نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطه بین پدیدآورندگی - راکدماندگی و بهزیستی فاعلی در میانسالی
محورهای موضوعی : روان شناسی تحولیبهاره امیری 1 , خدامراد مومنی 2 , کامران یزدانبخش 3
1 - گروه روانشناسی،دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه رازی،کرمانشا
2 - استاد، گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
3 - گروه روانشناسی،دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه رازی،کرمانشاه، ایران.
کلید واژه: بهزیستی ذهنی, پدیدآورندگی - راکدماندگی, راهبردهای مدیریت زندگی, روانشناسی گستره عمر, میانسالی,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر شناسایی نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطه بین پدیدآورندگی-راکدماندگی، با بهزیستی فاعلی در دوره میانسالی بود. طرح پژوهش از نوع همبستگی و جامعه‌ی آماری پژوهش شامل کلیه میانسالان ساکن شهر کرمانشاه بود که از بین آنها 200 نفر (127 مرد و 73 زن) با روش نمونه‌گیری داوطلبانه انتخاب و به چهار ابزار مقیاس بهزیستی ذهنی (کانتریل ، 1965)، پدیدآورندگی لویولا (مک آدامز و دی سانت آوبین، 1992)، مقیاس راکدماندگی (برادلی، 1997) و راهبردهای مدیریت زندگی (بالتس و دیگران، 1999) پاسخ دادند. برای تحلیل دادهها از روش تحلیل مسیر استفاده شد. نتایج نشان داد که پدیدآورندگی-راکدماندگی از طریق راهبردهای مدیریت زندگی با بهزیستی ذهنی رابطه دارد.بطور کلی افراد پدیدآورندهای که از راهبردهای مدیریت زندگی استفاده میکنند در میانسالی از بهزیستی ذهنی بیشتری برخوردارند.همچنین افرادی که راکدماندگی در دوران میانسالی را تجربه میکنند کمتر از راهبردهای مدیریت استفاده میکنند که باعث کاهش بهزیستی ذهنی میشود.در نتیجه، با توجه به اهمیت بهزیستی ذهنی در میانسالان، روان‌شناسان میتوانند با تکیه بر دو متغیر پدیدآورندگی_راکدماندگی و راهبردهای مدیریت زندگی و تلاش برای بهبود و اصلاح آنها در میانسالان و انجام مداخلات و درمانها در جامعه ، گامی در جهت افزایش کیفیت این دوران بردارند.
The purpose of this study was to identify the mediating role of life management strategies in the relationship between generativity-stagnation with subjective well-being in the middle age period. The research framework was correlation type and the statistical population of the research consisted of all middle-aged citizens of Kermanshah 200 individuals (127 men and 73 women) were selected by voluntary sampling method and responded to four instruments of subjective well-being (Keyes, Shmotkin & Ryff, 2002), Loyola generativity scale) McAdams & de St Aubin, 1992), stagnation scale (Bradley,1997), and life management Strategies scale (Baltes et al.,1999). For data analysis, we used path analysis. The results showed generativity- stagnation has a relationship with subjective well-being through life management strategies. those creators who use life management strategies will enjoy more subjective well-being in middle age. Also, people who experience stagnation in middle age use less management strategies, which reduces subjective well-being. As a result, considering the importance of subjective well-being in the middle-aged, psychologists can take a step towards increasing the quality of this period by relying on the two variables of generativist- stagnation and life management strategies and trying to improve and modify them in the middle-aged and performing interventions and treatments in the society
Abbasian, M., Baneshi, A., & Shirazi Fard, M. (2015). The role of basic beliefs and life-management strategies in students
Aminipour, Sh. (2012). The relationship between personality traits, self-management strategies and teacher’s academic optimism with the academic progress of psychology. Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tehran. [In Per- sian].
Andrews, F. M., & Robinson, J. P. (1991). Measures of subjective well-being. In J. P. Robinson, P. R. Shaver, & L.S. Wrightsman (Eds.), Measures of personality and social psychological attitudes (Vol. 1, pp. 61- 114) San Diego, CA: Academic Press
Askari, V., & Kakabraei, K. (2016). The role of basic beliefs and subjective well-being in predicting life management strategies in parents with slow-moving children. International Conference of New Horizons in Educational Sciences, Psychology and Social Inju- ries, Tehran, New Horizons Science and Technology Association. [In Persian].
Baltes, B. B., & Finkelstein, L. M. (2011). Contempo- rary empirical advancements in the study of aging in the workplace. Journal of Organizational Behav- ior, 32(2), 151-154.
Baltes, P. B., & Baltes, M. M. (1993). Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences (Vol. 4). London: Cambridge University Press.
Baltes, P. B., Baltes, M. M., Freund, A. M., & Lang, F. (1999). The measurement of selection, optimiza- tion, and compensation (SOC) by self-report: Techni- cal report. Berlin, Germany: Max Planck Institute for Human Devel.
Bordwine, V. C., & Huebner, E. S. (2010). The role of coping in mediating the relationship between positive affect and school satisfaction in adolescents. Child Indicators Research, 3(3), 349-366.
Borjali, P. D., Bagiyan, M. J., Bakhti, M., & Abbasi, P. D. (2014). The encouragement training based on Adlerian approach and the social and emotional well- being of boarding school students. Quarterly Journal of Family and Research, 10(4), 83-100. [In Persian].
Bradley, C. L. (1997). Generativity–stagnation: De- velopment of a status model.Developmental Re- view, 17(3), 262-290.
Crowne, D.P., & Marlowe, D. (1960). A new scale of social desirability independent of psychopathology. Journal of Consulting Psychology, 24, 349-354.
Delle Fave, A., Brdar, I., Freire, T., Vella-Brodrick, D., & Wissing, M.P. (2011). The eudaimonic and hedonic components of happiness: Qualitative and quantita- tive findings. Social moderating role of coping style. Health Psychology, 23(5), 542-555.
Demerouti, E., Bakker, A. B., & Leiter, M. (2014). Burnout and job performance: The moderating role of selection, optimization, and compensation strate- gies. Journal of Occupational Health Psychology, .96-107 ,)1(19
Diener, E., (1984). Subjective well-being. Psychologi- cal Bulletin. 95, 542-575.
Diener, E., Oishi, S. & Lucas, R. (2012). Subjective well-being: The science of happiness and life satis- faction. In S. J. Lopez & C. R. Snyder (Eds.), The Oxford handbook of positive psychology. New York: Oxford University Press.
Efklides, A., Kalaitzidou, & Chankin, G. (2003). Sub- jective quality of life in old age in Greece- the effect of demographic factors, emotional state, and adapta- tion to aging. European Psychologist, 8, 178-191.
Erikson, E. H. (1967). Childhood and society, New York: W.W. Norton & Company. (Original work pub- lished 1950).
Esmaeili, M., Ghaseminiaii, F., & Dehdast, K. (2018). Explaining Strategies for Passing Through Midlife Crisis: A Qualitative Study. Journal of Developmen- tal Psychology: Iranian Psychologist,14(56), 389- 403. [In Persian].
Freund, A. M. (2008). Successful aging as management of resources: The role of selection, optimization, and compensation. Research in Human Development, .94-106 ,)2(5
Freund, A. M., & Baltes, P. B. (2002). Life-manage- ment strategies of selection, optimization, and com- pensation: Measurement by self-report and construct validity. Journal of Personality and Social Psychol- ogy, 82, 642−662.
Fussner, L. M., Luebbe, A. M., & Bell, D. J. (2015). Dynamics of positive emotion regulation: associa- tions with youth depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(3), 475-488.
Heckhausen, J., Wrosch, C. & Schulz, R. (2010). A
motivation theory of life–span development. Psycho- logical Review, 117(1) 32–60.
Jokar, F., Farhadi, M., & Delfan, A. (2018). Prediction of subjective well-being based on cognitive emotion regulation strategies, defensive styles, honesty and psychological needs. Journal of Psychological Stud- ies, 14(2), 57-73. [In Persian].
Jopp, D., & Smith, J. (2006). Resources and life-man- agement strategies as determinants of successful aging: On the protective effect of selection, optimi- zation, and compensation. Psychology and Aging, .265–253 ,)2(21
Jozi, P., Ranjbari, M., Moradi, A., & Zarei, F. (2016). The comparative study of psychological well-being, creativity and positive emotion in evolution stage of middle age and adolescence. Journal of Aging Psy- chology, 1(3), 187-199. [In Persian].
Keyes, C. L., Shmotkin, D., & Ryff, C. D. (2002). Op- timizing well-being: the empirical encounter of two traditions. Journal of Personality and Social Psy- chology, 82(6), 1007-1022.
Lea, C. S., Gordon, N. P., Prebil, L. A., Ereman, R., Uratsu, C. S., & Powell, M. (2009). Differences in reproductive risk factors for breast cancer in middle- aged women in Marin County, California and a so- ciodemographically similar area of Northern Califor- nia. BMC Women’s Health, 9, 1-9.
McAdams, D. P. (2006). The redemptive self: Genera- tivity and the stories Americans live by. Research in Human Development, 3(2-3), 81-100.
McAdams, D. P. (2010). George W. Bush and the re- demptive dream: A psychological portrait. New York: Oxford University Press.
McAdams, D.P., & de St. Aubin, E. (1992). A theory of generativity and its assessment through self-report, behavioral acts, and narrative themes in autobiogra- phy. Journal of Personality and Social Psychology, .1003-1015 ,62
Melo, R., Novo, R., & de Vries, B. (2008). Generativity and subjective well-being in active midlife and older adults. Unpublished Master thesis. San Francisco State University.
