تدوین و در مدل سیستم آزمایش می‌گردد تا بدین ترتیب پیشنهاد‌هایی در راستای اصلاحات موردنیاز وضعیت کنونی برای دستیابی به افق 1404 مشخص گردد. شایان ذکر است مطالعات داخلی و خارجی زیادی نیز در زمینه این تحقیق صورت پذیرفته که در پیشینه پژوهش به اهم آنها اشاره می شود.  

 

2. مباني نظري و مروري بر مطالعات گذشته

 2-1- گردشگری استان یزد

اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد (1393) خصوصیات استان یزد را ازنظر جغرافیایی، جمعیتی، تقسیمات کشوری، مذهبی، آداب‌ورسوم محلی، فرهنگ و گویش، صنایع‌دستی و شکارگاه‌ها و مناطق حفاظت‌شده به شرح ذیل برمی‌شمارد:

استان یزد از شمال و غرب به استان‌های سمنان و اصفهان، از شمال شرق به استان خراسان رضوی، از شرق به استان كرمان و خراسان جنوبی، از جنوب غربي استان فارس و از سمت جنوب شرقي به كرمان محدود می‌شود. ازنظر پستی‌وبلندی دارای تنوع است. از حدود 666 متر از سطح دريای آزاد (کویر ریگ زرین در نزدیکی عقدا) تا 4075 متر (قله شيرکوه) تغيير می‌کند. مقدار متوسط بارندگی سالانه بين 50 تا 100 میلی‌متر هست. نوسان درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسيار زياد است. حداکثر حرارت 45 درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل 20 درجه سانتی‌گراد زير صفر متغير است. ميانگين روزانه دما برای تمام سال بين 9/11 تا 7/20 درجه سانتی‌گراد متغير است. 

2-1-1- گردشگران خارجی

شهر يزد از جاذبه‌هاي گردشگري متنوع و متعددي برخوردار است، كه مشتمل بر جاذبه‌هاي طبيعي، جاذبه‌هاي يادماني و تاريخي، جاذبه‌هاي فرهنگي و اجتماعي، جاذبه‌هاي صنايع‌دستي است، كه درمجموع بستر مناسبي براي توسعه انواع فعالیت‌هاي گردشگري باانگیزه‌های متفاوت پديد آورده است. مهم‌ترین بناهاي تاريخي حوزه يزد را مي‌توان در مجموعه‌هاي تاريخي آن جستجو كرد. از خصوصيات بارز اين مجموعه‌ها به لحاظ جذب گردشگر و جهانگرد، آن است كه تركيبي از بناها و تأسیسات موردنیاز جامعه را در ادوار مختلف تاريخي در يك سيستم منسجم و در كنار هم نشان مي‌دهد. وجود مسجد يا تكيه در آن‌ها كه برآورنده نيازهاي مذهبي و اجتماعي مردم است، در كنار آب‌انبار كه از حياتي‌ترين نيازهاي زيستي ناحيه كوير است، و حمام كه حاكي از اهميت بهداشت و سلامت است و گاه بازار كه نبض اقتصادي جامعه در آن جريان دارد، اشكال و جنبه‌هاي متنوع بصري از تأسیسات اجتماعي دوران‌هاي تاريخي مختلف را براي گردشگر فراهم مي‌كند. مجموعه‌هاي مهم شهر يزد شامل مجموعه اميرچقماق، سهل بن علي، حسينيان، شهاب‌الدین قاسم و غيره، به‌خوبی معرف اين نظام منسجم است.همچنين يونسكو شهر يزد را به‌عنوان شهر با معماري خشت و گل، يك اثر جهاني شناخته است يزد داراي دو جاذبه بین‌المللی مدرسه خان و مسجد جامع كبير هست كه في‌نفسه در جذب گردشگران خارجي و داخلي از اهميت ویژه‌ای برخوردار است (طرح جامع گردشگری یزد، 1382، 25)

2-2- شاخص‌های مؤثر بر گردشگری

شاخص های متعددی در این پزوهش مورد بررسی قرار گرفته که در ادامه به توضیح برخی از مهمترین آنها میپردازیم:

2-2-1- امنیت

از مهم‌ترین عواملی مؤثر در صنعت گردشگری در هر کشور، میزان امنیت یا میزان احساس امنیت گردشگران در آن کشور است. بنابراین گام اول در بهبود صنعت گردشگری در ایران برقراری و تضمین امنیت فراگیر، هم در بعد خارجی و هم در بعد داخلی و ملی آن است.به‌منظور تحقق این هدف لازم است ضمن ارتقای امنیت با به‌کارگیری وسایل ارتباطی و رسانه‌های بین‌المللی، وجود امنیت کامل در کشور را به سمع و نظر عموم مردم و جهانگردان همه کشورهای جهان رساند تا تصویر نادرست فقدان امنیت در کشور، مانع از رشد و توسعه صنعت گردشگری نشود (الوانی،43،1379).

اما مفهوم امنیت در جهان سوم ارتباط مستقیم با آسیب‌‌پذیري‌هاي اجتماعی و اقتصادي دارد، که بر خواسته از تهدیدات اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و نظامی است، بنابراین ازلحاظ مفهوم، امنیت باید منعکس‌کننده تهدیدات ناشی از مسائل اقتصادي و اجتماعی باشد، خواه این امر به فرسایش مشروعیت صرفاً در داخل مربوط باشد یا نمودهاي خارجی و تقسیم بنديهاي اجتماعی و شکل‌های اقتصادي آن باشد (لطفی، خامه‌چی،1391، 75).

2-2-2- آموزش نیروی انسانی

جذابیت یک مقصد گردشگري اصلي‌ترين انگيزه در تصميم‌گيري براي سفر در گردشگران است. از طرف ديگر، يكي از اصول مديريت منابع انساني آموزش و تربيت كاركنان است. آموزش نيروي كار نه‌تنها سبب توسعه‌ي توانايي‌هاي بالقوه افراد شده بلكه باعث می‌شود تا عملكرد بهتري در مشاغلشان داشته باشند (Swarbrooke,2002,201).

ازآنجاکه صنعت گردشگري اساساً فعاليتي خدماتي است، عرضه‌کنندگان خدمات نقش مهمي در كيفيت و رضايت مشتري دارند و فرد ارائه‌دهنده‌ی خدمات، خود بخشي از محصول به شمار مي‌آيد. بنابراين، ميزان دانش نظري افراد و آشنايي با مهارت‌هاي حرفه‌اي ضامن عملكرد خوب افراد جهت دستيابي به اهداف این صنعت است (ضیایی، 1382، 52-67).

2-2-3- تصویر ذهنی

تصوير ذهني افراد از مقاصد گردشگري ازجمله متغيرهاي مؤثر بر رضايت‌مندي گردشگران و بنابراين جذب آن‌ها است (Chi and Qu,2008,256; Beerli and Martin,2004,75).

2-2-4- تبلیغات

تبليغات از منابع اطلاعاتي مؤثر بر شکل‌دهی تصوير ذهني افراد از يك مقصد گردشگری بوده(Beerli and Martin,2004,104) و به‌عنوان كليدي‌ترين ابزار بازاريابي در گردشگري است، زيرا مشتريان بالقوه بر اساس تصاوير ذهني كه از ارائه‌ی محصول دارند، تصمیم‌گیری می‌کنند (Morgan and Prichard,2000,178)

تبليغات از عوامل شكل‌‌گيري تصوير ذهني‌ گردشگر از مقصد است (Chi and Qu,2008,270; Beerli and Martin,2004,104).

