اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی بر اساس رویکرد سیستم معادلات همزمان

محورهای موضوعی : اقتصاد

محسن سامی ¹ , بهروز صادقی عمروآبادی ^{2 *} , فروزان بکتاش ³

1 - دانشجوی دکتری گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.
2 - استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران. (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

تاریخ دریافت : 1403/06/28 تاریخ پذیرش : 1403/10/20 تاریخ انتشار : 1403/10/24

کلید واژه: نااطمینانی نرخ ارز, نااطمینانی نرخ بهره, رشد اقتصادی, توسعه اقتصادی, کشورهای منتخب اسلامی.,

چکیده مقاله :

هدف:هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی در منتخب کشورهای اسلامی است.

روش‌شناسی پژوهش : تحقیق حاضر به لحاظ محتوا تحلیلی و توصیفی و به لحاظ هدف، کاربردی است. اطلاعات محتوایی حاصل از تحقیق حاضر با استفاده از روش اسنادی – کتابخانه‌ای و داده‌های آماری مربوط به تحقیق با استفاده از وب‌سایت‌های آماری جهانی استخراج شده‌اند. مدل‌های مورد استفاده در این مطالعه با استفاده از داده‌های سالانه 40 کشور منتخب اسلامی برای دوره زمانی 2010-2021 به روش سیستم معادلات هم‌زمان برآورد شده است. به‌منظور محاسبه شاخص نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره نیز از روش شبکه عصبی بازگشتی استفاده شده .

یافته‌ها : نتایج تحقیق نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته . همچنین مشاهده شد نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته است.

اصالت / ارزش‌افزوده علمی: اثرات نااطمینانی نرخ ارز و نااطمینانی نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی از جمله مباحث اقتصادی است که همچنان با خلأ مطالعاتی روبرو است  همچنین در نتیجه‌گیری ضمنی: بر همین اساس پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران کلان اقتصادی در بخش پولی، مالی و ارزی، پیامدهای منفی نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر سطح رشد و توسعه اقتصادی کشورها را نیز مدنظر داشته باشند تا به‌واسطه کنترل این نوسانات، از مسیر رشد و توسعه بلندمدت و برنامه‌ریزی‌شده خود منحرف نشوند

چکیده انگلیسی:

Purpose
The purpose of this study is to investigate the effects of exchange rate and interest rate uncertainty on economic growth and development in selected Islamic countries.

Methodology
This research is analytical and descriptive in terms of content, and applied in terms of purpose. The required content was collected through a documentary-library method, and the relevant statistical data were extracted from global statistical websites. The models in this study were estimated using annual data from 40 selected Islamic countries during the period 2010–2021 through the simultaneous equations system approach. Moreover, a recurrent neural network method was used to calculate the uncertainty indices of exchange rate and interest rate.

Findings
The results showed that exchange rate and interest rate uncertainty had a negative effect on the economic growth of the countries under study. It was also observed that such uncertainty negatively affected their economic development.

Originality / Value
The effects of exchange rate and interest rate uncertainty on economic growth and development remain among the economic issues with a notable research gap. Accordingly, it is recommended that macroeconomic policymakers in monetary, fiscal, and exchange rate sectors consider the adverse consequences of exchange rate and interest rate uncertainty on the countries’ growth and development, in order to prevent deviation from long-term, planned growth paths.

منابع و مأخذ:

منابع:
اسدی، علی، اسماعیلی، سید میثم (1396)، تاثیر شاخص توسعه انسانی بر رشد اقتصادی ایران در قالب مدل مارکوف – سوئیچینگ. پژوهش¬های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 3، شماره 12، ص 104-89.
آصف¬زاده، سعید، پیری، زکیه ( 1393)، مفاهیم توسعه انسانی و روند شاخص توسعه انسانی در ایران، دوفصلنامه طب جنوب، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر، سال هفتم، شماره 2، ص 190-197.
پارسا، حجت و پناهی، فاطمه (1397)، بررسی تاثیر شاخص توسعه انسانی و مصرف انرژی بر رشد اقتصادی: مطالعه موردی کشورهای منتخب اوپک، اولین همایش ملی مدیریت و اقتصاد با رویکرد اقتصاد مقاومتی، مشهد.
پدرام، م.، و حافظیان، ف. (1395). بررسی نقش مالی توسعه در رابطه بین نرخ ارز و بهره وری رشد (با تاکید بر توسعه بازار سرمایه). مالی و اقتصادی فصلنامه سیاست، 15، 7-22
حمدی، حسین و محمودی، مهدی (1396)، بررسی اثرات متقابل نرخ بهره با متغیرهای منتخب اقتصاد کلان در کشورهای اسلامی و غیراسلامی.
ختایی، م.، و موسوی نیک، س. (1399). تأثیر نرخ ارز نوسانات رشد اقتصادی با توجه به سطح توسعه بازارهای مالی. اقتصاد ایرانی، 37، 1-20
ربیعی ، مهناز، بیدآبادی، بیژن (1388)، رابطه نرخ ارز و نرخ بهره در اقتصاد ایران ( ارزیابی مجدد و توسعه نظریه مقداری پول)، پژوهشنامه اقتصادی، دوره 9، شماره 1، پیاپی 32، ص 67-96.
رستمی، جواد و حسین پوران، سمانه (1400)، بررسی تاثیر نرخ تورم، نرخ بهره بانکی و تولید ناخالص داخلی بر عوارض ارزش افزوده و درآمدهای پایدار شهرداری مشهد،چهارمین همایش بین المللی دانش و فناوری هزاره سوم اقتصاد ، مدیریت و حسابداری ایران،تهران
زینلی قاسمی، زهرا، نجفی، بهاء الدین ( 1391)، بررسی اثر نرخ موثر واقعی ارز بر تولید ناخالص داخلی و صادرات محصولات کشاورزی ، اقتصاد کشاورزی، دوره 6، شماره 3، ص 119-97.
صمدی، سعید، سرخوش سرا، علی، امینی دره وزان، امید ( 1397)، اثرات نامتقارن شوک¬های قیمت نفت بر نرخ بهره و رشد اقتصادی ایران، مدلسازی اقتصادی، دوره 12، شماره 1، پیاپی 41، ص 52-27.
عبدالرحیمیان، محمدحسین و کاتب، مینا (1399)، تجزیه و تحلیل نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی GDP،ششمین کنفرانس بین المللی مدیریت امور مالی، تجارت، بانک، اقتصاد و حسابداری،تهران.
عرب محقی، الیاس (1398)، آنالیز نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی با استفاده از سیستم فازی_عصبی،دومین کنفرانس بین المللی مدیریت،حسابداری، اقتصاد و بانکداری در هزاره سوم،تهران
عزیز¬نژاد، صمد، کمیجانی، اکبر، ( 1396)، تغییرات نرخ ارز و اثر آن بر نوسانات متغیرهای منتخب اقتصاد کلان در ایران، فصلنامه پژوهش¬های اقتصادی ( رشد و توسعه¬ی اقتصادی)، سال هفدهم، شماره اول، ص 143-121.
عمویی، حامد، رحیمی، سامان ( 1392)، جهانی شدن اقتصاد و راهبردهایی برای منافع ملی ایران. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی. شماره پانزدهم. ص 245-216.
کشاورزیان پیوستی، اکبر، عظیمی چنزق، علی (1387)، برآورد تاثیر آزادسازی نرخ یهره بر سرمایه¬گذاری و رشد اقتصادی ایران، پژوهشنامه اقتصادی، دوره 8، شماره 4، پیاپی 31، ص 57-29.
کمیجانی، اکبر، ابراهیمی، سجاد (1392)، اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد بهره¬وری در کشورهای در حال توسعه با لحاظ سطح توسعه مالی، مطالعات اقتصادی کاربردی ایران ( مطالعات اقتصادی کاربردی)، دوره 2، شماره 6، ص 1-26.
لطفعلی پور، محمدرضا و کریمی علویجه، نوشین (1398)، بررسی رابطه بین نرخ بهره و نرخ ارز در اقتصاد ایران با استفاده از الگوریتم های فرا ابتکاری.
محمدزاده اصل، نازی، حسن نژاد، کیژان، سرخیل، شبنم ( 1395)،چگونگی اثرگذاری کانال توسعه مالی بر نوسانات نرخ ارز و رشد اقتصادی، اقتصاد مالی ( اقتصاد مالی و توسعه)، دوره 10، شماره 37، ص 109-93.
ناظمی، بهروز و شریفی رنانی، حسین و دائی کریم زاده، سعید (1399)، بررسی اثرات نامتقارن کوتاه مدت و بلندمدت نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی کشورهای منتخب: رویکرد NARDL-PMG.
منابع لاتین