Momeni, K., Amani, R., Janjani, P., Majzoobi, M. R., Forstmeier, S., & Nosrati, P. (2022). Attachment
styles and happiness in the elderly: The mediating role of reminiscence styles. BMC Geriatrics, 22 ..1-11 ,)349(
Ochse, R., & Plug, C. (1986). Cross-cultural investiga- tion of the validity of Erikson’s theory of personality. Journal of Personality and Social Psychology, 50(6), .1252–1240
Opitz, P. C., Gross, J. J., & Urry, H. L. (2012). Selec- tion, optimization, and compensation in the domain of emotion regulation: Applications to adolescence, older age, and major depressive disorder. Social and Personality Psychology Compass, 6(2), 142-155.
Prenda, K. M., & Lachman, M. E. (2001). Planning for the future: a life management strategy for increasing control and life satisfaction in adulthood. Psychology and Aging, 16(2), 206-216.
Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Exploration on the meaning of psychological well- being. Journal pf personality and Social Psychology, .1069-1081 ,57
Saedpanah, N., & Hosseini, S. (2016). The role of re- silience and life management strategies in predicting the quality of life of dialysis patients. International Conference of New Horizons in Educational Sci- ences, Psychology and Social Injuries, Tehran, New Horizon Science and Technology Association. [In Persian].
Schmitt, A., Zacher, H., & Frese, M. (2012). The buff- ering effect of selection, optimization, and compen- sation strategy use on the relationship between prob- lem solving demands and occupational well-being: A daily diary study. Journal of Occupational Health Psychology, 17(2), 139-149.
Schoklitsch, A., & Baumann, U. (2012). Generativity and aging: A promising future research topic? Jour- nal of Aging Studies, 26(3), 262-272.
Shahi, H. (2011). The relationship between personality traits (generative-stagnant), self-regulation process- es, and lifestyle in middle age. Master’s thesis in psy- chology, Tarbiat Modares University. [In Persian].
Shokri, O., Kadivar, P., & Daneshvar Pour, Z. (2007).
Gender differences in subjective well-being: role of personality traits. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 13(3), 280-289. [In Persian]. ۹
Singh, M., & Singh, G. (2006). Assessment of Mental Health Status of middle-age female school teachers of Varanasi city. Internet Journal of Health, 5(1), 1-6.
Sternberg, R. J. (1994). Thinking styles: Theory and assessment at the interface between intelligence and personality. In R. J. Sternberg & P. Ruzgis (Eds.), Personality and intelligence (PP.169-187). New York: Cambridge University.
Vafaei, M. E. A., Shahi, H., & Besharat, M. A. (2015). Prediction of successful aging based on life manage- ment strategies. Journal of Aging Psychology, 1(2), 57-71. [In Persian].
Varaee, P., Momeni, K., & Moradi, A. (2018). Self- compassion, attitude towards religion and death anxi- ety: Predictors of psychological well-being in the el- derly. Journal of Developmental Psychology: Iranian Psychologist, 14(56), 445-460. [In Persian].
Van Leeuwen, K. G., & Vermulst, A. A. (2004). Some psychometric Properties of the Ghent Parental Be- havior Scale. European Journal of Psychological As- sessment, 20(4), 283-298.
Watson, D., Clark, L.A., & Tellegen, A. (1988). Devel- opment and validation of brief measure of positive and negative effect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 1063-1070.
Wiese, B. S., Freund, A. M., & Baltes, P. B. (2002). Subjective career success and emotional well-being: Longitudinal predictive power of selection, optimi- zation, and compensation. Journal of Vocational Be- havior,60(3), 321-335.
Zacher, H., Chan, F., Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2015). Selection, optimization, and compensation strategies: Interactive effects on daily work engage- ment. Journal of Vocational Behavior, 87, 101–107.
نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطۀ بین پدیدآورندگی ـ راکدماندگی و
بهزیستی فاعلی در میانسالی
The Mediating Role of Life Management Strategies in the Relationship Between Generativity-Stagnation and Subjective Well-Being in Middle age
Bahareh Amiri MA in General Psychology, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
| Khodamorad Momeni, PhD Dept. of Psychology, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
| خدامراد مومنی* دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران | بهاره امیری کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
| |
Kamran Yazdanbakhsh, PhD Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
| کامران یزدانبخش دانشیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی،کرمانشاه، ایران | |||
چکیده
هدف این پژوهش تعیین نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطۀ بین پدیدآورندگی-راکدماندگی با بهزیستی فاعلی در دورۀ میانسالی بود. طرح پژوهش از نوع همبستگی و جامعۀ آماری پژوهش افراد میانسال ساکن شهر کرمانشاه بود که از بین آنها 200 نفر (127 مرد و 73 زن) با روش نمونهبرداری داوطلبانه انتخاب و به چهار مقیاس بهزیستی فاعلی (کییز، اشموتکین و ریف، 2002)، پدیدآورندگی لویولا (مکآدامز و دی‌سنت آوبین، 1992)، راکدماندگی (برادلی، 1997) و راهبردهای مدیریت زندگی (بالتس، بالتس، فروند و لانگ، 1999) پاسخ دادند. نتایج تحلیل مسیر نشان داد پدیدآورندگی با راهبردهای مدیریت زندگی رابطۀ مستقیم و راکدماندگی با راهبردهای مدیریت زندگی رابطۀ عکس دارد و راهبردهای مدیریت زندگی اثر مستقیمی بر بهزیستی فاعلی دارد. هم چنین نتایج نشان داد که راهبردهای مدیریت زندگی میتواند بهعنوان واسطه در رابطه بین راکدماندگی_پدید آورندگی با بهزیستی فاعلی را عمل کند. در نتیجه، با توجه به اهمیت بهزیستی فاعلی در میانسالان، روان‌شناسان میتوانند با تکیه بر دو متغیر پدیدآورندگی ـ راکدماندگی و راهبردهای مدیریت زندگی و تلاش برای بهبود و اصلاح آنها در میانسالان و انجام مداخلات و درمانها در جامعه، گامی در جهت افزایش کیفیت این دوران بردارند.
واژه‌های کلیدی: بهزیستی فاعلی، پدیدآورندگی ـ راکدماندگی، راهبردهای مدیریت زندگی، میانسالی
Abstract
The purpose of this study was to identify the mediating role of life management strategies in the relationship between generativity-stagnation with subjective well-being in the middle age period. The research method was correlation and the statistical population of the research consisted of all middle-aged citizens of Kermanshah 200 individuals (127 men and 73 women) were selected by voluntary sampling method and responded to four instruments of subjective well-being (Keyes, Shmotkin & Ryff, 2002), Loyola generativity scale) McAdams & de St Aubin, 1992), stagnation scale (Bradley,1997), life management Strategies scale (Baltes et al.,1999). For data analysis, we used path analysis. The results showed that generativity has a direct relationship with life management strategies stagnation has an opposite relationship with life management strategies and life management strategies have a direct effect on subjective well-being. Also, the results showed that life management strategies can act as a mediator in the relationship between generativity- stagnation and subjective well-being. As a result, considering the importance of subjective well-being in the middle-aged, psychologists can take a step towards increasing the quality of this period by relying on the two variables of generativist- stagnation, and life management strategies and trying to improve and modify them in the middle-aged and performing interventions and treatments in the society.Keywords: subjective well-being, generativist- stagnation, life management strategies, middle age
این مقاله برگرفته از پایاننامۀ کارشناسی ارشد نویسندۀ اول است.
*Contact information: kh.momeni@razi.ac.ir
تاریخ دریافت: ۱۹/۱۱/۱۴۰۰ received: 08/02/2022
تاریخ پذیرش: ۱۴/۰۵/۱۴۰۲accepted: 05/08/2023
مقدمه
روانشناسی گسترۀ عمر1 به بررسی تحول فردی از نطفه تا دورۀ سالمندی میپردازد. مفروضه اصلی روانشناسی تحولی این است که تحول در بزرگسالی به پایان نمیرسد، بلکه کل مسیر زندگی را تا زمان مرگ در برمیگیرد (دمروتی، بیکر و لایتر، ۲۰۱۴؛ فروند و بالتس،2002). روانشناسی گستره عمر شامل فرایندهای انطباقی اکتساب2، نگهداری3، تغییر شکل4 و فرسایش5 در ساختارها و کنشهای روانشناختی و جسمانی است. در این دیدگاه، پدیدآیی کلی ذهن و رفتار به صورت پویا، چندبعدی و چندکنشی و غیرخطی است (فروند، 2008). هکهاوزن، روش و شولز (2010) معتقدند که دو شیوه برای نظریهپردازی در حیطۀ گستره عمر وجود دارد که شامل فردمحور6 (کل‌نگر7) و کنشمحور8 هستند. رویآورد کلینگر، فرد را بهصورت نظامی در نظر میگیرد و میکوشد تا دوره‌های سنی را به یک الگوی کلی تحول فردی در تمام عمر ارتباط دهد. نظریۀ مراحل هشتگانه اریکسون (1967)، نمونهای از این رویآورد است. شیوۀ دوم نظریهپردازی در حیطۀ گستره عمر رویآورد کنشمحور است و بر مقولهای از رفتار، یا یک مکانیزم (مانند ادراک، پردازش اطلاعات، دلبستگی، هویت و رگههای شخصیت) تأکید دارد. نظریۀ بهزیستی فاعلی9 دینر (1984) و راهبردهای مدیریت زندگی10(بالتس و بالتس، 1993)، نمونههایی از این رویآورد هستند.