2-2-5- نگرش جامعه محلی

به‌طورکلی کارکردهاي گردشگري در پیوند با سطح کیفیت زندگی جامعه محلی می‌تواند با پیامدهاي مطلوب و نامطلوب همراه باشد و این امر به‌شدت بر نحوه نگرش جامعه میزبان تأثیر خواهد گذاشت. اهمیت این موضوع ازآن‌جهت است که در ادبیات گردشگري، همواره بر نقش و اهمیت نگرش جامعه محلی به‌عنوان یکی از ارکان موفقیت توسعه گردشگري تأکید شده است (Ap & Crimpton,1993,45; Hall,1993,79; Getz,1978,45; Murphy,1981&1983,245-261; Sheldon & Var,1985,401).

ساکنان، بازیگران مهمی هستند که بر موفقیت و شکست گردشگري محلی تأثیر می‌گذارند و نگرششان درباره اثرات توسعه گردشگري ضروري است (Ap,1990,200; Choi,2003,21).

2-2-6- حمل‌ونقل

فراهم بودن امكانات حمل‌ونقل مناسب، مطمئن، راحت و سريع و ارزان پیش‌شرط توسعه گردشگري است. زيرا گردشگران در تصميمات خود دو عامل هزينه و زمان را مدنظر قرار مي‌دهند. و براي دسترسي به مقاصد گردشگري انتخاب نوع سيستم حمل‌ونقل و يا فراهم بودن سيستم مناسب بر اين دو عامل تأثیر مي‌گذارد. به همين دليل در پنجاه سال گذشته سفرهاي هوايي رونق بيشتري يافته زيرا در سفرهاي طولاني استفاده از هواپيما ازنظر زمان و هم‌چنین هزينه مقرون‌به‌صرفه است (نظریان و همکاران، 1389، 75-76). هال¹ (2000) جهانگردي را يك سيستمي كه از سه عنصر   ناحیه مبدا، ناحیه قصد و شبکه ترانزیت جغرافيايي تشكيل شده است معرفي مي‌كند.

2-2-7- اسکان

پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری نشان می‌دهد سفرهای جهانی و گردشگری بین سال‌های2011 تا 2021 سالانه حدود 4% رشد داشته باشد. ناگفته پیداست که گردشگران در دوران سفر به مکانی مطلوب برای اقامت و آسایش، نیاز دارند(Virgins& Wood,2005,114). بنابراین با رشد گردشگری و نیاز به اقامتگاه، تعداد هتل‌ها و مهمان‌پذیرها در سراسر جهان افزایش یافته و طبق برآوردها، در ابتدای هزاره‌ی سوم بیش از 11 میلیون اتاق در کل جهان مختص میهمانان بوده که درآمد حاصل از آن به بیش از 250 میلیون دلار آمریکا رسیده است(Gee,1997,56). صنعت هتلداری، زیرمجموعه‌ای از صنعت گردشگری به شمار می‌رود و بین درآمد صنعت گردشگری و صنعت هتل‌داری در مناطق مختلف دنیا، ارتباط مستقیم وجود دارد (Virgins& Wood,2005,114)

2-2-8- خط‌مشی‌ها و قوانین

بزرگ‌ترین هدف خط‌مشی گردشگري، یکپارچه نمودن منافع اقتصادي، فرهنگي، سياسي، فكري و اقتصادي گردشگري با مردم، مقاصد کشورها جهت بهبود كيفيت زندگي در سطح جهاني و ايجاد زيربنايي براي صلح و شكوفايي است. جنبه‌های سياسي گردشگري با پيامدهاي اقتصادي آن درهم‌تنیده شده‌اند. گردشگري نه‌تنها ادامه سياست است، بلكه جزء لاينفك اقتصاد سياسي جهان نيز است. به‌طور خلاصه، گردشگري می‌تواند ابزاري نه‌تنها براي نيل به اهداف اقتصادي بلكه براي نيل به اهداف سياسي نيز باشد و هست (Agel et al. ,2008,120).

2-3. مطالعات پیشین

2-3-1- پیشینه خارجي

در سال 2012، ران در پژوهشی تحت عنوان "رویکرد پویایی سیستم در راستای توسعه گردشگری پایدار" با استفاده از یک مدل سیستم پویا به بررسی تأثیر اعتبارات و منافع گروه‌های ذینفع بر توسعه گردشگری پایدار پرداخته و از این طریق راه‌حل و بستری مناسب برای سیاست‌گذاران بخش گردشگری فراهم آورده است(Ran,2012,23).

مطالعه‌ی دیگری در زمینه تقاضای گردشگری به لی و همکاران (2006) برمی‌گردد. آن‌ها در مقاله‌ای تحت عنوان سیستم تقاضای تقریباً ایده آل خطی با پارامترهای متغیر و ثابت در طول زمان، تقاضای گردشگری به اروپای غربی توسط ساکنان ایالات‌متحده آمریکا در طول دوره 1973 الی 2000 را مورد بررسی قرار داده‌اند(Lee etal.,2006,12).

هانگانگ و جیگانگ (2000) در مقاله‌ای با عنوان "مدیریت پروژه‌های توسعه‌ی جزیره‌ای در مناطق گردشگری با رویکرد سیستم پویا" به مطالعه موردی شهر گولین چین پرداخته‌اند. در تحقیق با شناسایی متغیرهای مؤثر در توسعه گردشگری این منطقه به ارائه مدلی پویا برای این منطقه پرداخته است. درنهایت نتایج این مدل پیشنهاد‌هایی را برای سیاست‌گذاری بهتر و دقیق‌تر در راستای توسعه‌ی گردشگری گولین ارائه داده است(Honggang & jigang,7-9).

اوزال و کرامپتون (1998) در مطالعه‌ای باهدف شناسایی عواملی که بیشترین تأثیر را بر گردشگری بین‌المللی ترکیه به‌عنوان یک کشور درحال‌توسعه دارد، به برآورد تقاضای گردشگران خارجی کشور ترکیه پرداخته‌اند. این تحقیق با استفاده از یک مدل خطی لگاریتمی صورت پذیرفته و نتایج نشان می‌دهد تأثیر نرخ ارز و تغییرات آن در کشور ترکیه برای کشورهای نزدیک و همسایه چون یونان و یوگسلاوی در مقایسه با کشور‌های با فاصله دورتر، بیشتر است (Uysal & Crompton,1998,18)

دیاموند (1977) به بررسي نقش گردشگري در توسعه اقتصادي كشور تركيه مي‌پردازد و معتقد است كه گسترش گردشگري نه‌تنها مي‌تواند مشكلات ارزي ناشي از توسعه صنعتي را جبران نمايد بلكه در بلندمدت مي‌تواند صادرات كالا‌هاي با كشش (از لحاظ درآمدي و قيمتي) را جايگزين كالا‌هاي كم‌كشش نمايد (Diamond,1977,37).