AghioŶ, P., P. BaĐĐhetta, R. RaŶĐiere, aŶd K. Rogoff. (2019), ϮϬϬϵ. ͞EdžĐhaŶge Rate Volatility and ProduĐtiǀitLJ Groǁth: The Role of FiŶaŶĐial DeǀelopŵeŶt.͟ Journal of Monetary Economics 56 (4): 494–513.
Agyeman, A. S., Arthur, B., & Addai, B. (2021). Interest rates and FDI in some selected African countries: The mediating roles of exchange rate and unemployment.
Akpan, P.L (2018). Foreign exchange market and economic growth in an emerging petroleum based economy: Evidence from Nigeria (1980-2013). African Economic and Business Review 6( 2), 46-58.
Al-Nasrawi, S., Adams, C., & El-Zaart, A. (2015). A conceptual multidimensional model for assessing smart sustainable cities. JISTEM-Journal of Information Systems and Technology Management, 12, 541-558.
Ariz, Augustine C.; Osang, Thomas, & Slittje, Daniel (2016) . Exchange Rate Volatility and Foreign Trade: Evidence from Thirteen LDC’s. Journal of Business & Economic Statistics, Vol. 18, No.1
Asher O. J (2020). The Impact of Exchange rate Fluctuation on the Nigeria Economic Growth (1990 – 2020). Unpublished B.sc Thesis of Caritas University Emene, Enugu State, Nigeria.
Azeez, B.A., Kolapo, F.T and Ajayi, L.B (2012). Effect of Exchange rate Volatility on Macroeconomic Performance in Nigeria. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business. 4(1), 149-155.
Barguellil, A., Ben-Salha, O., & Zmami, M. (2018). Exchange rate volatility and economic growth. Journal of Economic Integration, 33(2), 1302-1336
Bosworth, B., S. Collins, and C. Yu-ĐhiŶ. ;ϭϵϵ5Ϳ. ͞Accounting for Differences in Economic Growth.͟ UŶpublished manuscript. Brookings Institution, Washington, DC.
Campos NF (2017). Two to Tangle: Finance, Instability and Economic Growth in Argentina since 1890, with Karanasos M and Tan B. Journal of Banking and Finance 36(1):290-304.
Chughtai MW, Malik MW, Aftab R (2015). Impact of Major Economic Variables on Economic Growth of Pakistan. Acta Universitatis Danubius: Oeconomica 11:2.
Combes, J. L., Kinda, T., Ouedraogo, R., & Plane, P. (2019). Financial flows and economic growth in developing countries. Economic Modelling, 83(C), 195-209
David, Umeh&Ameh (2020). The Effect of Exchange Rate fluctuations on Nigeria Manufacturing Sector, African Journal of Business Management 4(14):2994-2998.
Habib, M. M., Mileva, E., & Stracca, L. (2017). The real exchange rate and economic growth: Revisiting the case using external instruments. Journal of International Money and Finance, 73, 386-398.‏
Hansen BE, Seshadri A (2014). Uncovering the Relationship between Real Interest Rates and Economic Growth, Working Papers wp303, University of Michigan, Michigan Retirement Research Center.
Idris, M. (2019). Macroeconomic Analysis of Interest Rate and Economic Growth in Nigeria: A Time Series Approach. International Journal of Finance and Banking Research, 5(4), 91.‏
Jabin, H. J. (2014). Impact of financial development on exchange rate volatility and long-run growth relationship of Bangladesh. International Journal of Economics and Financial Issues, 4(2), 258-263.
Jelilov G (2016). The Impact of Interest Rate on Economic Growth Example of Nigeria. African Journal of Social Sciences 6(2):51-64. Joseph BU, Ogwa AO, Dooter MI (2018). Effects of Interest Rate o
Moyo, C., & Le Roux, P. (2018). Interest rate reforms and economic growth: the savings and investment channel.‏
Mtembu, M.D., & Motlaleng, G.R. (2018). The Effects of Exchange Rate Volatility on Swaziland’s Exports. Review of Economic Business Studies, 3(2): 167 -185
Obansa, S. A. J., Okoroafor, O. K. D., Aluko, O. O., and Millicent Eze (2017). Percieved Relationship between Exchange Rate, Interest Rate and Economic Growth in Nigeria: 1980- 2016. American Journal of Humanities and Social Sciences: 1( 3), 116-124
Ogun, O (2015). Real Exchange Rate Behaviour and Non-oil export Growth in Nigeria. African Journal of Economic Policy, 11(1), June.
Ohando, M. A. (2018). The Effect Of Commercial Bank Lending Interest Rate On Economic Growth In Kenya (Doctoral dissertation, University of Nairobi).
Rodriguez, C. M. (2017). The growth effects of financial openness and exchange rates. International Review of Economics & Finance, 48, 492-512
Saadat, R., & Naderi, P. (2020). The Determinants of Real Exchange Rate Volatility with Emphasis on Remittances: Selected Developing Countries. International Economics Studies, 50(2).‏
Stiglitz, J. E. (2016). Inequality and economic growth.‏

متن کامل:



Modern Management Engineering

Volume 10, Issue 4 , Winter 2025

pp. 207-237.

Paper type: Research paper

 

 

 

The Impact of Exchange Rate and Interest Rate Uncertainty on Economic Growth and Development in Selected Islamic Countries Based on a Simultaneous Equations System Approach

Mohsen Sami¹, Behrooz Sadeghi Amroabadi², Forouzan Baktash³

Received: September 18, 2024              Accepted: January 10, 2025

Introduction

Solving the economic problems of societies, especially in developing countries, is not achievable solely through economic growth; rather, it requires economic development accompanied by structural and institutional changes. Economic growth is limited to quantitative improvements in indicators, while economic development involves a fundamental transformation in human, productive, and social capacities. Among the key variables influencing the process of economic growth and development are the exchange rate and interest rate. Fluctuations or improper policies regarding these variables can lead to economic instability and disrupt the development path.

In developing Islamic countries, challenges such as inappropriate choice of the exchange rate regime, unstable monetary and fiscal policies, and consequently uncertainty in exchange and interest rates have hindered investment attraction and the achievement of sustainable development. This study aims to analyze the impact of uncertainty in exchange and interest rates on the economic growth and development of selected Islamic countries and seeks to identify the factors contributing to the instability of these variables and their effects on the macroeconomic structure.

The article continues with a review of the theoretical foundations and previous research, followed by an introduction to the research methodology and the models used. Subsequent sections present data analysis and, finally, the results and policy recommendations.

Theoretical Foundations

2-1. The Effect of Exchange Rate and Interest Rate Uncertainty on Economic Growth
Exchange rates and interest rates have received less attention in traditional growth theories; however, in open economies, the exchange rate plays a crucial role in boosting exports and shaping production. Fluctuations in exchange and interest rates can increase investment risk and affect economic growth. Some studies emphasize that exchange rate policies should be short-term and adjustable to prevent harm to international reserves. Interest rates also have a strategic role in growth through better capital allocation. The impact of fluctuations in these two rates on economic growth is complex and depends on the level of development and the financial structure of countries. In some cases, such fluctuations may enhance the economy's capacity to adjust to shocks but can also reduce exports and investment.

2-2. The Effect of Exchange Rate and Interest Rate Uncertainty on Economic Development
Uncertainty in exchange and interest rates has wide-ranging effects on economic and social variables such as profit rates, income distribution, and poverty, and is recognized as a significant barrier to growth in developing countries. This uncertainty leads to investment delays and increased financing costs, which reduce economic growth. However, under certain conditions, uncertainty can motivate investment and create new opportunities. This issue is especially important in Islamic and non-Islamic countries facing economic constraints, and the present study investigates the significant negative impact of exchange rate and interest rate uncertainty on economic growth and development.

Research Background        

Numerous studies have examined the impact of exchange rates and interest rates on economic growth. Abdolrahimian and Kateb (2019) found an inverse relationship between exchange rate volatility and GDP in Iran. Nazemi et al. (2020) showed that positive exchange rate shocks reduce GDP, while negative shocks increase it. Khatayi and Mousavi Nik (2019) studied the effect of exchange rate fluctuations based on the level of financial development and found negative impacts at low financial development levels and positive effects at higher levels. Lotfali Pour and Karimi Alvijeh (2019) investigated the relationship between interest rates and exchange rates in Iran, revealing that an increase in interest rates leads to a decrease in exchange rates. Mohammadi and Mahmoudi (2017) reported negative effects of interest rates and inflation on per capita GDP, while government investment had a positive effect.

International studies have produced similar findings; Slavcheva (2015) demonstrated that fixed exchange rate regimes improve productivity growth in countries with low financial development. Jabin Bristi (2014) reported the negative effect of exchange rate volatility on economic growth in Bangladesh. Agyeman et al. (2021) examined the positive impact of interest rates on foreign direct investment and the moderating role of exchange rates. Idris (2019) confirmed a negative relationship between interest rates and economic growth in Nigeria, and Ohando (2018) found an indirect correlation between the two in Kenya. Barguellil et al. (2018) analyzed the negative impact of real exchange rate fluctuations considering exchange rate and monetary regimes. Harvey and Huang (2017) also conducted long-term studies in this field.

Despite these studies, few have simultaneously investigated the effect of uncertainty in exchange rates and interest rates on economic growth and development. The innovation of the present research lies in focusing on uncertainty and examining these two variables simultaneously in the two dimensions of growth and economic development.

Research Methodology        

This study examines the impact of exchange rate and interest rate uncertainty on economic growth and development in 40 selected Islamic countries during the period 2010 to 2021. The main variables include economic growth (GDP), human development index (HDI), real interest rate, real effective exchange rate, and uncertainties related to exchange rate and interest rate, which are measured using recurrent neural networks. Control variables incorporated in the model include labor force, capital, natural resources, trade openness, financial development, urbanization rate, education, population growth, government size, and inflation.

To analyze the data, a simultaneous equations system and the Seemingly Unrelated Regression (SUR) method have been employed. The software packages EViews and MATLAB were used for computations. Data were sourced from reputable international databases such as the World Bank, International Monetary Fund (IMF), and the Organization of Islamic Cooperation (OIC).

Data Analysis        

In this study, the uncertainty indices for interest rate and exchange rate were calculated using a recurrent neural network method implemented with MATLAB toolbox and the Levenberg–Marquardt training algorithm. The best-trained network results were selected and used to forecast the uncertainties.

For the econometric analysis of panel data, first, cross-sectional dependence of variables was tested using the Pesaran test, which confirmed the presence of dependence. To examine the stationarity of variables, Hadri and Rao tests were applied, and all variables were found to be stationary.

The identifiability of the system equations was assessed, and the economic growth equation was deemed estimable. Subsequently, the model estimation was conducted using the two-stage least squares (2SLS) method for panel data.

The results showed:

·       The exchange rate has a positive and significant effect on economic growth (a 0.05% increase in economic growth for each 1% increase in exchange rate).

·       The interest rate has a negative and significant effect on economic growth (a 0.03% decrease in economic growth for each 1% increase in interest rate).

·       Uncertainty in both exchange rate and interest rate has a negative and significant effect on economic growth.

·       Labor force, capital, natural resources, human capital, financial development, trade openness, and population have positive and significant effects on economic growth, with financial development and trade openness having the strongest positive impacts.

In the economic development equation:

·       Urbanization rate, university education, capital, economic growth, and government size have positive and significant effects on economic development.

·       Inflation rate has a negative but insignificant effect on economic development.

Conclusion and Recommendations

The findings of this study indicate that interest rate uncertainty has a significant negative impact on the economic growth and development of Muslim countries. Low interest rates facilitate increased investment and production, while high interest rates lead to reductions in investment, production, and employment. Many economists, including Keynes and Friedman, consider a zero interest rate as an optimal economic condition. Therefore, lowering interest rates or adopting a zero interest rate policy can help prevent potential damages. These results align with the studies of Memarikhani et al. (2010), Arshadi (2013), Ebrahimi (2015), and others.

Additionally, exchange rate uncertainty also has a significant negative effect on economic development because exchange rate volatility causes price fluctuations, reduces savings and investment, and diminishes the competitive power of domestic producers. These findings are consistent with the research of Edwards and Levy-Yeyati, Hausmann et al. (2008), Asher (2020), and others.

In light of these results, it is recommended that policymakers in the monetary, fiscal, and exchange rate sectors consider the consequences of interest rate and exchange rate uncertainties and manage them to prevent deviation from the economic growth path. Moreover, legislators and international organizations should formulate laws and provide support mechanisms to reduce uncertainties in these areas, thereby minimizing damage to the human and economic development of countries.

Keywords: Exchange Rate Uncertainty, Interest Rate Uncertainty, Economic Growth, Economic Development, Selected Islamic Countries

JEL: E44, E52, F31, O11, O57

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصلنامه مهندسی مدیریت نوین

تعداد صفحات:207-237

سال دهم، شماره چهارم، زمستان  1403

 

اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی بر اساس رویکرد سیستم معادلات هم‌زمان

محسن سامی⁴، بهروز صادقی عمروآبادی⁵، فروزان بکتاش⁶

تاریخ وصول 28/6/1403 تاریخ پذیرش 20/10/1403

چکیده

هدف:هدف تحقیق حاضر بررسی اثرات نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی در منتخب کشورهای اسلامی است.

