مطالعه تطبیقی بیع اسپرم در فقه مذاهب اسلامی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

ایوب شافعی پور ¹ (کارشناسی ارشد فقه مقارن و حقوق جزای اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران)
حسین نورالدینی ² (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1394/09/01 تاریخ پذیرش : 1395/04/03 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: بیع, اسپرم, منی, حیوان, انسان, فقه, مذاهب اسلامی,

چکیده مقاله :

مسائل مربوط به بارورسازی در انسان و حیوان از گذشته تاکنون مورد بحث و مناقشه‌ی فقها بوده است. یکی از سؤالاتی که در این باره مطرح بوده و در پژوهش حاضر نیز بدان پاسخ داده شده این بوده که آیا می‌توان اسپرم یا منی انسان یا حیوان را برای بارورسازی خرید و فروش کرد یا خیر؟ در مورد بیع اسپرم و منی حیوان جمهور فقهای مذاهب حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی بیع اسپرم حیوانات را در هر حالت و شکلی حرام دانسته‌اند و دلیل خود را علاوه بر ادله نقلی، نداشتن منفعت، جهل به مقدار مبیع، عدم تسلیم مبیع و عدم منفعت برای صاحب حیوان بیان کرده‌اند. جمهور فقهای امامیه بیع عسیب الفحل در حیوان را مکروه و بیع اسپرم خارج شده از بدن حیوان را حرام دانسته‌اند و به ادله‌ی نقلی استناد کرده‌اند. همه‌ی مذاهب اهل سنت بیع، اجاره و اهدای اسپرم توسط مرد به زن بیگانه و هم‌چنین اهدا یا بیع تخمک به مرد توسط زن بیگانه را حرام دانسته‌اند. آنان در این مورد به ادله‌ی نقلی و عقلی استناد جسته‌اند. در میان فقهای امامیه برخی قائل به کراهت و برخی قائل به جواز بیع اسپرم خارج شده و انتقال آن به بدن زن بیگانه شده‌اند. از نظر پژوهشگر قول راحج در مورد بیع اسپرم حیوان، جواز آن در تمامی اشکال و در مورد بیع اسپرم انسان حرمت آن است.

چکیده انگلیسی:

The issues related to fertilization in human and animal from past to now had been discussed and disputed by jurists. One of the questions which had been raised here and also answered in present study is that is it possible to buy and sell the sperm of human or animal for fertilization or not? About selling the sperm and semen of animal, the jurists of Hanafi, Maleki, Shafei and Hanbali religions know unlawful selling sperm of animals in each form and in addition to anecdotal evidence, they expressed lack of benefit, ignorance of the value of sales, lack of submission of the sales and lack of benefit for the owner of animal. Imami jurists mentioned the sale of male sperm in animal is execrable and the sale of sperm exited from the body of animal is unlawful and cited to anecdotal evidence. All Sunni religions know unlawful the sale, hire and donate the sperm by man to foreign woman and also donating or selling ovum to man by foreign woman. In this case, they cited anecdotal and rational evidences. Among Imami jurists, some attached to the abomination and some other attached to the license of exited sperm selling and its transfer to the body of foreign woman. To researcher dominating quote about selling sperm of animal is its license in all forms and about selling sperm of human is its sanctity.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن انس، مالک، المدونة، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج1، 1415ق.

ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع فتاوى ابن تیمیة، ریاض، مجمع الملک فهد، ج21، 1416ق.

ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، چاپ اول، قم، بی نا، 1382ش.

ابن عابدین، محمد امین، رد المحتار على الدر المختار، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر، ج1، 1412ق.

ابن قدامه، موفق الدین عبدالله بن احمد، الکافی فی فقه الإمام أحمد، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج1، 1414ق.

همو، المغنی، قاهره، مکتبة القاهره، ج1و4، 1388ق.

ابن مفلح، محمد، الفروع، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الرسالة، ج1، 1424ق.

ابن مفلح، ابراهیم بن محمد، النکت، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج4، 1418ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، ج15، 1414ق.

ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، البحر الرائق شرح کنز الدقائق، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب الإسلامی، ج2و6، بی تا.

أبو زید، بکر، «طرق الإنجاب فی الطب الحدیث و حکمها»، مجله مجمع فقه اسلامی، دوره سوم، عربستان سعودی، 1407ق.

احمد سلامة، زیاد، أطفال الأنابیب بین العلم و الشریعة، چاپ اول، اردن، الدار العربیة للعلوم، 1417ق.

آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، چاپ شانزدهم، تهران، نشر نی، 1393ش.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، چاپ اول، بی جا، دار طوق النجاة، ج1و3، 1422ق.

بهوتی، منصور بن یونس، شرح منتهی الإرادات، چاپ اول، بیروت، عالم الکتب، ج1، 1414ق.

همو، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج6، بی تا.

بیهقی، ابوبکر، السنن الکبری، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج2، 1424ق.

تویجری، محمد بن ابراهیم، موسوعة الفقه الإسلامی، چاپ اول، بی جا، بیت الأفکار الدولیة، ج3، 1430ق.

جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، چاپ دوم، کویت، دار السلاسل، ج6و39، 1427ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، ج17، 1409ق.

حسینی الحصنی، ابوبکر بن محمد، کفایة الأخیار فی حل غایة الإختصار، چاپ اول، دمشق، دارالخیر، ج1، 1994م.