2-3-2- پیشینه داخلي

در مطالعات فارسي، صنعت گردشگری ایران و همچنین گردشگری یزد در حوزه‌هاي مختلفي مورد بررسي قرار گرفته است كه به برخي از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

صمدی و همکاران (1391) در مقاله‌ای با عنوان " طراحي يك مدل ديناميك براي صنعت گردشگري در ايران با استفاده از رويكرد پویایی‌شناسی سيستم براي افق ايران 1404" به ارائه یک مدل دینامیکی برای گردشگری ایران پرداخته و با شبیه‌سازی آن بین سال‌های 1386 تا 1404 به پیش‌بینی وضعیت گردشگری ایران در افق 1404 پرداخته است. نتایج حاصل از شبیه‌سازی نشان می‌دهد با وضعيت كنوني، در سال 1404 شاهد ورود حدود پنج و نيم ميليون گردشگر خواهيم بود. اين درحالی‌ است كه ورود بيست ميليون گردشگر خارجي يكي از اهداف صنعت گردشگري در آن سال است. بنابراين، به‌منظور بررسي شرايط لازم جهت دستيابي به اين هدف، پيش نوشته‌هاي متفاوتي در این پژوهش طراحي و شبيه‌سازي شده است. نتايج حاصل از شبيه‌سازي پیش نوشته‌های مختلف نشان می‌دهد كه لازم است براي رسيدن به اين هدف علاوه بر هماهنگي در عملكرد زیرسیستم‌ها به‌طور همزمان، تلاش‌هایی درزمینه‌ی بهبود اثرگذاري تبليغات بر جذب گردشگران، آموزش هرچه سریع‌تر كاركنان اين صنعت و افزايش ظرفیت‌های موجود صورت گيرد (صمدی و همکاران،1391، 26).

هزارجریبی و نجفی در سال 1391به بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری ایران با تأکید بر گردشگران خارجی پرداخته‌اند. در اين تحقيق شاخص عيني سنجش توسعه گردشگري ميزان تمايل مجدد گردشگران خارجي براي سفر مجدد به ايران است براي رسيدن به اهداف تحقيق از دو روش اسنادي (با مطالعه پيشينه و مباني نظري تحقيق) و ميداني (پيمايشي) استفاده شد. جامعه آماري اين تحقيق را گردشگران خارجي از پنج قاره جهان تشكيل مي‌دهند كه با اهداف اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و تفريحي به ايران مسافرت كرده‌اند. تعداد 385 گردشگر به‌عنوان افراد نمونه انتخاب شدند براي سنجش رضايتمندي از شش معرف، مكان اقامت، برخورد عمومي مردم، تميز بودن خيابان‌ها، رعايت قوانين و مقررات رانندگي، احترام به حقوق ديگران، رعايت نظافت از سوي مردم استفاده شده است. طبق نتايج 86 درصد از گردشگران، رضايت خوب و زياد نسبت به مردم ايران داشته‌اند و 95 درصد داراي تمايل خوب و زياد براي سفر مجدد به ايران هستند. ضريب همبستگي بين دو متغير احساس رضايت و تمايل به سفر مجدد مشاهده مي‌شود چون اين ضريب مثبت است نشان‌دهنده این است که هر چه ميزان احساس رضايت گردشگران نسبت به مردم ايران بالا رود تمايل به گردشگري به سفر مجدد به ايران نيز افزايش می‌یابد (هزارجریبی و نجفی، 1391، 26).

موسايي (1380) در مطالعه‌اي به بررسي عوامل مؤثر بر تقاضاي سفر در ايران می‌پردازد، وي براي این کار از يك الگوي كلان تابع تقاضاي سفر به ايران استفاده كرده است. مهم‌ترین يافته مطالعه ايشان آن است كه پايين بودن ميزان تقاضا براي سفر به ايران به علت كمبود امكانات و تسهيلات رفاهي در زمينه حمل‌ونقل و اقامت نیست، بلكه عنصر امنيت، اصلی‌ترین مانع در افزايش تقاضاي سفر به ايران است (موسایی، 1380، 17).

كاوه‌ئيان (1381) در مطالعه خود سعي كرده است تا عوامل اصلي اقتصادي و غیراقتصادی مؤثر بر تقاضاي گردشگري را در شش منطقه جهان يعني اروپا، آمريكا، شرق آسيا و اقيانوسيه، خاورميانه، جنوب آسيا و جهان شناسايي كند. مه‌ترین يافته‌هاي اين مطالعه عبارت‌اند از:

ايران يك مقصد گردشگري نرمال براي گردشگران اين مناطق است.

تقاضاي گردشگري بين‌المللي ايران به قيمت نسبي حساس و كشش‌پذير است.

تقاضاي گردشگري بين‌المللي ايران با كاهش ارزش ريالي رابطه مستقيم دارد.

ناآرامي‌هاي سياسي و اجتماعي ناشي از انقلاب و جنگ و نيز آثار رواني شوک‌های نفتي دهه 1970 ميلادي موجب كاهش   تقاضاي گردشگري بین‌المللي ايران گرديده است (کاوه‌ئیان، 1381، 25)

حسینی و سازور (1390) در مطالعه‌ای با عنوان "بهبود کیفیت گردشگری شهر یزد از دیدگاه گردشگران خارجی" به شناسایی سطح واقعی کیفیت ادراک‌شده توسط گردشگران خارجی در یزد پرداخته‌اند. در ابعاد اطلاعات، قیمت‌های عادلانه، بهداشت، امکانات، ارزش پول صرف شده نسبت به کالای دریافت شده، غذا و امنیت شکاف معناداری وجود دارد و انتظارات گردشگران در این زمینه به‌خوبی برآورده نشده است. سپس به‌منظور بهبود ادراک گردشگران خارجی از خدمات ارائه‌شده، نیازهای الزامی آن‌ها با استفاده از مدل کانو استخراج شد که شامل ابعاد (اطلاعات، بهداشت، امکانات و امنیت) است، که در نهایت از طریق خانة کیفیت در مدل گسترش عملکرد کیفیت بهبود داده شد (حسینی و سازور، 1390، 15).

سعیدا اردکانی و همکاران (1389) در تحقيقی سعي بر شناسايي و رتبه‌بندی مؤلفه‌هاي مؤثر بر رضايت گردشگران خارجي، راه‌كارهايي را جهت بهبود و توسعه برنامه‌ريزي افزايش رضايت‌مندي گردشگران خارجي در جهت شكوفايي صنعت گردشگري ارائه نموده‌اند. جهت دستيابي به اين هدف 29 مؤلفه‌ي مؤثر بر رضايت گردشگران خارجي با بررسي مباني نظري و نظر كارشناسان، مشخص گرديدند. نتايج به‌کارگیری تكنيك‌هاي تحليل عاملي و تصميم‌گيري چند شاخصه نشان داد كه از ميان اين عوامل، نگرش ايراني‌ها نسبت به گردشگران، سبك زندگي، آداب‌ورسوم و فرهنگ ايرانيان، امنيت و اطمينان خاطر، و تنگناهاي ارتباطي در رأس عواملي هستند كه رضايت گردشگران خارجي در شيراز را فراهم می‌آورند.

در تحقيق دیگری ایمانی خوشخو و ایوبی یزدی (1389) در پي شناسايي عوامل اصلي تأثيرگذار بر ارزش ويژه برند از ديد گردشگران و تعيين و ميزان اهميت هرکدام از اين عوامل در ارزيابي گردشگران از ارزش ويژه برند مقصد گردشگري برآمده‌اند. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان داده است كه علاوه بر تصوير برند كه در مطالعات 30 سال اخير به‌عنوان مهم‌ترین عامل ارزيابي گردشگران از برند مقصد گردشگري تلقي شده است، وفاداري به برند، كيفيت ادراک‌شده و آگاهي به برند مقصد گردشگري نيز به‌صورت مستقيم بر ارزش ويژه برند شهر يزد تأثير دارند و ازنظر اهميت، وفاداري به برند مهم‌ترین عامل تأثیرگذار شناخته شده است.

