ابوالوفا بوزجانی: چارچوبی پداگوژیک برای آموزش ریاضیات و نجوم با رویکرد تاریخی-کاربردی
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
1 - استادیار گروه علوم پایه، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران
کلید واژه: ابوالوفا بوزجانی, پداگوژی, آموزش ریاضیات, آموزش نجوم, رویکرد تاریخی-کاربردی, تفکر انتقادی, مهارت‌های عملی,
چکیده مقاله :
ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل بوزجانی (940-998 میلادی)، یکی از برجسته‌ترین ریاضیدانان و منجمان جهان اسلام در قرن دهم میلادی، دستاوردهای چشمگیری در حوزه‌های مثلثات، هندسه و نجوم داشت. این مقاله، ضمن تبیین جایگاه علمی بوزجانی در تاریخ علم، یک چارچوب پداگوژیک مبتنی بر رویکردهای او را برای معلمان ریاضیات و نجوم ارائه می‌دهد. هدف این رویکرد، افزایش درک مفهومی، دقت محاسباتی، مهارت‌های هندسی عملی و تفکر انتقادی در دانش‌آموزان از طریق معرفی مسائل واقعی و کاربردی ملموس، استفاده از ابزارهای ساده، و برجسته کردن نقش تمدن اسلامی در پیشرفت‌های علمی است. این مدل آموزشی، به معلمان کمک می‌کند تا با ایجاد ارتباط میان تاریخ، نظریه و عمل، محیطی جذاب و معنادار برای یادگیری فراهم آورند
ابوالوفا بوزجانی، با نوآوری‌های عمیق خود در مثلثات، هندسه و نجوم، یک منبع الهام‌بخش گران‌بها برای پداگوژی آموزش علوم است. همانطور که این مقاله با ارائه مصداق‌های دقیق نشان داد، با الهام از دقت محاسباتی او در جداول مثلثاتی، کاربرد قضیه سینوس‌ها در مسائل واقعی، روش‌های کاربردی‌اش در هندسه عملی، و مشاهدات دقیق نجومی‌اش، می‌توان یک چارچوب پداگوژیک مؤثر را برای افزایش علاقه، درک عمیق و مهارت‌های دانش‌آموزان در علوم دقیق توسعه داد. این رویکرد، با برجسته کردن سهم بوزجانی و دیگر دانشمندان اسلامی، نه تنها به ارتقاء کیفیت آموزش ریاضیات و نجوم کمک می‌کند، بلکه به دانش‌آموزان دیدگاهی وسیع‌تر از تاریخ علم و نقش تمدن‌های مختلف در پیشرفت بشری ارائه می‌دهد و به آن‌ها می‌آموزد که چگونه پرسشگری، دقت و کاربرد، ارکان اصلی پیشرفت علمی هستند.
Abu al-Wafa Muhammad ibn Muhammad ibn Yahya ibn Ismail al-Buzjani (940–998 AD), one of the most distinguished mathematicians and astronomers of the Islamic world in the 10th century, made remarkable contributions to trigonometry, geometry, and astronomy. This article, while outlining al-Buzjani’s scientific standing in the history of science, proposes a pedagogical framework inspired by his approaches for mathematics and astronomy teachers. The aim of this approach is to enhance students’ conceptual understanding, computational accuracy, practical geometric skills, and critical thinking by introducing real-life and tangible problems, using simple tools, and emphasizing the role of Islamic civilization in scientific progress. This educational model enables teachers to create an engaging and meaningful learning environment by connecting history, theory, and practice Abu al-Wafa Muhammad ibn Muhammad ibn Yahya ibn Ismail al-Buzjani (940–998 AD), one of the most distinguished mathematicians and astronomers of the Islamic world in the 10th century, made remarkable contributions to trigonometry, geometry, and astronomy. This article, while outlining al-Buzjani’s scientific standing in the history of science, proposes a pedagogical framework inspired by his approaches for mathematics and astronomy teachers. The aim of this approach is to enhance students’ conceptual understanding, computational accuracy, practical geometric skills, and critical thinking by introducing real-life and tangible problems, using simple tools, and emphasizing the role of Islamic civilization in scientific progress. This educational model enables teachers to create an engaging and meaningful learning environment by connecting history, theory, and practice
ندیمی، ه. (۱۳۹۱). بازخوانی میراث ابوالوفا بوزجانی در صناعات معماری. پژوهشنامه هنر اسلامی و معماری، 10(2)، ۶۵–۹۱
Clements, D. H., & Sarama, J. (2011). Learning and Teaching Early Math: The Learning Trajectories Approach. Routledge. DOI: 10.4324/9780203875704
Flori, J., & Hannah, J. (2016). Using History to Teach Mathematics: An International Perspective. Mathematical Association of America. DOI: 10.5948/UPO9781614440079
Woepcke, F. (1855). Analyse et extrait d’un recueil de constructions géométriques par Abou l-Wafâ. Journal Asiatique, 5(5), 218–256, 309–359
Hogendijk, J. P. (1985). Ibn al-Haytham’s completion of the conics (Sources in the History of Mathematics and Physical Sciences, Vol. 7). Springer
Jahn, K. (2019). Historical Approaches to the Teaching of Mathematics. Springer.
Hogendijk, J. P. (2017). In The Arts of Ornamental Geometry: A Persian Compendium on Similar and Complementary Interlocking Figures… (G. Necipoğlu, Ed.; pp. …). Bril
Hogendijk, J. P. (1984). Greek and Arabic constructions of the regular heptagon. Archive for History of Exact Sciences, 30(3), 197–330. https://doi.org/10.1007/BF00328123
Kennedy, E. S. (1956). A Survey of Islamic Astronomical Tables. American Philosophical Society.
Kennedy, E. S., King, D. A., & Valleriani, M. (1983). Studies in the Islamic Exact Sciences. American University of Beirut.
King, D. A. (1986). Islamic mathematical astronomy. Variorum Reprints
Mirza, U. J. (2024). Islamic Scientific Critical Consciousness as a theoretical framework for Muslim scienceeducators. London Review of Education, 22(1). https://doi.org/10.14324/LRE.22.1.09
Rosenfeld, B. A., & İhsanoğlu, E. (2003). Mathematicians, astronomers, and other scholars of Islamic civilization and their works (7th–19th centuries). Research Centre for Islamic History, Art and Culture (IRCICA)
Sabra, A. I. (2000). "Science and the Economy in Medieval Islam." In Islamic Civilization in the Thirteenth Century: Proceedings of the Twentieth Annual Giorgio Levi Della Vida Conference.
Sesiano, Jacques (2000). "Islamic Mathematics." In: Selin, Helaine (ed.), Mathematics Across Cultures: The History of Non-Western Mathematics (Science Across Cultures: The History of Non-Western Science, vol. 2), pp. 137–165. Springer, Dordrech
Stinson, D. W. (2004). Mathematics as “Gate-Keeper”: Three Theoretical Perspectives That Aim Toward
Valleriani, M. (Ed.). (2018). The Arabs and the Sciences in the Middle Ages. University of Chicago Press. DOI: 10.7208/chicago/9780226463991.001.0001
Woepcke, F. (1855). Extrait du Fakhri, Traité d'Algèbre par Abou Bekr Mohammed Ben Alhacen Alkarkhi. Imprimerie Impériale.