میانسالی11 بهمنزله مرحلهای از تحول روانشناختی در گسترۀ عمر با تغییرهای زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی همراه است و از این دورۀ سنی با عنوان انتقال میانسالی نام میبرند. میانسالی رویداد طبیعی و برهۀ بهنجاری از فرایند تحول در گسترۀ زندگی است که در اواخر دهۀ 30 یا آغاز دهۀ 40 سن افراد روی میدهد. این دوره مستلزم اخذ تصمیمهای تازه دربارۀ تغییرهای انسانی است و بزرگترین بخش حیات بزرگسالی را به علت افزایش امید به زندگی تشکیل میدهد و یکی از طلائیترین و بارورترین دوره‌های زندگی محسوب میشود (لی و دیگران، 2009). میانسالی لزوماً ایجاد تغییر منفی نیست بلکه مرحلهای است که آزادیهای فردی افزایش مییابد و فرد میتواند به بالاترین توان و جایگاه حرفهای خویش دست یابد (اسمعیلی، قاسمینیایی و دهدست، 2018). سلامت روانی در این دوره به علت تغییرات فراوان بیولوژیکی، فیزیکی، روانی، اجتماعی و مشکلات و پیامدهای این تغییرات، آسیبپذیر است (سینگ و سینگ، 2006).
یکی از شاخصهای سلامت روانی بهزیستی فاعلی است که بهصورت کلی در همه دوره‌های گسترۀ عمر از جمله میانسالی مورد بررسی قرار گرفته است. بهزیستی از جنبۀ مفهومسازی بنیادی در روانشناسی مثبت نگر12 مطرح شده است. این سازه که براي اولين بار در سال 1984 توسط دينر مطرح شد، به معنای زندگی عاطفی دلپذیر و رضایت‌بخش است. بهزیستی فاعلی معمولا در قالب رضایت از زندگی، فراوانی احساسات مثبت و فراوانی کمتر احساسات منفی در نظر گرفته میشود (ورعی، مومنی و مرادی، 2018). در واقع بهزیستی فاعلی به ارزیابی و درک شخصی افراد از کیفیت زندگیشان شامل کیفیت کنش اجتماعی، روانشناختی و عاطفی (برجعلی، بگیان کوله‌مرز، بختی و عباسی، 2014) و همچنین بهعنوان خودارزیابی عاطفی و شناخت فردی اطلاق میشود (دینر، اویشی و لوکاس، 2012). افراد با بهزیستی‌فاعلی بالا هیجانات مثبت بیشتری را تجربه میکنند، از رویدادهای پیرامون خود ارزیابی مثبتی دارند و آنها را خوشایند توصیف میکنند. این افراد احساس مهار و رضایت از زندگی بالاتر، نظام ایمنی سالمتر و خلاقیت بیشتری دارند. فرد در دورۀ میانسالی عاطفۀ مثبت بیشتری نسبت به سایر دوره‌های پیش از میانسالی دارد. نقش مهم بهزیستی فاعلی در دیدگاه‌های مختلف روانشناسی شخصیت همواره مورد توجه نظریهپردازان مختلف بوده است بهطوری که تحول روانی-اجتماعی از جمله سازههایی است که با بهزیستی فاعلی در ارتباط است (بوردوین و هوبنر، 2010؛ جوزی، رنجبری، مرادی و زارعی، 2016؛ جوکار، فرهادی و دلفان بیرانوند، 2018؛ فوسنر، لویب و بیل، 2015).
اریکسون (1967) معتقد است که انسان از سن 35 تا 55 سالگی (مرحلۀ پختگی: پدیدآورندگی در برابر راکدماندگی13) به آموزش و هدایت نسل بعدی میپردازد و اگر افراد میانسال نتوانند راه خروجی برای پدیدآورندگی پیدا کنند، ممکن است در رکود، بی‌حوصلگی و فقر ارتباط بینفردی غرق شوند. از نظر اریکسون، پدیدآورندگی در درجۀ اول عبارت است از نگرانی و توجه به بنیانگذاری و راهنمایی نسل آینده. در واقع پدیدآورندگی یک ویژگی شخصیتی مثبت است (شاهی، 2011؛ ملو، نوو و دوریس، 2008)، که نوعی نگرانی و توجه فزاینده برای فراهم آوردن شرایط اجتماعی بهتر و پرورش بهتر نسل آینده را نشان میدهد (افکلیدز، کالاتیزیدو و چانکین، 2003؛ مک آدامز،2010). فردی که از پدیدآورندگی برخوردار است، با مشاهده این وضعیت شادابی و احساس لذت فراوانی در خود احساس میکند که این مسئله زمینهساز افزایش بهزیستی فاعلی در فرد است. در واقع نیروی اصلی پرورشیافته به وسیلۀ پدیدآورندگی، «مراقبت14» است؛ مراقبت کردن از چیزی، مراقبت کردن از کسی، مراقبت کردن از آنچه نیازمند محافظت و توجه است و مراقبت کردن در مقابل آنچه مخرب و ویرانگر است. راکدماندگی قطب مخالف پدیدآورندگی، بیانگر یک موضعگیری نادیدهانگارانه نسبت به جهان است. راکدماندگی بهعنوان «جذب خود شدن» تعبیر شده است که نشاندهندۀ عدم مراقبت از دیگران و فقط مراقبت از خود است. سطح افراطی راکد ماندگی به «طرد15» منجر میشود، که به صورت عدم تمایل به سهیم کردن دیگران در توجه پدیدآورنده خود، تعریف شده است. تکلیف بحرانی روانشناختی این مرحله، دستیابی به تعادل بین پدیدآورندگی و راکدماندگی است. بنابراین، حل تعارض «پدیدآورندگی ـ راکدماندگی» نیازمند یکپارچهسازی ویژگیهای «مراقبت» و «طرد» است (برادلی، 1997). در واقع فرد در وضعیت راکدماندگی، نفع شخصی را به نفع جمعی ترجیح میدهد و مسئولیتی برای مراقبت از نسل آینده احساس نمیکند؛ در چنین شرایطی مقبولیت اجتماعی فرد و حس رضایت دیگران از وی پایین است (شوکلیش و باومن، ۲۰۱۲؛ مکآدامز،2006). بنابراین فرد با در نظر گرفتن احساسات ناخوشایندی که دیگران نسبت به وی دارند همواره به تجربۀ هیجانات منفی میپردازد و در نتیجه بهزیستی فاعلی فرد کاهش مییابد. همانطوری که پیشتر بیان شد شیوۀ دوم نظریهپردازی در گسترۀ عمر، رویآورد کنشمحور است. یکی از مهمترین الگوها در این حیطه، الگوی انتخاب، بهینهسازی و جبران است که یک چهارچوب کلی برای تفهیم و درک تغییر و شکلپذیری تحولی در جریان گسترۀ عمر را فراهم میکند (فروند، 2008).
فرض اساسی این الگو این است که در گسترۀ عمر، افراد با مجموعهای از فرصتهای معین (مانند آموزش) و محدودیتهای معین در منابع و توانمندیها (مانند بیماری) مواجه میشوند که با جبران سازشیافته با آنها برخورد و بر آنها غلبه میکنند (اشمیت، زاچر و فریز، 2012؛ امینی‌پور، 2012). این مدل بهطور کلی در جهت رشد شخصی و بهزیستی است (فروند و بالتس، 2002). افرادی که از راهبردهای انتخاب، بهینهسازی و جبران بهره میبرند با استفاده از رفتارهای مناسب و جبرانی بر محدودیتها و کمبودهای فردی و اجتماعی در زندگی خود غلبه میکنند (عباسیان، بانشی و شیرزادی فرد، 2015). استفاده از این راهبردها برای تنظیم تحولی سازشیافته و مثبت فرد اهمیت بهسزایی دارد. به همین دلیل، راهبردهای مدیریت زندگی با شاخصهای ذهنی موفقی چون بهزیستی فاعلی و عواطف مثبت مرتبط است (ساعدپناه و حسینی، 2016؛ فروند و بالتس،2002).
تأکید اساسی انتخاب بر تعیین اهداف است و بهنظر میرسد داشتن اهداف شخصی بر تجربۀ احساس مثبت در زندگی شخصی تأثیر دارد (اوپیتز، گراس و یوری، 2012). انتخابها را میتوان بر اساس منشاء علی و کارکردی، به دو نوع انتخاب گزینشی16 و انتخاب مبتنی بر شکست17 (فقدان) تقسیم کرد (بالتس و بالتس، 1993). انتخاب گزینشی شامل تعیین اهداف مطلوب بدون تجربۀ شکست یا احساس کمبود منابع میشود. اما انتخاب مبتنی بر فقدان نتیجۀ تجربه کردن یک فقدان یا زیان است، که مستلزم بازسازی سیستم هدف فرد است. بهینهسازی تمرکز توجه، تداوم دستیابی به مهارتها و منابع جدید، تمرین مهارتها، استفاده مناسب از لحظهها و الگو قرار دادن افراد موفق را دربرمیگیرد. جبران نیز شامل جایگزینی منابع، استفاده از کمکهای بیرونی و استفاده از مداخلات درمانی میشود (فروند و بالتس، 2002). مدل انتخاب، بهینهسازی و جبران تمام مراحل زندگی انسان را در بر میگیرد و بیان میکند که افراد زندگیشان را از طریق سه مرحلۀ تنظیم تحول بهشکل موفقیتآمیز مدیریت میکنند.