روش‌شناسی پژوهش : تحقیق حاضر به لحاظ محتوا تحلیلی و توصیفی و به لحاظ هدف، کاربردی است. اطلاعات محتوایی حاصل از تحقیق حاضر با استفاده از روش اسنادی – کتابخانه‌ای و داده‌های آماری مربوط به تحقیق با استفاده از وب‌سایت‌های آماری جهانی استخراج شده‌اند. مدل‌های مورد استفاده در این مطالعه با استفاده از داده‌های سالانه 40 کشور منتخب اسلامی برای دوره زمانی 2010-2021 به روش سیستم معادلات هم‌زمان برآورد شده است. به‌منظور محاسبه شاخص نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره نیز از روش شبکه عصبی بازگشتی استفاده شده .

 

 یافته‌ها : نتایج تحقیق نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته . همچنین مشاهده شد نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته است.

اصالت / ارزش‌افزوده علمی: اثرات نااطمینانی نرخ ارز و نااطمینانی نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی از جمله مباحث اقتصادی است که همچنان با خلأ مطالعاتی روبرو است  همچنین در نتیجه‌گیری ضمنی: بر همین اساس پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران کلان اقتصادی در بخش پولی، مالی و ارزی، پیامدهای منفی نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر سطح رشد و توسعه اقتصادی کشورها را نیز مدنظر داشته باشند تا به‌واسطه کنترل این نوسانات، از مسیر رشد و توسعه بلندمدت و برنامه‌ریزی‌شده خود منحرف نشوند

واژه‌های کلیدی: نااطمینانی نرخ ارز، نااطمینانی نرخ بهره، رشد اقتصادی، توسعه اقتصادی، کشورهای منتخب اسلامی.

 

طبقه بندی موضوعی: E44, E52, F31, O11, O57

 

1.مقدمه

رفع مشکلات اقتصادی جوامع نیازمند ابزارهای مؤثر و فراتر از رشد تدریجی است. بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه با مشکلات عمیقی مانند بیکاری، فقر و کمبود امنیت اقتصادی و غذایی روبه‌رو هستند که تنها از طریق رشد اقتصادی نمی‌توان این مسائل را حل کرد. رشد اقتصادی به بهبود کمی شاخص‌ها منجر می‌شود، اما این امر برای رفع مشکلات عمیق اقتصادی کافی نیست. در این راستا، مفهوم توسعه اقتصادی مطرح می‌شود که علاوه بر رشد اقتصادی، تغییرات بنیادین در ساختارهای اقتصادی را نیز شامل می‌شود. توسعه اقتصادی به معنای رشد اقتصادی همراه با تغییرات در ظرفیت‌های تولیدی، انسانی و اجتماعی است. در این فرآیند، علاوه بر افزایش تولید، نهادهای اجتماعی نیز دگرگون می‌شوند.

رشد و توسعه اقتصادی دو مفهوم متفاوت اما مرتبط هستند که تحت تأثیر متغیرهایی مانند نرخ ارز و نرخ بهره قرار دارند. اگر این نرخ‌ها به‌طور هماهنگ با وضعیت اقتصادی داخلی و خارجی تنظیم نشوند، ممکن است سبب کندی در رشد اقتصادی و درنتیجه توسعه اقتصادی شوند. یکی از مسائل اساسی در کشورهای درحال‌توسعه، انتخاب نظام ارزی مناسب است. انتخاب نادرست سیستم ارزی و اتخاذ سیاست‌های ناپایدار می‌تواند موجب مشکلات زیادی در رشد اقتصادی و توسعه آن کشورها شود. این مشکلات حتی در سیستم‌های ارزی انعطاف‌پذیر نیز تغییرات زیادی را در متغیرهای اقتصادی ایجاد کرده و بر رشد و توسعه اقتصادی تأثیر می‌گذارد.

حال با توجه به موارد ذکرشده در بالا به بررسی بیان مسئله نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی پرداخته می‌شود. مسئله اصلی در حال حاضر، تحلیل اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی است. در این پژوهش سعی شده است تحلیل اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی بررسی شود و مؤلفه‌های اقتصادی که بر نرخ ارز و بهره تأثیر می‌گذارند، مشخص گردد. نظر به موارد مذکور و با عنایت به اینکه مهم‌ترین چالش‌ها در اقتصاد کلان و در راستای آن عدم رشد و توسعه اقتصادی ناشی از بی‌ثباتی در بدنه اقتصاد که همانا عدم تعادل در نرخ ارز و نرخ بهره و به دنبال عدم جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی خواهد بود این تحقیق به دنبال شناسایی متغیر‌ها تأثیرگذار جهت حل مشکلات ذکر شده است. نتایجی که از انجام این تحقیق به دست می‌آید متخصصان درزمینه اقتصاد را بر آن می‌دارد تا در جهت حل چالش‌های موجود تواناتر شده و روش‌ها و برنامه‌های خود را بازبینی و به‌روز نماید و نیز با جستجوی راهکارهای مفید و ارزنده، از فرصت‌ها و تهدیدهای جدید موجود در شرایط حال حاضر آگاهی و شناخت بیشتری پیدا نموده و واکنش به‌موقع و مناسب نسبت به آنها ارائه نمایند.

ساختار مقاله حاضر به این صورت است که در بخش بعدی به ارائه مبانی نظری و پیشینه پژوهش پرداخته می‌شود. سپس روش پژوهش شامل مدل و متغیرها و نحوه برآورد مدل‌های پژوهش بیان می‌گردد. در بخش بعدی به تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده پرداخته‌شده و درنهایت نیز به جمع‌بندی مطالب و ارائه پیشنهاد‌ها پرداخته می‌شود.

 

2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1. اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی

نرخ ارز و نرخ بهره به‌طور سنتی در نظریه‌های رشد اقتصادی نقش عمده‌ای نداشته‌اند، چون این متغیرها در زمان و کشورهایی که بیشتر رویکردهای نظری ازآنجا نشئت گرفته‌اند، مورد توجه قرار نگرفته بودند. در یک اقتصاد باز، رشد اقتصادی می‌تواند به صادرات وابسته باشد، به‌طوری‌که نرخ ارز به عامل کلیدی تبدیل می‌شود. به‌طور مثال، درصورتی‌که نرخ ارز پایین و پایدار باشد و برای انتقال فعالیت اقتصادی به بخش‌های با ارزش افزوده بیشتر استفاده شود، می‌تواند صادرات را تقویت کرده و سیستم تولید را شکل دهد. این نظریه که نرخ ارز می‌تواند به ارتقای صادرات کمک کند، همچنان در مرکز توجه است، اما درعین‌حال باعث ایجاد جنجال‌های زیادی شده است، به‌ویژه زمانی که این سیاست‌ها برای مدت طولانی حفظ می‌شوند و می‌تواند به ذخایر بین‌المللی آسیب بزند. در این راستا، راس و همکاران (Ros et al, 2015) بر این نکته تأکید دارند که سیاست‌های ارزی باید به‌صورت کوتاه‌مدت طراحی شوند و باید راهکارهایی برای برچیدن تدریجی این سیاست‌ها و تثبیت آن ارائه شود( Ramoni-Perazzi & Romero, 2021).

در کنار نرخ ارز، نرخ بهره نیز نقش مهمی در تخصیص منابع سرمایه‌گذاری دارد و دستکاری مناسب آن در کشورهای مختلف نتایج مثبتی به همراه داشته است. به‌عنوان‌مثال، کشورهایی مانند ژاپن، کره جنوبی، هند، چین و تایوان با استفاده از سیاست‌های مناسب نرخ بهره، به رشد اقتصادی خود کمک کرده‌اند. این موضوع به نرخ بهره ویژگی استراتژیک می‌دهد که می‌تواند در طراحی سیاست‌های اقتصادی مؤثر باشد. از طرف دیگر، در مورد نرخ ارز، بحث‌هایی در خصوص اینکه این نرخ به‌طور واقعی چگونه بر رشد اقتصادی تأثیر می‌گذارد، وجود دارد. هوانگ و همکاران (Hoang et al, 2023 ). تردیدهایی در خصوص تأثیر مستقیم نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی مطرح کرده‌اند و بیان می‌کنند که این متغیرها ممکن است ناشی از تحلیل‌های ناکافی یا متغیرهای دیگری باشند که در مطالعات در نظر گرفته نمی‌شوند (Ahsan et al, 2022 ).

بااین‌حال، نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره به‌عنوان یک عامل مختل‌کننده یا محرک احتمالی رشد اقتصادی مطرح شده است. رابطه بین نوسانات نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی (GDP) هنوز به‌طور کامل روشن نیست و این ممکن است به سطح توسعه اقتصادی کشورها و سیستم مالی آن‌ها بستگی داشته باشد. به‌ویژه، سیستم‌های مالی در رژیم‌های مبادله آزاد ممکن است این نوسانات را تسهیل کنند (Ahsan et al, 2022 ).

به‌علاوه، نوسانات نرخ ارز می‌تواند به اقتصاد این امکان را بدهد که شوک‌های خارجی را جذب کرده و ظرفیت بیشتری برای انطباق با این تغییرات ایجاد کند، درحالی‌که ممکن است مقامات پولی را به اعمال سیاست‌های مؤثرتر وادار کند (Huang et al, 2024).

رابطه بین نوسانات نرخ ارز و رشد اقتصادی نیز به‌طور پیچیده‌ای با تأثیرات آن بر جریان‌های تجاری مرتبط است. این نوسانات ممکن است از طریق تغییرات در قیمت‌های نسبی تأثیرگذار باشند؛ به‌طوری‌که افزایش ارزش واقعی یک ارز می‌تواند محصولات داخلی قابل تجارت را گران‌تر کرده و منجر به کاهش صادرات و افزایش واردات شود. این موضوع می‌تواند باعث کاهش سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال در بخش‌های قابل مبادله شده و منابع به سمت بخش‌های با بازده پایین‌تر سوق یابد (Sohail et al, 2022). در مقابل، کاهش قیمت محصولات وارداتی می‌تواند تقاضای داخلی را افزایش دهد و الگوی مصرف را تغییر دهد که درنهایت می‌تواند باعث ایجاد اشتغال و تولید بیشتر در کشور مبدأ واردات شود. همچنین، واردات کالاهای سرمایه‌ای و نهاده‌های واسطه‌ای با قیمت پایین‌تر در کشورهای درحال‌توسعه می‌تواند اثرات مثبت بر تولید داشته باشد (Moscone et al, 2024 ).

