تحلیل فقهی حقوقی کارکرد شوراهای اسلامی شهر در زمینه شهروندمداری پس از انقلاب اسلامی
محورهای موضوعی :ریحانه اسداله زاده کناری 1 , علی بابایی مهر 2 * , رضا نصیری لاریمی 3
1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
2 - دانشگاه
3 - استادیار گروه حقوق بین‌الملل، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
بحث شوراها از پیشینه¬ای فراتر از دوران قبل و پس از انقلاب اسلامی برخوردار است و از مقولات نوپدید دوران معاصر نیست، بلکه پدیده شوراها در آیین و شریعت اسلام از سابقه¬ای حدود 1400 ساله برخوردار است و شارع مقدس اسلام در قرآن کریم بر آن تاکید و تصریح نموده است که در برخی آیات به صراحت و روشنی از آن یاد شده است. لذا اهمیت نقش آفرینی نهاد شورا در تصمیمات مرتبط با منافع عمومی، این امر را ضروری می¬سازد که جایگاه و عملکرد چنین نهادی در فرایند اتخاذ تصمیم در یک نظام سیاسی و اجتماعی مشخص گردد. از آن جا که شورا در هر دو خاستگاه فقه و حقوق دارای مبانی و ادله مخصوص به خود است، این جستار در پی این است که نقش و عملکرد شوراهای اسلامی شهر را در مدیریت عمومی، از نگاه فقهی و حقوقی تحلیل و بررسی کند. هدف نهایی این پژوهش، پاسخ به این پرسش است که شوراهای اسلامی شهر در زمینه شهروندمداری و اتخاذ تصمیمات مرتبط با منافع عمومی، پس از انقلاب اسلامی دارای چه کارکردی بوده¬اند؟ این پژوهش با بهره¬گیری از مطالعات کتابخانه¬ای، با ماهیت توصیفی در پی اثبات فرضیه¬های خویش است و به نظر می¬رسد با توجه به اینکه شوراهای اسلامی شهر به عنوان نهاد منتخب مردمی در ارتباط با دیگر نهادها و ارگان¬های رسمی و دولتی و با توجه به امکانات قانونی می¬تواند نقش مهمی در حفظ و اعتلای حقوق شهروندی داشته باشد. ولی نارسایی¬های قانونی و اجرایی موجب گردیده که این مهم به گونه¬ای مطلوب به اجرا درنیاید. این یکی از مشکلات و نقایص مربوط به ماهیت و نقش دموکراسی¬های غیر مستقیم امروزی در اداره امور نیز می¬باشد که باید با تدبیر و تدبر به رفع آنها پرداخت تا مدیریت شورایی که ریشه در تعالیم دینی ما دارد به تدریج اجرایی شود.
The discussion of councils has a history beyond the era before and after the Islamic revolution and is not a new category that emerged in the contemporary era, but the phenomenon of councils in the religion and Sharia of Islam has a history about 1400 years and the holy law of Islam in the Holy Quran is based on it. It has been emphasized and clarified which is clearly mentioned in some verses. Therefore, the importance of the council's role in decisions related to public interests makes it necessary to determine the position and performance of such an institution in the decision-making process in a political and social system. Since the council has its own foundations and evidences in both jurisprudence and law, this essay seeks to analyze and examine the role and performance of the city's Islamic councils in public administration from a jurisprudential and legal point of view. The final goal of this research is to answer the question, what are the functions of Islamic city councils in the field of citizen orientation and making decisions related to public interests, after the Islamic revolution? This research, using library studies, with a descriptive nature, seeks to prove its hypotheses, and it seems that considering that the city's Islamic councils, as a people's elected institution, in relation to other official and government institutions and bodies, and with Paying attention to legal possibilities can play an important role in maintaining and improving citizenship rights. But legal and executive inadequacies have caused this issue to not be implemented in a desirable way. And this is one of the problems and defects related to the nature and role of today's indirect democracies in the administration of affairs, which must be resolved with prudence so that the management of the council, which is rooted in our religious teachings, will be implemented gradually.
فهرست منابع
منابع فارسی
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابوفارس، محمد عبدالقادر (1987). حکم الشوری فی الاسلام و نتیجتها. (بی جا)، دارالفرقان.