از نظر بالتس و بالتس (1993) افرادی که بیشتر از راهبردهای مدیریت زندگی استفاده میکنند، در مواجهه با شکست تابآوری بیشتری نشان میدهند. این افراد در موقعیتهای مختلف بهویژه در شرایط عدم موفقیت، با استفاده از راهبردهای جبران میتوانند رضایت خود از زندگی را حفظ کنند (فروند و بالتس، 2002). بنابراین، راهبردهای مدیریت زندگی نه تنها مقابلۀ با افت را تسهیل میکند، بلکه باعث میشود که فرد بتواند به شیوههای مختلف خود را ارتقا دهد و بهطور فعال اهدافش را دنبال کند (پرندا و لچمن، 2001). شواهد پژوهشی از وجود رابطۀ بین راهبردهای مدیریت زندگی و بهزیستی فاعلی حمایت میکند (عباسیان و دیگران، 2015؛ عسکری و کاکابرایی، 2016؛ فروند و بالتس، 2002؛). همچنین راهبردهای مدیریت زندگی عامل مهمی در رضایت از زندگی (پرندا و لچمن، 2001)، بهزیستی هیجانی (وایز، فروند و بالتس، 2002) و بهزیستی فاعلی (فروند و بالتس، 2002) است. بالتس و فینکلشتاین (2011) در پژوهش خود نشان دادند که راهبردهای مدیریت زندگی که بر اساس الگوی انتخاب، بهینهسازی و جبران است، بهزیستی درونی را پیشبینی میکند. همچنین، شاهی (2011) در پژوهش خود نشان داده که ویژگیهای شخصیتی (پدیدآورندگی ـ راکدماندگی) با سبک زندگی سالم رابطه دارد.
در این پژوهش چگونگی تأثیر پدیدآورندگی ـ راکدماندگی و راهبردهای مدیریت زندگی بر بهزیستی فاعلی بررسی شده است. با توجه به اینکه بهزیستی فاعلی بهعنوان توانایی گسترش ظرفیت حالتهای مثبت و کاهش حالتهای منفی و یک شاخص چندبُعدی در ارزیابی سلامت روانی افراد بیان شده است (دلافـاو، بـردار، فرییـر، ویـلاـ بـرودریچ و ویسـینگ، 2011)، شناسایی سازههای مربوط به آن میتواند به بهبود سلامت روانی افراد کمک کند و از سوی دیگر، زمینۀ ایجاد برنامههای ارتقا کیفیت زندگی فراهم شود.
بهزیستی فاعلی با تأکید بر رضایت و شادمانی زمانی تحقق مییابد که عنصر پدیدآورندگی ـ راکدماندگی در ارتباط با آن در نظر گرفته شود. بهطوری که اگر در این ارتباط به راهبردهای مدیریت زندگی بهعنوان مفهومی که بر انتخاب اهداف درست، تمرکز بر منابع و جایگزینی موارد مطلوب دلالت دارد توجه شود، آثار مثبت پدیدآورندگی از طریق راهبردهای مدیریت زندگی افزایش و بهزیستی فاعلی فرد بهبود مییابد و در مقابل، اثرات منفی راکدماندگی از طریق راهبردهای مدیریت زندگی کاهش و بهزیستی فاعلی فرد بهبود مییابد (زاچر، چان، باکر و دمورتی، 2015).
بیتردید، شناسایی عوامل مؤثر بر بهزیستی فاعلی افراد میانسال به دلیل اهمیت دورۀ میانسالی و لزوم سلامتی در تمام ابعاد آن، از اهمیت بهسزایی برخوردار است. در این راستا و با توجه به اینکه در ایران مطالعۀ جامعی در این خصوص صورت نگرفته است، هدف این پژوهش شناخت پیشایندها و روابط بین آنها است که در نهایت به بهزیستی فاعلی در دورۀ میانسالی منجر میشود. بنابراین، فرضیۀ این پژوهش به این صورت مطرح میشود که راهبردهای مدیریت زندگی در رابطۀ بین پدیدآورندگی ـ راکدماندگی و بهزیستی فاعلی در دورۀ میانسالی نقش واسطهای دارد. در شکل 1 مدل پیشنهادی پژوهش آمده است.
[1] life span psychology
[2] acquisition
[3] maintenance
[4] transformation
[5] erosion
[6] person-centered
[7] holistic
[8] function-centered
[9] subjective well-being
[10] life management strategies
[11] middle age
[12] positive psychology
[13] generativity vs. stagnation
[14] care
[15] rejectivity
[16] elective selection
[17] loss – based selection
بهزیستی فاعلی |
راهبردهای مدیریت زندگی |
پدیدآورندگی |
راکدماندگی |
شکل 1. مدل پیشنهادی پژوهش
روش
روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است که در آن با استفاده از تحلیل مسیر رابطۀ بین متغیرها مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش بهزیستی فاعلی متغیر درونزا، پدیدآورندگی و راکدماندگی متغیرهای برونزا و راهبردهای مدیریت زندگی متغیر واسطه و جامعۀ آماری آن همه افراد میانسال ساکن شهر کرمانشاه بود، که از میان آنان 200 نفر میانسال با محدوده سنی 35 تا 60 سال با استفاده از روش نمونهبرداری داوطلبانه انتخاب شدند. ملاکهای ورود به پژوهش شامل حداقل سن 35 و حداکثر 60 سال و داشتن حداقل سواد دیپلم بود. در خصوص حجم نمونه، در تحليل استیونس1 در نظر گرفتن ۱۵ مورد برای هر متغیر پیشبین در تحلیل رگرسیون چندگانه با روش معمولی حداقل مربعات استاندارد قاعدۀ سرانگشتی خوب است. بر این اساس میتوان اعلام کرد که چون تحلیل مسیر در برخی جنبهها کاملاً مرتبط با رگرسیون چندمتغیری است، تعداد ۱۵ مورد به ازای هر متغیر اندازهگیریشده در تحلیل مسیر غیرمنطقی نیست. لوهلین2 نیز بیان میدارد که برای مدلهایی با دو یا چهار عامل، پژوهشگر باید روی جمع‌آوری دستکم 100 مورد برنامهریزی کند (مومنی و دیگران، 2022). بنابراین حجم نمونۀ مورد مطالعه از کفایت لازم برخوردار است. تعداد 200 نفر میانسال با میانگین سنی 92/44 و انحراف استاندارد 55/6 سال در این پژوهش شرکت داشتند که 127 نفر (%5/63) مرد و 73 نفر (%5/36) زن بودند. از نظر وضعیت تحصیلی 76 نفر (38%) دیپلم، 23 نفر (5/11%) کاردانی، 54 نفر (27%) کارشناسی، 38 نفر(19%) کارشناسی ارشد و 9 نفر(5/4) دکتری بودند. از نظر وضعیت تأهل 162 نفر (81 %) متأهل و 38 نفر (19%) مجرد، از نظر وضعیت اشتغال در مردان 96 نفر (%6/75) شاغل و 31 نفر(%4/24) بیکار و در زنان 17 نفر (%3/23) شاغل و 56 نفر (%7/76) بیکار بودند. در این پژوهش از ابزارهای زیر استفاده شد:
مقیاس بهزیستی فاعلی3 (کییز، اشموتکین و ریف، 2002). برای اندازه‌گیری بهزیستی فاعلی از مقیاس 13 مادّهای استفاده شد که شامل مقیاسهای عاطفۀ مثبت4 و عاطفۀ منفی5 و رضایت از زندگی6 است (کییز و دیگران، 2002). مؤلفه رضایت کلی از زندگی بهوسیله یک مقیاس تک پرسشی و مؤلفههای عاطفۀ مثبت و منفی بهترتیب به کمک شش عبارت مثبت و منفی ارزیابی میشود. ویژگیهای روانسنجی آن در پژوهش اندروز و رابینسون (۱۹۹۱) مورد تأیید قرار گرفت. اندروز و رابینسون طی مرور مقیاسهای مورد استفاده برای سنجش بهزیستی، این ابزار را بهعنوان مقیاس روا و معتبر معرفی کردهاند. در مقیاس عاطفۀ مثبت از آزمودنیها خواسته میشود که با بهره‌گیری از شش نشانگر از قبیل: بشّاش7، دارای روحیه خوب8، فوق‌العاده شاد9، آرام10 و آسوده11، راضی12، سرزنده13، وضعیت خود را بر روی یک طیف پنج درجهای از ۱ (هیچ وقت) تا ۵ ( همیشه) مشخص کنند. در مقیاس عاطفۀ منفي نیز از آزمودنیها خواسته میشود که وضعيت خود را در ۳۰ روز گذشته بر روی شش نشانگر، آنقدر غمگینم که هیچ چیز نمیتواند مرا سرحال بیاورد، عصبی14، ناآرام یا بیقرار15، ناامید16، همه چیز سخت و پر زحمت بود و بیارزش17 بر روی یک طیف پنج درجهای از ۱ (هیج وقت) تا ۵ (همیشه) مشخص کنند. مادّههای مقیاس عاطفۀ منفی بهصورت معکوس نمرهگذاری میشوند و نمرههای مثبت بالاتر در این مقیاس نشاندهندۀ تجربۀ عاطفۀ منفی کمتر است و در پرسش‌های مقیاس عاطفه مثبت، نمرههای بالاتر نشاندهندۀ تجربۀ عاطفۀ مثبت بیشتر است. کیز و دیگران (2002) آلفای کرونباخ را برای عاطفۀ مثبت 91/0 و برای عاطفۀ منفی 87/0 بهدست آوردند. همچنین آنها برای بررسی روایی همگرا از مقیاس بهزیستی روانشناختی ریف18 (1989) استفاده کردند و همبستگی آن را با مقیاس بهزیستی فاعلی 59/0 (کیز و دیگران، 2002) و شکری، کدیور و دانشورپور (2007) اعتبار عاطفۀ مثبت و منفی این مقیاس را به روش آلفای کرونباخ بهترتیب 85/0 و 89/0 بهدست آوردند. ضریب آلفای کرونباخ در این پژوهش برای مقیاس عاطفۀ مثبت 75/0 و عاطفه منفی 81/0 بهدست آمده است.