میرفخرالدینی و همکارانش (1391) پژوهشی را با محوريت سنجش ميزان رضايت گردشگران درماني شهر يزد از خدمات پزشكي ارائه شده به آن‌ها و همراهانشان صورت دادند. به اين منظور سطح كيفيت خدمات ارائه‌شده به بيماران و همراهانشان بررسي و راه‌كارهايي جهت ارتقاء اين سطح پيشنهاد شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد شكاف كيفيت خدمات در 3 بعد پاسخگويي، تضمين و همدلي معني‌دار است. به‌عبارت‌دیگر بين ادراكات و انتظارات بيماران و همراهان آن‌ها از كيفيت خدمات ارائه‌شده تفاوت معني‌داري وجود دارد. بااین‌حال نتايج رتبه‌بندي عوامل مؤثر بر ميزان رضايت گردشگران درماني نشان داد كه دارا بودن تجهيزات مناسب و مناسب بودن كيفيت درمان، نسبت به ساير عوامل از وضعيت بهتري برخوردار هستند (میرفخرالدینی و همکاران، 1391، 17).

 

3. روش پژوهش

این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش تحقیق جزء مطالعات کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این تحقیق ابتدا با استفاده از منابع و ادبیات موجود در زمینه معیارهای سنجش وضعیت گردشگری یک منطقه و همچنین مصاحبه با خبرگان شاغل در گردشگری یزد و همچنین خبرگان دانشگاهی به شناسایی شاخص‌های مؤثر بر روند گردشگری استان یزد می‌پردازیم. سپس با بررسی وضعیت گردشگری استان یزد در این شاخص‌ها با استفاده نظر خبرگان و تعیین میزان آن با توجه به استانداردهای موجود، وضعیت کنونی و روند جاری حاکم بر گردشگری این استان را مشخص می‌نماییم. قابل ذکر است به جهت اهمیت ورود گردشگران خارجی به داخل یزد در راستای دستیابی ایران به شاخص اول منطقه در 1404 جامعه مورد تحقیق تنها گردشگران خارجی می باشند. با مدل‌سازی این وضعیت توسط پویایی‌های سیستم به پیش‌بینی آینده گردشگری استان با ادامه شرایط جاری می‌پردازیم.

براي مدل‌سازي سيستم‌هاي پويا نرم‌افزارهای متعددي ارائه‌شده است که در اين پروژه براي شبيه‌سازي سيستم مطالعه شده از نرم‌افزار ونسيم كه يك نرم‌افزار فوق‌العاده توانمند در زمينه مدل‌سازی سيستمهاي پويا مي‌باشد استفاده شده است.، پس از شبیه‌سازی وضعیت آینده این صنعت با استفاده از پویایی سیستم در ادامه با سناریو‌نویسی و تست آن در مدل طراحی شده نتایج متفاوت بررسی می‌شود تا در نهایت با مشاهده این نتایج بهترین حالت و تغییرات مورد نیاز در گردشگری جاری استان یزد مشخص و پیشنهاد گردد.

3-1- پويايي سيستم

پويايي سيستم روشي‌است براي مطالعه، تحليل، شبيه‌سازي و بهبود سيستم‌هاي پويايي اجتماعي، اقتصادي و مديريتي، با يك ديدگاه بازخوردي. اين روش به شكل امروزي در سال 1960 توسط فارستر و همكارانش در دپارتمان مديريت موسسه فناوري ماساچوست مطرح شد، اين چارچوب روي سيستم‌هايي كه تفكر مي‌كنند، تمركز مي‌كند ولي چند مرحله اضافي در ساختن و تست كردن مدل شبیه‌سازی كامپيوتري نيز در خود دارند. ويژگي‌هاي اصلي اين روش، وجود سيستم پيچيده، تغيير رفتار سيستم از زماني به زمان ديگر و هم‌چنين وجود بازخورد حلقه بسته هستند. اين بازخورد اطلاعات جديدي را درباره وضعيت سيستم شرح مي‌دهد كه منجر به تصميمات بعدي مي‌شود (مداح، 1390، 127)

روش پويايي سيستم براي درك رفتار پيچيده و سيستم‌هاي پويا سياسي، اقتصادي، فناوري و اجتماعي براي نشان دادن ساختار سيستم و سياست‌هاي مورد استفاده در تصميم‌گيري در رفتار سيستم، مورداستفاده قرار مي‌گيرد (Izidean aburawi,2009,5).

3-2- جامعه آماري

جامعه آماري اين تحقيق خبرگان صنعت گردشگری اعم از 20 تن از شاغلین و دانشگاهیان حوزه گردشگری استان یزد که در بین فعالان این صنعت باتجربه و متخصص محسوب می شوند است. بدین ترتیب که با هر یک بصورت اختصاصی مصاحبه صورت گرفته و خبره بعدی نیز توسط شخص مصاحبه شونده معرفی گردید تا جایی که احساس شد دیگر پاسخ جدیدی شنیده نمی شود و تعداد خبرگان کافی به نظر رسید.

3-3- متغيرهاي تحقيق

متغير‌ها و شاخص‌هاي گردشگری استان یزد طبق نظر خبرگان و ادبیات تحقیق عبارت‌اند از: امنیت، کیفیت غذا و رستوران، تبلیغات مؤثر، عدم ثبات سیاسی، تعداد گردشگران، مدت اقامت گردشگران، رضایت گردشگران، نیروی انسانی آموزش‌دیده، ازدحام، تقاضا برای زیرساخت، اسکان، آب‌وهوا، نگرش جامعه محلی، خط‌مشی‌ها و قوانین، زیرساخت و حمل‌ونقل می‌باشند که ارتباطات بین این متغیرها نیز با نظر خبرگان و ادبیات تحقیق برقرار گردید.

4. تجزیه و تحلیل

4-1- مدل‌سازی مسئله‌ تحقیق

به‌منظور ارائه راهکار جهت مسئله تحقیق سعی شد که با استفاده از روش مدل‌سازی پویایی سیستم‌ها مدلی پویا از روابط بین عامل‌های اثرگذار بر ورود گردشگران خارجي به استان يزد ارائه شود. براي انجام اين پژوهش، پس از بررسي ادبيات تحقيق، شاخص‌هاي تأثيرگذار بر ورود گردشگران خارجي به استان يزد استخراج شده است. در مرحله بعد ارتباط بين اين متغيرها در قالب نمودار علي معلولي ترسيم شد. پس از اصلاح و تأييد نمودار علي توسط خبرگان، نمودار جريان آن نيز طراحي و شبيه‌سازي شده است. در اين پژوهش سال مبنا، سال 1392 در نظر گرفته شده و تلاش شده تا تعداد گردشگران خارجي واردشده به استان يزد در افق زماني 1404 پيش‌بيني شود. با پیچیده‌تر شده تعاملات بین اجزاء سیستم، برای درک درست از رفتار و عوامل کلیدی اجزای سیستم لازم است تا افراد تلاش کنند تا رفتار سیستم را با نگرش سیستمی درک کنند. این درک فقط می‌تواند از طریق مطالعه و شناخت همه جزا و ارتباطات بین آن‌ها در قالب یک سیستم به دست آید. 