نرخ ارز همچنین می‌تواند از طریق تأثیر آن بر نرخ بهره بر رشد اقتصادی تأثیر بگذارد. این تأثیر می‌تواند بر هزینه فرصت سرمایه‌گذاری‌ها و تصمیمات مصرف تأثیرگذار باشد و درنهایت بر رشد اقتصادی تأثیر گذارد. به‌طورکلی، تأثیرات نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی بستگی به بسیاری از عوامل دارد، ازجمله سطح توسعه کشورها، سیستم‌های مالی و سیاست‌های اقتصادی اجرایی که به کار گرفته می‌شود.

 

2-2. اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر توسعه اقتصادی

براساس مدل‌های نظام ارزی موجود و تجارب جهانی، نرخ ارز یکی از مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی و اجتماعی است که نااطمینانی‌های آن توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این نااطمینانی‌ها تأثیرات زیادی بر نرخ سود سپرده‌ها، تراز تجاری، توزیع درآمد، فقر و دیگر متغیرهای اقتصادی و اجتماعی دارد. کنترل این متغیر برای حفظ ارزش پول و تسریع در رشد و توسعه اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است (Balasubramanian et al, 2023).

نااطمینانی نرخ ارز در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، به‌عنوان لنگر اسمی در نظر گرفته می‌شود. این نااطمینانی نه‌تنها بر سرمایه‌گذاری بلکه بر بخش واقعی اقتصاد نیز تأثیرگذار است، به‌طوری‌که شناخت رابطه بین نااطمینانی نرخ ارز و نااطمینانی نرخ بهره از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این دو می‌توانند تأثیر زیادی بر رشد و توسعه اقتصادی بگذارند. با وجود مطالعات متعدد در این زمینه‌ها، هنوز درک کافی از تأثیرات این متغیرها بر رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهای اسلامی و غیر اسلامی، وجود ندارد (Balasubramanian et al, 2023). به همین دلیل، پژوهش حاضر برای پرکردن این خلأ مطالعاتی ضروری به نظر می‌رسد.

نااطمینانی در تحلیل چرخه‌های اقتصادی نقش مهمی ایفا می‌کند، اما تأثیر آن بر فعالیت اقتصادی همیشه روشن نیست. برخی از نظریات معتقدند که نااطمینانی باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران تصمیمات خود را به تأخیر بیندازند که درنتیجه این تأخیر در تولید و استخدام می‌تواند رشد اقتصادی را به تعویق بیندازد. این مفهوم تحت عنوان «انتظار و دیدن» مطرح است که بیان می‌کند در شرایط نااطمینانی، بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاران، صبر کردن و مشاهده وضعیت است (Farhani et al, 2024). پس از از بین رفتن نااطمینانی، انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و استخدام می‌توانند بهبود یابند و این بهبود درنهایت منجر به رشد اقتصادی سریع می‌شود(Bernanke, 1983; Bloom, 2009)

یکی دیگر از تأثیرات نااطمینانی، اثر حق بیمه ریسک است که اشاره به افزایش هزینه‌ها به دلیل عدم اطمینان دارد. به‌طور مثال، بانک‌ها در شرایط عدم قطعیت نمی‌توانند به‌طورقطع پیش‌بینی کنند که کدام وام‌گیرندگان بدهی خود را بازپرداخت می‌کنند و به همین دلیل نرخ بهره را افزایش می‌دهند تا این ریسک را پوشش دهند. این افزایش نرخ بهره، هزینه تأمین مالی را بالا می‌برد و باعث می‌شود که شروع پروژه‌های جدید گران‌تر شود، بنابراین سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد (Arellano & Bond, 1991; Gilchrist et al, 2014 )

بااین‌حال، نااطمینانی ممکن است باعث افزایش فعالیت اقتصادی نیز بشود. در شرایط نااطمینانی بالاتر، امکان کسب بازدهی بالاتر از یک سرمایه‌گذاری وجود دارد، هرچند این بازدهی احتمالاً با ریسک بیشتری همراه است. این موضوع می‌تواند انگیزه‌هایی برای سرمایه‌گذاری و افزایش تولید ایجاد کند. به‌این‌ترتیب، وجود نااطمینانی ممکن است باعث ایجاد فرصت‌های جدید برای رشد اقتصادی و تولید بیشتر شود(Bernanke, 1983; Kraft et al, 2013).  

با توجه به شرایط اقتصادی و نااطمینانی‌های ناشی از نرخ ارز و نرخ بهره که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی سرمایه‌گذاری در کشورهای منتخب اسلامی و غیر اسلامی به شمار می‌رود، این پژوهش به بررسی تأثیر این نااطمینانی‌ها بر رشد و توسعه اقتصادی در این کشورها پرداخته است. این تحقیق با استفاده از تجزیه‌وتحلیل‌های علمی و تجربیات کارشناسان اقتصادی، سعی دارد عوامل مؤثر بر ریسک نااطمینانی در معاملات بین‌المللی و تأثیر آن بر رشد اقتصادی را شفاف کند. این موضوع ازآن‌جهت اهمیت دارد که شرایط اقتصادی کنونی کشورهای منتخب اسلامی و غیر اسلامی که با مشکلاتی همچون درآمد کم و سرمایه‌گذاری محدود مواجه هستند، تحت تأثیر نااطمینانی‌های ارزی و بهره قرار دارد (Balasubramanian et al, 2023). بر همین اساس، فرضیات تحقیق به‌صورت زیر مطرح شده است:

-       نااطمینانی نرخ ارز بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی اثر منفی و معنادار دارد.

-       نااطمینانی نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی اثر منفی و معنادار دارد.

 

2-3. پیشینه پژوهش

عبدالرحیمیان و کاتب (Abdolrahimian & Kateb, 2019) به تجزیه‌وتحلیل نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی پرداختند و نتایج نشان داد که بین بی‌ثباتی نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی در بازار سرمایه ایران رابطه معکوس وجود دارد. این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که برای پاسخ به درخواست سهامداران و حسابرسان، اعمال حسابرسی محافظه‌کارانه می‌تواند موجب کاهش ریسک شکست شود. ناظمی و همکاران (Nazemi et al, 2020) اثرات نامتقارن کوتاه‌مدت و بلندمدت نرخ ارز بر تولید ناخالص داخلی کشورهای منتخب را بررسی کرده و نشان دادند که شوک‌های مثبت نرخ ارز منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی و شوک‌های منفی به افزایش آن می‌انجامد. در تحقیق دیگری، ختایی و موسوی نیک (Khataei & Mousavinik, 2019) اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادی را با در نظر گرفتن سطح توسعه مالی در 69 کشور طی دوره 1980-2005 بررسی کردند و نتیجه گرفتند که نوسانات نرخ ارز در سطوح پایین توسعه مالی اثر منفی دارد، اما در سطوح بالاتر توسعه مالی، اثر نوسانات نرخ ارز بر رشد اقتصادی مثبت می‌شود. لطفعلی‌پور و کریمی علویجه (Lotfalipour & Karimi Alavijeh, 2019) رابطه بین نرخ بهره و نرخ ارز در اقتصاد ایران را مورد بررسی قرار دادند و نشان دادند که افزایش نرخ بهره باعث کاهش نرخ ارز و افزایش ارزش پول ملی می‌شود. همچنین، افزایش نرخ رشد حجم پول و تولید ناخالص داخلی به کاهش ارزش پول ملی منجر می‌شود. محمدی و محمودی (Mohammadi & Mahmoudi, 2017) اثرات متقابل نرخ بهره با متغیرهای اقتصاد کلان در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را بررسی کردند و نتایج نشان داد که نرخ بهره و تورم اثر منفی و معنی‌داری بر تولید ناخالص داخلی سرانه دارند، درحالی‌که سرمایه‌گذاری دولتی اثر مثبت و معنی‌داری بر تولید ناخالص داخلی سرانه دارد.

نشان دادند که قیمت کالاها تأثیرگذار بر درآمد و نرخ بهره است و بالعکس. اسلاوچوا (Slaowcho, 2015) در مقاله‌ای به بررسی توسعه مالی، رژیم‌های نرخ ارز و رشد بهره‌وری در 76 کشور پرداخت و نتیجه گرفت که در کشورهای با سطح پایین توسعه مالی، نظام ارزی ثابت منجر به رشد بهره‌وری در بلندمدت می‌شود. جابین بریستی (Jabin, 2014) در تحقیق خود در بنگلادش نشان داد که نوسانات نرخ ارز اثر منفی بر رشد اقتصادی دارد، زیرا توسعه بازار مالی در این کشور پایین است و این امر مانع نوآوری و کاهش رشد می‌شود.

آگییمان و همکاران (Agyeman et al, 2021) به بررسی نرخ بهره در برخی کشورهای آفریقایی و نقش میانجی نرخ ارز و بیکاری پرداختند. نتایج نشان داد که نرخ بهره تأثیر مثبت و معناداری بر جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی دارد، اما تعامل نرخ ارز با نرخ‌های بهره موجب کاهش اثر مثبت آن به‌ویژه در کشورهای با نرخ ارز بالا می‌شود. همچنین، تعامل نرخ بهره با بیکاری تأثیر مثبتی بر سرمایه‌گذاری خارجی دارد و برای حفظ جریان ورودی بلندمدت، سیاست‌هایی که نرخ ارز را تثبیت و توسعه نیروی کار را افزایش می‌دهند، باید تقویت شوند. ادریس (Idris, 2019) در تحقیق خود در نیجریه نشان داد که بین نرخ بهره و رشد اقتصادی رابطه منفی وجود دارد و آزمون علیت گرنجر رابطه علی دوسویه بین نرخ بهره و رشد اقتصادی را تأیید کرد. اوهاندو (Ohando, 2018) در مطالعه‌ای در کنیا تأثیر نرخ بهره وام‌های بانکی بر رشد اقتصادی را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که بین نرخ بهره و رشد اقتصادی همبستگی غیرمستقیم وجود دارد. بارگولیل و همکاران (Barguellil et al, 2018) نشان دادند که نوسانات نرخ ارز واقعی تأثیر منفی بر رشد اقتصادی دارد و این تأثیر به رژیم‌های نرخ ارز و باز بودن مالی بستگی دارد. در رژیم‌های ارزی انعطاف‌پذیر و با مالی باز، نوسانات نرخ ارز مضر است. هاروی و همکاران (Harvey & Huang, 2017) به بررسی قیمت‌های بلندمدت کالا، رشد اقتصادی و نرخ‌های بهره از قرن هفدهم تا امروز پرداختند و با توجه به مطالعاتی که در بالا مشاهده کرده­اید مطالعات بسیاری در زمینه­ اثرگذاری نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه­ی اقتصادی انجام شده است اما کمتر مطالعاتی در رابطه با نااطمینانی صورت گرفته است، تفاوت تحقیق ما با دیگر مطالعات در این است که نااطمینانی مسئله­ مهم تحقیق ما است درصورتی‌که تمرکز دیگر تحقیقات بر خود نرخ بهره و نرخ ارز است. جنبه­ی دیگر نوین بودن این تحقیق این است که در کمتر مطالعاتی اثر این دو متغیر به‌صورت هم‌زمان هم بر رشد اقتصادی و هم بر توسعه­ی اقتصادی سنجیده شده باشد. بر همین اساس و به‌منظور روش شدن ارتباط آماری بین متغیرهای تحقیق، در بخش بعدی به ارائه روش تحقیق پرداخته می‌شود.