مقیاس پدیدآورندگی لویولا 19(مکآدامز و دی‌سنت آوبین، 1992). این مقیاس ۲۰ مادّه دارد که در آن همه مادّه‌ها در یک مقیاس لیکرت ۴ درجهای از صفر (هرگز) تا ۳ (همیشه)، نمرهگذاری میشوند. مادّههای ۲، ۵، ۹، ۱۳، ۱۴، و ۱۵ بهصورت معکوس نمرهگذاری میشوند. دامنۀ نمرات بین صفر تا ۶۰ است. نمرات بالاتر در این مقیاس نشاندهندۀ این است که فرد به میزان بیشتری از عهدۀ تکالیف پدیدآورندگی برآمده است. روایی سازۀ مقیاس، از طریق همگرایی با زیرمقیاس پدیدآورندگی (اوچس و پلاگ، ۱۹۸۶) مورد حمایت واقع شده است. روایی ملاکی از طریق همبستگی معنادار با اندازههای همزمان اعمال پدیدآورنده بهدست آمده است. آلفای کرونباخ برای ۲۰ مادّه 82/0 گزارش شده است (مکآدامز و دی‌سنت آوبین، ۱۹۹۲). این مقیاس در ایران توسط شاهی (2011) ترجمه و ضریب اعتبار آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ 75/0 گزارش شده است. همچنین ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس در این پژوهش 78/0 بهدست آمده است.
مقیاس راکدماندگی برادلی20 (برادلی، ۱۹۹۷). این مقیاس دارای ۳۲ مادّه است که به صورت لیکرت پنج درجهای از ۱ (کاملاً مخالف) تا ۵ ( کاملاً موافق) نمرهگذاری میشود. دامنۀ نمرات بین ۳۲ تا ۱۶۰ است و نمرات بالا نشاندهندۀ این است که فرد به خوبی از عهدۀ تکالیف مرحلۀ هفت تحول روانی اجتماعی برنیامده است و به سمت راکدماندگی گرایش دارد. روایی سازۀ مقیاس، از طریق همبستگیهای معنادار با اندازههای همزمان مقیاس رفتار والدینی گنت21 (ون لیوون و ورمولست، ۲۰۰۴) مورد تأیید واقع شده است. این مقیاس در ایران توسط شاهی (2011) ترجمه و ضریب اعتبار آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ 86/0گزارش شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس کل در این پژوهش84/0 بهدست آمده است.
مقیاس راهبردهای مدیریت زندگی22 (بالتس، بالتس، فروند و لانگ، 1999). این مقیاس ۴۸ مادّهای است که 12 مادّه مربوط به «انتخاب مبتنی بر اولویتها و هدف‌ها»، ۱۲ مادّه مربوط به «انتخاب مبتنی بر فقدان»، ۱۲ مادّه برای «بهینهسازی» و ۱۲ مادّه مربوط به «جبران» است. هر مادّه شامل دو گزاره است. یک گزاره رفتاری، انتخاب، بهینهسازی و جبران را نشان میدهد و گزارۀ دیگر با الگوی انتخاب، بهینهسازی و جبران ارتباط ندارد. شرکت‌کنندگان راهبردی را انتخاب میکنند که بهبهترین وجه رفتار معمول آنها را توصیف میکند. گزاره‌های مورد نظر نمرۀ یک و گزاره‌های نامرتبط نمرۀ صفر دریافت میکنند. جمع کل نمرات مقیاس نشاندهندۀ راهبرد مدیریت زندگی است. در این مقیاس راهبرد مدیریت زندگی را میتوان به این صورت مفهومسازی کرد: محدودیت منابع ذاتی وجود انسان (مثل زمان و انرژی)، انتخاب اهداف را ضروری میکند زیرا نمی‌توان همه فرصت‌ها را دنبال کرد (انتخاب). برای رسیدن به سطوح بهینه عملکرد در حوزههای انتخابشده نیاز به کسب و بهبود منابع داخلی یا بیرونی است (بهینهسازی). در نهایت، برای حفظ سطح معینی از عملکرد هنگام مواجهه با از دست دادن، فرایندهای جبرانی مورد نیاز است (جبران). این 3 مورد (انتخاب، بهینهسازی و جبران) با یکدیگر مقیاس راهبرد مدیریت زندگی را تشکیل میدهند. نمرات بالا نشاندهندۀ سطوح بالای راهبرد مثبت مدیریت زندگی است (فروند و بالتس، 2002). روایی سازه این مقیاس از طریق تحلیل عاملی که ساختار چهار عاملی آن را تأیید کرد، از طریق همگرایی با مقیاس سبک‌های تفکر23 (استنبرگ، 1994) مورد تأیید قرار گرفته است. روایی سازه همچنین از طریق همبستگی ضعیف با مقیاس مقبولیت اجتماعی24 (کرون و مارلو، 1960) مورد تأیید واقع شده است. روایی وابسته به ملاک، از طریق همبستگیهای معنادار با اندازههای همزمان شش زیرمقیاسهای بهزیستی روانشناختی ریف25 (1989)، و نیز اندازههای همزمان مقیاس عاطفۀ مثبت و منفی26 (واتسون، کلارک و تلجن، 1988) نشان داده شده است. فروند و بالتس (2002) ضریب آلفای کرونباخ را 70/0 و ضریب اعتبار بازآزمایی (با فاصله زمانی چهار هفته) را در محدوده 74/0 تا 82/0 و قابل قبول گزارش کردند. همچنین جوپ و اسمیت (2006) آلفای کرونباخ کل مقیاس را 80/0 بهدست آوردند. ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس در پژوهش آگیلار-وفائی، شاهی و بشارت (2015) 68/0 گزارش شد. در این پژوهش ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس 66/0 بهدست آمد. برای تحلیل دادهها از آزمون تحلیل مسیر استفاده شد.
[1] Stevens, S.
[2] Loehlin, J.
[3] Scale of Subjective Well-being
[4] positive affect
[5] negative affect
[6] life satisfaction
[7] cheerful
[8] in good spirits
[9] extremely happy
[10] calm
[11] comfortable
[12] satisfied
[13] full of life
[14] nervous
[15] restless or fidgety
[16] hopeless
[17] worthless
[18] Ryff Psychological Well-being Scale
[19] Loyola Generativity Scale
[20] Badley based stagnation scale
[21] Ghent Parental Behavior Scale
[22] SOC Questionnaire
[23] Thinking Styles Scale
[24] Social Acceptance Scale
[25] Ryff Psychological Well-being Subscales
[26] Positive and Negative Affect Scale
یافتهها
پیش از انجام تحلیل مسیر، مفروضه‌های آن شامل توزیع نرمال، استقلال خطاها و همخطی چندگانه بررسی شد. برای بررسی توزیع نرمال متغیرهای پژوهش از شاخصهای چولگی و کشیدگی استفاده شد و نتایج نشان داد که توزیع نمرات تمامی متغیرها نرمال است. محددۀ چولگی بین 160/0- و 563/0+ و محدودۀ کشیدگی بین 571/0- و 350/0+ بود (محدودۀ توزیع بین 1+ و 1- قابل قبول است). برای بررسی استقلال خطاها از آزمون دوربین ـ واتسون استفاده شد و مقدار آن برابر با 82/1 بهدست آمد و نشان داد بین خطاها همبستگی وجود ندارد (محدودۀ بین 5/1 تا 5/2 قابل قبول است). برای بررسی همخطی چندگانه بین متغیرهای پیشبین از شاخصهای تحمل1 و عامل تورم واریانس2 استفاده شد. مقدار شاخص تحمل از 34/0 تا 75/0، و مقدار عامل تورم واریانس از 33/1 تا 97/2 بهدست آمد. با توجه به اینکه ارزش تحمل بهدست آمده برای تمامی متغیرهای پیشبین در این پژوهش بیش از 1/0 و مقدار عامل تورم واریانس برای متغیرها کوچکتر از 10 است، نتایج حاکی از عدم وجود همخطی چندگانه بین متغیرهای پیشبین است. مفروضه دیگر برقراری رابطۀ بین متغیرهای مستقل و وابسته است که با همبستگی پیرسون بررسی شد. میانگین، انحراف استاندارد و همبستگی متغیرهای مورد بررسی در جدول 1 گزارش شده است.
