نقدی بر قانون جدید نحوه‌ی اجرای محکومیت‌های مالی از منظر فقه

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

سلمان احمدی ¹ (دانش‌آموخته دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلام، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
علیرضا امینی ² (استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلام، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/09/24 تاریخ پذیرش : 1396/04/02 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: قانون, محکومیت‌های مالی, طلبکار, بدهکار, اعسار,

چکیده مقاله :

قانون نحوه‌ی اجرای محکومیت‌های مالی در سال 1393 لایحه‌ى جدیدش در مجلس شورای اسلامی مطرح و در سال 1394 به تأیید مجمع تشخیص مصلحت رسید. این نوشته ضمن بررسی قانون مزبور و مقابل نهادن مفاد آن با مبانی فقهی به این واقعیت رسیده که مزیت‌های آن نسبت به قانون‌های قبلی اغلب در توجّه بیشتر به راهکارهای فقهی بوده است، مواردی چون تفکیک قائل شدن میان بدهکاران با امعان نظر به سابقه‌ی بدهکاری، تقلیل در حبس، نحوه‌ی ارائه بینه، پیشنهاد ایجاد زمینه‌ی اشتغال و...، برخی نقائصی هم که از منظر این مقاله در قانون مذکور وجود دارد ناشی از نادیده گرفتن پیش‌بینی‌های فقه برای فیصله دادن به دعوای طلبکار و بدهکار می‌باشد، ضعف‌هایی چون عدم الزام مدیون به کار کردن و کسب درآمد، لحاظ نکردن سهم مشخص زکات در حمایت از بدهکار نادار. بعلاوه وجود پاره‌ای ابهامات در برخی عبارت متن به چشم می‌خورد که در این نوشتار انگشت بر آنها نهاده شده است با این وجود تصویب و جایگزینی این قانون به جای مصوبه‌ی پیشین سعیی مشکور و تلاشی قابل تقدیر است.

چکیده انگلیسی:

In the course of studying and reforming, the law of the method of implementing financial condemnation was discussed in parliament in 2014 and it was ratified by the Assembly of Recognizing the Benefit of the state after going through legal process. This thesis studied the mentioned law and contrasted it with juridical foundations and concluded that its benefits related to more attention to juridical foundations; cases such as differentiating debtors with regard to their previous record, reducing imprisonment, the method of offering binet, suggesting the ways of providing the backgrounds for employment, and so on. This study found some shortcomings of this law that relate to ignoring the predictions of jurisprudence for ending the struggle between debtors and creditors. These shortcomings include not forcing the debtor to work and make money, not considering a portion of charity to help poor debtors. Moreover, there were some ambiguities in the sentences of the law that were studied in this thesis. However, it was a very useful effort and attempt in reforming the previous law.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

 آشتیانی، میرزا محمد حسن بن جعفر، کتاب القضاء، چاپ اول، قم، چاپخانه رنگین، ج 1، 1425ق .

اردبیلی(محقق)، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان، تحقیق حاج آقامجتبی عراقی، الشیخ علی پناه اشتهاردی، چاپ اول، قم، دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج 9، 1403ق.

 استرآبادی، محمد بن علی بن ابراهیم، آیات الحکام، محقق محمدباقر شریف زاده گلپایگانی، چاپ اول، تهران، کتابفروشی معراج، 1394ق.

آیتی، سید محمد رضا، «نقد و بررسی دلایل و آراء فقها پیرامون زندانی کردن بدهکار معسر»، فصلنامۀ تخصصی فقه و تاریخ تمدن، شماره 27، 1390ش.  

 بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، بلغة الفقیه، چاپ چهارم، تهران، منشورات مکتبة الصادق، ج 2، 1403ق.

 بغدادی، مفید، محمدبن محمدنعمان، عکبری المقنعه، چاپ اول، قم، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413ق.

 حائری، سید علی بن محمد طباطبائی، ریاض المسائل، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، ج 15، 1418ق.

  حائری، سید محمدمجاهد طباطبائی، کتاب المناهل، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت (علیهم السلام)، بی تا.

حر العاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه (آل البیت)، تحقیق مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، ج 18، 1414ق.

 حلی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج 2، 1410ق.

 حلی، ابن فهد، المهذب البارع، تحقیق شیخ مجتبی عراقی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج 4،  1412ق.

 حلی، محقق، نجم الدین، جعفربن الحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ج 2، 1408ق،.