حطاب الرعینی، شمس الدین، مواهب الجلیل فی شرح مختصر خلیل، چاپ سوم، بیروت، دارالفکر، ج4، 1412ق.

خطیب شربینی، محمد بن احمد، مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، چاپ اول، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج1، 1415ق.

دار قطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، چاپ اول، بیروت، مؤسسة الرسالة، ج3، 14124ق.

دسوقی، محمد بن احمد، حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر، بیروت، دارالفکر، ج1، بی تا.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه، ج29، بی تا.

رملی، شهاب الدین، نهایة المحتاج إلى شرح المنهاج، بیروت، دارالفکر، ج1، 1404ق.

زحیلی، وهبة، الفقه الإسلامی و أدلته، چاپ چهارم، دمشق، دار الفکر، ج7، بی تا.

سجستانی، أبی داود، سنن أبی داود، بیروت، المکتبة العصریة، ج2، بی تا.

سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، ج10، 1414ق.

شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دار المعرفة، ج1و2، 1410ق.

شریف مرتضی، علی بن حسین، الإنتصار، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1415ق.

شلتوت، محمود، الفتاوی، چاپ دوازدهم، بی جا، دار الشرق، 1403ق.

شهید اول، محمد بن مکی عاملی، اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، بیروت، الدار الإسلامیة، 1410ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری، ج1، 1410ق.

همو، مسالک الأفهام، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج1و3، 1413ق.

شیخ انصاری، مرتضی بن محمد، المکاسب المحرمة، چاپ اول، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى،‌ ج1، 1415ق.

شیرازی، ابو اسحاق، المهذب، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج2، بی تا.

طباطبائی، محمد کاظم، العروة الوثقى مع تعلیقات المنتظری‌، شرح آیت الله حسینعلی منتظری، بی جا، بی نا، ج1، بی تا.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1و3، 1407ق.

عبدری الغرناطی، محمد بن یوسف، التاج والإکلیل لمختصر خلیل، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج1، 1416ق.

عظیم آبادی، محمد أشرف، عون المعبود شرح سنن أبی داود، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج6، 1415ق.

عمرانی، یحیی، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، چاپ اول، جدّه، دارالمنهاج، ج7، 1421ق.

عینی، بدرالدین، البنایة شرح الهدایة، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج1، 1420ق.

فتاحی، سید حسین، مجموعه مقالات و گفتارهای دومین سمینار دیدگاه‌های اسلام در پزشکی، چاپ اول، مشهد، دانشگاه علوم پزشکی، 1380ش.

فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، بیروت، المکتبة العلمیة، ج2، بی تا.

قرافی، شهاب الدین، الذخیره، ص186، چاپ اول، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ج1و4و5، 1994م.

قرضاوی، یوسف، الحلال و الحرام، چاپ هفتم، بی جا، المکتب الإسلامی، 1393ق.

قرطبی، ابن رشد، البیان و التحصیل، چاپ دوم، بیروت، دار الغرب الإسلامی، ج1و8، 1408ق.

همو، بدایة المجتهد ونهایة المقتصد، ص88، قاهره، دار الحدیث، ج1و3، 1425ق.

قزوینی، عبدالکریم بن محمد، شرح مسند الشافعی، چاپ اول، قطر، وزارة الأوقاف والشؤون الإِسلامیة، ج1، 1428ق.

کاسانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، چاپ دوم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج1و5، 1406ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ج3، 1407ق.

ماوردی، علی بن محمد، الحاوی الکبیر، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، ج1و5و7، 1419ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، چاپ ششم، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، ج1،  1418ق.

مرداوی، علی بن سلیمان، الإنصاف، بیروت، چاپ دوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ج1و4و7، بی تا.

مرغینانی، علی بن أبی بکر، الهدایة فی شرح بدایة المبتدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج3، بی تا.

موسوی خمینی، روح الله، المکاسب المحرمة، چاپ اول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره‌، ج1، 1415ق.

همو، تحریر الوسیلة، ترجمه علی اسلامی، چاپ بیست و یکم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1و2و4، 1425ق.

همو، کتاب البیع، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره،‌ ج3، 1421ق.

موسوی خوئی، ابوالقاسم، المکاسب- مصباح الفقاهة‌، بی جا،  بی نا، ج1، بی تا.

نمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، الکافی فی فقه اهل المدینة، چاپ دوم، ریاض، مکتبة الریاض الحدیثة، ج1و2،  1400ق.

نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، چاپ اول، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، ج13، 1408ق.

نووی، یحیی بن شرف، المجموع، بیروت، دار الفکر، ج 2و9و14، بی تا.

همو، روضة الطالبین وعمدة المفتین، چاپ سوم، بیروت، المکتب الإسلامی، ج3،  1412ق.

نیشابوری، مسلم، صحیح مسلم، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ج1و3، بی تا.

پایگاه اینترنتی آیت الله خامنه‌ای: www.farsi.khamenei.ir

پایگاه اینترنتی آیت الله سید محمد مهدی میر باقری: www.mirbaqeri.ir

پایگاه اینترنتی آیت الله سیستانی: www.sistani.org

پایگاه اینترنتی آیت الله مکارم شیرازی: www.makarem.ir

پایگاه اینترنتی مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت قدس‌سره: www.bahjat.ir

پایگاه اینترنتی مؤسسه اشراق و عرفان (مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله اعرافی): www.eshragh-erfan.com