متغیرها

معادل فارسی

تاثیر مثبت( + )،منفی(- ) و یا عدم تاثیر( * ) شاخص ها بر یکدیگر

رضایت

تعداد گردشگر

ثبات سیاسی

تصور ذهنی

سیاست ها و مقرات

تبلیغات

نگرش جامعه محلی

زیرساخت

ازدحام

امنیت

درخواست زیرساخت

مدت اقامت گردشگر

حمل و نقل

کیفیت غذا و رستوران

منابع انسانی آموزش دیده

بهداشت محیط

کیفیت اقامت

ظرفیت تحمل پایین

شرایط آب و هوایی

ظرفیت اقامت

Satisfaction

رضایت

+

*

+

*

*

+

*

-

+

*

+

+

+

+

+

+

-

*

*

Tourists number

تعداد گردشگر

+

*

+

*

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

-

+

-

Policy stability

ثبات سیاسی

*

*

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Mental image

تصور ذهنی

*

+

+

+

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Policies &regulations

سیاست ها و مقرات

*

*

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Advertisement

تبلیغات

*

+

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Local community attitude

نگرش جامعه محلی

+

+

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Infrastructure

زیرساخت

*

*

*

*

*

*

*

+

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Crowd

ازدحام

-

*

*

*

*

*

+

*

-

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Security

امنیت

+

*

*

*

*

*

*

*

-

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

Infrastructure demand

درخواست زیرساخت

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

Tourist stay duration

مدت اقامت گردشگر

+

*

*

*

*

*

*

*

*

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

Transportation

حمل و نقل

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

*

*

*

Food & restaurant qulity

کیفیت غذا و رستوران

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

*

*

*

Educated human resources

منابع انسانی آموزش دیده

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

+

+

+

*

*

*

Environment hygiene

بهداشت محیط

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

*

*

Accommodation quality

کیفیت اقامت

+

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

-

+

+

Low tolarance capacity

ظرفیت تحمل پایین

-

-

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

-

*

*

Wheather conditions

شرایط آب و هوایی

*

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

Accommodation capacity

ظرفیت اقامت

+

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

+

*

*

جدول4-1 : معادل فارسی و روابط متغیرها 

در جدول فوق علاوه بر معادل فارسی متغیرهای استفاده شده در تحقیق، روابط و تاثیر مثبت یا منفی آنها بر یکدیگر و یا عدم رابطه مشخص شده است، بعنوان نمونه رابطه مثبت بین متغیرهای رضایت و کیفیت اقامت، تصور ذهنی و تبلیغات، و یا رابطه منفی بین متغیرهای رضایت و ازدحام، ظرفیت تحمل پایین و تعداد گردشگر، و یا عدم رابطه بین متغیرهای منابع انسانی آموزش دیده و زیرساخت از نمونه های این تاثیرات می باشد که با نظر خبرگان تعیین شده و اساس طراحی الگوی تحقیق را تشکیل داده است. البته این روابط در ادامه و در قالب مدل سیستمی تحلیل و تفسیر یافته است.

4-2- نمودار علّی-معلولی و جریان مسئله تحقیق

در تفکر سیستمی از ابزارهایی استفاده می‌شود تا ساختار یک سیستم برای درک بهتر آن نمایش داده شود. دو ابزار مهم برای تفکر سیستمی یکی نمودار علّی-معلولی و دیگری نمودار جریان است. برای این تحقیق از خبرگان نظرخواهی شد و نظرات آن‌ها برای استخراج روابط علّی-معلولی و نمودار جریان استفاده گردید.

                                                  شكل 4-2: نمودار علي-معلولي مسئله تحقيق

با استفاده از نمودار علّی-معلولی، روابط علّی میان متغیرها به سادگی نشان داده می‌شود. نمودار علّی-معلولی مسئله مورد مطالعه طبق نظر خبرگان به شکل زیر تهیه شده است:

در روش پويايي‌های سيستم ابتدا مسئله موجود درك شده و پس از آن با استفاده از پرسش و پاسخ با متخصصين نمودار علّي-معلولي تهيه مي‌شود و پس از تهيه نمودار علّي-معلولي، نمودار جريان تهيه مي‌شود. در تمام مراحل اين فرآیند در هر مرحله ممکن است تجدیدنظر در مراحل قبلی صورت گیرد.

در نمودار علّی-معلولی فوق چندین حلقه علّی-معلولی وجود دارد که برخی از مهم‌ترین حلقه‌ها یک‌به‌یک تشریح می‌شود:

شكل 4-2: حلقه R1 نمودار علي معلولي

همان‌طور كه در شكل 4-2 ديده مي‌شود، هرچه ظرفيت اسكان در استان افزايش يابد، با توجه به اين‌كه نوعي رقابت بين اين اماكن به وجود مي‌آيد، كيفيت خدماتي كه به گردشگران ارائه مي‌شود بهبود مي‌يابد. هر چه كيفيت خدماتي كه به گردشگران ارائه مي‌شود بهبود يابد، گردشگران بيشتري نيز به استان سفر خواهند كرد و افزايش تعداد گردشگراني كه به يك مقصد وارد مي‌شوند 

شكل 4-3: حلقه R2 نمودار علي-معلولي

موجب ايجاد ظرفيت‌هاي جديد براي اسكان گردشگران مي‌شود و هتل‌هاي جديدي ساخته مي‌شود. 

يكي از عوامل مؤثر بر رضايت گردشگران، كيفيت محل اسكان است. آنچه بر كيفيت محل اسكان گردشگران تأثير مي‌گذارد، به‌کارگیری نيروي انساني متخصص و بامهارت، شرايط آب و هوايي و هم‌چنين ظرفيت محل اسكان است. هرچه كيفيت اسكان گردشگران افزايش يابد، تعداد گردشگراني كه به استان سفر مي‌كنند نيز افزايش مي‌يابد. به همراه افزايش تعداد گردشگراني كه به يك منطقه مهاجرت مي‌كنند، كيفيت اسكان در آن منطقه نيز افزايش مي‌يابد.

 

شكل 4-4 : حلقه B1

شكل 4- 4: حلقه B1 نمودار علي-معلولي

همان گونه كه مشاهده مي‌شود هر چه در راستاي تأمين رضايت گردشگران اقدام شود، متوسط روزهاي اقامت آن‌ها نيز افزايش مي‌يابد. در وضعيت فعلي متوسط اقامت گردشگران خارجي در استان يزد تقریباً 75/1 روز است. از سوي ديگر هر چه مدت‌زمان اقامت گردشگران افزايش يابد، نياز به زیرساخت‌ها نيز افزايش مي‌يابد و درنتیجه زیرساخت‌های بيشتري ايجاد مي‌شود. با توجه به اين‌كه هر چه زيرساخت‌ها در يك منطقه بهبود يابد، جمعيت بيشتري به آن منطقه وارد شده و در نتيجه ازدحام افزايش مي‌يابد. وجود ازدحام در يك منطقه يكي از عوامل منفي مؤثر بر رضايت گردشگران است و مي‌تواند منجر به كاهش رضايت آن‌ها شود.

 

شكل 4-5: حلقه B2 نمودار علي-معلولي

امنيت يكي از شاخص‌هاي مهم و مؤثر بر زمان اقامت گردشگران در يك منطقه است. هرچه گردشگران احساس امنيت بيشتري داشته باشند، روزهاي بيشتري را در آن منطقه مي‌مانند. با اقامت بيشتر گردشگران، تقاضا براي زيرساخت‌ها نيز افزايش مي‌يابد و كاملاً مشخص است كه پس از تأمين زیرساخت‌های موردنیاز گردشگران در يك منطقه، ازدحام و شلوغي نيز افزايش مي‌يابد. با افزايش ازدحام و شلوغي، برقراري امنيت دشوار شده و اين امر تأثير منفي بر تعداد روزهاي اقامت گردشگران دارد.

پس از تهيه نمودار علي-معلولي و تشريح برخي از حلقه‌هاي آن، نمودار جريان تهیه‌شده براي مسئله تحقيق در شكل 4-6 نشان داده شده است.

 

شكل 4-6: نمودار جریان

در نمودار فوق رابطه بين عوامل مسئله تحقيق نشان داده شده است. مدل پوياي ارائه‌شده از نظرات خبرگان استخراج شده و درصدد است كه مديريت را براي تصميم‌گيري راجع به سطح مطلوب ورود گردشگران خارجي ياري دهد.

