چالشهای نظارت دولت بر ساخت و سازهای شهری از منظر فقه امامیه
محورهای موضوعی :داریوش علیزاده بالف 1 , فرامرز عطریان 2 * , مسعود راعی 3
1 - دانشجوي دكتري حقوق عمومي، واحد نجف¬آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ايران.
2 - استادیار گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ايران. (نویسنده مسئول)
3 - استاد گروه حقوق، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ايران.
کلید واژه: نظارت دولتی, شهرسازی اسلامی, نظام مدیریت شهری, ساخت و ساز شهری, طرح تفصيلي, فقه امامیه, نظارت موازی. ,
چکیده مقاله :
دین مبین اسلام در کلیه مسائل مادي و معنوی فعالیتهای انسان را با معنویات پیوند زده و هیچگاه این دو مقوله را از همدیگر جدا ندانسته است. قرآن و مهمترین منبع استنباط احکام به شمار میرود و احکام موضوعات جدید با بهره گیري از آیات قابل استنباط است و احادیث مربوط، مصادیقی از آنها را ذکر کردهاند و آنها را تخصیص نزده و مقید نساختهاند. در مقاله حاضر با رجوع به قرآن و روایات، تجلّی «نظارت» به عنوان مهمترین اصل حقوقی بر نظارت بر ساخت و ساز در معماري مسکونی و شهري، بررسی شده است. در واقع آنچه که می‌توان تصور نمود یعنی وضعیت مدیریت شهري را با اخلال مواجه کرده و غالباً موجب قصور در حمایت جدي و مقتدرانه از برنامههاي وزارت راه و شهرسازي است. تعدد مراکز تصمیمگیري ملی و استانی و بعضاً عدم تمکین به قوانین و مقررات جاری و اعمال سلیقه از سوی بعضی از صاحب منصبان در مورد ساخت و ساز در شهرهای و موازی کاری می‌باشد. آنچه که در اینجا حائز اهمیت است با استناد به برخی قوانین ، ساخت و سازهای شهری محمل مصوباتی شده که خود به مفری برای درآمد شهرداري تبدیل شده است که از منظر فقهی مورد سوال است.
In all material and spiritual matters, the religion of Islam connects human activities with spirituality and has never separated these two categories from each other. Qur'an is the most important source of deriving rulings, and the rulings of new issues can be deduced by using the verses, and related hadiths have mentioned examples of them, and they have not been assigned or bound. In this article, referring to the Qur'an and hadiths, the manifestation of "supervision" as the most important legal principle on construction supervision in residential and urban architecture has been investigated. In fact, what can be imagined is that it has disrupted the state of urban management and often caused failure to seriously and authoritatively support the plans of the Ministry of Roads and Urban Development. The multiplicity of national and provincial decision-making centers and sometimes the disobedience of current laws and regulations and the exercise of taste on the part of some officials regarding construction in cities and parallel work. What is important here is that by referring to some laws, urban constructions have been subject to approvals that have become an escape for the municipality's income, which is questionable from a jurisprudential point of view.
منابع
قرآن کریم (1390). ترجمه عبدالمحمد آیتی، نسخه ترجمه آیتی، نشریه قرآن کریم.
القمی النيشابوری، نظام الدين (1416ق). غرائب القرآن ورغائب الفرقان. المحقق: الشيخ زکريا عميرات. بيروت: دار الكتب العلميه.
حاجی ده آبادی، احمد (1387). قواعد فقه جزایی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشيعه. بيروت: دار احياء التراث العربی.
حدیدی، مهدی (1399). تحلیلی بر ساخت و سازهای غیر اصولی در شهرها و راه حل‌های مقابله با آن. کنفرانس ملی بهینه‌سازی در علوم و مهندسی، ص48.
حسینی، سید علی (1382). سازوکارهای مشارکت شهروندان در تهیه طرح‌های توسعه شهری در ایران. پایان¬نامه کارشناسی ارشد، حسین شکوئی و علی عسگری، دانشگاه تربیت مدرس.
زیستا، مهندسین مشاور شهرساز (1372). طرح ارزیابی طرح‌های جامع شهری در ایران. سازمان برنامه و بودجه.