جدول 1
میانگین، انحراف استاندارد و همبستگی متغیرها
M | SD | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | |
1. عاطفه مثبت | 87/18 | 82/4 | - |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. عاطفه منفی | 22/21 | 19/5 | **58/0- | - |
|
|
|
|
|
|
|
|
3.رضایت زندگی | 31/6 | 73/2 | **34/0 | **48/0- | - |
|
|
|
|
|
|
|
4. پدیدآورندگی | 82/34 | 56/7 | *12/0 | *15/0- | **45/0 | - |
|
|
|
|
|
|
5. راکدماندگی | 96/89 | 47/7 | **17/0- | *21/0 | *14/0- | **43/0- | - |
|
|
|
|
|
6.انتخاب/ فقدان | 81/1 | 89/0 | **26/0- | *12/0 | **38/0- | 04/0 | *09/0 | - |
|
|
|
|
7.انتخاب/ هدف | 54/1 | 90/0 | *10/0 | 01/0- | *29/0 | **18/0 | 10/0- | *10/0- | - |
|
|
|
8. جبران | 26/2 | 90/0 | **43/0- | **18/0 | 03/0- | **33/0 | **37/0- | **86/0 | **18/0- | - |
|
|
9. بهینه سازی | 18/2 | 90/0 | **36/0 | 01/0- | **58/0 | **30/0 | **25/0- | 01/0- | 11/0 | **30/0 | - |
|
10. بهزیستی | 13/46 | 91/9 | **45/0 | *12/0- | *38/0 | **40/0 | **22/0- | *14/0- | 21/0 | **23/0 | **36/0 | - |
11.راهبردمدیریت | 78/19 | 89/1 | **48/0 | *23/0- | *35/0 | **20/0 | *10/0- | *12/0- | *45/0 | *15/0 | **56/0 | *15/0 |
بر اساس نتایج جدول 1 ضرایب همبستگی بین بیشتر متغیرهای مورد بررسی رابطۀ معناداری وجود دارد. برای انجام تحلیل مسیر نخست شاخصهای برازش مدل مد نظر قرار گرفت. این شاخصها در جدول 2 ارائه شدهاند که حکایت از برازش خوب مدل پژوهش است.
جدول 2
شاخصهای برازندگی مدل نهایی پژوهش
شاخصها | c2 | df | c2/df | GFI | AGFI | IFI | CFI | NFI | RMSEA |
سطح مورد انتظار | - | - | 1 تا 5 | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 9/0< | 08/0> |
مدل پیشنهادی | 01/245 | 165 | 48/1 | 92/0 | 91/0 | 95/0 | 95/0 | 91/0 | 049/0 |
در جدول 2 تمامی اثرات مستقیم مربوط به مسیرهای مختلف در تحلیل مسیر آمده است.
جدول3
پارامترهای اثرات مستقیم بین متغیرهای پژوهش در مدل پیشنهادی
مسیرها | برآورد استاندارد | برآورد غیراستاندارد | t | P |
پدیدآورندگی ¬ راهبردهای مدیریت زندگی | 36/0 | 01/0- | 001/0 | |
راکدماندگی¬ راهبردهای مدیریت زندگی | 43/0- | 01/0 | 16/4 | 001/0 |
پدیدآورندگی ¬ بهزیستی فاعلی | 08/0 | 02/0 | 96/0 | 082/0 |
راکدماندگی¬ بهزیستی فاعلی | 18/0- | 02/0- | 91/1 | 180/0 |
راهبردهای مدیریت زندگی ¬ بهزیستی فاعلی | 72/0 | 07/5- | 09/4 | 001/0 |
نتایج جدول3 نشان میدهد ضریب استاندارد پدیدآورندگی به راهبردهای مدیریت زندگی (36/0)، راکدماندگی به راهبردهای مدیریت زندگی (43/0-) و راهبرد های مدیریت زندگی به بهزیستی فاعلی (72/0)، معنادار است اما ضریب استاندارد پدیدآورندگی به بهزیستی فاعلی (08/0) و راکدماندگی به بهزیستی فاعلی (18/0-) معنادار نیست. همچنین برای بررسی نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در ارتباط راکدماندگی_پدیدآورندگی با بهزیستی فاعلی از آزمون سوبل استفاده شد که نتایج آن در جدول 4 گزارش شده است.
جدول 4 نتایج آزمون سوبل برای تعیین نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطۀ راکدماندگی ـ پدیدآورندگی با بهزیستی فاعلی | |||
مسیر | Sobel’s test (z) | P< | |
راکدماندگی¬ راهبردهای مدیریت زندگی¬ بهزیستی فاعلی | 31/5 | 001/0 | |
پدیدآورندگی ¬ راهبردهای مدیریت زندگی¬ بهزیستی فاعلی | 31/3 | 001/0 | |
بر اساس جدول 4، پدید آورندگی ـ راکدماندگی از طریق واسطهگری راهبردهای مدیریت زندگی با بهزیستی فاعلی رابطۀ معناداری دارد. در مدل نهایی پژوهش در شکل 2 مسیرهای غیرمعنادار به صورت خط چین ترسیم شدهاند. بر اساس این مدل، متغیرهای مدل توانستند در مجموع 32 درصد از واریانس متغیر بهزیستی فاعلی را تبیین کنند.
08/0 |
پدیدآورندگی |
**36/0 |
راهبردهای مدیریت زندگی |
**72/0 |
بهزیستی فاعلی |
**43/0- |
45/0=R2 |
32/0=R2 |
18/0- |
راکدماندگی |
شکل2. مدل نهایی پژوهش
[1] Tolerance
[2] Variance Inflation Factor (VIF)
بحث
هدف این پژوهش تعیین نقش واسطهای راهبردهای مدیریت زندگی در رابطۀ تحول روانی- اجتماعی (پدیدآورندگی-راکدماندگی) با بهزیستی فاعلی در دورۀ میانسالی بود.
نتایج پژوهش نشان داد که پدیدآورندگی با راهبردهای مدیریت زندگی رابطۀ مستقیم و راکدماندگی با راهبردهای مدیریت زندگی رابطۀ معکوس دارد. این یافته با پژوهش شاهی (2011) همسو است. فرد پدیدآورنده از طریق نگرانی و توجه دائم برای ایجاد شرایط بهتر، کنترل مثبت و مدیریت کارآمد اجتماعی مسیرهای مختلف را طی میکند و بر این مسئله آگاهی دارد که لازمۀ محققشدن جامعۀ سالم علاوه بر تلاش وی، نیازمند توانمندی جهت انتخاب است و برای این فرد یادگیری شیوههای مطلوب مدیریت همیشه بهعنوان ابزاری برای دستیابی به هدف در دستور کار قرار دارد. بنابراین فرد پدیدآورنده برای تحقق اهدافش میکوشد که مهارتهای لازم برای تصمیمگیری را در خود و دیگران پرورش دهد. بنابراین افراد پدیدآورنده با علاقۀ بیشتری که به اجتماعی کردن افراد جوان دارند، بیشتر با سایر افراد جامعه در ارتباط هستند و سلامت روانشناختی بهتری را نشان میدهند (افکلیدز و دیگران، 2003).
در مقابل فرد راکدمانده برای ارتقاء سطح علمی یا توانمندسازی جامعه کوشش نمیکند و بنابراین نه تنها برای کسب مهارتهای مدیریت در زندگی بهمنظور افزایش رفاه جمعی حرکتی ندارد بلکه در زمان از دست دادن تواناییها و سلامتی از منابع مختلف برای جبران ناتوانی کمک نمیگیرد و با فشارهای روانی زیادی روبرو خواهد شد. بنابراین فرد راکدمانده بهدلیل عدم تمایل به سهیم کردن افراد یا گروه‌های خاص احساس رضایت کمتر و بهزیستی پایین دارد (شوکلیش و باومن، ۲۰۱۲).
افزون بر این، نتایج این پژوهش همسو با پژوهشهای بالتس و فینکلشتاین (۲۰۱۱)، ساعدپناه و حسینی (2016)، عباسیان و دیگران (2015)، عسکری و کاکابرایی (2016)، فروند و بالتس (2002)، وایز و دیگران (2002) نشان داد که راهبردهای مدیریت زندگی اثر مستقیمی بر بهزیستی فاعلی دارد. در تبیین این یافته میتوان گفت راهبردهای مدیریت زندگی از جمله عواملی هستند که با تکیه بر تقویت مسئولیتپذیری، اثرات حاصل از ریختهای شخصیتی، بهزیستی فاعلی را تعدیل میکند (زاچر و دیگران، 2015). بهطوری که افراد با احساس بهزیستی فاعلی بالا، هیجانات مثبت بیشتری را تجربه میکنند و ضمن خودارزیابی مثبت از رویدادهای پیرامون، موفقیت و رضایت از زندگی بیشتری هم دارند (جوکار و دیگران، 2018). بالتس و بالتس (1993) نیز معتقدند افرادی که بیشتر از راهبردهای مدیریت زندگی استفاده میکنند، در مواجهه با شکست، تابآوری بیشتری نشان میدهند. در واقع، بهزیستی فاعلی یکی از شاخصهای ضروری زندگی خوب است که در حال حاضر مورد علاقه پژوهشگران است.
راهبردهای مدیریت زندگی بهعنوان راهبردهای اصلی در برنامهریزی برای دستیابی به اهداف، به فرد امکان بررسی روشهای مختلف و ارزیابی چالشهای زندگی را میدهد و پیشرفت و ترقی فرد براساس انتخابهای درست را رقم میزنند. الگوی راهبردهای مدیریت زندگی باعث میشود فرد در زمینههای فردی، عمومی، تخصصی و شغلی زندگی خود دستاوردها و موفقیتهای خود را به اوج برساند در حالی که قادر است بهطور همزمان بر محدودیتها و کمبودهایی که در راه رسیدن به اهداف خود با آنها مواجه میشود نیز غلبه کند و تحول مثبت خویش را هموار سازد (فروند و بالتس، ۲۰۰2). بنابراین در چنین شرایطی فرد از استعداد خود جهت انتخابهای مثبت و از روشهای جبران مطلوب در ارتباط با رویدادهای مختلف زندگی استفاده میکند و زمینۀ رضایت فرد از زندگی فراهم میشود. استفاده از این راهبردها برای تنظیم تحول سازشیافتۀ مثبت فرد اهمیت فراوان دارد. بههمین دلیل، راهبردهای مدیریت زندگی با شاخصهای ذهنی موفقی چون بهزیستی فاعلی و عواطف مثبت رابطه دارد. راهبردهای مدیریت زندگی از طریق مدیریت و سامان بخشیدن به زندگی باعث تجربۀ هیجان مثبت میشود (فروند و بالتس، 2002).
