آینده‌پژوهی تاخیرات پروژههای شهری با رویکرد تحلیل لایهای علتها، سناریونویسی، تاپسیس فازی و سوات
محورهای موضوعی : آینده پژوهی
مهدی کلهر
1
(دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران)
حسین ذبیحی
2
(دکترای شهرسازی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران
hosseinzabihi@hotmail.com)
کلید واژه: سناریو نویسی, سوات, تحلیل لایهای علتها, تاخیر پروژه, تاپسیس فازی,
چکیده مقاله :
زمینه: امروزه توجه هر چه بیشتر به مدیریت شهری اجتناب ناپدیر است. پروژههای شهری جزئی جداناپذیری از فرآیند مدیریت شهری را تشکیل میدهد. موضوع مدیریت پروژهها همواره با موضوع مدیریت تاخیر همراه می‌باشد. هر گونه تاخیر در اجرای پروژههای شهری مصداق اتلاف منابع و تحمیل هزینه‌های سنگین به هر پروژه است. گاها این موضوع تا جایی تاثیرگذار است که توجیه‌پذیری آنها را تحت تاثیر قرار میدهد. هدف: هدف این تحقیق بررسی دلایل انواع تاخیرها در پروژههای شهری، واکاوی سناریوهای پیش‌رو تاخیرات و ارائه راهبردهای سوق بسمت بهترین سناریو می باشد. روش: در این راستا به واکاوی عمیق دلایل تاخیرها در پروژههای شهری با استفاده از تحلیل لایهای علتها1 پرداخته و سپس با استفاده از سناریوپردازی با روش شبکه جهانی کسب و کار2 به واکاوی عدم قطعیت‌های محتمل پیش‌روی موثر بر تاخیر پروژهها پرداخته است. در این راستا دو سلسله مصاحبه، یکی به صورت ساختار یافته و یکی به صورت ساختار نیافته انجام گردیده است. این عدم قطعیتها با استفاده از روش تاپسیس فازی3 اولویت‌بندی شده و مبنی بر نتایج چهار سناریو موثر بر تاخیر پروژهها تدوین گردیده است. سپس تاثیر هر سناریو بر شرایط تاخیر در پروژهها بررسی شده و با استفاده از تحلیل سوات راهبردهایی به منظور سوق به سمت بهترین سناریو مطرح شده است. یافته: مبنی بر نتایج سعی در چابک‌سازی و کوچک‌سازی دولت، ایجاد زیرساختهای گوناگون برای رقابتی سازی فضای پروژههای شهری کلید کاهش تاخیرها در پروژههای آتی کشور می‌باشد.
Urban projects are one of the integral parts of urban management tasks. Hence, different parts of an urban project management improvement are one of city executive concerns. Delay and Delay management is on of these parts. Any delay of construction project implementations is a waste of resources and it will impose heavy costs on any project. Occasionally, this is so influential that it even affects project justification. This paper examines the causes of urban project delays by using Casual Layered Analysis (CLA). Then, it will use scenario-building to make most likely scenarios by using Global Business Network (GBN). GBN uses the most likely uncertainties ahead of project delay to make its scenarios. In this regard, two series of interviews, one structured and one structured, are performed. Then, based on them, The related uncertainties are ranked by using fuzzy Technique to Order Preferences by Similarity to Ideal Solution (TOSIS). It uses SWOT to propose some strategies. Based on results, four scenarios are formed. Then, the impact of each scenario on the project delay conditions are examined. Some strategies are suggested to move toward the best scenarios. Based on the results, minimizing the government size and creating various infrastructures ,to make competence situation, are the future keys of having less delayed urban project.
_||_
آینده‌پژوهی تاخیرات پروژههای شهری با رویکرد تحلیل لایهای علتها، سناریونویسی، تاپسیس فازی و سوات
چکیده:
زمینه: امروزه توجه هر چه بیشتر به مدیریت شهری اجتناب ناپدیر است. پروژههای شهری جزئی جداناپذیری از فرآیند مدیریت شهری را تشکیل میدهد. موضوع مدیریت پروژهها همواره با موضوع مدیریت تاخیر همراه می‌باشد. هر گونه تاخیر در اجرای پروژههای شهری مصداق اتلاف منابع و تحمیل هزینه‌های سنگین به هر پروژه است. گاها این موضوع تا جایی تاثیرگذار است که توجیه‌پذیری آنها را تحت تاثیر قرار میدهد.
هدف: هدف این تحقیق بررسی دلایل انواع تاخیرها در پروژههای شهری، واکاوی سناریوهای پیش‌رو تاخیرات و ارائه راهبردهای سوق بسمت بهترین سناریو می باشد.
روش: در این راستا به واکاوی عمیق دلایل تاخیرها در پروژههای شهری با استفاده از تحلیل لایهای علتها1 پرداخته و سپس با استفاده از سناریوپردازی با روش شبکه جهانی کسب و کار2 به واکاوی عدم قطعیت‌های محتمل پیش‌روی موثر بر تاخیر پروژهها پرداخته است. در این راستا دو سلسله مصاحبه، یکی به صورت ساختار یافته و یکی به صورت ساختار نیافته انجام گردیده است. این عدم قطعیتها با استفاده از مصاحبه ساختار یافته و روش تاپسیس فازی3 اولویت‌بندی شده و مبنی بر نتایج چهار سناریو موثر بر تاخیر پروژهها تدوین گردیده است. سناریوها با استفاده از روش تاپسیس فازی و پنل خبرگان ارزیابی گردیده و تاثیر هر سناریو بر شرایط تاخیر در پروژهها بررسی شده است. در گام بعدی با استفاده از تحلیل سوات راهبردهایی به منظور سوق به سمت بهترین سناریو مطرح شده است.
یافته: مبنی بر نتایج سعی در چابک‌سازی و کوچک‌سازی دولت، ایجاد زیرساختهای گوناگون برای رقابتی سازی فضای پروژههای شهری کلید کاهش تاخیرها در پروژههای آتی کشور می‌باشد.
کلید‌واژه‌ها: تاخیر پروژه، سناریو نویسی، تحلیل لایهای علتها، تاپسیس فازی، سوات
1- مقدمه:
1-1- طرح مسئله:
با گسترش شهرنشینی، پروژههای شهری توسعه یافته‌اند. در این راستا اهمیت توجه به مدیریت پروژهها بیش از پیش افزایش یافته است. مدیریت پروژه به کارگیری دانش،مهارتها،ابزار و تکنیک‌های لازم جهت اداره کردن اجرای فعالیت‌ها،به منظور رفع نـیازهای پروژه از طـریق تحقیق فرآیندهای آغازین، برنامهریزی،اجرایی،کنترل و اختتامی است. یکی از بزرگترین مشکلات در روند اجرای پروژهها، عدم خاتمه پروژه در مدت زمان از پیش تعیین شده است و از آن به عنوان بحران پروژههای عمرانی نام برده میشود (سلطانی فسقندس، ایران‌زاده، 1393، 182).
مبنی بر گزارش نظارتی پروژههای عمرانی سال 1393 سازمان مدیریت و برنامهریزی، مقایسه متوسط مدت پیشبینی شده برای اجرای پروژههای ملی جدید 2.8 سال است که نشاندهنده فاصله نسبتا زیاد پیشبینی و عملکرد در مدت زمان اتمام پروژه‌هاست (سازمان مدیریت و برنامه ریزی، 1394). لذا بررسی دلایل علل تاخیر پروژههای شهری و سناریوهای آینده محتمل پیش روی این موضوع و همچنین اتخاد راهبردهای مناسب جهت نیل به سمت بهترین سناریو دارای اهمیت بالایی می‌باشد. در این راستا تحقیقات گوناگونی صورت گرفته است.