 

3. روش تحقیق

به‌منظور بررسی اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی، از فرم تابعی سیستم معادلات هم‌زمان به شرح زیر استفاده شده است:

GDPit = c0 + c1 EXRit + c2 IRit + c3 EXRVit + c4 IRVit + c5 Laborit + c6 Capitalit + c7 NRit + c8 HDIit + c9 FDit + c10 Openit + c11 Popit + eit

 

HDIit = c0 + c1 EXRit + c2 IRit + c3 EXRVit + c4 IRVit + c5 Urbenit + c6 Educatedit + c7 Capital + c8 GDPit + c9 GSizeit + c10 Infit + eit

 

متغیرهای وابسته:

رشد اقتصادی (GDP): در پژوهش حاضر، از نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های ثابت، به‌عنوان معیار رشد اقتصادی استفاده شده است.

توسعه اقتصادی (HDI): در پژوهش حاضر، معیار شاخص توسعه انسانی که به‌عنوان معیار توسعه اقتصادی است بر اساس روابط زیر محاسبه می‌شود (Parsa & Panahi, 2017):

متغیرهای مستقل:

نرخ بهره (IR): در پژوهش حاضر، از نرخ بهره حقیقی، به‌عنوان معیار اندازه‌گیری نرخ بهره استفاده می‌شود.

نرخ ارز (EXR): در پژوهش حاضر، از نرخ ارز مؤثر حقیقی به‌عنوان معیار اندازه‌گیری نرخ ارز استفاده می‌شود.

نااطمینانی نرخ ارز (EXRV): در پژوهش حاضر، برای اندازه‌گیری نااطمینانی نرخ ارز از روش شبکه عصبی برگشتی استفاده می‌شود.

نااطمینانی نرخ بهره (IRV): در پژوهش حاضر، برای اندازه‌گیری نااطمینانی نرخ بهره نیز از روش شبکه عصبی برگشتی استفاده می‌شود.

 

متغیرهای کنترل:

بر اساس نظریه رشد تئوکلاسیک­ها، نیروی کار و سرمایه ازجمله مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی است که در مدل رشد اقتصادی به‌عنوان متغیر کنترل در نظر گرفته شده‌اند. همچنین بر اساس الگوهای سنتی رشد، منابع طبیعی نیز می‌تواند به‌عنوان یک عامل مؤثر بر رشد اقتصادی مطرح باشد.

نیروی کار (Labor): نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت به‌عنوان معیار اندازه‌گیری نیروی کار است.

سرمایه (Capital): نسبت تشکیل سرمایه ثابت ناخالص خصوصی به GDP به‌عنوان معیار اندازه‌گیری سرمایه فیزیکی است. منابع طبیعی (NR): نسبت درآمدهای نفتی به GDP به‌عنوان معیار اندازه‌گیری منابع طبیعی و درامدهای حاصل از آن است.

درجه باز بودن تجاری (Open): نسبت مجموع صادرات و واردات به GDP به‌عنوان معیار اندازه‌گیری درجه باز بودن تجاری است.

توسعه مالی (FD): نسبت مانده تسهیلات بانک‌ها و مؤسسات اعتباری به بخش غیردولتی به GDP به‌عنوان معیار اندازه‌گیری توسعه مالی است.

نرخ شهرنشینی (Urben): نسبت جمعیت شهری به‌کل جمعیت کشور

رشد تحصیلات دانشگاهی (Educated): نرخ رشد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی

رشد جمعیت (Pop): نرخ رشد جمعیت کشور

اندازه دولت (GSize): نرخ رشد مخارج جاری و عمرانی دولت

نرخ تورم (Inf): نرخ سالانه تورم بر اساس شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی

جامعه­ آماری تحقیق حاضر کشورهای منتخب اسلامی به‌صورت ذیل هستند:

 

جدول (1). نمونه آماری تحقیق بر اساس امکان دسترسی و کامل بودن داده‌های مورد نظر تحقیق

افغانستان	اوگاندا	آنگولا	سریلانکا
گینه	ایرتا	هند	کوبا
سومالی	موزامبیک	فیلیپین	تانزانیا
بورکینافاسو	یمن	اندونزی	لبنان
سودان	اتیوپی	بنگلادش	تاجیکستان
آفریقای مرکزی	نیجریه	ایران	کامرون
ماداگاسکار	زامبیا	کنیا	ازبکستان
چاد	بولیوی	سنگال	مصر
کونگو	راواندا	پاکستان	ویتنام
مالی	سیرالئون	قرقیزستان	نپال

 

روش نمونه­گیری تحقیق حاضر بدین‌صورت است که کشورهای منتخب اسلامی بر اساس سطح درآمد، امکان دسترسی به داده‌ها و موجود بودن داده‌های مورد نیاز برای متغیرهای تحقیق انتخاب شدند. بعد از مدنظر قراردادن کليه معيارهاي بالا، تعداد 40 کشور منتخب اسلامی به‌عنوان جامعه غربالگری شده باقیمانده است که تمامی آن‌ها به‌عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده‌اند؛ بنابراین با توجه به بازه زمانی 12 ساله پژوهش (2021-2010) مشاهدات به 480 سال-شرکت (12 سال × 40 کشور) می‌رسد. در اين پژوهش اطلاعات مورد نياز مربوط به ادبيات پژوهش و مباني نظري از روش كتابخانه‌اي و اسنادکاوی و پايگاه‌هاي علمي و مقالات داخلي و خارجي استفاده شده است. داده­های حاصل از تحقیق حاضر، با استفاده از پایگاه‌های آماری و اقتصادی در ایران و جهان استخراج می­شوند. ازجمله این پایگاه‌های داده‌ای می‌توان به پایگاه داده‌ای بانک جهانی WDI، سازمان بین‌المللی پول IMF و سازمان اقتصادی کنفرانس اسلامی OECD اشاره داشت.

با توجه به اینکه بر اساس تئوری‌های رشد درون‌زا، توسعه انسانی به‌عنوان یک عامل مؤثر بر رشد اقتصادی مطرح است و از طرف دیگر، سطح رشد اقتصادی نیز می‌تواند منجر به توسعه انسانی گردد، در برآورد معادلات تحقیق، از یک سیستم معادلات هم‌زمان استفاده می‌شود و روش تخمین سیستم معادلات هم‌زمان نیز مبتنی بر رویکرد رگرسیون‌های به‌ظاهر غیر مرتبط تکراری (SUR) است. کلیه تجزیه‌وتحلیل‌ها نیز با کمک نرم‌افزار ایویوز نسخه 12 و نرم‌افزار متلب انجام خواهد شد.

4. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

4-1. محاسبه شاخص نااطمینانی نرخ بهره و نرخ ارز به روش شبکه عصبی بازگشتی

در این پژوهش برای اندازه‌گیری شاخص‌های نااطمینانی نرخ بهره و نرخ ارز، از روش شبکه عصبی بازگشتی استفاده شده است. در این راستا ابتدا با استفاده از جعبه‌ابزار متلب طرح شبکه عصبی بازگشتی طراحی می‌شود. حال با استفاده از همین جعبه‌ابزار شبکه بایستی آموزش ببیند. آموزش شبکه با استفاده از آموزش لونبرگ-مارکو Train LM صورت پذیرفته است. 

 

نمودار (1). نمودار لونبرک – مارکو (منبع: یافته‌های پژوهش)

پس از آموزش مشاهده می‌شود که در دفعات متفاوت آموزش، بهترین آموزش انتخاب می‌گردد. در اینجا 6 بار عمل بازگشت و یادگیری انجام شده است. در مرتبه اول بازگشت و یادگیری نسبت به‌دفعات بعدی بهتر بوده است. پس مجموعه اول به‌عنوان بازگشت و یادگیری شبکه انتخاب می‌شود. میزان بهینه آموزش در یادگیری به‌صورت نمودار آمده است. میزان نیکویی برازش آنها نیز مشخص گردیده و داده‌های ورودی و هدف را بر هم منطبق گردانده است.

جدول (2). جدول وزن‌های متغیرهای نرخ بهره و نرخ ارز

IR	EXR
		نرون 1
		نرون 2
		نرون 3
		نرون 4
		نرون 5
		نرون 6
		نرون 7
		نرون 8
		نرون 9
		نرون 10
		نرون 11
		نرون 12
		نرون 13
		نرون 14
		نرون 15

منبع: یافته‌های پژوهش

با توجه به جدول اوزان می‌توان به پیش‌بینی نااطمینانی نرخ بهره و نرخ ارز پرداخت که نتایج مربوط به این محاسبات در جدول پیوست ارائه شده است.

 

4-2. نتایج برآورد سیستم معادلات برای کشورهای منتخب مسلمان

در اقتصادسنجی داده‌های تابلویی فرض بر این است که داده‌های مورد استفاده، استقلال مقطعی دارند. این فرض همانند فرض‌های دیگر ممکن است برقرار نباشد، پس اولین مرحله در اقتصادسنجی داده‌های تابلویی قبل از انجام هرگونه آزمونی، تشخیص وابستگی یا استقلال مقطعی است که در این پژوهش از آزمون وابستگی مقطعی پسران (2021) استفاده شده است و نتایج آن در جدول (3) آمده است.

 

جدول (3): نتایج آزمون وابستگی مقطعی پسران

معناداری (Prob)	مقدار آماره آزمون پسران	نماد	متغیرها
0.000	13.63	HDI	سرمایه انسانی
0.000	21.63	FD	توسعه مالی
0.000	3.74	EXR	نرخ ارز
0.000	9.25	IR	نرخ بهره
0.000	26.42	OPEN	بازبودن تجاری
0.000	14.25	NR	منابع طبیعی
0.000	17.12	EDUCATED	سطح آموزش
0.000	3.66	GDP	رشد اقتصادی
0.000	13.09	INF	نرخ تورم
0.000	12.02	LABOR	نیروی کار
0.000	15.32	URBEN	شهرنشینی
0.000	17.14	CAPITAL	سرمایه فیزیکی
0.000	10.15	GSIZE	اندازه دولت
0.000	19.41	POP	جمعیت
0.000	14.2	IRV	نااطمینانی نرخ بهره
0.000	15.31	EXRV	نااطمینانی نرخ ارز

منبع: یافته‌های پژوهش

در این آزمون فرضیه صفر، بیان‌گر عدم وجود وابستگی مقطعی در متغیرهای مورد آزمون است. همان‌گونه که نتایج نشان می‌دهد مقدار احتمال آماره آزمون پسران برای متغیرها کمتر از 05/0 است، بنابراین فرضیه صفر آزمون پسران رد می‌شود و وابستگی مقطعی در متغیرهای ذکر شده وجود دارد. هرگاه وابستگی مقطعی در داده­های تابلویی تأیید شود، استفاده از روش­های مرسوم ریشه واحد تابلویی مانند آزمون­های لوین و لین⁷ (LL)، ایم، پسران و شین⁸ (IPS) و ... احتمال وقوع نتایج ریشه واحد کاذب را افزایش خواهد داد. برای رفع این مشکل آزمون­های متعددی مانند آزمون ریشه واحد پسران (2007) و آزمون ریشه واحد هادری و رائو (Hadri & Rao, 2008) برای بررسی مانایی وجود دارد. مزیت آزمون مانایی هادری و رائو (Hadri & Rao, 2008) نسبت به آزمون ریشه واحد پسران این است که شکست ساختاری و وابستگی مقطعی را به‌طور هم‌زمان در نظر می­گیرد؛ بنابراین در این مطالعه از آزمون ریشه واحد هادری و رائو (2008) استفاده شده است. فرضیه­ی صفر در این آزمون مانا در مورد متغیر­های مورد آزمون است. درصورتی‌که مقادیر بحرانی در سطوح 99، 5/97، 95 و 90 درصد بیشتر از آماره­ی مانایی باشد در این صورت فرضیه­ی صفر رد نمی­شود، درنتیجه متغیر مورد نظر مانا است.