افرادی که از راهبردهای انتخاب، بهینهسازی و جبران بهره میبرند با متوسل شدن به رفتارهای مناسب و جبرانی، بر محدودیتها و کمبودهای فردی و اجتماعی در زندگی خود غلبه میکنند (امینی‌پور، 2012). بنابراین بهزیستی فاعلی افرادی که بیشتر از راهبردهای مدیریت زندگی استفاده میکنند، در سطح بالاتر و مطلوبتری قرار دارد. افزون بر این، دستیابی به اهداف علاوه بر آثار موقت، میتواند تأثیر بلندمدت و سودمندی بر احساس بهزیستی داشته باشد.
همچنین نتایج این پژوهش نشان داد تحول روانی- اجتماعی (پدیدآورندگی - راکدماندگی) بر بهزیستی فاعلی با واسطهگری راهبردهای مدیریت زندگی اثر غیرمستقیم دارد. پدیدآورندگی به گرایش فرد به سمت سلامت جامعه و تلاش برای تربیت نسل جدید اشاره دارد. در این الگو فرد با توسل به مهارتهای کاربردی خدمات جمعی ارائه داده و جهتگیری جامعه را به سمت استفاده از منابع جدید در جهت رفاه عمومی سوق میدهد. فردی که در وضعیت پدیدآورنده قرار دارد همواره تلاش میکند نفع جمعی را مقدم بر نفع فردی بداند. بدیهی است چنین وضعیتی در اجتماع مقبولیت همگانی دارد. نگاه جمعی نسبت به چنین فردی با ارزیابی مثبت همراه است و این نگاه مثبت در فرد به حس رضایت مثبت از خود میانجامد و بهطور پیوسته، زمینهساز مهارتهایی میشود که هدف اصلی آن ارتقاء وضع کنونی جامعه و تلاش برای برنامهریزیهای بلندمدت است. فردی که از وضعیت پدیدآورندگی برخوردار است با مشاهده این وضعیت شادابی و احساس لذت فراوانی در خود احساس میکند و امکان افزایش بهزیستی فاعلی و حس رضایت از خود را فراهم میسازد (مکآدامز، 2010).
در مقابل، فرد در وضعیت راکدماندگی نفع شخصی را به نفع جمعی ترجیح داده و در مسائل مختلف روزمره از جمله روابط شغلی سعی میکند از طریق کنارهگیری و فاصله گرفتن از اجتماع توان خود را برای مسائل فردی به کار گیرد و همواره از سؤالاتی نظیر اینکه نقش من در اجتماع چیست؟ چطور میتوان کمک حال دیگران شد؟ اجتناب میکند. این فرد مسئولیتی برای مراقبت از نسل آینده را در خود احساس نمیکند و بهتبع آن، مقبولیت اجتماعی و حس رضایت دیگران از این افراد پایین است (مکآدامز، 2006). فرد با در نظر گرفتن احساسات ناخوشایندی که دیگران نسبت به وی دارند همواره هیجانات منفی را تجربه میکند و در نتیجه بهزیستی فاعلی وی کاهش مییابد.
با توجه به مفهوم راهبردهای مدیریت زندگی شناسایی و ارتقای منابع و توانمندیهای مرتبط با اهداف و برنامههای زندگی میتواند به گسترش انتخابها بر اساس سازشیافتگی و سلامت و رفاه جامعه منجر شود. در افراد پدیدآورندهای که حس مسئولیت و تعهد به در خدمت بودن بهعنوان ویژگی شخصیتی نهادینه شده است به کارگیری اهداف و اولویتها، بررسی انتخابهای عقلانی و جبران الگوهای آسیبرسان برای خدمت به جمع، حس انسجام و اعتماد به خود را تقویت میکند. فرد پدیدآورنده با حل موفقیتآمیز تنشهای جمعی از طریق توجه به انتخابهای سازشیافته و اولویتهایی که به آسایش جمعی منتهی میشود، حس ایثارگری را تأمین میکند. هیجانات مثبت نتیجه چنین وضعیتی است که منجر به بهزیستی فاعلی در فرد میشود. در واقع پدیدآورندگی با تمام جنبههای مثبتی که دارد در اثر الگوی راهبرد های مدیریت زندگی، بهزیستی بیشتری را موجب میشود (اشمیت و دیگران، 2012).
در مقابل افراد راکدمانده با انزوا و طرد از سوی اجتماع به جای تدوین راهحل و ارائه پیشنهادات برای حل مشکلات اجتماعی، بیشترین زمان و هزینه را برای مسائل شخصی خود صرف میکنند. اما به کارگیری راهبردهای مدیریت زندگی در این افراد هنگام مواجهه با مشکلات اجتماعی، با تقویت واکنشهای فعالانه در آنها، زمینه را برای انتخاب روشهای افزایش سلامت اجتماعی فراهم میکند بهطوری که راهبردهای مدیریت زندگی در سازشیافتگی با موقعیتهای دشوار و ویژه مانند موفقیت شغلی و اجتماعی همواره زمینهساز موفقیت و پیشرفت است (بالتس و فينكلشتاین، ۲۰۱۱). بنابراین فرد با استفادۀ کارآمدتر و بیشتر از راهبردهای مدیریت موفق زندگی، شرایط مطلوب و مهارت حل مسئله را برای مقابله با شرایط اجتماعی و چالشها بهوجود میآورد. فرد راکدمانده نیز به کمک راهبردهای مدیریت زندگی، با تعدیل آثار منفی طرد و بیتوجهی به جمع، زمینهساز زندگی سازنده برای دیگران میشود و در نتیجۀ آسایش، رضایت، خشنودی و بهزیستی بیشتری برای خود به دست خواهد آورد. افرادی که در مسیر زندگی و دستیابی به اهداف فردی و جمعی به استفاده از روشهای نظمدهی به استعدادها و امکانات می‌پردازند همواره عملکرد بهتری دارند، زندگی خود را در حوزة استفاده از منابع، امکانات و استعدادها، بهتر مدیریت میکنند و در نتیجه، از سلامت روانی مطلوبی بهرهمند میشوند (بالتس و فينكلشتاین، ۲۰۱۱).
این نکته نیز آشکار شد که پدیدآورندگی_ راکدماندگی بر بهزیستی فاعلی اثر مستقیم ندارد و ابعاد تحول روانی_اجتماعی فقط از طریق راهبردهای مدیریت زندگی قادر به پیشبینی بهزیستی فاعلی هستند. این یافته با پژوهش شاهی (2011) و ملو و دیگران (2008) ناهمسو است. یک تبیین احتمالی آن است که فرد پدیدآورنده بهدلیل ترجیح نفع جمعی بر فردی، دارای مقبولیت بیشتری است و این خود باعث افزایش حس بهزیستی فاعلی میشود (مکآدامز، 2010) در مقابل، فرد در وضعیت راکدماندگی بهدلیل ترجیح نفع شخصی از اجتماع فاصله میگیرد و به دلیل تجربۀ هیجانات منفی بیشتر، بهزیستی آنها کاهش مییابد (مکآدامز، 2006).
با این حال بهنظر میرسد این یافته با استناد به تفاوت ویژگیها جمعیتشناختی نمونهها قابلتبیین یاشد. در این پژوهش به دلیل برخی از ویژگیهای نمونه مانند میانگین سنی پایین نمونه نسبت به مطالعات پیشین (شاهی، 2011) یا با توجه به شرایط متفاوت فرهنگی نسبت به غرب یا به دلیل اینکه بیشتر نمونۀ مورد مطالعه این پژوهش مردان بودند این رابطۀ معنادار نشده است. بهعنوان مثال، ملو و دیگران (2008) به این نتیجه رسیدند که پدیدآورندگی در زنان بیشتر از مردان است و سن افراد نیز میتواند رابطۀ بین ابعاد تحول روانی و بهزیستی فاعلی را واسطهگری کند. همچنین یک تبیین احتمال دیگر تفاوت سطح تحصیلات نمونۀ مورد مطالعه با مطالعات پیشین است. در مطالعات پیشین (برای مثال ملو و دیگران، 2008) نمونۀ مورد مطالعه شامل اساتید دانشگاه بود. بدین ترتیب، این تعارض و ناهمسویی میتواند چالشی برای بررسی مجدد این رابطه در پژوهشهای آتی باشد
اگرچه در این پژوهش از تحلیل مسیر استفاده شد، باید در نظر داشت که دادههای فعلی ماهیت مقطعی و همبستگی دارند. تحلیل قطعی‌تر مکانیزم‌های علّی به مطالعات طولی نیاز دارد. پیشنهاد میشود با سازماندهی پژوهشهای آزمایشی و مداخله‌ای امکان افزایش بهزیستی فاعلی با افزایش تحول روانی- اجتماعی و آموزش راهبردهای مدیریت زندگی بررسی شود. آموزش راهبردهای مدیریت زندگی جهت پیشگیری از مشکلات هیجانی و عاطفی وکاهش بهزیستی فاعلی افراد میانسال از سوی متخصصان طرحریزی و اجرا شود.
منابع
Abbasian, M., Baneshi, A., & Shirazi Fard, M. (2015). The role of basic beliefs and life-management strategies in students' subjective well-being. Applied Psychological Research Quarterly, 6(3), 87-100. [In Persian].