4-3- تست مدل و اعتبار آن

مدل‌های پویایی‌های سیستم را می‌توان به کمک داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌صورت میدانی و با استفاده از ادبیات موجود به شکلی تعدیل کرد و اعتبار بخشید و ابزاری را برای تست کردن سناریوها و شبیه‌سازی‌های مختلف توسعه داد. 

برای دستیابی به این اطمینان از مدل می‌توان از آزمون‌های زیر استفاده کرد:

آزمون حد نهایی: در این آزمون، مقدار چند متغیر اصلی مدل (نيروي انساني متخصص، تبليغات، رفتار مردم جامعه ميزبان و...) در حالت‌های حدی مختلف (بسیار زیاد و بسیار کم) تغییر داده شده و میزان تغییرات مدل در برابر این تغییرات بررسی شد. نتایج نشان‌دهنده رفتار منطقی مدل در حالات حدی است.

آزمون بخشی اجزای مدل: در این آزمون، مدل به زیرسیستم‌های ساده‌تر تقسیم‌شده، سپس تست‌های مختلفی (از جمله تست‌های حد نهایی) روی هر یک از زیرسیستم‌ها انجام‌گرفته و درنهایت زیرسیستم‌ها در مدل نهایی قرار داده شده است.

تست حالت تعادل: برای بررسی منطقی بودن تعریف متغیرها و ساختارها، به‌صورت دستی مقدار تمام متغیرها در حالت تعادل مدل محاسبه شد. با مشخص کردن مقادیر تعادلی تمام متغیرها و واردکردن آن در مدل، رفتار مدل شبیه‌سازی‌شده و رفتار منطقی از آن مشاهده شد.

تأیید خبرگان: نتایج حاصل از شبیه‌سازی مدل با افرادی که به‌عنوان خبرگان در این تحقیق از نظرات آن‌ها استفاده شد، مورد بررسی قرار گرفت که نتایج به‌دست‌آمده از مدل ازنظر انطباق با نتایج مورد انتظار در دنیای واقعی مورد تأیید قرار گرفت.

 

شكل 4-7: تأييد ساختاري مدل توسط نرم‌افزار

با توجه به تست‌هاي انجام‌گرفته روي مدل مي‌توان اين‌گونه بيان كرد كه پايايي و اعتبار مدل مورد تأييد است و مديران مي‌توانند به نتايج حاصل از آن اتكا كنند. بايد توجه داشت كه زماني يك مدل پويا نظير مدل ارائه‌شده در اين پژوهش را مي‌توان براي شبيه‌سازي به کار گرفت كه پايايي و اعتبار آن اثبات شده باشد. در صورت موفقيت مدل در تست‌هاي مختلف اين روش مي‌تواند همانند ساير روش‌هاي مدل‌سازی ابزاري توانمند براي مدل‌سازی مسائل دنياي واقعي باشد.

4-4- بررسي سياست‌هاي مختلف

در اين مدل براي ممانعت از پيچيدگي بي‌اندازه مدل، مهم‌ترين عوامل وارد مدل شده‌اند. در طول اين تحقيق بايد اين فرض مهم را مدنظر داشت كه مقادير سيستم در حد قابل ملاحظه‌اي طي تعاملات با يكديگر مقدارشان تعيين مي‌شوند. پس از جمع‌آوري اطلاعات از منابع كتابخانه‌اي و نظرخواهي از خبرگان ارتباط بين اجزاي مختلف سيستم به كمك فرمول‌هاي از پيش تعيين شده در زمينه موضوع مطالعه شده يا به كمك توابع عددي كه نتيجه نظرات خبرگان است با يكديگر برقرار شده است و رفتار مدل مورد مشاهده قرار گرفته است.

وضعيت (1): در حالت اوليه مدل، مقدار اوليه متغيرها با استفاده از پرسشنامه تعيين و وارد مدل شده است. با توجه به مقادير اوليه اين متغيرها، رفتار متغيرهاي كليدي مدل پس از شبيه‌سازي در شكل 4-8 نشان داده شده است.

 

شكل 4-8: رفتار متغيرهاي كليدي مسئله تحقيق

 

با توجه به چشم‌انداز 20 ساله جمهوري اسلامي ايران لازم است سهم ايران از شمار گردشگران جهاني از 9 صدم درصد در سال 83 به 5/1 درصد در سال 1404 سال پاياني چشم‌انداز 20 ساله آينده افزايش يابد, يعني حدود 20 ميليون نفر گردشگر و سهم ايران از درآمد گردشگري جهاني از 7 صدم درصد در سال 83 به (2 درصد) در سال 1404 رشد يابد به‌گونه‌ای كه كشور ايران در سال 1404 سالانه قريب25 ميليارد دلار از محل گردشگر ورودي درآمد كسب نمايد. همان‌طور كه در شكل 4-8 نشان داده شده است تعداد گردشگران خارجي استان یزد در سال 1393 در حدود 23385 نفر بوده است و در سال 1394 به 26000 نفر رسيده است كه اين برآورد مدل با داده‌هاي به‌دست‌آمده از آمار گردشگران خارجي واردشده به استان يزد انطباق دارد. آنچه مشاهده مي‌شود اين است كه اگر با همين سياست‌ها و رشد فعلي ادامه داده شود، بيشتر تعداد گردشگر خارجي جذب‌شده به استان يزد در افق 1404 در حدود 100000 نفر خواهد بود كه فاصله بسيار زيادي با مقداري دارد كه با توجه به زمينه‌ها و توانمندي‌هاي استان يزد براي جذب گردشگران خارجي در نظر گرفته شده است. از همين روي تلاش مي‌شود تا با استفاده از مدل پوياي ترسیم‌شده سناريوهاي مختلف براي افزايش تعداد گردشگران خارجي استان يزد بررسي شود.

وضعيت (2): وضعيت نيروي انساني متخصص فعال در حوزه گردشگري خارجي يكي از عوامل مؤثر بر رضايت گردشگران و در نهايت ورود آن‌ها به استان يزد است. اولين سياستي كه در اینجا بررسي مي‌شود، در نظر گرفتن برنامه‌هاي بيشتري براي آموزش نيروي انساني متخصص در اين امر به‌نحوی‌که تعداد اين افراد 10 درصد افزايش يابد، است. نتايج اين سناريو در شكل 4-9 نشان داده شده است.

 

شكل 4-9: رفتار متغيرهاي مدل در وضعيت 2

همان‌طور كه مشاهده مي‌شود، درصورتی‌که نيروهاي آموزش‌دیده در حوزه گردشگري خارجي افزايش يابند، خدماتي كه به گردشگران ارائه مي‌شود نيز باکیفیت بيشتر و بهتر ارائه مي‌شود و درنتیجه كيفيت سكونت آن‌ها افزايش مي‌يابد. درنتیجه رضايت گردشگران از ماندن در استان يزد نيز افزايش يافته و متوسط روزهاي اقامت آن‌ها در استان يزد نيز افزایش مي‌يابد. هر چه اقامت گردشگران در استان بيشتر شود، درآمد کسب‌شده از اين حوزه نيز افزايش مي‌يابد.

وضعيت (3): در اين وضعيت سناريو توجه به تبليغات بررسي مي‌شود. با توجه به نظر خبرگان صنعت گردشگري، تبليغات براي جذب گردشگران خارجي در سطح پاييني قرار دارد. با توجه به قابليت‌هاي استان يزد مخصوصاً در امر گردشگري درماني، تاريخي، مذهبي تبليغات كمي در اين حوزه انجام شده است. درصورتی‌که به تبليغات بهاي بيشتري داده شود و تلاش‌هاي اين حوزه 10 درصد افزايش يابد نتايج اين سناريو در شكل 4-10 نشان داده شده است.