علیرغم تحقیقات گسترده در ارتباط با علل تاخیر در پروژههای شهری، تحقیقات بسیار کمی در زمینه آینده‌پژوهی تاخیرات در پروژههای شهری و برنامه ریزی راهبردی در راستای آن صورت گرفته است. مقاله پیش رو سعی در نگاه به آینده تاخیرات در پروژههای شهری کشور با رویکرد آینده‌پژوهی دارد.
1-2- اهداف:
هدف‌های پژوهش شامل موارد ذیل می‌باشد:
1. شناسایی دلایل انواع تاخیرات در پروژههای شهری کشور.
2. واکاوی سناریوهای پیش‌روی تاخیرات در پروژههای شهری کشور
3. شناسایی راهبردهای سوق به سمت بهترین سناریو در تاخیرات پروژه های شهری کشور
1-3- پیشینه موضوع:
خانزادی و همکاران (1390) به بررسی موضوع بارش و آبوهوا در تاخیر پروژههای راه‌سازی پرداخته‌اند. شرایط آب و هوا مبنی بر متغییرهای میزان بارش و متوسط درجه دما از عوامل طبیعی موثر در تاخیرهای پروژههای راه‌سازی می‌باشد (خانزادی و همکاران، 1390). پوررستمی و امیرالدین دلایل تاخیر پروژ‌های زیرساختی را از نقطه‌نظر مشاور و پیمانکار مورد بررسی قرار دادند. شاخص‌های مدیریت مکانی ضعیف، تصمیم‌گیری غیرموثر و زمانبندی با رویه‌های ناکارا توسط پیمانکار، مشکلات مالی پیمانکار، کمبود نیروی کار و تاخیر در دریافت مواد اولیه از مهمترین دلایل تاخیر پروژهها می‌باشد (Pourrostam, amiruddin & mansournejad, 2011). شاکری، اتحادی و امیری (1393)، طی مقاله‌ای به بررسی علل طولانی شدن پروژهها و هزینه‌های ناشی از آن مبنی بر پروژههای راه و شهرسازی استان گلستان پرداختند. آنها از پرسشنامه و مصاحبه برای تحلیل‌خود استفاده نمودند. مبنی بر نظر آنها تخصیص به موقع اعتبار، کمبود مصالح و نوسانات، امکان‌یابی و مکان‌یابی، عملکرد مشاوران و پیمانکاران و شفافیت بخشنامه‌‌های مربوط در تاخیر اجرای پروژهها از مهمترین دلایل تاخیر در پروژههای راه و شهرسازی می باشد (شاکری، اتحادی و امیری، 1393).
خیاط و قمری (1390) تاخیر پروژههای شهری را برگرفته از کمبود دانش فنی، طولانی بودن تصمیم‌گیری کارفرما، تاخیر در تحویل مصالح، روش‌های نامناسب اجرا پیمانکار، فقدان پرسنل مشاور در کارگاه، کم‌تجربگی بخش مهندسی مشاور و کمبود مصالح در بازار و فقدان تجهیزات به روز، میداند (خیاط و قمری، 1393). بابائی و حسینی (1393) به بررسی علل تاخیر در اجرای 160 پروژه در ایران پرداختند. مبنی بر نتایج آنها، عدم تخصیص‌های بموقع، عدم ابلاغ بموقع نقشه‌ها، تغییرات دستورکارها، شرایط جوی نامناسب و معارضین شخصی از مهمترین دلایل تاخیر در پروژههای شهری میباشند (بابایی و حسینی، 1393).
لی‌هوآی و همکاران (2008) بیان نمودند که مدیریت ضعیف سایت توسط پیمانکار، مشاوره مدیریت پروژه ضعیف مشاور، مشکلات مالی کارفرما، مشکلات مالی پیمانکار و تغییرات طراحی پروژه از مهمترین دلایل تاخیر در پروژههای شهری می‌باشد (Le-Hoai, Dai Lee & Yong Lee, 2008). مبنی بر نظر کالیبا و همکاران (2009) تغییرات جوی و حوادث غیرمترقبه، تغییر اهداف، تحریم‌ها، تغییرات تکنولوژیکی و تورم دلایل اصلی تاخیرها در پروژههای شهری در زامبیا می‌باشد (Kaliba, Muya & Muba, 2009).
ابیسوگا و همکاران (2014) مشکلات مالی و پرداخت، کمبود مصالح، مشکلات مالی ارباب رجوع، تجربه ناکافی مشاور، بیکفایتی تیم پروژه را از مهمترین دلایل تاخیر در پروژههای شهری در نیجریه می‌دانند (Abisuga, Amusu & Salvador, 2014). عزیز و ابدل‌هاکام در مقاله‌ای تحت عنوان کشف دلایل تاخیر در پروژههای ساخت‌و‌ساز در مصر شرایط آبوهوا، کمبود مصالح، کندی تصمیم‌گیری کارفرما، مدیریت سایت صعیف پیمانکار و کمبود نیروی انسانی را از مهمترین دلایل تاخیر برمیشمارد (Aziz & Abdel-Hakam,2016). الهزیم و همکاران (2017)، مهمترین دلایل تاخیر در پروژههای زیرساخت شهری را شرایط نامساعد زمین، شرایط آبوهوا، تغییرات طراحی، نیروی انسانی و اشتباهات طراحی برمیشمارد (Al-Hazim, Abu Salem & Ahmad, 2017).
1-4- سوالات:
سناریوهای محتمل پیش روی تاخیرات در پروژههای شهری آینده کشور به چه صورت خواهد بود؟
راهبردهای سوق به سمت بهترین سناریو در زمینه کاهش تاخیرات پروژههای شهری کدامند؟
1-5- روش تحقیق:
پژوهش پیش رو از نظر مقاصد، کاربردی بوده و از نظر رویکرد آینده پژوهانه، همزمان توصیفی و تجویزی است. به منظور شناخت دلایل تاخیر در زمان پروژههای شهری، از روش تحلیل لایهای علتها بهره میگیرد. بعد از فراهم آمدن شناخت عمیق نسبت به لایههای علی تاخیرات سعی در سناریونویسی با رویکرد شبکه جهانی کسب و کار انجام میگیرد.
به طور کلی در این پژوهش به منظور گردآوری اطلاعات از مطالعات کتابخانهای با ابزار فیش‌برداری، مصاحبه نیمه ساختاریافته، ساختار یافته و پنل خبرگان استفاده میگردد. ابتدا مبنی بر مطالعات کتابخانهای مصاحبه نیمه ساختار یافتهای صورت میگیرد تا دلایل تاخیر پروژههای شهری واکاوی گردد. جهت گیری کلی مصاحبه نیمه ساختار یافته واکاوی ریشههای تاخیرات در پروژههای شهری می باشد. جامعه آماری تمامی خبرگان و صاحب‌نظران پروژههای شهری که در زمینه آینده پژوهش اطلاعات دارند را در بر گرفته و از روش گلوله برفی برای نمونهگیری جهت مصاحبه بهره گرفته می شود. روش نمونهگیری گلوله برفی زمانی مناسب است که اعضای یک گروه یا جامعه آماری به راحتی قابل مشخص شدن نباشد. یکی از مهمترین زمینههای کاربرد این روش شناسایی افراد متخصص در یک زمینه خاص است. در این پژوهش ابتدا به کارشناسان وزارت راه و شهرسازی مراجعه میگردد و اولین واحد نمونه انتخاب میشود. سپس با کمک گرفتن از هر یک از افزاد نمونه سعی در شناسایی نمونه بعدی (مدیران پروژه آشنا به مفاهیم آینده پژوهی) به صورت غیر خطی پیاده میگردد. این فرآیند تا جایی ادامه خواهد یافت که دیگر فرد واجد شرایطی توسط افراد نمونه شناسایی نشود. در این فرآیند 35 مصاحبه انجام میگیرد.
