بررسی عوامل سیاسی- اجتماعی تأثیرگذار بر شکل گیری وگسترش شکاف‌های قومی ایران، با تأکید بر قوم‌گرایی سیاسی1400-1376
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
کاظم لطفیان
1
*
,
احمد جوانشیری
2
,
علی اصغر داوودی
3
1 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - استادیار گروه علوم سیاسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
کلید واژه: شکاف قومی, هویت ملی, قوم گرایی سیاسی, حقوق شهروندی, محرومیت نسبی, تبعیض.,
چکیده مقاله :
بسیاری از کشورهایی که دارای ویژگی چندپارگی قومیتی هستند، با بحران شکاف‌های اجتماعی دستوپنجه نرم میکنند؛ پدیدههایی مانند ناهمگونی مذهبی و زبانی، بویژه اگر با امتداد فرامرزی همراه باشد، گسترش دامنه تأثیرگذاری و ناملایمات را نیز به‌دنبال خواهد داشت. جغرافیای سرزمینی ایران بهدلیل سکونت اقوام پرشمار، با ویژگیهای مثبت فراوان، در معرض شکاف‌های اجتماعی با زنگار قومی قرار دارد. پس از انقلاب اسلامی، بویژه از 1376 بهاینسو انگارههای قومی برجسته و دغدغههایی بهوجود آورده است. مسایلی مانند: سیاستگذاری نامطلوب قومی، احساستبعیضومحرومیت، نبود شایستهسالاری ودخالت عوامل خارجی، قوم‌گرایی سیاسی را سبب گردیده و این پدیده نیز رویارویی هویت‌قومی با هویت‌ملی، کاهش مشارکت و افزایش بیثباتی را در پی داشته است. پرسش این است که برای پیش‌گیری از گسترش شکاف‌های قومی و سیاسیشدن آن چه راهکاری می‌بایست دنبال شود؟ سیاستگذاری صحیح قومی و اجرای بهینه آن، کاهش ذهنیت اقوام از رهگذر برقراری عدالت، شایستهسالاری و احترام به فرهنگ، آداب و رسوم آنان به پیش‌گیری از گسترش شکاف‌های اجتماعی با گرایش قومی خواهد انجامید. این نوشتار با بهره‌گیری از روش اسنادی و کتابخانهای، بهتبیین برخی عوامل تأثیرگذار داخلی و خارجی بر شکلگیری وتعمیق شکاف‌های قومی کشور در مقطع زمانی 1476 تا 1400 خواهد پرداخت.
Abstract: Many countries that are characterized by ethnic fragmentation are struggling with the crisis of social divisions; phenomena such as religious and linguistic heterogeneity, especially if accompanied by cross-border extension, will also lead to an expansion of the scope of influence and hardships.Due to the settlement of numerous ethnic groups, with many positive characteristics, the territorial geography of Iran is exposed to social divisions with ethnic rust. After the Islamic Revolution, especially since 1997, ethnic stereotypes and concerns have emerged. Issues such as undesirable ethnic policies, feelings of discrimination and deprivation, lack of meritocracy, and interference by external factors have led to political ethnicism, and this phenomenon has led to the confrontation of ethnic identity with national identity, decreased participation, and increased instability.The question is, what strategy should be followed to prevent the spread of ethnic divisions and their politicization? Correct ethnic policy-making and its optimal implementation, reducing ethnic mentality through the establishment of justice, meritocracy, and respect for their culture, customs, and traditions will lead to the prevention of the spread of social divisions with ethnic orientation. Using documentary and library methods, this article will explain some of the internal and external factors that influenced the formation and deepening of ethnic divisions in the country during the period 1376 to 1400.
1. ابرکرامبی و همکاران(1376)، فرهنگ جامعه شناسی، ترجمه پویان، تهران: نشرچاپخش
2. احمدی، حمید (1395)، قومیت و قوم گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت، تهران: نشر نی
3. احمدی، حمید (1383) ایران، هویت، ملیت( مجموعه مقالات)، چاپ اول، تهران: مؤسسه تحقیقات وتوسعه علوم انسانی
4. اوزکریملی، اوموت (1383) نظریههای ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران: انتشارات مطالعات ملی
5. بشیریه، حسین(1374) جامعه شناسی سیاسی؛ نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی
6. پزشکی، محمد و همکاران(1379) انفلاب اسلامی، چرایی و چگونگی رخداد آن، تهران: نشر معارف
7. ترنر، هیوم(1384)، حکومتداری، مدیریت و توسعه، چگونه دولت کارامد داشته باشیم، تهران: مرکزآموزش مدیریت دولتی
8. حقگو، جواد(1393) آمریکا و تجزیه‌طلبی قومی در ایران، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی
9. راش، مایکل( 1377)، جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: انتشارات سمت