 

جدول (4) نتایج آزمون ریشه واحد هادری و رائو

متغیر	مقادیر بحرانی در سطوح اطمینان مختلف				P-Value	آماره مانایی	نتیجه
	99 %	5/97 %	95 %	90 %		HR
HDI	18.459	13.274	11.347	9.219	1.000	0.374	مانا
FD	7.314	6.297	5.374	4.963	1.000	0.224	مانا
EXR	18.526	14.231	12.927	10.729	1.000	0.428	مانا
IR	7.634	6.347	5.924	5.634	1.000	0.294	مانا
OPEN	20.297	16.567	13.937	9.348	1.000	0.359	مانا
NR					1.000		مانا
EDUCATED					1.000		مانا
GDP					1.000		مانا
INF					1.000		مانا
LABOR					1.000		مانا
URBEN					1.000		مانا
CAPITAL					1.000		مانا
GSIZE					1.000		مانا
POP					1.000		مانا
IRV					1.000		مانا
EXRV					1.000		مانا

منبع: یافته‌های پژوهش

با توجه به نتایج جدول (4)، مقادیر بحرانی همه متغیرهای مورد نظر بیشتر از آماره­ی مانایی است، بنابراین فرضیه­ی صفر رد نمی­شود و همه متغیرها مانا هستند. در سیستم معادلات هم‌زمان قبل از برآورد مدل باید قابلیت تشخیص معادله، مشخص شود برای قابلیت تشخیص معادله از شرط درجه­ای و رتبه­ای استفاده می­شود. با توجه به‌شرط درجه­اي و رتبه­اي در قابليت تشخيص معادله در سيستم معادلات هم‌زمان که در جدول (5) آورده شده است، معادله رشد اقتصادی در سيستم معادلات بیش‌ازحد مشخص است؛ بنابراین می­توان آن را تخمین زد.

 

جدول (5): قابليت تشخيص برای متغیرهای سیستم معادلات هم‌زمان

معادله کشورهای منتخب مسلمان	تعداد متغيرهاي درونزاي معادله منهاي يک (1M-)	تعداد متغيرهاي از پيش تعیین‌شده خارج مانده از معادله (K-k)	قابليت تشخيص
شرط درجه­اي	13	2	بيش از حد مشخص
	رتبه ماتريس ضرايب متغيرهاي (درونزا و از قبل تعیین‌شده) خارج از معادله
شرط رتبه­اي	4		دقیقاً يا بيش از حد مشخص
شرط درجه­اي و رتبه­اي			بيش از حد مشخص

منبع: یافته‌های پژوهش

قدم بعد برآورد معادله سیستم معادلات کشورهای منتخب مسلمان، استفاده از حداقل مربعات دومرحله‌ای در داده­های تابلویی است. نتایج برآورد الگو در جدول (6) آورده شده است.

جدول (6): نتايج برآورد سیستم معادلات هم‌زمان

متغیرها	ضریب	آماره t	احتمال
C(1)			
C(2)			
C(3)			
C(4)			
C(5)			
C(6)			
C(7)		1.534142	0.0957
C(8)			
C(9)			
C(10)			
C(11)			
C(12)			
C(13)			
C(14)			
C(15)			
C(16)			
C(17)			
C(18)			
C(19)			
C(20)			
C(21)			
C(22)			
C(23)			
F ليمر	53.97	-	0.000
آزمون هاسمن	4.15	-	0.528
R2	0.7616	-	-
والد	289.70	-	0.000

منبع: یافته‌های پژوهش

طبق نتایج مشاهده می‌شود که در معادله رشد اقتصادی نتایج بررسی نشان می‌دهد که نرخ ارز اثرات مثبتی بر رشد اقتصادی کشورهای مسلمان منتخب دارد؛ به‌طوری‌که به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ ارز، رشد اقتصادی 05/0 درصد افزایش می‌یابد و این اثر در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است. در مقابل، نرخ بهره اثرات منفی بر رشد اقتصادی دارد و به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ بهره، رشد اقتصادی 03/0 درصد کاهش می‌یابد که این اثر در سطح اطمینان 95 درصد معنادار است. همچنین، نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره هرکدام به ترتیب اثرات منفی 01/0 و 02/0 درصدی بر رشد اقتصادی دارند که این اثرات نیز در سطوح اطمینان 99 و 95 درصد معنادار بوده است. از سوی دیگر، متغیرهای نیروی کار، سرمایه، درآمدهای حاصل از منابع طبیعی، سرمایه انسانی، توسعه مالی، باز بودن تجاری و جمعیت اثرات مثبتی بر رشد اقتصادی دارند. به ازای هر یک درصد افزایش در این متغیرها، رشد اقتصادی به ترتیب 02/0، 02/0، 05/0، 01/0، 16/0، 25/0 و 03/0 درصد افزایش می‌یابد و این اثرات در سطوح اطمینان 99 درصد معنادار بوده است، مگر در مورد سرمایه که اثر آن در سطح اطمینان 90 درصد معنادار است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که عواملی چون توسعه مالی و باز بودن تجاری بیشترین تأثیر مثبت را بر رشد اقتصادی کشورهای مسلمان دارند.

همچنین مشاهده می‌شود که در معادله توسعه اقتصادی نتایج بررسی نشان می‌دهد که نرخ ارز اثرات مثبتی بر توسعه اقتصادی کشورهای مسلمان منتخب دارد؛ به‌طوری‌که به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ ارز، توسعه اقتصادی 08/0 درصد افزایش می‌یابد و این اثر در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است. در مقابل، نرخ بهره اثرات منفی بر توسعه اقتصادی دارد و به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ بهره، توسعه اقتصادی 05/0 درصد کاهش می‌یابد که این اثر در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است. همچنین، نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره هرکدام اثرات منفی 07/0 و 18/0 درصدی بر توسعه اقتصادی دارند و این اثرات نیز در سطح اطمینان 99 درصد معنادار بوده است. از سوی دیگر، متغیرهای نرخ شهرنشینی، سطح آموزش دانشگاهی، سرمایه، رشد اقتصادی، اندازه دولت و تورم تأثیرات متفاوتی بر توسعه اقتصادی دارند. به ازای هر یک درصد افزایش در نرخ شهرنشینی، سطح آموزش دانشگاهی، سرمایه، رشد اقتصادی و اندازه دولت، توسعه اقتصادی به ترتیب 03/0، 02/0، 10/0، 08/0 و 02/0 درصد افزایش می‌یابد و این اثرات در سطح اطمینان 99 درصد معنادار است. همچنین، نرخ تورم اثر منفی 10/0 درصدی بر توسعه اقتصادی دارد که از نظر آماری غیر معنادار بوده است. این یافته‌ها نشان می‌دهند که بیشتر عوامل توسعه‌ای مانند سرمایه، آموزش، شهرنشینی و رشد اقتصادی اثرات مثبتی بر توسعه اقتصادی دارند، درحالی‌که نرخ تورم اثر منفی ندارد.

 

5. نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهاد‌ها

نتایج و یافته‌های تحقیق نشان داد که نااطمینانی نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی مسلمان تأثیرات منفی و معنادار داشته است. بر همین اساس فرضیه مطرح شده در تحقیق مبنی بر اثرگذاری منفی و معنادار نااطمینانی نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی تأیید شده است. در این رابطه استدلال می‌شود که نرخ بهره مثبت، به افزایش نرخ پس‌انداز انجامیده و باعث افزایش سرمایه‌گذاری و تولید می‌شود. به‌منظور جهش اقتصادي باید نرخ بهره پولی پایین باشد تا سرمایه‌گذاری صورت گیرد و نرخ بهره بالا باعث می‌شود که بخشی از سرمایه‌گذاری که کارایی نهایی آنها از نرخ بهره پایین‌تر است، انجام نگیرد و باعث کاهش تولید و اشتغال شود. افزون بر کینز بسیاري دیگر از اقتصاددانان صاحب‌نام نیز باور دارند که وضعیت بهینه هنگامی به وقوع می‌پیوندد که نرخ بهره صفر باشد. حتی فریدمن به‌عنوان یک اقتصاددان پولی و مخالف کینز، باور دارد که شرط لازم و کافی براي مواجه با بحران اقتصادي، زمانی به دست می‌آید که نرخ بهره برابر با صفر باشد. یکی از راهکارهاي ایمن بودن در برابر آسیب‌های احتمالی نرخ بهره به سیستم‌های اقتصادي کشورها، سیاست کاهش نرخ بهره یا سیاست‌های نرخ بهره صفر است. هنگامی‌که بهره به‌جای صفر شدن، حذف شود، به‌طور طبیعی امکان تغییر و جابه‌جایی آن از صفر به نرخ‌های دیگر نیز، به‌خودی‌خود از بین می‌رود. این نتیجه‌گیری با یافته‌های به‌دست‌آمده توسط معماریان و همکاران Memarian et al, 2010)، ارشدی (Arshadhi, 2013)، ابراهیمی (Ebrahimi, 2015)، سعیدی و همکاران، (Saeidi et al, 2014)؛ کاندو و همکاران (Cunado et al, 2015)؛ مویو و لی روکس (Moyo & Roux, 2018)؛ استیگلیتز (Stiglitz, 2016) مطابقت دارد.