به منظور جمعبندی مصاحبه نیمه ساختار یافته از پنل خبرگان استفاده میگردد. خبرگان میبایست دارای تجربه اجرایی در زمینه مدیریت پروژههای شهری بوده و در زمینه آینده پژوهی اطلاعات داشته باشند. لذا از پنج نفر از مدیران پروژه که با شهرداری تهران طی سالهای 1390-1396 همکاری داشتهاند استفاده گردید. در این راستا با رویکرد پنل خبرگان جمعبندی مصاحبه نیمهساختار یافته صورت گرفته و زمینه برای انجام مصاحبه ساختار یافته با همان نمونه صورت میپذیرد. در گام بعدی نتایج مصاحبه ساختار یافته با استفاده از پنل خبرگان با روش‌های طوفان فکری و تجزیه و تحلیل PESTEL (تحلیلهای سیاست، اقتصادی، اجتماعی، فناورانه، محیطی و قانونی) تحلیل لایهای علتها صورت میپذیرد. سپس مبنی بر ارتباط مضمونی بین بخشهای تحلیل لایهای علتها و شبکه جهانی کسب و کار، لایههای اسطوره‌ای و جهانبینی با پیشرانها و عدم قطعیتها انطباق داده شده و با استفاده از مصاحبه ساختار یافته با نمونه قبلی میزان اهمیت و احتمال وقوع هر یک از عدم قطعیتها با روش تاپسیس فازی بررسی میشود. با این رویکرد عدم قطعیت‌های کلیدی شناسایی میگردد. پس از استخراج سناریوهای ممکن با رویکرد تاپسیس فازی با چهار معیار اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی توسط تیم خبرگان پنج نفره با رویکرد میانگین‌گیری مورد ارزیابی قرار گرفته و سناریو بهینه معین میگردد. استفاده از تکنیک سوات راهبردهای پیشنهادی پژوهش برای سوق به سمت سناریو بهینه توسط پنج نفر از متخصصین علوم سیاسی، مدیریت، اقتصاد، جامعه شناسی و مدیریت پروژه استخراج میگردد.
از آنجا که در پژوهش‌های کیفی مفهوم قابلیت اعتماد و اعتبار هم‌وزن روایی و پایایی بکار می‌رود میبایست این ویژگی‌ها در پژوهش‌های کیفی مد نظر قرار گیرد. این تحقیق به دلایل ذیل قابل اعتماد و اعتبار است: 1- سعی در ثبت و ضبط دقیق اطلاعات: 2- انجام دو مرحله دقیق از مصاحبه‌ها؛ 3-سعی در انتخاب صحیح افراد خبره؛ 4- خبره محور بودن؛ 5-مشاوره با اساتید و کارشناسان برای پرسش‌های مصاحبه‌ها و روش انجام مراحل تحقیق؛ استفاده از مصاحبه ساختار یافته در مرحله دوم برای جلوگیری از هر نوع موضع‌گیری؛
2- مبانی نظری:
2-1- مدیریت پروژه و تاخیرها:
مدیریت پروژه به‌کارگیری دانش، مهارتها، ابزار و تکنیک‌های لازم در اداره جریان اجرای پروژه ها، به‌منظور انجام بهینه پروژه ها می باشد (Li, et al., 2015). سازمان مدیریت پروژه، مدیریت پروژه را بکارگیری دانش، مهارت، ابزار و روش هایی برای فعالیت های پروژه به منظور برآورده سازی تمام نیازمندی های آن در طی مراحل شروع، برنامه ریزی، اجرا، پایش، کنترل و اتمام تعریف می‌نماید (Pitas et.al, 2010). مدیریت پروژه در اجرای این مهم از دو بازوی قدرتمند برنامهریزی و کنترل، بهره میگیرد (شفیعی، نجاتبخش‌اصفهانی, 1383).
در کنار مفهوم مدیریت زمان پروژه، مفهوم تاخیرات پروژهها مطرح میگردد. میتوان تاخیر را به عنوان حد زمان برنامهریزی شده و زمان واقعی فعالیت‌های پروژه که میتواند منجر به راکد ماندن سرمایه و به تعویق افتادن بازگشت سرمایه، افزایش هزینه‌های جاری پروژه، معطل ماندن منابع و عدم به کارگیری آن در سایر پروژهها، اختلاف طرفین پیمان پروژه به دلیل تحمیل هزینه‌های مازاد و نارضایتی ذینفعان، در نظر گرفت (یوسفی، کاکائی و جهانگشای‌رضایی، 1395، 178). تاخیرات پروژهها را میتوان از دیدگاه‌های مختلف دسته‌بندی کرد. یکی از مهمترین دسته بندی‌های انجام شده از دیدگاه مسئولیت بروز تاخیر است. از این دید تاخیرات میتوانند جبران‌پذیر-جبران‌ناپذیر یا بخشودنی- نابخشودنی باشند. تاخیرات جبران‌پذیر، اتفاق‌ها یا شرایطی است که به واسطه کارفرما یا با مسئولیت وی رخ میدهد؛ در حالی که تاخیرات جبران‌ناپذیر تاخیرهایی هستند که کارفرما در آنها نقش و مسئولیتی ندارد (عطافر و اقبالی، 1392، 88). تاخیرات بخشودنی تاخیراتی را شامل میشوند که پیمانکار در وقوع آنها مسئولیتی ندارد و تاخیرات نابخشودنی با مسئولیت پیمانکار صورت میگیرد (قدوسی، 1394، 15).
مدیران پروژه و تحلیل‌گران زمانبندی، اغلب با مشکل چگونگی آنالیز تاخیرات پیچیده و حل ادعاهای ناشی از آن مواجه‌اند. در این راستا از روش‌های گوناگونی مانند اثر فراگیر، اثر خالص، زمانبندی هدف اثرشده، فروریخته، تاخیر مجزا شده و پنجره‌ها برای ارزیابی تاخیرات وجود دارد (پرچمی‌جلال، گلابچی و یوسفی، 1395، 111). در منابع گوناگون دلایل گوناگونی را برای ایجاد انواع تاخیر در پروژهها برشمرده شده است. مقاله پیش رو سعی در شناخت دلایل عمیق تاخیرات در پروژههای شهری و سپس واکاوی سناریوهای پیش‌روی این تاخیرات در آینده با استفاده از روش سناریونویسی دارد.
2-2- روش تحلیل لایهای علتها:
آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش‌های سیستماتیکی است که با استفاده از تجربه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه ریزی برای آنها می‌پردازد. آینده پژوهشی منعکس میکند که چگونه از دل تغییرات یا تغییر نکردن امروز، واقعیت فردا تولد می‌یابد (احمدی و علیپناه، 1394، 63). یکی از روش‌های پساساختارگرای آینده پژوهشی که با نقد روش‌های خطی که سطح موضوعات را بررسی میکند و به عمیق شدن در لایههای سازنده صورت مسئله کمک می‌نماید، روش تحلیل لایه ای علتها می باشد (Heinonen et al., 2016, 2).
روش تحلیل لایهای علتها توسط آقای سهیل عنایت‌اله در دهه 90 میلادی مطرح گردید. این روش به دنبال ترکیب و یکپارچه‌سازی دیدگاه‌های تجربی، تعبیری، انتقادی و یادگیری حین عمل است (عنایت‌اله، 1388، 10). در حقیقت تحلیل لایهای یک روش ارتباطی است که از داستان‌ها و روایات برای کشف و ساخت آینده احتمالی استفاده میکند. یکی از فرض کلیدی این روش این است که چهارچوب مشکلات، چگونگی سیاست‌ها را معین می‌نماید (Heinonen et al., 2016, 2). روش تحلیل لایه ای علتها از لحاظ روش کیفی و از نظر رویکرد، اکتشافی است (فاتح راد و همکاران، 1392). در این روش، درک یک پدیده با عمیقتر شدن در لایههای سازنده آن صورت میگیرد. این لایه‌ها از چهار سطح تشکیل شده است که هر یک نسبت به قبلی کلی‌تر بوده و عمق بیشتری دارد (عنایت‌اله، 1388،ص 10) (شکل 1).