 

شكل 4-10: رفتار متغيرهاي كليدي مدل در وضعيت 3

وضعيت (6): در اين قسمت تركيب سناريوها بررسي مي‌شود. در اين راستا نتايج سناريوهاي پيشنهادي بر ميزان ورود گردشگران خارجي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد. نمودار مربوطه در شكل 4-13 نشان داده شده است.

 

شكل 4-13: مقايسه نتايج سناريوهاي مختلف بر روي ورود گردشگران خارجي به استان يزد

با توجه به نتايج به‌دست‌آمده، بيشترين تأثير بر ميزان ورود گردشگران از طريق سناريو چهارم به‌دست‌آمده است و كمترين تأثير مربوط به سناريو پنجم بوده است. بنابراين مي‌توان نتيجه‌گيري كرد كه طرز تفكر مردم محلي نسبت به ورود گردشگران خارجي نقش بسيار مهمي در برخورد آن‌ها با گردشگران و درنتیجه رضايت گردشگران دارد. براي دستيابي به اين مهم، مي‌بايست در راستاي فرهنگ‌سازي براي جذب گردشگر اقدام كرد.

4-5- تحليل حساسيت

در اين قسمت تلاش شده است تا بر روي متغيرهاي برون‌زاي مدل تحليل حساسيت انجام شود تا حساس‌ترين متغيرها در مدل مشخص شوند. تحليل حساسيت نشان‌دهنده اين است كه متغيرهاي كليدي مدل نسبت به تغيير هر يك از متغيرهاي برون‌زاي مدل به چه ميزان حساس بوده و تغيير مي‌كنند. نتايج تحليل حساسيت برخي از متغيرهاي مسئله تحقيق در مقابل تغييرات عامل تبليغات در شكل 4-14 ارائه شده است.

شكل 4-14: نتيجه تحليل حساسيت عامل تبليغات

 

5- نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1-نتايج به‌دست‌آمده از مدل‌سازي مسئله تحقيق

5-1-1- ارائه مدل علي و معلولي

در اين تحقيق تلاش شده است تا يك مدل پويا از روابط بين اجزا و شاخص‌هاي ورود گردشگران ارائه شود تا به هدف تحقيق كه افزايش تعداد گردشگران خارجي استان يزد است، دست يابد. پس از شناخت متغيرهاي كليدي، با استفاده ازنظر خبرگان مدل علي-معلولي روابط بين اين متغيرها طراحی‌شده است. مدل علي مبناي بخش عمده‌اي از تحليل‌هاي سناريوها و نيز مبناي طراحي مدل جريان بوده است. اين مدل در شكل 5-1 نشان داده شده است.

 

شكل 5-1: مدل علي-معولي مسئله تحقيق

5-1-2- ارائه مدل جريان

مرحله پاياني مدل‌سازی پويايي‌هاي سيستم،‌ مدل‌سازي جريان است كه بر اساس مدل علي-معلولي ساخته مي‌شود. قابليت مدل جريان به خاطر وجود متغيرهاي حالت و جريان اين است كه رفتار پوياي متغيرهاي كليدي مسئله مورد بررسي را در طول زمان قابل مشاهده مي‌كنند و به‌این‌ترتیب ابزاري را در اختيار تصميم‌گيران و سیاست‌گذاران قرار مي‌دهند تا برنامه‌هاي آينده خود را بهبود بخشند. مدل جريان مسئله تحقيق مطابق شكل 5-2 طراحي شده است.

 

شكل 5-2: مدل جريان مسئله تحقيق

5-1-3- يافته‌هاي تحليل سناريوها و تحليل حساسيت

بر اساس تجزیه‌وتحلیل سناريوهاي مختلف و تحليل حساسيت انجام‌شده نتایج زير به دست آمد:

- با توجه به سناريوهاي بررسی‌شده نيروي انساني متخصص و ماهر نقش بسيار مهمي در رضايت گردشگران ايفا مي‌كند. زماني كه رضايت گردشگر تأمين شود، احتمال بازديد مجدد وي افزايش مي‌يابد و همچنين گردشگر راضي مي‌تواند بهترين نقش تبليغاتي را ايفا كند.

- توجه ويژه به امر تبليغات و سرمايه‌گذاري در اين حوزه، يكي ديگر از راه‌هاي افزايش تعداد گردشگران است. در همين راستا مي‌بايست در كنار توجه به تبليغات مثبت، به تبليغات منفي مطرح‌شده از سوي كشورهاي رقیب در قالب انتشار اطلاعات نادرست به گردشگران نيز توجه كرد.

- بينش و طرز فكر مردم محلي استان يزد بر ورود گردشگران به استان تأثير بسزايي دارد. بنابراين يكي از مسائل هم در جذب گردشگر خارجي نوع برخورد جامعه ميزبان با وي است. براي ايجاد تغيير و تحول در نوع نگرش و رفتار مردم جامعه با گردشگران خارجي مي‌بايست فرهنگ‌سازي شود و مردم را با مزاياي ورود گردشگران خارجي آشنا كرد تا با رفتارهاي خود موجب جذب هر چه بيشتر آن‌ها شوند.

- قوانين و مقررات وضع‌شده در حوزه گردشگري و شفاف بودن اين قوانين باعث از بين رفتن بسياري از ابهام‌ها و ترديدهاي گردشگران در مورد سفرشان خواهد شد. ازاین‌روی هر چه قوانين وضع‌شده در اين حوزه دقيق و مكتوب باشند، احساس امنيت را در گردشگران افزايش مي‌دهند و اعتماد آن‌ها را براي سفر و اقامت افزايش مي‌دهد.

5-2- پیشنهادها

5-2-1- پيشنهادهاي كاربردي

بر اساس نتايج تحليل‌هاي سناريوها و تحليل حساسيت انجام‌شده، پيشنهادهايي کاربردی ارائه شده است:

- تقویت بخش خصوصی و زمینه‌سازی برای سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر این بخش

- برگزاري نمايشگاه‌هايي جهت آشنايي جامعه با صنعت گردشگري و نقش آن‌ها در اين رابطه

- اجراي طرح پليس ویژه گردشگري در جهت تأمين هر چه بيشتر امنيت گردشگران

- برگزاري كلاس‌ها و دوره‌هاي آموزش ضمن خدمت در جهت آشنايي افراد در ارتباط با گردشگران خارجي با مهارت‌هاي ارتباطي، زبان‌هاي بين‌المللي و اطلاعات ضروري

- معرفي توانمندي‌هاي استان يزد و تبليغات هدفمند در جلب گردشگران با توجه به قابليت‌هاي استان يزد

- برخورد و زمینه‌سازی تخصصی‌تر با انواع گردشگری به‌ویژه با تکیه‌بر توانایی‌های بالقوه استان

- ارائه خدماتي از قبيل کویر نوردی، رصد ستارگان، گردشگري سلامت و... به‌منظور علاقه‌مندي هرچه بيشتر گردشگران براي اقامت بيشتر.

5-2-2- پيشنهاد براي تحقيقات آتي

با توجه به اهميت گردشگري در توسعه استان يزد در ادامه پيشنهادهايي براي تحقيقات آتي ارائه‌شده است:

- بررسي تأثير برخي متغيرهاي برون‌زاي ديگر بر ورود گردشگران خارجي

- مدل‌سازي ورود گردشگران داخلي به استان يزد

- مدل‌سازي ورود گردشگران خارجي به ساير استان‌ها

 

فهرست منابع

اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد (1393). http://www.yazdchto.ir

الواني، سيدمهدي و فتاح، شريف زاده (1379). فرايند خط‌مشی گذاري عمومي، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي، چاپ اول

ایمانی خوشخو، محمد‌حسین و ایوبی یزدی، حمید (1389). عوامل مؤثر بر ارزش ویژه برند در مقصد گردشگری شهر یزد، فصلنامه مطالعات گردشگری، شماره 13.