دیگر نتایج و یافته‌های تحقیق نشان داد که نااطمینانی نرخ ارز بر توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی مسلمان تأثیرات منفی و معنادار داشته است. بر همین اساس فرضیه مطرح شده در تحقیق مبنی بر اثرگذاری منفی و معنادار نااطمینانی نرخ ارز بر رشد و توسعه اقتصادی تأیید شده است. در این رابطه استدلال می‌شود اگر نرخ ارز بتواند کاملاً آزاد تغییر کند، ممكن است قیمت‌ها در اقتصاد با سرعت بیشتري تغییر کنند و در ادبیات موجود نیز در اغلب موارد، نااطمینانی گریبان­گیر نرخ ارز بوده است. نااطمینانی نرخ ارز، انتظارات عوامل را در مورد تغییرات در اندازه و حجم عرضه پول، نرخ‌های سود و درآمد منعكس می‌کند. تغییر نرخ ارز واقعی، مجموع‌های از تغییرات متفاوت و متضاد را در بخش داخلی و خارجی به همراه دارد که برآیند آن می‌تواند عملکرد اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار دهد. تعیین نرخ ارز واقعی از طرفی نقش مؤثری بر صادرات و واردات و به‌تبع آن تنظیم و تعدیل تراز تجاری و تراز پرداخت‌های کشور دارد و از طرف دیگر از نقش مؤثری در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی و به‌تبع آن در تعیین میزان تولید و اشتغال برخوردار است. به‌طورمعمول برهم خوردن ثبات نرخ واقعی ارز، روند پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، غیرمنطقی شده، تخصیص بهینه منابع امکان‌پذیر نخواهد بود. حتی ممکن است برخی از واردکنندگان و صادرکنندگان به‌طورکلی دست از فعالیت‌های قابل تجارت خود بردارند و یا آن دسته از صادرکنندگان و واردکنندگان که به فعالیت خود در بازارهای جهانی و در فضای نامطمئن و بی‌ثبات نرخ ارز ادامه می‌دهند، برای تحمل خطرات آن سود بیشتری مطالبه کنند که درنهایت اثر منفی بر رشد و توسعه اقتصادی کشورها خواهد داشت. این نتیجه‌گیری با یافته‌های به‌دست‌آمده توسط ادواردز و لوی ییاتی (Edwards & Levy-YeLJati)؛ هاسوی و همکاران، (Hauswayy et al, 2008 )؛ آشر (Asher, 2020)؛ آکپان (Akpan, 2018)؛ اوبانسا و همکاران، (Obansa et al, 2017)؛ عزیز و همکاران (Azeez et al, 2012)؛ بوسورث و همکاران، (Bosworth et al, 1995)؛ یوبوک – یودوم (Ubok-Udom, 2019)؛ دیوید و همکاران، (David, Umeh & Ameh, 2020)؛ آغیون و همکاران، (Aghion et al, 2019)؛ بارگولاس و همکاران، (Barguellil et al, 2018)؛ ایچینگرین و لیبلانگ (Eichengreen & Leblang, 2019)؛ اوگان (Ogun, 2015) مطابقت دارد.

با توجه به نتایج تحقیق که نشان می‌دهد نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته است، پیشنهاد می‌گردد که سیاست‌گذاران کلان اقتصادی در بخش پولی، مالی و ارزی، پیامدهای منفی نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر سطح رشد اقتصادی کشورها را نیز مدنظر داشته باشند تا به‌واسطه کنترل این نااطمینانی، از مسیر رشد بلندمدت و برنامه‌ریزی‌شده خود منحرف نشوند.

درنهایت با توجه به نتایج تحقیق که نشان می‌دهد نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر توسعه اقتصادی کشورهای مورد بررسی تأثیر منفی داشته است، پیشنهاد می‌گردد که قانون‌گذاران و نهادهای ناظر بر توسعه انسانی در سطح بین‌المللی، سعی نمایند قوانینی را برای کنترل نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره و یا حمایت‌هایی در این رابطه برای کشورها داشته باشند تا از این طریق، کمترین میزان آسیب به سطح توسعه انسانی کشورها که شاخصی برای توسعه اقتصادی آنها است وارد گردد.

 

 

 

References:

 

Abdolrahimian, Mohammad Hossein and Kateb, Mina (2019), Analysis of exchange rate and GDP, 6th International Conference on Finance, Trade, Bank, Economics and Accounting Management, Tehran .(In Persian)

AghioŶ, P., P. BaĐĐhetta, R. RaŶĐiere, aŶd K. Rogoff. (2019), ϮϬϬϵ. ͞EdžĐhaŶge Rate Volatility and ProduĐtiǀitLJ Groǁth: The Role of FiŶaŶĐial DeǀelopŵeŶt.͟ Journal of Monetary Economics 56 (4): 494–513.

Agyeman, A. S., Arthur, B., & Addai, B. (2021). Interest rates and FDI in some selected African countries: The mediating roles of exchange rate and unemployment.

Ahsan a, Bakr Al-GAMRH a, Sultan Sikandar Mirza (2022). Economic policy uncertainty and sustainable financial growth: Does business strategy matter?, Finance Research Letters, Volume 46, Part B, May 2022, 102381.

Akpan, P.L (2018). Foreign exchange market and economic growth in an emerging petroleum based economy: Evidence from Nigeria (1980-2013). African Economic and Business Review 6( 2), 46-58.

Al-Nasrawi, S., Adams, C., & El-Zaart, A. (2015). A conceptual multidimensional model for assessing smart sustainable cities. JISTEM-Journal of Information Systems and Technology Management, 12, 541-558.

Amoui, Hamed, Rahimi, Saman (2012), Globalization of Economy and Strategies for Iran's National Interests. Specialized Quarterly Journal of Political Science. Number fifteen. pp. 245-216 .(In Persian)

Arab Moheghi, Elias (2018), analysis of exchange rate and gross domestic product using fuzzy-neural system, the second international conference on management, accounting, economics and banking in the third millennium, Tehran.(In Persian)

Arellano, M., & Bond, S. (1991). Some tests of specification for panel data: Monte Carlo evidence and an application to employment equations. The Review of Economic Studies, 58(2), 277-297.

Ariz, Augustine C.; Osang, Thomas, & Slittje, Daniel (2016) . Exchange Rate Volatility and Foreign Trade: Evidence from Thirteen LDC’s. Journal of Business & Economic Statistics, Vol. 18, No.1

Arshadhi (2013). The effect of currency and interest rate uncertainty on economic growth. Macroeconomic Research, 25(1), 34-50.

Asadi, A., & Esmaeili, S. M. (2013). The Impact of Human Development Index on Economic Growth in Iran (Based on Markov – Switching Model). Economic Growth and Development Research, 3(12), 104-89.(In Persian)

Asefzadeh S, Piri Z. The concepts of Human Development and Human Development Index trend in Iran. Iran South Med J 2005; 7 (2) :190-197
URL: http://ismj.bpums.ac.ir/article-1-100-fa.html. .(In Persian)

Asher O. J (2020). The Impact of Exchange rate Fluctuation on the Nigeria Economic Growth (1990 – 2020). Unpublished B.sc Thesis of Caritas University Emene, Enugu State, Nigeria.

Azeez, B.A., Kolapo, F.T and Ajayi, L.B (2012). Effect of Exchange rate Volatility on Macroeconomic Performance in Nigeria. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business. 4(1), 149-155.

Aziznejad S, Komijani A. The Effects of Exchange Rate Volatility on the Selected Macroeconomic Variables: Case Study of IRAN. QJER 2017; 17 (1) :121-143
URL: http://ecor.modares.ac.ir/article-18-6317-fa.html.(In Persian)

Balasubramanian, P., Burchi, F., & Malerba, D. (2023). Does economic growth reduce multidimensional poverty? Evidence from low-and middle-income countries. World Development, 161, 106119. https:// doi.org/10.1016/j.worlddev.2022.106119

Barguellil, A., Ben-Salha, O., & Zmami, M. (2018). Exchange rate volatility and economic growth. Journal of Economic Integration, 33(2), 1302-1336

Bernanke, B. S. (1983). Nonmonetary effects of the financial crisis in the propagation of the Great Depression. The American Economic Review, 73(3), 257-276.

Bloom, N. (2009). The impact of uncertainty shocks. Econometrica, 77(3), 623-685.

Bosworth, B., S. Collins, and C. Yu-Dhiy. 1995. Accounting for Differences in Economic Growth.͟ UŶpublished manuscript. Brookings Institution, Washington, DC.

Campos NF (2017). Two to Tangle: Finance, Instability and Economic Growth in Argentina since 1890, with Karanasos M and Tan B. Journal of Banking and Finance 36(1):290-304.

Chughtai MW, Malik MW, Aftab R (2015). Impact of Major Economic Variables on Economic Growth of Pakistan. Acta Universitatis Danubius: Oeconomica 11:2.

Combes, J. L., Kinda, T., Ouedraogo, R., & Plane, P. (2019). Financial flows and economic growth in developing countries. Economic Modelling, 83(C), 195-209

Cunado, J., & Pérez de Gracia, F. (2015). The impact of economic policy uncertainty on economic growth: The role of exchange rate volatility. Journal of Macroeconomics, 44, 1-11.

Daniel Pastorek (2023). Euro area uncertainty and Euro exchange rate volatility: Exploring the role of transnational economic policy, Finance Research Letters, Volume 58, Part A, December 2023, 104351.

David, Umeh&Ameh (2020). The Effect of Exchange Rate fluctuations on Nigeria Manufacturing Sector, African Journal of Business Management 4(14):2994-2998.

Dung Phuong Hoang a, Lan Khanh Chu b, Trung Thanh To (2023).How do economic policy uncertainty, geopolitical risk, and natural resources rents affect economic complexity? Evidence from advanced and emerging market economies, Resources Policy, Volume 85, Part A, August 2023, 103856.

Ebrahimi, Mohammad (2015). Investigating the effects of interest rate fluctuations on investment and economic growth. Journal of Islamic Economics, 17(2), 27-45

Edwards, S., & Levy-Yeyati, E. (2003). Flexible exchange rates as shock absorbers. European Economic Review, 47(5), 803-829.

Eichengreen, B., & Labeen, L. (1996). Exchange Rate Volatility and Economic Growth. Journal of International Money and Finance, 15(5), 801-828.

Farhani, Ramzi and Amal Aloui and Khaleel Mohsin (2024). Asymmetric effect of real exchange rate changes on poverty: The role of remittances and the informal sector, Cogent Social Sciences (2024), 9: 2198782 https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2198782.

Gilchrist, S., Sim, J. W., & Zakrajšek, E. (2014). Uncertainty, financial frictions, and investment dynamics. National Bureau of Economic Research.

Habib, M. M., Mileva, E., & Stracca, L. (2017). The real exchange rate and economic growth: Revisiting the case using external instruments. Journal of International Money and Finance, 73, 386-398.‏

Hadri, S. A., & Rao, P. K. (2008). Exchange rate uncertainty and economic growth: The case of the Asian countries. World Development, 36(2), 325-340.

Hansen BE, Seshadri A (2014). Uncovering the Relationship between Real Interest Rates and Economic Growth, Working Papers wp303, University of Michigan, Michigan Retirement Research Center.