شکل 1- سطوح تحلیل لایهای علت ها
سطح اول: این سطح لتیانی نامیده میشود. در این سطح واقعیت‌ها را اغلب بوسیله اخبار یا سایر رسانه‌ها برای اهداف سیاسی و اغلب اغراق آمیز ارائه می شوند. در این گام در تحلیل، پدیده مورد بررسی با قبول مفروضات، نقد و بررسی نیز انجام نمی‌گیرد و رویدادها به صورت مستقل و بدون ارتباط و تاثیر متقابل دیده می شوند (Inayatullah, 1998, Inayatullah, 2004, Inayatullah, 2008).
سطح دوم: این سطح به بررسی علت‌های اجتماعی و معرف دیدگاه‌های سازمان یافته (سیستماتیک) می‌پردازد. در این لایه علت‌های اجتماعی که ناظر بر عوامل اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و تاریخ است بررسی شده و تلاش میشود داده‌های کمی بر حسب همبستگی متغییرها، رابطه علیت، به کارگیری یک نظریه خاص و نقد سایر نظریات تفسیر شوند. در این سطح داده‌ها میتوانند مورد سوال قرار گیرند، اما پارادایمی که سوال در داخل آنها شکل میگیرد خود مورد پرسش واقع نمی‌شوند (Inayatullah, 1998, Inayatullah, 2004, Inayatullah, 2008).
سطح سوم: سطح گفتمان یا جهانبینی است. در این سطح فرض‌های عمیق تر، استدلالی، جهانبینی و ایدئولوژیک ناخودآگاه مشخص میشوند. وظیفه این سطح یافتن ساختارهای عمیقتر اجتماعی، زبانی و فرهنگی است که ارتباطی به بازیگر ندارد. در این سطح میتوان به اکتشاف این امر پرداخت که چگونه ذینفعان مختلف، دو سطح بالایی را می‌سازند (Inayatullah, 1998, Inayatullah, 2004, Inayatullah, 2008).
سطح چهارم: این سطر نشانگر اسطورهها و استعاره‌هاست. این سطح معرف ابعاد انگیزشی ناخوآگاه موضوع است که در قالب اسطوره و استعاره تجسم می‌یابند. این سطح یک تجربه سطح غریزی-احساسی برای جهانبینی مورد نظر فراهم می‌سازد. زبان مورد استفاده کم‌تر خاص و ویژه است و بیشتر به تصاویر دیداری روبه تکامل با لمس قلب به جای خواندن دهن مرتبط است. در این لایه عمیقترین روایت‌ها، طرحواره‌ها و تصاویر ذهنی شکل دهنده به آینده مورد کنکاش قرار میگیرند (Inayatullah, 1998, Inayatullah, 2004, Inayatullah, 2008).
همانند تمامی روش‌ها، روش تحلیل لایهای علتها دارای نقاط مثبت و منفی می باشد که در شکل 2 به برخی از آنها اشاره گردیده است.
شکل 2- موانع و معایب روش تحلیل لایه ای علتها
(خزائی، نصرتی، تکلوی، 1394، 35)
2-3- سناریونویسی:
سناریونویسی یکی از تکنیک‌های پایه‌ای آینده پژوهی است که برای تحلیل روند گذشته و تحلیل آینده کاربرد دارند و تمرکز سناریو نویسی، ایجاد یا بازسازی وقایع و روندهای آینده و گذشته بر اساس مجموعه شواهد، داده ها و اطلاعات گردآوری شده می باشند (هراتی و معینی پور، 1391، 62). مقصود تعریف سناریوها، انتخاب فقط یک آینده مرجع و آرزوی به حقیقت پیوستن آن با پیداکردن محتمل‌ترین آینده و سعی در تطبیق با آن نیست، بلکه قصد اصلی اتخاد تصمیم‌هایی استراتژیک است که برای "همه آینده ممکن" به اندازه کافی خردمندانه و پاربرجا باشد (زالی، 1390، 37). امروزه سناریونویسی به عنوان یکی از روش‌های نوین و کاربردی در برنامهریزی راهبردی سازمان‌های پیشرفته ایفای نقش میکند. به طور کلی سناریو بر سه مولفه استوار است که هر یک به مهارت‌های متفاوتی نیاز دارد: نخست: جمع آوری اطلاعات، دوم: تحلیل اطلاعات، سوم: مدلسازی آینده (حسینی و باقری‌چوکامی، 1391، 27).
روش‌های سناریونویسی را به هشت گروه تقسیم کرده‌اند: قضاوتی، پایه ای، بسط سناریوهای ثابت، توالی رویدادها، پس‌نگری، ابعاد عدم قطعیت، تحلیل اثر متقارن، مدلسازی سیستم‌ها، توالی رویدادها شامل روش‌های درخت احتمالات، دیدگاه اجتماعی و نگاشت واگرایی (Bishop, Hines & Collins, 2007). در بین روش های ذکر شده، روش‌های مبتنی بر عدم قطعیت، روش شبکه جهانی کسب و کار از رایجترین روش ساخت سناریوها به شمار می روند و از نظر سناریونگاران بهترین روش برای ساخت سناریوها به شمار می‌رود (همان منبع).
روش جهانی کسب و کار یکی از معمولترین مدل‌های سناریوسازی در تمام جهان است. در این روش با تعیین دو (یا سه) عدم قطعیت اصلی، فضای سناریوها را در قالب ماتریسی متشکل از دو محور اصلی از دو سر عدم قطعیت‌های یاد شده تشکیل و فضای چهارگانه ای در قالب یک ماتریس 2*2 برای ترسیم امکان‌های آینده تصویر میگردد (مرزبان، 1394، 73). این فضای ماتریسی 2*2، تحت عنوان صلیب سناریو شناخته شده است (حاج‌آقامعمار، رحیم‌نیا و خوراکیان، 1392، 67) (شکل 3).
شکل 3- ماتریس سناریوها در روش جهانی کسب و کار
(حاج‌آقامعمار، رحیم‌نیا و خوراکیان، 1392، 67)
پیترشوارتز، یکی از پیشگامان حوزه توسعه و تحول در کتاب دورنگری گامهای اساسی طراحی سناریو را شامل مراحل شناسایی موضوع اصلی، شناسایی پارامترهای اثرگذار محیط، تعیین نیروهای محرک و پیشران، اولویت‌بندی بر مبنای اهمیت و عدم قطعیت، انتخاب منطق سناریو، تدوین سناریوها، ارزیابی موضوع اصلی و تعیین شاخص‌های راهنما، میداند (نظری، محروق و عباسی خوشکار، 1394، 20). از هشت مرحله که شوارتز مطرح می نماید، شش مرحله اول مربوط به تدوین سناریو و در دو مرحله آخر مربوط به تدوین راهبرد و یا ارزیابی راهبردهای فعلی می‌باشد (مرزبان، 1394، 74).