حسینی، میرزا‌حسن و سازور، اعظم (1390). بهبود کیفیت خدمات گردشگری شهر یزد از دیدگاه گردشگران خارجی، فصلنامه مطالعات جهانگردی، سال هفتم، شماره شانزده،ص 117-141

داس ویل، راجر (۱۳۸۴). مدیریت جهانگردی (مبانی،راهبردها و آثار)، ترجمه سید محمد اعرابی و داود ایزدی، تهران:دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ سوم.

سعیدا اردکانی، سعید،میرغفوری، سید حبیب ا... و برقی، شاهین (1389). شناسايي و اولوي تبندي مؤلفه‌هاي مؤثر بر سطح رضايت گردشگران خارجي در شيراز با استفاده از تكنيك‌هاي تحليل عاملي و تصميم‌گيري چند شاخصه، فصلنامه مطالعات گردشگری، شماره 13.

سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404. WWW.DOLAT.IR

شوراي عالي ميراث فرهنگي و گردشگري (1383).  https://www.vekalatonline.ir

صدر موسوي، جواد (1386). ارزيابي وضعيت تسهيلات گردشگري استان آذربايجان شرقي از ديدگاه گردشگران، پژوهشهاي جغرافيايی، شماره61، انتشارات دانشگاه تهران،ص.130

صمدی، علی حسین، مصلح شیرازی، علینقی و روحی، آناهیتا (1391). طراحي يك مدل ديناميك براي صنعت گردشگري در ايران با استفاده از رويكرد پويايي شناسي سيستم براي افق ايران 1404، فصلنامه مدلسازی اقتصادی، سال ششم17: 65-89

ضیایی، محمود و محمد علی‌پور، رسول (1390). شاخص‌های توسعه پایدار، ارزیابی طرح‌های گردشگری، دانشگاه علامه طباطبایی.

ضيايي، محمود (1382). وضعيت نيروي انساني و آموزش در بخش گردشگري (با تاكيد بر استان تهران) فصلنامه مطالعات جهانگردي، شماره 60، ص 19-37.

کاوه‌ئیان، نسترن (1381). برآورد تابع تقاضای جهانگردی بین‌لملل ایران، ص68-66.

كاكاوند، رؤیا (۱۳۸۶)، امنیت معتبرترین جاذبه گردشگری، سایت اینترنتی آریا.

لطفی،حیدر و خامه چی، محسن (1391). نقش امنیت در توسعه گردشگری زابل، همايش ملي شهرهاي مرزي و امنيت، چالشها و رهيافت‌ها.

مافی، عزت الله و مهدی سقایی (1388). کاربرد مدل MS-SWO 10در تحلیل مدیریت گردشگری) مطالعه موردی: کلانشهر مشهد، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 14. ص 27-50

مداح مرتضي، (1390)، بررسي تأثير پويايي مديريت دانش بر عملكرد سازماني با رويكرد كارت امتيازي متوازن و پويايي سيستم، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه يزد.

ميرفخرالدينی، سيد حيدر، ميرفخرالديني، فائزه السادات و صدر بافقي، سيد مهدي (1391). بررسي ميزان رضايت‌مندي گردشگران درماني شهر يزد و اولويت‌بندي عوامل مؤثر بر آن با روش TOPSIS فازی، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، دوره 20، شماره 5.

نظریان، اصغر، قادری، اسماعیل و حقیقی، عبدالرضا (1389). نقش حمل و نقل هوایی در صنعت گردشگری با تاکید بر فرودگاه بین المللی ارومیه، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره سوم.

هزارجریبی، جعفر و نجفی، ملک محمد (1391). بررسی جامعه شناختی عوامل موثر بر توسعه گردشگری ایران، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 33، پیاپی 47، شماره سوم.

Ap, J. (1990) “Residents' Perceptions Research on the Social Impacts of Tourism”, Annals of Tourism Research, 17 (4): 610-616.

Axford, Dictionary (1970)

Beerli, A., & Martin, J. (2004). Factors influencing destination image. Annals of Tourism Research. 31( 3): 657-681.

Chi, C., & Qu, H. (2008). Examining the structural relationships of destination image, tourist satisfaction and destination loyalty: An integrated approach. Tourism Management. 29: 624-636.

Getz, D. (1983). Capacity to obserb tourism: Concept and implications for strategic planning. Annals of Tourism Research. 10: 239-263.

Getz, M. and Y. C. Huang (1978) “Consumer Revealed Preference for Environmental Goods”, Review of Economics and Statistics, 60: 449-458.

Hall. C. M. (1994) Tourism and Politics: Policy, Power and Place, Chichester: Wiley.

Honggang, Xu & jigang, Bao (2000). A system dynamics study of resort development progect management in tourism region, internationa confference in systems thinking in management, Zhongshan university.

Izidean aburawi, khalid hafeez,(2009); managing dynamics of human resource and knowledge managemenet in organization through system dynamics modeling , international journal of sciences and techniques of automatic contorol & computer engineering IJ-STA.

Martinez, U.A. del Sur(2007); Analysis And Measurement Of The Impact Of Information Technology Investments On Performance In Mexican Companies. 

Murphy, P. E. (1981) “Community Attitudes to Tourism a Comparative Analysis”, Tourism Management, 2 (3): 66-87.

Shaw, G. and Williams M. A. (2004), "Tourism and Tourism Space", London: SAGE Publications.

Sheldon P. and V. Turgut (1985) “Tourism Forecasting: A Review of Empirical Research”, Journal of Forecasting, 4 (2): 183-195.

Shi T., Gill R.; , (2005):Developing effective policies for the sustainable development of ecological agriculture in China: the case study of Jinshan County with a systems dynamics model”; Ecological Economics.

Swarbrooke, John and Horner, Susan (2005). Leisure Marketing: A Global Perspective Elsevier Butterworth-Heinemann, Business & Economics 412 pages

Virgins, K.S and Wood, C.R. )2005(, Management and Solutions for Hotel Administration, Translated by Rafizadeh, K., Afzalnia, M., Khorshid Sokhangooy, M., Ahang Ghalam Publication, First Publication (In Persian).

 

 

An analysiz on Yazd province tourism in 1404 by system dynamics

 

 

 

 

ABSTRACT

The national development comprehensive document has mentioned that Iran must at the end of seventh development program in 1404 achieve to 20 million foreign tourists, Among our touristic provinces, Yazd province have a glorious aspects of historical civilization of Iran. So it is very important we study the current situation and future of tourism in this province. So this study is going to find a dynamic model to estimate foreign incoming tourist to Yazd in 1404 with current situation and checking the probable scenarios.this research is applied by pupose and qualitative study by methodology and descriptive analytic. At the beginning by tourism research literature and resources for determining the tourism situation of a region and interviews with 20 Yazd tourism experts, try to fine out the effective variables of Yazd such as security, transportation … In next step by variables quantities and their effects on each others, its causal loops diagram designed and the flow diagram ran in vensim software. The results shows by current tourism situation of Yazd continue till 1404, instead of at least 1.3 millions foreign tourists at most will achieve to 100,000 foreign tourists. By this result, another couple of variables`s situations in scenarios form researched and offered some suggestions such as focus on human resources training, effective and meaningful advertisement, reinforcement the private section … and also reliability and stability of model confirmed.

 

Keywords: Tourism industry, Tourist, system dynamics, Yazd province.

 

 

 

---

[1]  

---