سعیدنیا، احمد (1379). تجدید نظر در تعاریف، مفاهیم و محتوای طرح‌های توسعه شهری. وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
شهید عاملی، محمد بن مكرم (1413ق). مسالك األفهام إلی تنقيح شرایع اسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
شماعی، علی؛ و جهانی، رحمان (1390). بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویت محله‌ای (مطالعه موردی، منطقه 7 تهران). فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، (6)، 82-73.
علیدوست، ابوالقاسم؛ و ابراهیمی راد، محمد (1389). بررسی قاعده تسلط و گستره آن. حقوق اسلامی، (24).
عین الله‌زاده، سارا (1394). بررسی عوامل موثر بر تخلفات ساختمانی و ساخت و ساز غیر مجاز و پیامدهای آن. کنفرانس بین‌المللی معماری، ص64.
صالحی، اسماعیل (1384). سیمای ارگانیک روستایی کشور، ارزش‌ها، چالش‌ها، و نقش ضوابط و مقرات. ماهنامه دهیاری‌ها، (17).
علامه مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1388). بحار الانوار ، جلد 2. قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
کاظمیان، غلامرضا؛ و مهدی‌زاده، جواد (1386). درآمدی بر الگوی حکمرانی شهری. جستارهای شهرسازی. 6(19).
کاظمی‌پور، شهلا (1385). روند توسعه کلان شهرها در ایران و آثار و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
گل‌خطمی، ایمان؛ و حقیقت‌بین، مهدی (1395). کاربرد فقه در تحقق منظر شهری امن. مجله شیعه‌شناسی، 14(55)، صفحه 9.
گلمهر، احسان (1397). بررسی علل و عوامل موثر در ساخت و سازهای غیر مجاز. فصلنامه پژوهشی جغرافیا، 8(2)، ص101-113.
ماجدی، حمید؛ سعید نیا، احمد؛ صالحی، بهرام؛ مشهودی، سهراب؛ و مهدی‌زاده، جواد (1378). مبانی و چهارچوب بازنگری شرح خدمات طرح‌های جامع شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
محقق‌داماد، سید مصطفی (1382). قواعد فقه بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مزینی، منوچهر (1377). بررسی ساختار مدیریت شهری در ایران. وزارت کشور، چاپ اول، دفتر مطالعات برنامه‌ریزی شهری.
مزینی، منوچهر (1379). مدیریت شهری و روستایی در ایران: مشکلات و امکانات آن. وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان ملی زمین و مسکن.
مشیری، شهریار (1389). کنترل و هدایت ساخت و ساز شهری؛ طراحی نظام کارآمد. نشریه هویت شهر، 5(7)، ص30-23.
موسوی‌خمینی، سید روح‌الله (1366). استفتائات. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی عاملی، محمد بن علی (1429ق). مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام. قم: موسسه ال البیت(ع).
نجفقلی‌زاده، ناهید (1399). راهکارهای کنترل تخلفات و ساخت و سازهای غیر مجاز شهری با تأکید بر قوانین و ضوابط شهرسازی. هفتمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، ص23.
نقی¬زاده، محمد (1385). معماری و شهرسازی اسلامی (مبانی نظری). اصفهان: انتشارات راهیان.
وزارت مسکن و شهرسازی (1387). مقررات شهرسازی و معماری و طرح‌های توسعه و عمران مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. چاپ پنجم، دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران.
ARL. (2005). Akademie für Raumforschung und Landesplanung. Handwörterbuch der Raumordnung. Hannover: neu bearbeitete Aufl.
Bernan, A. (2000). The EU compendium of spatial planning systems and policies. France.
European Union (EU). (1997). The Eu Compendium of Spatial Planning Systems and Policies. European Commission.
Gall, M.A. (1998). Spatial Reconnaissances. National Physical Planning Agency, The Hague, Netherlands.
Hall, P. (1994). The theory and practice of regional planning, urban and regional planning. Pemberton: Routledge.
Hamer D. (1998). History in Urban Places: The Historic Districts of the United States (Urban Life and Urban Landscape Series). Columbus: Ohio State University Press.