3- تحلیل یافته ها:
در گام نخست ابتدا مبنی بر مطالعات کتابخانهای اطلاعاتی در ارتباط با دلایل تاخیر در پروژههای شهری گردآوری شد. سپس اطلاعات در قالب یک مصاحبه نیمه ساختاریافته، گردآوری شد. در این گام، نمونه گیری به روش گلوله برفی با نمونه 35 نفره صورت گرفت. سپس از پنل خبرگان برای جمعبندی نتایج مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده گردیده و مصاحبه ساختار یافته با همان نمونه صورت گرفت. نتایج مصاحبه ساختار یافته با استفاده از طوفان فکری و تجزیه و تحلیل PESTEL تحلیل لایهای علتها انجام گرفت. در سطح اول اصل موضوع تاخیر در پروژههای شهری و در سطح دوم با دیدگاه‌های سازمان‌یافته به واکاوی عمیقتر لایه قبلی پرداخته شد. لایه جهانبینی فرض‌های عمیق تر موثر بر تاخیر را مورد بررسی قرار داد. بررسی لایه اسطورهها به عنوان عمیقترین لایه تحلیلی مورد ارزیابی قرار گرفت. در دوگام آخر، به منظور انطباق عمیقتر تحلیل لایهای علتها و سناریو نویسی با روش شبکه جهانی کسب و کار، سعی برای دسته بندی موارد بر اساس تحلیلهای سیاست، اقتصادی، اجتماعی، فناورانه، محیطی و قانونی انجام شده است. جدول 1 تحلیل لایه ای علل تاخیرات پروژههای شهری را واکاوی می‌نماید.
جدول 1- تحلیل لایهای علت تاخیرات پروژههای شهری
لایه | موارد | |||||||
لیتانی | تاخیر در اتمام پروژههای شهری نیمه کاره رها شدن برخی پروژههای شهری | |||||||
سیستماتیک | کارفرما (A1-A14) | · فرآیند طولانی تصمیم‌گیری · تغییرات و اصلاحات · تاخیر در پرداخت‌ها به موقع و تامین منابع مالی · عدم حل بموقع موضوع معارضین · عدم تامین مصالح، نقشه و نقاط مبنا در زمان مناسب | · تاخیر در تحویل زمین · ضعف مطالعات اولیه و تخمین اولیه مدت زمان پروژه · ضعف فنی در هماهنگی و رفع مشکلات بین مشاور و پیمانکار · فرآیند کنترلی ناکافی و ناکارآمد · تاخیرات مدیریت پیمانکاران فرعی | · فرآیند مناقصات و انتخاب پیمانکار و مشاور · ضعف فنی و نیروی انسانی در محیط کارگاه · تناقضات و تداخلات بین پروژهها · تاخیرات تملک اراضی | ||||
مشاور (B1-B8) | · فقدان پرسنل مشاور در کارگاه · ضعف مدیریتی و نظارتی مشاور · کیفیت نامناسب و عدم کیفیت یکنواخت مطالعات · ضعف اطلاعاتی از شرایط اجتماعی، اقلیمی و ... پروژه | · تخمین هزینه و زمان نامناسب از پروژه · ضعف مهندس مشاور در بررسی توجیه اقتصادی طرح‌ها · نا آشنایی مشاور با شرایط بومی پروژه · نداشتن دید اجرایی و کارگاهی طراحان | ||||||
پیمانکار (C1-C10) | · روش‌های نامناسب اجرا · ضعف نیروی انسانی · تجربه ناکافی پیمانکار · انتخاب نامناسب پیمانکاران دست دو · پیشنهاد قیمت پایین تر از حد معقول پیمانکاران | · عدم تناسب ماشین‌آلات با نوع و حجم کار · اشتباهات نیروی انسانی و عملکردی در پروژه · ضعف در منابع مالی پیمانکار · عدم شناسایی و توجه به ریسک‌های پروژه · مشکلات برقراری زنجیره تامین موثر | ||||||
ماشین‌آلات (D1-D2) | · کمبود یا فقدان تجهیزات و ماشین‌آلات در بازار · خرابی و عدم برنامه ریزی درست در تعمیرات و نگهداری ماشین آلات | |||||||
اقتصادی (E1-E4) | · شرایط و تلاطم‌های اقتصادی · مشکلات دریافت مصالح معمول با قیمت‌های رایج · افزایش قیمت مصالح · جریان نقدینگی | |||||||
محیطی (F1-F3) | · شرایط جوی · شرایط کارگاهی · شرایط تملک | |||||||
قوانین (G1-G4) | · ضعف در شرایط عمومی پیمان · نبود فهرست بهای پایه برای کارهای درون شهری · ضعف قوانین ضمانت اجرای قوانین در زمینه جریمه تاخیر · عدم استفاده از قراردادهای نوین مانند EP,EPC | |||||||
بروکراسی (H1-H4) | · تاخیر در نهایی کردن اسناد مناقصه · تاخیر در تحویل پروژه · تاخیر در دریافت نقشه ها · گردش نامناسب اطلاعات | |||||||
جهانبینی
| سیاسی (P1) | · دولت محوری | تکنولوژیکی (P4) | · تکنولوژیهای قدیمی پیاده‌سازی مدیریت پروژه | ||||
اقتصادی (P2) | · اقتصادی تک محصولی | محیطی (P5) | · مدیریت شهری غیر متمرکز | |||||
اجتماعی (P3) | · کاهش جامعه مدنی | قانونی (P6) | · قانون‌گریزی و ناکارآمدی قوانین | |||||
سیاسی (P7) | · رانت‌های گوناگون | اجتماعی (p9) | · گرایش به عملکردهای غیر بومی | |||||
اقتصادی (p8) | · نبود زیرساختهای منطقهای | |||||||
اسطورهها | سیاسی (q1) | · عدم بلوغ سیاسی دولت | اقتصادی (q2) | · عدم وجود تسلسل برنامهریزی فضایی منطقهای با تاکید بر مزیتهای نسبی اقتصادی مناطق | ||||
اجتماعی (q3) | · عدم وجود زیرساختهای اجتماعی برای توسعه درونزا | |||||||
پس از واشکافی دلایل تاخیر در پروژههای شهری، سناریونویسی به صورت شبکه جهانی کسب و کار انجام پذیرفت. به طور کلی نیروهای پیشران عدم قطعیتها را ایجاد می‌کنند. بعبارتی پیشرانها دلایل عمیق و اساسی عدم قطعیتها میباشند. در روش تحلیل لایهای علتها نیز با ریشه یابی در لایههای گوناگون سعی در ریشهیابی عمیق یک موضوع داریم. بدین گونه که در لایههای جهانبینی و اسطوره به عمیقترین دلایل و ریشههای یک پدیده دست مییابیم. لذا در هر دو این موارد رابطه علت معلولی بین دو گزینه وجود دارد. مبنی بر این شباهت مفهومی در این پژوهش آیتمهای لایه اسطورهها به عنوان پیشران و موارد جهانبینی به عنوان عدم قطعیتها لحاظ میگردد. بنابراین در این پژوهش آیتمهای p1 تا p9 به عنوان عدم قطعیتها لحاظ گردیدند. در رویکرد استنتاجی، مهمترین عواملی که نقش اصلی را برای ساخت سناریوها ایفا می‌نمایند، عدم قطعیت‌های کلیدی است و سناریوها بر اساس مهمترین عدم قطعیتها نگارش میشوند. جدول 2 عدم قطعیت‌های لحاظ گردیده را نمایش میدهد.
جدول 2- عدم قطعیت‌های تاخیر در پروژههای شهری
ردیف | عدم قطعیت | ردیف | عدم قطعیت |
P1 | دولت محوری در مقابل خصوصی‌سازی | P6 | افزایش قوانین کارا در مقابل کاهش قوانین کارا |
P2 | اقتصاد تک محصولی در برابر اقتصاد چند محصولی | P7 | رانت‌های گوناگون در مقابل عدالت محوری اجتماعی |
P3 | رشد جامعه مدنی در مقابل محدودیت جامعه مدنی | P8 | مرکز گرایی در مقابل منطقه‌گرایی |
P4 | تکنولوژی های قدیمی پیاده سازی مدیریت پروژه در مقابل تکنولوژیهای جدید پیاده سازی | P9 | گرایش به عملکردهای بومی در مقابل عملکردهای غیربومی |
P5 | مدیریت شهری یکپارچه در مقابل مدیریت شهری جزیره‌ای |
در گام بعدی، این پیشرانها در قالب یک مصاحبه ساختاریافته مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج با استفاده از روش تاپسیس فازی مورد ارزیابی قرارگرفت. گزینه‌ها در این ارزیابی عدم قطعیت ها و معیارها اهمیت و احتمال وقوع هر عدم قطعیت بوده است. میزان اهمیت هر یک از گزینه‌ها با استفاده از متغییرهای زبانی مشخص شده در جدول 3 تعیین گردیده است. در این تحلیل وزن معیارها مساوی در نظر گرفته شده است. نمودار 1، میزان اهمیت هر یک از گزینه‌ها را نمایش میدهد.