Aminipour, Sh. (2012). The relationship between personality traits, self-management strategies and teacher's academic optimism with the academic progress of psychology. Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tehran. [In Persian].
Andrews, F. M., & Robinson, J. P. (1991). Measures of subjective well-being. In J. P. Robinson, P. R. Shaver, & L.S. Wrightsman (Eds.), Measures of personality and social psychological attitudes (Vol. 1, pp. 61-114) San Diego, CA: Academic Press
Askari, V., & Kakabraei, K. (2016). The role of basic beliefs and subjective well-being in predicting life management strategies in parents with slow-moving children. International Conference of New Horizons in Educational Sciences, Psychology and Social Injuries, Tehran, New Horizons Science and Technology Association. [In Persian].
Baltes, B. B., & Finkelstein, L. M. (2011). Contemporary empirical advancements in the study of aging in the workplace. Journal of Organizational Behavior, 32(2), 151-154.
Baltes, P. B., & Baltes, M. M. (1993). Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences (Vol. 4). London: Cambridge University Press.
Baltes, P. B., Baltes, M. M., Freund, A. M., & Lang, F. (1999). The measurement of selection, optimization, and compensation (SOC) by self-report: Technical report. Berlin, Germany: Max Planck Institute for Human Devel.
Bordwine, V. C., & Huebner, E. S. (2010). The role of coping in mediating the relationship between positive affect and school satisfaction in adolescents. Child Indicators Research, 3(3), 349-366.
Borjali, P. D., Bagiyan, M. J., Bakhti, M., & Abbasi, P. D. (2014). The encouragement training based on Adlerian approach and the social and emotional well-being of boarding school students. Quarterly Journal of Family and Research, 10(4), 83-100. [In Persian].
Bradley, C. L. (1997). Generativity–stagnation: Development of a status model. Developmental Review, 17(3), 262-290.
Crowne, D.P., & Marlowe, D. (1960). A new scale of social desirability independent of psychopathology. Journal of Consulting Psychology, 24, 349-354.
Delle Fave, A., Brdar, I., Freire, T., Vella-Brodrick, D., & Wissing, M.P. (2011). The eudaimonic and hedonic components of happiness: Qualitative and quantitative findings. Social moderating role of coping style. Health Psychology, 23(5), 542-555.
Demerouti, E., Bakker, A. B., & Leiter, M. (2014). Burnout and job performance: The moderating role of selection, optimization, and compensation strategies. Journal of Occupational Health Psychology, 19(1), 96-107.
Diener, E., (1984). Subjective well-being. Psychological Bulletin. 95, 542-575.
Diener, E., Oishi, S. & Lucas, R. (2012). Subjective well-being: The science of happiness and life satisfaction. In S. J. Lopez & C. R. Snyder (Eds.), The Oxford handbook of positive psychology. New York: Oxford University Press.
Efklides, A., Kalaitzidou, & Chankin, G. (2003). Subjective quality of life in old age in Greece- the effect of demographic factors, emotional state, and adaptation to aging. European Psychologist, 8, 178-191.
Erikson, E. H. (1967). Childhood and society, New York: W.W. Norton & Company. (Original work published 1950).
Esmaeili, M., Ghaseminiaii, F., & Dehdast, K. (2018). Explaining Strategies for Passing Through Midlife Crisis: A Qualitative Study. Journal of Developmental Psychology: Iranian Psychologist,14(56), 389-403. [In Persian].
Freund, A. M. (2008). Successful aging as management of resources: The role of selection, optimization, and compensation. Research in Human Development, 5(2), 94-106.
Freund, A. M., & Baltes, P. B. (2002). Life-management strategies of selection, optimization, and compensation: Measurement by self-report and construct validity. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 642−662.
Fussner, L. M., Luebbe, A. M., & Bell, D. J. (2015). Dynamics of positive emotion regulation: associations with youth depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(3), 475-488.
Heckhausen, J., Wrosch, C. & Schulz, R. (2010). A motivation theory of life–span development. Psychological Review, 117(1) 32–60.
Jokar, F., Farhadi, M., & Delfan, A. (2018). Prediction of subjective well-being based on cognitive emotion regulation strategies, defensive styles, honesty and psychological needs. Journal of Psychological Studies, 14(2), 57-73. [In Persian].
Jopp, D., & Smith, J. (2006). Resources and life-management strategies as determinants of successful aging: On the protective effect of selection, optimization, and compensation. Psychology and Aging, 21(2), 253–265.
Jozi, P., Ranjbari, M., Moradi, A., & Zarei, F. (2016). The comparative study of psychological well-being, creativity and positive emotion in evolution stage of middle age and adolescence. Journal of Aging Psychology, 1(3), 187-199. [In Persian].
Keyes, C. L., Shmotkin, D., & Ryff, C. D. (2002). Optimizing well-being: the empirical encounter of two traditions. Journal of Personality and Social Psychology, 82(6), 1007-1022.
Lea, C. S., Gordon, N. P., Prebil, L. A., Ereman, R., Uratsu, C. S., & Powell, M. (2009). Differences in reproductive risk factors for breast cancer in middle-aged women in Marin County, California and a sociodemographically similar area of Northern California. BMC Women's Health, 9, 1-9.
McAdams, D. P. (2006). The redemptive self: Generativity and the stories Americans live by. Research in Human Development, 3(2-3), 81-100.
McAdams, D. P. (2010). George W. Bush and the redemptive dream: A psychological portrait. New York: Oxford University Press.
McAdams, D.P., & de St. Aubin, E. (1992). A theory of generativity and its assessment through self-report, behavioral acts, and narrative themes in autobiography. Journal of Personality and Social Psychology, 62, 1003-1015.
Melo, R., Novo, R., & de Vries, B. (2008). Generativity and subjective well-being in active midlife and older adults. Unpublished Master thesis. San Francisco State University.
Momeni, K., Amani, R., Janjani, P., Majzoobi, M. R., Forstmeier, S., & Nosrati, P. (2022). Attachment styles and happiness in the elderly: The mediating role of reminiscence styles. BMC Geriatrics, 22 (349), 1-11..
Ochse, R., & Plug, C. (1986). Cross-cultural investigation of the validity of Erikson’s theory of personality. Journal of Personality and Social Psychology, 50(6), 1240–1252.
Opitz, P. C., Gross, J. J., & Urry, H. L. (2012). Selection, optimization, and compensation in the domain of emotion regulation: Applications to adolescence, older age, and major depressive disorder. Social and Personality Psychology Compass, 6(2), 142-155.
Prenda, K. M., & Lachman, M. E. (2001). Planning for the future: a life management strategy for increasing control and life satisfaction in adulthood. Psychology and Aging, 16(2), 206-216.
Ryff, C. D. (1989). Happiness is everything, or is it? Exploration on the meaning of psychological well-being. Journal pf personality and Social Psychology, 57, 1069-1081.
Saedpanah, N., & Hosseini, S. (2016). The role of resilience and life management strategies in predicting the quality of life of dialysis patients. International Conference of New Horizons in Educational Sciences, Psychology and Social Injuries, Tehran, New Horizon Science and Technology Association. [In Persian].
Schmitt, A., Zacher, H., & Frese, M. (2012). The buffering effect of selection, optimization, and compensation strategy use on the relationship between problem solving demands and occupational well-being: A daily diary study. Journal of Occupational Health Psychology, 17(2), 139-149.
Schoklitsch, A., & Baumann, U. (2012). Generativity and aging: A promising future research topic? Journal of Aging Studies, 26(3), 262-272.
Shahi, H. (2011). The relationship between personality traits (generative-stagnant), self-regulation processes, and lifestyle in middle age. Master's thesis in psychology, Tarbiat Modares University. [In Persian].
Shokri, O., Kadivar, P., & Daneshvar Pour, Z. (2007). Gender differences in subjective well-being: role of personality traits. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 13(3), 280-289. [In Persian].
Singh, M., & Singh, G. (2006). Assessment of Mental Health Status of middle-age female school teachers of Varanasi city. Internet Journal of Health, 5(1), 1-6.
Sternberg, R. J. (1994). Thinking styles: Theory and assessment at the interface between intelligence and personality. In R. J. Sternberg & P. Ruzgis (Eds.), Personality and intelligence (PP.169-187). New York: Cambridge University.
Vafaei, M. E. A., Shahi, H., & Besharat, M. A. (2015). Prediction of successful aging based on life management strategies. Journal of Aging Psychology, 1(2), 57-71. [In Persian].
Varaee, P., Momeni, K., & Moradi, A. (2018). Self-compassion, attitude towards religion and death anxiety: Predictors of psychological well-being in the elderly. Journal of Developmental Psychology: Iranian Psychologist, 14(56), 445-460. [In Persian].
Van Leeuwen, K. G., & Vermulst, A. A. (2004). Some psychometric Properties of the Ghent Parental Behavior Scale. European Journal of Psychological Assessment, 20(4), 283-298.
Watson, D., Clark, L.A., & Tellegen, A. (1988). Development and validation of brief measure of positive and negative effect: The PANAS scales. Journal of Personality and Social Psychology, 54, 1063-1070.
Wiese, B. S., Freund, A. M., & Baltes, P. B. (2002). Subjective career success and emotional well-being: Longitudinal predictive power of selection, optimization, and compensation. Journal of Vocational Behavior, 60(3), 321-335.
Zacher, H., Chan, F., Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2015). Selection, optimization, and compensation strategies: Interactive effects on daily work engagement. Journal of Vocational Behavior, 87, 101–107.