Harvey, C. R., & Huang, H. (2017). The pricing of political risk in global financial markets. Review of Financial Studies, 30(10), 3622-3672.

Hasui, K., & co-authors (2008). Exchange rate volatility and economic growth in emerging markets. Journal of International Economics, 75(2), 316-327.

Hoang a, Lan Khanh Chu b, Trung Thanh To (2023).How do economic policy uncertainty, geopolitical risk, and natural resources rents affect economic complexity? Evidence from advanced and emerging market economies, Resources Policy, Volume 85, Part A, August 2023, 103856.

Huang, Yufeng Wang, Houjian Li (2024). Exploring the asymmetric influence of economic policy uncertainty on the nonlinear relationship between exchange rate and carbon prices in China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 73, July 2024, 102166.

Idris, M. (2019). Macroeconomic Analysis of Interest Rate and Economic Growth in Nigeria: A Time Series Approach. International Journal of Finance and Banking Research, 5(4), 91.‏

J. Ros ¿Cómo salir de la trampa del lento crecimiento y la alta desigualdad? (2015). El Colegio de México, UNAM, Mexico (2015)

Jabin, H. J. (2014). Impact of financial development on exchange rate volatility and long-run growth relationship of Bangladesh. International Journal of Economics and Financial Issues, 4(2), 258-263.

Jelilov G (2016). The Impact of Interest Rate on Economic Growth Example of Nigeria. African Journal of Social Sciences 6(2):51-64. Joseph BU, Ogwa AO, Dooter MI (2018). Effects of Interest Rate o

Josefa Ramoni-Perazzi, Héctor Romero (2022). Exchange rate volatility, corruption, and economic growth, Heliyon, Volume 8, Issue 12, December 2022, e12328.

Keshavarzian peyvasti, A., & Azimi Chanzagh, A. (2008). The Assessment of the Effect of Liberalization of Interest Rate on Investment and Iran’s Economic Growth (By Using Simultaneous Equation System). Economics Research, 8(31), 29-57 .(In Persian)

Khataei, M., and Mousavinik, S. (2019). The effect of exchange rate fluctuations on economic growth according to the level of development of financial markets. Iranian Economy, 37, 1-20. (In Persian)

Komeyjani, A. , & ebrahimi, S. (2013). Effect of Exchange Rate Volatility on Productivity Growth in Developing Countries While Considering Their Financial Development Levels. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 2(6), 1-27 .(In Persian)

Kraft, E., Payne, J., & Trivedi, P. (2013). The role of uncertainty in business investment decisions. Journal of Economic Dynamics and Control, 37(10), 2002-2023.

Lotfalipour, M. R. , & Karimi Alavijeh, N. (2019). Investigating the Relationship Between Interest Rate and the Exchange Rate in the Economy of Iran Using Ultra-Innovative Algorithms. Monetary & Financial Economics, 26(18), 73-94. doi: 10.22067/pm.v26i17.65430.(In Persian)

Memarian et al. (2010). Effects of exchange rate fluctuations on economic development in Islamic countries. Iranian Economic Research Journal, 22(4), 89-106.

Mohammadi H, mahmoudi M. Reviews of mutual interest rate effects to macroeconomic variables in Islamic and un-Islamic countries. jemr 2017; 8 (28) :103-138. URL: http://jemr.khu.ac.ir/article-1-1416-fa.html. (In Persian)

Mohammadzadeh Asl, Nazi, Hassannejad, Kijan, Sarkhil, Shabnam (2015), How the Financial Development Channel Influences Exchange Rate Fluctuations and Economic Growth, Financial Economics (Financial Economics and Development), Volume 10, Number 37, pp. 93-109.(In Persian)

Moscone Francesco , Joan E. Madia b f, Catia Nicodemo b e, Jong-Chol An c, Changkeun Lee (2024).Addressing fiscal uncertainty: Proposing policy pathways for enhancing economic growth and fertility rates in South Korea, Research in Economics, Volume 78, Issue 3, September 2024, 100975.

Moyo, C., & Le Roux, P. (2018). Interest rate reforms and economic growth: the savings and investment channel.‏

Mtembu, M.D., & Motlaleng, G.R. (2018). The Effects of Exchange Rate Volatility on Swaziland’s Exports. Review of Economic Business Studies, 3(2): 167 -185

Muhammad Tayyab Sohail a b, Sana Ullah c, Muhammad Tariq Majeed  (2022). Effect of policy uncertainty on green growth in high-polluting economies, Journal of Cleaner Production, Volume 380, Part 2, 20 December 2022, 135043.

Nazemi, B. , Sharifi Renani, H. , & Daei Karimzade, S. (2020). Investigating the Asymmetric Effects of Short- Run and Long- Run Exchange Rates on Gross Domestic Product of Selected Countries; NARDL-PMG Approach. The Journal of Economic Studies and Policies, 7(1), 233-256. doi: 10.22096/esp.2020.43402.(In Persian)

Obansa, S. A. J., Okoroafor, O. K. D., Aluko, O. O., and Millicent Eze (2017). Percieved Relationship between Exchange Rate, Interest Rate and Economic Growth in Nigeria: 1980- 2016. American Journal of Humanities and Social Sciences: 1( 3), 116-124

Ogun, O (2015). Real Exchange Rate Behaviour and Non-oil export Growth in Nigeria. African Journal of Economic Policy, 11(1), June.

Ohando, M. A. (2018). The Effect Of Commercial Bank Lending Interest Rate On Economic Growth In Kenya (Doctoral dissertation, University of Nairobi).

Parsa, Hojjat and Panahi, Fatemeh (2017), Investigating the impact of human development index and energy consumption on economic growth: a case study of selected OPEC countries, the first national conference on management and economics with a resistance economy approach, Mashhad. (In Persian)

Pedram, M., and Hafezian, F. (2015). Investigating the financial role of development in the relationship between exchange rate and growth efficiency (with emphasis on capital market development). Financial and Economic Policy Quarterly, 15, 7-22. (In Persian)

Rabiee, M., & Bid Abad, B. (2009). The Relationship between Interest Rate and Exchange Rate (Reappraisal and Expansion of Quantitative Theory of Money). Economics Research, 9(32), 67-96 .(In Persian)

Ramoni-Perazzi, Héctor Romero (2022). Exchange rate volatility, corruption, and economic growth, Heliyon, Volume 8, Issue 12, December 2022, e12328.

Ramzi Farhani and Amal Aloui and Khaleel Mohsin (2024). Asymmetric effect of real exchange rate changes on poverty: The role of remittances and the informal sector, Cogent Social Sciences (2024), 9: 2198782 https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2198782.

Rodriguez, C. M. (2017). The growth effects of financial openness and exchange rates. International Review of Economics & Finance, 48, 492-512

Ros ¿Cómo salir de la trampa del lento crecimiento y la alta desigualdad? (2015). El Colegio de México, UNAM, Mexico (2015).

Rostami, Javad and Hossein Puran, Samaneh (2021), Investigating the effect of inflation rate, bank interest rate and gross domestic product on value added taxes and stable incomes of Mashhad municipality, the fourth international conference on knowledge and technology of the third millennium of Iran's economy, management and accounting, Tehran .(In Persian)

Saadat, R., & Naderi, P. (2020). The Determinants of Real Exchange Rate Volatility with Emphasis on Remittances: Selected Developing Countries. International Economics Studies, 50(2).‏

Saeidi, Mehdi et al. (2014). Investigating the effects of exchange rate fluctuations and interest rates on economic growth in Islamic countries. Journal of Economics and Development, 15(4), 78-92.

Samadi,saeed,sarkhosh-sara,ali,Amini Darrevazan,Omid.(2018). Examine The Asymmetric Effects of oil Price shocks on Iran’s Economic Growth and Interest Rate: Nonlinear VAR Model. Economic Modeling, 41,27-52 .(In Persian)

Slaowcho, L. (2015). The impact of exchange rate uncertainty on economic growth: A study of emerging economies. Journal of Economic Studies, 42(2), 215-230.

Sohail, Muhammad Tayyab .,Sana Ullah c, Muhammad Tariq Majeed  (2022). Effect of policy uncertainty on green growth in high-polluting economies, Journal of Cleaner Production, Volume 380, Part 2, 20 December 2022, 135043.

Stiglitz, J. E. (2016). Inequality and economic growth.‏

Tanveer Ahsan a, Bakr Al-GAMRH a, Sultan Sikandar Mirza (2022). Economic policy uncertainty and sustainable financial growth: Does business strategy matter?, Finance Research Letters, Volume 46, Part B, May 2022, 102381.

Tavlas, G.; Hall, S.; Hondroyiannis, G.; P.A.V.B., Swamy, & Michael Ulan (2020). Exchange -Rate Volatility and Export Performance: Do Emerging Market Economies Resemble Industrial Countries or Other Developing Countries? Economic Modeling 27: 1514 -21.

Ubok-Udom, E.U (2019). Currency Depreciation and Domestic Output growth in Nigeria: 1971- 1995, The Nigerian Journal of Economics and Social studies, 41(1), 31-44

Udoka C (2015). The Effects of Interest Rate Fluctuation on the Economic Growth of Nigeria, 1970-2010. International Journal of Business and Social Science 3:20. [Special Issue – October]

Xinya Huang, Yufeng Wang, Houjian Li (2024). Exploring the asymmetric influence of economic policy uncertainty on the nonlinear relationship between exchange rate and carbon prices in China, The North American Journal of Economics and Finance, Volume 73, July 2024, 102166.

Zeynali Ghasemi, Z. , & Najafi, B. (2012). Study of real effective exchange rate on agricultural gross domestic product and export. Agricultural Economics, 6(3), 97-119 .(In Persian)

 

COPYRIGHTS © 2023 by the authors. Licensee Advances in Finance and Investment Journal. This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the Creative Commons Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

 

 

 

 

 

 

---

[1]  PhD Candidate, Department of Economics, Deh.C., Islamic Azad University, Isfahan, Iran.

[2]  Assistant Professor, Department of Economics, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran. (Corresponding Author). [e-mail]

[3]  Assistant Professor, Department of Economics, Deh.C., Islamic Azad University, Isfahan, Iran.

How to cite this paper: Mohsen Sami, Behrooz Sadeghi Amroabadi, Forouzan Baktash. (2025). Title of the article. Modern Management Engineering, 10(4), 207-237. [In Persian]

10.71652/jmem.2024.1184353

[4] 1- دانشجوی دکتری گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

[5] 2- استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران. (نویسنده مسئول).  [e-mail]

[6] 3- استادیار گروه اقتصاد، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

استناد: سامی ، محسن؛ صادقی عمروآبادی ، بهروزبکتاش ، فروزان. (1404). اثر نااطمینانی نرخ ارز و نرخ بهره بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منتخب اسلامی بر اساس رویکرد سیستم معادلات هم‌زمان. مهندسی مدیریت نوین، 10(4). 237-207.

10.71652/jmem.2024.1184353

[7]  Levin- Lin

[8]  Im, Pesaran & Shin

---