جدول 3- معادل عدد فازی مثلثی هر یک از متغییرهای زبانی
مقدار | معادل عدد فازی مثلثی |
خیلی زیاد | (0.75,1,1) |
زیاد | (0.5,0.75,1) |
متوسط | (0.25,0.5,0.75) |
کم | (0,0.25,0.5) |
خیلی کم | (0,0,0.25) |
نمودار 1- میزان اهمیت هر یک از عدم قطعیتها
همانگونه که در نمودار 1 مشاهده میگردد عدم قطعیت‌های دولت محوری در مقابل خصوصی‌سازی و تکنولوژیهای قدیمی پیاده سازی مدیریت پروژه در مقابل تکنولوژیهای جدید پیاده سازی دارای اهمیت بالاتری هستند. لذا میتوان عدم‌قطعیت‌های اصلی در ترسیم آینده تاخیرات پروژههای شهری در کشور را در دو بعد کلان و اصلی ذیل بررسی نمود: بعد اقتصادی: دولت محوری در مقابل خصوصی سازی؛ بعد تکنولوژیکی: تکنولوژیهای قدیمی مدیریت پروژه و استفاده از زیرساختهای سخت‌افزاری و نرم افزاری کهنه (استانداردهای قدیمی، به روز نشده و غیر بومی، نرم افزارهای قدیمی) در مقابل تکنولوژیهای جدید آن. دولت محوری موید مفهوم دولت حجیم و خصوصی سازی بیان کننده اصل 44 می باشد. در جانب دیگر تکنولوژیهای قدیمی مبین استفاده از ساختارهای سخت افزاری و نرم افزاری مدیریت پروژه سنتی، در مقابل ساختارهای جدید و نوین نرم افزاری و سخت افزای مدیریت پروژه می باشد. مبنی بر نظر تیمی پنج نفره از متخصصین مدیریت پروژه که آشنا به فرآیند آینده‌پژوهشی سناریوهای ذیل تشکیل گردیدند (شکل 4).
شکل 4- ماتریس سناریوها در تاخیرات پروژههای شهری
سناریو اول:
در این سناریو سیاست‌های دولت محوری در کشور گسترده میگردد. دولت حجیم‌تر شده و سازمان‌ها و ارگان‌های وابسته به دولت گسترش می‌یابند. در این شرایط اکثر پروژههای شهری کلان توسط شرکت‌ها ونهادهای دولتی که وابستگی مستقیم و یا غیر مستقیم به دولت دارند، مشاوره و انجام میپذیرد. در این شرایط مبنی بر پشتوانه مالی دولتی، فاصله پشتوانه مالی این شرکت‌ها با شرکت‌های خصوصی بسیار زیاد گردیده و فضای تک قطبی در تقاضای مشاوره و پیمانکاری پروژههای شهری کاملا محسوس میگردد. در این شرایط کنترل در بالاترین حد ممکن خود و اکثرا کارایی در پایین‌ترین سطح قرار میگیرد. مبنی بر این امر، شرایط رقابتی و مزایای آن رو به فراموشی می‌رود. مبنی بر این امر، زیرساختهای نرم افزاری و سخت افزاری مدیریت پروژه در کشور از شرایط حاضر مستهلک‌تر شده و از جلوه‌های آموزش و مهارت نیروی انسانی، روش‌های مورد استفادهَ، سخت افزار و نرم افزار‌ها، سیستم مدیریتی و نظارتی در سطح کشور نزول می‌یابد. همین امر باعث ناکارآمدی رویه‌های موجود مدیریت پروژه کشور شده و تاخیرها در پروژهها افزایش می‌یابد. این حالت را میتوان تحت عنوان "دولت بزرگ و مستهلک" برشمرد.
سناریو دوم:
در این سناریو دولت بزرگ گردیده و نهادها و شرکت‌های دولتی و یا وابسته به دولت چتر گسترده‌ای بر روی مشاوره و پیمانکاری اکثر پروژههای کلان شهری می‌گسترانند. علیرغم عدم وجود رقابت سنگین بر سر کسب پروژههای شهری، تکنولوژیهای نوین مدیریت شهری، بکارگرفته میشوند. مبنی بر وجود دولت محوری در این سناریو، نوسازی و به روز رسانی تکنولوژی های نوین مدیریت پروژه در کشور را میبایست ناشی از دید مدیریتی و یا عوامل خارجی اثرگذار در فرآیندهای مدیریتی داخل کشور دانست. این به روز رسانی شامل مجموعه پیشرفت‌های نرم افزاری و سخت افزاری و همچنین مفاهیم و ساختارهای بومی در مدیریت پروژههای شهری می‌باشد. در این حالت تاخیرها در پروژهها تا حدی کاهش می‌یابد اما هنوز رقابت شدید دلیلی برای پویایی، پیشرفت و بهبود مستمر پروژهها و تاخیر در آنها نمی‌گردد. عدم وجود رقابت، ممکن است به کاربرد نمادین و تزئینی تکنولوژیهای نوین در عرصه‌های گوناگون‌کشور (از جمله مدیریت پروژه) گردیده و از حداکثر کارایی و اثربخشی آنها استفاده نمی‌گردد. از این حالت میتوان تحت عنوان "دولت نمایش" نام برد.
سناریو سوم:
در این سناریو پارادایم نوین اقتصاد جهانی، ناکارآمدی فزاینده مدیرت دولتی، انتظارات جامعه مدنی، عدالت اجتماعی و فضایی، تغییر سبک زندگی طبقه متوسط شهری و ظهور قشر جدید مدیران با اقتصاد دانشی و ظهور شرکت ها دانش‌پایه را به منصه ظهور کشانیده است. در این شرایط است که مفهوم رقابت و خصوصی سازی جای مدیریت بزرگ و حجیم را میگیرد. همزمان با این شرایط، بسترهای نهادی و حقوقی لازم برای فرآیندهای زایش، رشد و بلوغ عرصه‌های گوناگون دانش از جمله مدیریت پروژه در کشور ایجاد میگردد. این موقعیت را میتوان همراستا با مفاهیم خصوصی‌سازی به مفهوم متعارف یعنی انتقال مالکیت از دولت به افراد خصوصی و توسعه بازار و فضای کسب و کار در نظر گرفت که معتقد است نهاد بازار آزاد به بهترین و کاراترین شکل، تخصیص و تسطیح منابع را به عهده میگیرد. لذا پیشرفت‌های تکنولوژیکی اعم از سخت افزار و نرم افزار، ساختار و مفهوم، آموزش و جایگاه مدیریت پروژه بومی مطرح شده و مبنی بر شرایط رقابتی روز به روز فراگیرتر میگردد. در این حالت، تاخیر در پروژهها به حداقل ممکن رسیده و از نظر معرفت‌شناختی تغییر عمیقی در مفهوم مدیریت پروژههای شهری پدید می‌آید. این سناریو را میتوان تحت عنوان "مشارکت واقعی و رقابت سازنده" نامگذاری نمود.