 حلبی، ابوالصلاح، تقی الدین بن نجم الدین، الکافی فی الفقه، محقق رضا استادی، چاپ اول، اصفهان، کتابخانۀ عمومی امیرالمؤمنین(ع)، 1403ق.

حویزی، عبدعلی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، تصحیح السیدهاشم الرسولی المحلاتی، چاپ چهارم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ج 1، 1412ق.

 خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، چاپ دوم، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج 1، 1390ش.

 خوانساری، سید اجمد بن یوسف، جامع المدارک، تحقیق علی اکبر غفاری، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدوق، ج2، 1364ش.

 راوندی، قطب الدین،سعید بن عبدالله، فقه القرآن (للراوندی)، چاپ دوم، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی­نجفی، ج 1، 1405ق.

سبزواری، علی مؤمن قمی، جامع الخلاف و الوفاق، مصحح حسین حسنی بیرجندی، چاپ اول، قم، زمینه سازان ظهور امام عصر(ع) ج 1، 1421ق.

 شیخ انصاری، دزفولی، مرتضی بن محمد امین، القضاء و الشهادات، چاپ اول، قم، المؤتمر العالمی بمناسبةالذکری المئویةالثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری، 1415ق.

 شیخ طوسی، ابوجعفر، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة الرضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ج 8، 1387ق.

 همو، الخلاف، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج3- 6-7، 1407ق،.

 شهیداول، عاملی، محمد بن مکی، الدروس، چاپ اول، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ج 2 و 3، 1414ق.

 شهیدثانی، عاملی، زین الدین بن علی مسالک الافهام، چاپ اول، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ج4، 1414ق.

 همو، الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری، ج 3 و 4، 1410ق.

 طبرسی، فضل بن­حسن، جوامع الجوامع، چاپ اول، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج1، 1418ق.

 طوسی، ابن حمزه،  الوسیله، تحقیق: الشیخ محمود الحسون، چاپ اول، قم، منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1408ق.

 عاملی، کرکی، محقق ثانی، علی بن حسین، جامع المقاصد، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ج 5، 1414ق.

 علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی الاحکام الایمان، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج1، 1410ق.

 همو، تحریر الاحکام، تحقیق ابراهیم البهادری، چاپ الاولی، قم، مؤسسه الامام الصادق(ع)، ج 2، 1420ق.

 همو، تذکرة الفقهاء(ط-ج)، تحقیق مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، چاپ اول، قم، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، ج 13 و 14، 1414ق.

 همو، مختلف الشیعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، ج 8 و 5، 1413ق.

 عراقی، آقا ضیاء الدین، علی کزازی، کتاب القضاء(تقریرات، للنجم آبادی)، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسه معارف الاسلامی امام رضا(ع)، 1421ق.

 عیاشی، محمدبن مسعود العیاشی، تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، مکتبة العلمیه الاسلامیه، ج1، بی تا.

 فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد، چاپ اول، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ج2، 1387ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تصحیح و تعلیق سید طیب موسوی جزائری، قم، منشورات مکتبة الهدی، ج1، 1404ق.

 کلینی، یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبرغفاری، چاپ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج5، 1367ش.

 گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی، مجمع المسائل. مصحح: علی کریمی جهرمی، چاپ دوم، قم، دارالقرآن علی ثابتی همدانی، 1409ق.

محقق بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج20، 1405ق.

 محقق سبزواری. کفایة الاحکام، تحقیق شیخ مرتضی الواعظی الاراکی، چاپ اول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین، 1423ق.

 نجفی، کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، انوار الفقاهه، کتاب الشهادات (للکاشف العظاء، حسن)، چاپ اول، نجف اشرف، عراق، مؤسسه کاشف العظاء، 1422ق.

 نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت،لبنان، داراحیاء التراث العربی، ج 23و 25، 1404ق.

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، چاپ اول، قم، ایران، مؤسسه آل البیت (ع)، ج 17، 1415ق.

وجدانی فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریه فی شرح الروضة البهیه، چاپ دوم، قم، ایران، انتشارات سماء قلم، ج 8، 1426ق.

هندی، فاضل، کشف اللثام (ط،ج)، تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، بقم المشرفه، مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة الجماعة المدرسین، ج 2، 1416ق.

مکارم شیرازی، استفتاء، پایگاه حوزه، نت.

http://www.hawzah.net/fa/magazine/view/6435/7807/99646