10. سلیمانی قرهگل، هادی(1399) جامعه، دولت و ایده شکاف قومی در ایران،تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات
11. صالحی‌امیری، سیدرضا (1385)، مدیریت منازعات قومی در ایران: نقد و بررسی الگوهای موجود و ارائه الگوهای مطلوب، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
12. عزیزی، ستار(1385)، حمایت از اقلیت ها درحقوق بین الملل، همدان: انتشارات نور علم
13. کوزر، لوئیس آلفرد و برنارد روزنبرگ(1378)، نظریه های بنیادی جامعه شناختی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران: نشر نی
14. گلوردی، عیسی(1391)، اقوام ایرانی و زمینه های هم‌گرایی، تهران: مؤسسه انتشاراتی کمیل
15. مددپور، محمد(1387)، سیر تفکر معاصر، مجموعه آثار، ج2، چاپ سوم، تهران: انتشارات سوره مهر
16. ویمر، آندریاس(1396)، مرزبندی قومیتی، نهادهای قدرت و شبکه‌ها، ترجمه محمدرضا وفایی، تهران: شیرازه
17. هیوز، آونای(1388)، مدیریت دولتی نوین، ترجمه مهدی الوانی و دیگران، تهران: انتشارات مروارید
مقالات
1. اللهوردیزاده، رضا، احمدیپور، زهرا، کریمی، مهدی و صفری، عبداله (1395)، تبیین رابطه بین توسعه سرزمینی و سازههای انسانی مستقر در فضای جغرافیایی با تأکید بر جغرافیای انتقادی و انسانی (مطالعه موردی ایران)، نشریه جغرافیا و برنامهریزی محیطی، شماره 27
2. امامجمعهزاده، سیدجواد؛ رهبرقاضی، محمودرضا؛ عیسینژاد، امید و مرندی، زهره(1391)، بررسی رابطه میان احساس محرومیت نسبی و مشارکت سیاسی در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان، دوفصلنامه علمی – پژوهشی دانش سیاسی، سال هشتم، شماره اول
3. بشیریه، حسین و قاضیان، حسین(1380)، بررسی تحلیل مفهوم شکاف های اجتماعی، پژوهش نامه علوم انسانی، تابستان، شماره 30
4. ترابی، فاطمه و رشاوند، مرجان (1399)، اهمیت نسبی تغییرات ساختار سنی در تغییرات میزان بیکاری، نامه انجمن جمعیت شناسی ایران.
5. ترابی، یوسف و مجیدی، يوسفعلی(1393)، مدیریت شکاف‌های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره ۱۱
6. تقی‌لو، فرامرز (1386)، تنوع قومی، سیاست چندفرهنگی و الگوی شهروندی: بررسی موردی ایران معاصر، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال دهم، شماره اول
7. حاجیانی، ابراهیم(1388)، نسبت هویت‌ملی با هویت‌قومی در میان اقوام ایرانی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره نهم شماره 3 و 4
8. حاجیانی، ابراهیم ومحمدزاده، حمیدرضا(1395)، وضعیت هویتهای ملی، دینی و قومی، مجموعه مقالات گزارش وضعیت اجتماعی کشو(ج1)، تهران: وزارت کشور
9. حسابی، احمدعلی (1396)، بررسی رابطه بین همبستگی ملی با گفتمان، سیاست‌های قومیتی و تاثیر آن بر قومیت مختلف در خوزستان در دوره اصلاحات، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد شوشتر، تابستان 1396
10. خاکپور، بهرام (1385)، ارزیابی میزان توسعهیافتگی روستاهای شیروان برای برنامهریزی منطقهای، فصلنامه جغرافیا و توسعه منطقه ای، شماره4
11. شادرو، محمدرضا و محمدزاده، حسین(1390)، عوامل مؤثر بر پیوستگی و گسستگی قوم‌گرایی سیاسی، فصلنامه علوم اجتماعی شماره 54
12. زرقانی، هادي و رضوينژاد، مرتضی (1395)، بررسی و تحليل الگوي فضایی پراكنش آرا در انتخابات
یازدهم ریاست جمهوري ایران. فصلنامه ژئوپليتيك، سال دوازدهم، شماره دوم
13. زندی، ابراهیم (1380)، بحران قومی و وحدت ملی: الگوی سیاست قومی در ج.ا.ا، فصلنامه
فرهنگ اندیشه، سال اول، شماره سوم و چهارم
14. طالبی، ابوتراب و کریمزاده، علی(1397) هویت خواهی و منازعه قومی، فصلنامه آفاق امنیت ملی، سال 11 شماره 39
15. عبداللهی، محمد وحسینبر، محمدعثمان(1381)، گرایش دانشجویان بلوچ به هویت‌ملی در ایران، مجله جامعه شناسی ایران، شماره 4
16. عرفانی، محرمعلی؛ ذوالقدر، مالک و خوشخطی، مهدی(1401)، بررسی تأثیر موازنه فایده در ظهور و تداوم قوم گرایی در ایران معاصر: مطالعه مورد شمال غرب کشور، فصلنامه علمی جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی، دوره 3، شماره 11
17. فیرحی، داود (1377)، مفهوم مشارکت سیاسی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 1
18. غفاری، مسعود و زرینکاویانی، بهروز(1390)، بررسی روند مشارکت شهروندان استان کردستان در انتخابات ریاست جمهوری 1384- 1376 فصلنامه ژئوپولتیک ، سال هفتم شماره اول.
19. مقصودی، مجتبی(1381)، مشارکت انتخاباتی اقوام در ایران، فصلنامه مطالعات ملی، شماره28، سال هفتم، شماره 4
20. ملک محمدی، حمیدرضا (1383)، سیاستگذاری دانش و روش، نشریه سیاست داخلی، شماره 1
21. میرمحمدی، داود(1383)،گفتارهایی درباره هویت ملی ایران، تهران: مؤسسه مطالعات ملی
منابع انگلیسی
1. Hardin, Russel (2011), Participation, Encyclopedia of Democracy Thought, Paul Barry Clark & Joe Forweraker, London: Routledge
2. Gurr,Ted Robert(1971), Why Men Rebel, Princeton University Press.