سناریو چهارم:
در این سناریو از همپوشانی دو عدم قطعیت خصوصی سازی با تکنولوژیهای قدیمی مدیریت پروژه ایجاد گردیده است. میتوان ریشه این سناریو را فشارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی داخلی و خارجی بر دولت برشمرد. در این جریان، دولت در پی چابک سازی بدنه خود برآمده و بخشی از مدیریت خود را به اجبار به بخش خصوصی واگذار می‌نماید. این در حالی است که رانت‌ها و ارتباطات شدید همچنان در ساختار ذهنی دولت وجود دارد. این امر، نبود بسترهای قانونی، اینرسی شدید دولتی و عمومی، نگرانی‌ها و فشارهای ایئولوژیک و همچنین نبود زیرساختهای لازم برای به جنبش درآمدن بخش خصوصی را به همراه دارد. این وضعیت کم‌کم موسسات واسطه‌ای قدرتمند نوظهوری را پدید می‌آورند که با استفاده از نفوذ گسترده سیاسی و اقتصادی نقش کلیدی را در زمینه پروژههای شهری به عهده خواهند داشت. لذا، این شرکت‌ها نیازی به ایجاد و پیگیری تکنولوژیهای جدید نداشته و تغییر چشم گیری در زمینه زیرساختهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، مفاهیم و ساختار، جایگاه و آموزش مدیریت پروژه و در یک کلمه تکنولوژی مدیریت پروژه ایجاد نمی‌گردد. در این سناریو تاخیرات در پروژههای شهری تا حدود کمی کاهش می‌یابد اما شاهد تغییر چشم‌گیری در فرآیند مدیریت پروژهها و کاهش تاخیرات نخواهیم بود. لذا نام این سناریو را میتوان به عنوان "مشارکت دروغین و رانت مخفی" معیین نمود.
در این مرحله چهار سناریو مطرح با رویکرد تاپسیس فازی با چهار معیار مطلوبیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی توسط تیم خبرگان پنج نفره با رویکرد میانگین‌گیری مورد ارزیابی قرار گرفت. نمودار 2 میزان مطلوبیت هر یک از چهار سناریو را نمایش میدهد. همانطور که مشاهده میگردد سناریو سوم دارای بیشترین مطلوبیت می‌باشد.
نمودار 2- میزان مطلوبیت هر یک از سناریوها
در گام بعدی تحلیل سوات به منظور تحلیل و راهبردهای پیشنهادی جهت سوق به سمت سناریو سوم مورد توجه قرار گرفت. نتایج تحلیل سوات و همچنین راهبردهای پیشنهادی در شکل 5 و 6 مشاهده میگردد.
شکل 5- ماتریس سوات خصوصی سازی اقتصاد
شکل 6- ماتریس سوات تکنولوژیهای جدید مدیریت پروژه
حال مبنی بر تحلیلهای سوات، برخی از راهبردهای میل به سمت سناریو سوم مطرح گردیده است (شکل 7).
شکل 7- برخی راهبردهای میل به سمت سناریو سوم
4- جمعبندی و نتیجه گیری:
توجه به موضوع مدیریت پروژههای گوناگون، امری اجتناب ناپذیر در مدیریت شهری است. یکی از بزرگترین معضلات مدیریت شهری، مدیریت زمان و موضوع تاخیرها در این پروژه‌هاست. تحقیق پیش رو با واکاوی عمیق موضوع دلایل وجود تاخیرات در پروژههای شهری سعی در نگاه به آینده در ارتباط با این مشکل بزرگ داشته است. در این راستا از فرآیند سناریو نویسی بهره گرفته است. بطور کلی هدف از تدوین سناریوها، یک پیشبینی دقیق از آینده نیست. سناریوها ابزاری برای تفکر معقول‌تر و منسجمتر در ارتباط با آینده با توجه به عدم قطعیتها محیطی می باشند.
با توجه به نتایج پژوهش، چهار سناریو برای آینده میزان تاخیرات در کشور مورد واکاوی قرار گرفته است. تحلیل سوات برای سوق به هر یک از محورهای سناریو سوم تشکیل و به برخی راهبردهای حصول آن اشاره گردیده است. بنابراین پیشنهاد میگردد که دولت علاوه بر فراهم آوردن زیرساختهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، محیطی، قانونی و تکنولوژیکی سعی برای چابک‌سازی بدنه خود نماید. این امر میتواند مبنی بر برون‌سپاری و اصل 44 قانون اساسی پیگیری شود. از جانبی این زیرساخت‌ها بستر را برای خصوصی‌سازی نقش‌های گوناگون پروژههای شهری فراهم می‌آورد. از سویی شفافیت فرآیندی به عنوان یکی از آیتمهای زیرساختی قانونی بستر را برای رقابت بین شرکت‌های خصوصی در نقش‌های گوناگون مدیریت پروژهها ممکن می‌سازد. در این صورت هزینه‌های دولتی به صورت هدفمند با اجماع توانایی‌های تکنولوژیکی و بخش خصوصی میتواند زمینه مناسبی از پیشرفت عملی و تکنولوژی مدیریت پروژه را در کشور رقم زده و به کاهش هر چه بیشتر تاخیرات در پروژهها نائل آید.
1. Casual Layered Analysis (CLA)
2. Global Business Network (GBN)
3. Technique to Order Preferences by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS)
منابع:
1. احمدی، کیومرث و حامد، علیپناه، "رویکرد آینده‌پژوهانه به وضعیت صنعت سیمان در بازار سرمایه بر اساس روش سناریونویسی"، مطالعات آینده‌پژوهشی و سیاست‌گذاری، دوره 1، شماره1، 1394، 60-72
2. اشرف نظری، علی، فاطمه، محروق و امیر، عباسی خوشکار ، "ارزیابی میزان کاربست روش سناریونویسی در پژوهش های روابط بین‌الملل در ایران"، رهیافت های سیاسی و بین الملل، شماره 39، پاییز، 1394، 9-42
3. امیری، حکمت، نعمت، شاکرمی و محسن، کمانداری، "عوامل موثر بر اجرای و تحقق پروژههای عمرانی در شهر خرم آباد با تاکید بر نقش مولفه‌های مدیریت شهری"، آمایش محیط، شماره 36، بهار، 1395، 109-132
4. بابائی، حامد و مجتبی، حسینی، (1393)، "شناسایی علل تاخیر در اجرای 170 پروژه در ایران (لرستان، خراسان، کردستان، کرمانشاه، خوزستان، و ...) و راهکارهای کاهش آن"، دومین کنگره بین المللی سازه، معماری و توسعه شهری: تهران
5. پرچمی‌جلال، مجید، محمود، گلابچی و الهام، یوسفی، (1395)، "تجزیه و تحلیل روش‌های آنالیز تاخیر مبتنی بر پنجره‌ها در برنامه easy plan و ارائه چهارچوب انتخاب مناسب‌ترین روش آنالیز تاخیر"، مهندسی عمران شریف، ، شماره 32، زمستان، 111-119
6. خانزادی، مصطفی، شهریارَ، رزگریافندی‌زاده و ایمان، ابریشم‌چی، "برآورد تاخیر در ساخت پروژههای راه‌سازی بر اثر شرایط آب و هوایی با تحلیل فازی-احتمالی"،پژوهش‌نامه حمل و نقل، شماره 3، پاییز، 1390، 211-224
7. خزائی، سعید، علیرضا، نصرتی و فاطمه، تکلوی، "واکاوی پدیده آواتاریسم با روش تحلیل لایهای علتها"، چشم انداز مدیریت دولتی، شماره 21، بهار، 1394، 26-41
8. حاج‌آقامعمار، حامد، فریبرز، رحیم‌نیا و علیرضا، خوراکیان، "سناریونگاری با روش جهانی کسب‌و‌کار"، مطالعات مدیریت راهبردی، شماره 16، زمستان، 1392، 61-87
9. حسینی، حسین و سیامک، باقری‌چوکامی، "آینده پژوهی و پیشبینی در جنگ نرم"، آفاق امنیت، شماره 16، پاییز، 1391، 23-47
10. خیاطَ، نوید و حامل، قمری، (1393)، "شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر تاخیر در اجرای پروژههای ساختمانی در شهر اهواز"، اولین کنفرانس ملی توسعه عمرانی کلانشهرها با رویکرد سرمایه‌گذاری: اهواز
11. زالی، نادر، "آینده‌نگاری راهبردی و سیاست‌گذاری منطقهای با رویکرد سناریونویسی"، مطالعات راهبردی، شماره 54، زمستان، 1390، 34-54
12. سلطانی فسقندس، غلامرضا و سلیمان، ایران‌زاده، "بررسی عوامل موثر بر عدم اتمام بموقع پروژههای شرکت گاز استان آذربایجان شرقی"، مطالعات اقتصادی انرژی، سال 10، شماره 40، بهار، 1393، 181-199
13. شاکری، اقبال، سینا، اتحادی و امید، امیری، (1393)، "بررسی علل طولانی شدن پروژهها و هزینه‌های ناشی از آن و ارائه راهکارهای مناسب (با نگاهی بر پروژههای اداره کل راه و شهرسازی استان گلستان)" ، در مجموعه مقالات اولین کنگره ملی مهندسی ساخت و ارزیابی پروژههای عمرانی: تهران
14. شفیعی، عین‌الله و علی، نجانبخش اصفهانی، "نقش مدیریت پروژه در اجرا و پیشبرد پروژه"، مدیریت فردا، شماره 2، بهار و تابستان، 1383، 129-142
15. فاتح راد، مهدی، محمدرضا، جلیبوند و لیلا، نصرالهی وسطی، "درآمدی بر مبانی معرف‌شناسی و روش‌شناسی آینده‌پژوهی، فصلنامه مطالعات آینده‌پژوهی"، سال پانزدهم، شماره 8، زمستان، 1392، 27-52
16. قدوسی، پرویز، "برنامه ریزی و کنترل پروژههای عمرانی"، دانشگاه علم و صنعت ، تهران، چاپ سوم، 1394.