ابن مزاحم، نصر (1404ق). وقعه صفین، تصحیح عبد السلام محمد هارون. قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی، چ دوم.
ارسطا، محمدجواد (1389). نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران. قم: موسسه بوستان کتاب.
اصفهانی، راغب (بی تا). معجم المفردات الفاظ قرآن. قاهره: مطبعه الکتاب المصریه.
ایرانی، حسین (1376). .حکایت شوراها. مجله ایران فردا، (49).
بیرانوند، رضا، آبید، محمد و کشفی، سعید (1390). نقش و تکالیف پلیس راهنمایی و رانندگی در رعایت حقوق شهروندی رانندگان، فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک، (21).
پاپلی یزدی، محمد حسین (1382). نظریه های شهر و پیرامون شهر. تهران: انتشارات سمت.
حاجی ناصری، سعید و قربانی، محمد (1401). استدلال های سیاستگذاران الگوی توسعه نئولیبرالی علیه بعد اجتماعی- اقتصادی حقوق شهروندی مندرج در قانون اساسی. فصلنامه بین مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی، 12 (29).
حقیقی، مهری و ابدی، سعیدرضا (1398). مولفه های جدید نظارت مالی و مبارزه با فساد در دستگاه های اداری در سیره علوی. معرفت فرهنگی اجتماعی، (38).
حسینی حائری، سیدکاظم (1399). اساس الحکومه الاسلامیه. بیروت: مطبعه النیل، چاپ اول.
حسینی حائری، سیدکاظم (بی تا). المرجعیه و القیاده. قم: دارالتفسیر.
جاوید، محمدجواد (1387). نظریه نسبیت در حقوق شهروندی مبتنی بر اطلاق در حقوق طبیعی. تهران: نشر¬گرایش، چاپ اول.
جلالی، محمد و کریم جوزانی، مریم (1393). صلاحیت تشخیص و کنترل پذیری آن در حقوق اداری (از منظر حقوق بنیادین و اقتضائات دولت مدرن). در تکاپوی حقوق عمومی، مجموعه مقالات، سلسله نشست‌های تازه‌های حقوق عمومی، جلد نخست، به کوشش علی اکبر گرجی ازندریانی، چاپ اول. تهران: انتشارات جنگل جاودانه.
تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمد (1410). غررالحکم و دررالکلم، تحقیق سید مهدی رجائی. قم: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1389). ولایت فقه ولایت فقاهت و عدالت. قم: اسراء، چاپ یازدهم.
چوپانی یزدلی، محمد رضا (1382). جایگاه حقوقی سیاسی شوراها در جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
رحیم پور، فرهاد و مظهری، محمد (1401). جوانب حقوقی نظارت مالی شوراهای اسلامی شهر بر شهرداری ها با رویکرد تطبیقی با نظام اداری محلی فرانسه. فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب، 15 (4).
رشید رضا، محمد (1366). تفسیر القرآن الحکیم، ج 4. مصر: دارالمنار.
سالاری، محمد و صفوی سهی، مریم (1396). نقش نهاد شورای اسلامی شهر در اعتلای حقوق شهروندی (مورد مطالعه: شورای اسلامی شهر تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، (19).
سالاری، محمد (1396). شورای اسلامی شهر و جایگاه آن در ارتقاء حقوق شهروندان (نمونه مورد مطالعه: شورای اسلامی شهر تهران). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی شهری)، 7 (2).
شکوری، ابوالفضل (1377). فقه سیاسی اسلام، چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
شمیری، فاطمه، رستمی، ولی و عباسی، بیژن (1401). آسیب شناسی اختیارات شوراهای اسلامی از منظر تفکیک امور ملی و محلی. پژوهش های نوین حقوق اداری، 4 (12).
شهریاری، حمید (1386). شورا در فتوا، چاپ دوم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
عامری، زهرا، خسروی، احمد و مقدسی، محمدباقر (1398). مؤلفه بودجه ریزی شهری مشارکتی شایسته با نگاهی به نظام حقوقی ایران. فصلنامه حقوق اداری، 6 (19).