17. عطافر، علی و محمد، اقبالی، "آسیب شناسی عوامل موثر بر تاخیر در پروژههای منطقه 3 عملیات انتقال گاز ایران"، مدیریت صنعتی، شماره 2، زمستان، 1392
18. عنایت‌اله، سهیل، "تحلیل لایه لایه ای علتها: نظریه و موردکاوی‌های یک روش شناسی یکپاچه و متحول‌ساز آینده پژوهی (مجموعه مقالات)" ، ترجمه مسعود منزوی، مرکز آینده پژوهشی علوم و فناوری دفاعی موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، تهران، چاپ اول، 1388.
19. مرزبان، احسان، "مدل خودحکمرانی شهرندی در مدیریت آنیده توزیع انرژی برق"، فصلنامه آینده‌پژوهیَ، سال بیست و ششم، شماره 103، زمستان، 1394، 69-84.
20. معاونت نظارت راهبردی امور بودجه سرمایه‌ای، (1394)، "گزارش نظارتی پروژههای عمرانی ملی سال 92"، سازمان مدیرت و برنامهریزی کشور، تهران
21. هراتی، محمدجواد و مسعود، معینی‌پور، ""سناریونویسی" و آینده حیات سیاسی انقلات اسلامی ایران،" سیاست، شماره 3، پاییز، 1391، 59-78
22. یوسفی، ساموئل، سروه، کاکائی و مصطفی، جهانگشای‌رضائی، "ارائه یک روش ترکیبی از نقشه شناختی و تحلیل پوششی داده‌های فازی برای بررسی تاخیرات پروژههای ساختمانی"، مطالعات مدیریت صنعتی، شماره 45، تابستان، 1396، 177-207
23. Abisuga, Adel O., Orane O.R., Amusu & Kella A., Salvador, , (2014), “Construction Delay in Nigeria: A Preception of Indigenous and Multinational Construction Firms”, Journal of Emerging Trends in Economics and Management Sciences, Vovume 5, Issue 3, 371-378
24. Al-Hazim, Nabil, Zaudoun, Abu Salem & Hashem, Ahmad, (2017), “Delay and Cost Overrun in Infrustructure Projects in Jordan”, Procedia Engineering, Volume 182, 18-24
25. Aziz, Roman F. & Asmaa A., Abel-Hakam, (2016), “Exploring delay causes of construction projects in Egypt”, Alexandria Engineering Journal, In Press.
26. Bishop, Peter, Andy, Hines, & Collins, Terry, (2007). “The current state of scenario development: an overview of techniques”. Foresight-The journal of future studies, strategic thinking and policy, Volume9,5-25
27. Heinonen, Sirkka, Matti, Minkkenen, Joni, Kaejalainen & Sohail, Inayatullah, (2016), "Testing transformative energy scenarios through casual layered analysis gaming", Technological Forcasting & Social Change, In PRESS
28. Inayatullah, Soheil, (1998), “Causal layered analysis: post structuralismas method”. Futures, Volume 30, Issue 8, 815-829
29. Inayatullah, Soheil, (2004), “Causal Layered Analysis: theory, historical context, and case studies”, Tamsui : Tamkang University Press.
30. Inayatullah, Soheil, (2008), “Six pillars: futures thinking for transforming”. Foresight, Volume 10, Issue 1, 4-21
31. Kaliba, Chobota, Mundia, Muya & Kanyuka, Muba, (2009),”Cost escalation and schedule delays in road construction projects in Zambia”, International Journal Of Project Management, Volume 27, 522-531
32. Le-Hai, Long, Young, Dai Lee & Jun, Yong Lee, (2008),”Delay and Cost Overruns in Vietnal Large Construction Projects: A Comparison with Other Selected Countries”, KSCE Journal of Civil Engineering, Volume 12, 367-377
33. Li, Yongkui, Yujie, Lu, Young Hoon , Kwak & Shuang, Dong, (2015). “Developing a city-level multi-project management information system for Chinese urbanization”. International Journal of Project Management, Volume 33,510-527
34. Pitas, John, (2010) , “National standard competence of project management”, Brno, New Yrok, First edition
35. Pourrostam, Tohid, Amiruddin, Ismail & Mansournejad, Mansounejad, (2011), “Identification of Success Factors in Minimizing Delays on Construction in IAU-Shoushtar-Iran”, Applied Mechanics and Materials, Volume 94-96, 2189-2193
Foresight of urban project delays by using GBN, CLA. fuzzy TOPSIS and SWOT
Abstract:
Urban projects are one of the integral parts of urban management tasks. Hence, different parts of an urban project management improvement are one of city executive concerns. Delay and Delay management is on of these parts. Any delay of construction project implementations is a waste of resources and it will impose heavy costs on any project. Occasionally, this is so influential that it even affects project justification. This paper examines the causes of urban project delays by using Casual Layered Analysis (CLA). Then, it will use scenario-building to make most likely scenarios by using Global Business Network (GBN). GBN uses the most likely uncertainties ahead of project delay to make its scenarios. In this regard, two series of interviews, one structured and one structured, are performed. Then, based on them, The related uncertainties are ranked by using fuzzy Technique to Order Preferences by Similarity to Ideal Solution (TOSIS). It uses SWOT to propose some strategies. Based on results, four scenarios are formed. Then, the impact of each scenario on the project delay conditions are examined. Some strategies are suggested to move toward the best scenarios. Based on the results, minimizing the government size and creating various infrastructures ,to make competence situation, are the future keys of having less delayed urban project.
Keyword: Project Delay, Scenario-making, Casual Layered Analysis, Fuzzy TOPSIS, SWOT