عاملی، رضا (1382). چالش‌های جهانی شدن با فضای عمومی، حقوق فرهنگی و حقوق ملی شهروندان، مبانی نظری حقوق بشر. مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی حقوق بشر، دانشگاه مفید، چاپ اول. قم: انتشارات مرکز مطالعات حقوق بشر.
عباس حسن، حسن (1383). ساختار منطقی اندیشه سیاسی اسلام، ترجمه مصطفی فضائلی، چاپ اول. قم: بوستان کتاب.
عبدالله نژاد، سرین (1397). بررسی عملکرد دولت محلی و تمرکز زدایی از دیدگاه حقوق عمومی. پژوهش ملل، 3، (31).
علیخانی، صادق، اسلامی، رضا و نیاورانی، صابر (1398). ظرفیت‌های قانون اساسی ایران در افرایش مشارکت شهروندان در پرتو راهبردهای حکمرانی خوب. فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، (40).
علیدوستی، ناصر (1388). پلیس و آموزش حقوق شهروندی و موانع تحقق آن در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی، (44).
عمید، حسن (1383). فرهنگ فارسی عمید، چاپ بیست و نهم. تهران: انتشارات کویر.
عمید زنجانی (1387). حوزه قلمرو قانونگذاری مجلس شورای اسلامی. تهران: مرکز تحقیقات حقوقی شورای نگهبان.
فنی، زهره و نورمحمدی، مهدی (1390). نقش آفرینی شورای شهر در مدیریت شهری. مجله صفه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، (52).
قاضی زاده، کاظم (1384). جایگاه شورا در حکومت اسلامی. تهران: نشر عروج.
طباطبائی، سید محمد حسن (1356). تفسیر المیزان، ج 8. تهران: نشر محمدی.
طباطبایی، سید محمد حسن (1374). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طریحی، فخرالدین (1408). مجمع البحرین، ج 2. انتشارات مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
صادقی تهرانی، محمد (بی تا). حکومت صالحان یا ولایت فقیهان. yon.ir/sadeghiteh.
صالحی شامی، محمدبن یوسف (1414). سبل الهدی و الرشاد فی سیره خبر العباد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کشوردوست جوبنه، سمانه و احمدی، حسین (1400). واکاوی موانع و چالش های تحقق تمرکززدایی در چارچوب شوراهای اسلامی در جمهوری اسلامی. سیاستگذاری عمومی، 7(1).
کعبی، عباس (1394). تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر اصول قانون اساسی. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
گرجی ازندریانی، علی اکبر و ابوالحسنی، محسن. (1395). نقش شورا در مدیریت عمومی، تصمیم گیر یا تصمیم ساز. فصلنامه دانش حقوق عمومی، 5 (13).
محمدبن مکرم (بی تا). لسان العرب. بیروت: داراحیا التراث العربی.
محمدی ری شهری، محمد (1376). رهبری در اسلام. تهران: دارالحدیث، چاپ دوم.
مکارم شیرازی، ناصر (1425). انوار الفقاهه (کتاب البیع). قم: انتشارات مدرسه علی بن ابیطالب (ع).
موسوی خمینی، روح الله (1378). صحیفه امام، ج 21. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
میراحمدی، منصور (1394). مفهوم شورا در تجربه ایرانی. سپهر سیاست، 2(4).
نجاتی حسینی، م (1380). بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری کشور. تهران: انتشارات سازمان شهرداری ها، چاپ اول.
نجارزاده هنجنی، مجید (1398). تحولات الگوهای مدیریتی خدمات عمومی از خدمات کلاسیک تا خدمات عمومی نوین. فصلنامه حقوق اداری، 6(19).
هداوند، مهدی (1385). حقوق اداری تطبیقی، جلد دوم، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی (سمت)، چاپ اول.
منابع انگلیسی
Cheema, G. Shabbir, W. Sandra, E. (1993). Urban Management: Policies and Innovation in Developing Countries. United Nations University, Program on Population (East-West Center).
Marshal, G. (1998). Dictionary of Social Development. Westport, Greenwood Press.
Sisk, Timothy. (2008). Democracy At the Local Level: Participation, Representation, Conflict Management, and Governance. International IDEA Handbook.
Warner, M. (2001). Building Social Capital: The Role of Local Government. Journal of Socio-Economics, (30) 2.