بررسی مبانی فقهی حقوقی اعاده حیثیت در امور کیفری

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

فرانک حیدری دهاقانی ¹ (دانشجو دکتری فقه و مبانی حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران)
محمد نوذری ² (دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/08/01 تاریخ پذیرش : 1397/10/29 تاریخ انتشار : 1397/12/11

کلید واژه: اعاده حیثیت, متهم, مجرم, محکوم, حکومت,

چکیده مقاله :

حیثیت و حرمت معنوی مهم‌ترین سرمایه انسان است که اهمیت آن با هیچ چیز با ارزش دیگری برابری نمی‌کند. این حیثیت و آبروست که به او امکان حضور در نقش اجتماعی‌اش را می‌دهد به همین دلیل وارد شدن خدشه به این بعد از حیات آدمی بسیاری از ابزارها و فرصت‌ها را از وی می‌ستاند از این حیث افرادی که به دلیلی متهم یا مجرم شناخته می‌شوند در موقعیت خطیرتری قرار دارند، زیرا با رسیدگی قضایی به حیثیت و آبروی آنان نقصی وارد شده است که باز گرداندن آن یا به عبارت دیگر اعاده حیثیت از آن‌ها ضروری است. که در این میان حکومت نقشی به‌سزا یا به تعبیر دیگر مسئول اعاده حیثیت به افرادی است که به حیثیت و آبروی ایشان خسارت وارد شده است که این مسئولیت گاهی به صورت مستقیم، الزاماتی را متوجه نهادهای حکومتی، از جمله مدعی‌العموم می‌کند و گاه دستگاه‌های حکومتی را بر آن می‌دارد فرد یا گروه‌هایی را ملزم به ایفای کارهایی (در جهت جبران خسارتی که با طرح اتهامات ناروا علیه اشخص به ایشان وارد ساخته‌اند) می‌کند در مورد مجرمان نیز همین امر صادق است؛ اعاده حیثیت در مفهومی که موضوع مقاله حاضر قرار گرفته است عبارت است از ترمیم آسیب‌های وارد شده به آبرو و حیثیت کسانی که در زمینه مسائل کیفری مورد رسیدگی قضایی گرفته و از این ناحیه به حرمت و آبرویشان صدمه وارد شده است در این مفهوم متهمان تبرئه شده و نیز محکومان اشتباه را هم شامل می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Spiritual prestige and respect is the most important human capital and its importance is not equivalent to any other valuable issue; in fact, this is prestige and respect that enables human to play his social role; thus, damaging prestige may prevent human from obtaining many tools and opportunities. Persons who are recognized as culprit or criminal are faced with endangered condition; since, through judicial investigation, their human prestige and respect is violated and it is necessary for considering method of restoration of prestige. Meanwhile, the government plays key role for restoration of prestige for damaged people and this responsibility is sometimes directly related to governmental associations including: Public Prosecutor or enforces the governmental associations to execute some tasks (for compensating the incorrect accusation opened against persons) and this task is also applicable for criminals as well. The topic of present research is restoration of prestige that means repairing and compensating damages applied to dignity and prestige of persons facing with penal investigation and also acquitted from criminal charge and also mistakenly convicted persons.

منابع و مأخذ:

قرآن.

آذرتاش، آذرنوش، فرهنگ معاصر عربی فارسی، تهران، نی، چاپ اول، 1379ش.

اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائده و البرهان، ج12، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1403ق.

ابن بابویه قمی، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.

ابن فهدالحلی، احمدبن محمد، مهذب البارع، ج4، قم، موسسه انتشارات الاسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، 1407ق.

آلامدی، عبدالواحدبن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، ج2، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1346ش.

ابن منظور الافریقی المصری، ابی الفضل جمال الدین محمدبن مکرم، لسان العرب، ج1، بیروت، دارصادر، 1418ق.

ابن قدامه، عبدالله بن احمدبن محمد، المغنی، ج10، بیروت، دارالکتب العربی، 1978م.

ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، ج1، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق،

بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القران،تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.

تبریزی، جواد، اسس الحدود و التعزیرات، ج2، قم، مهر، چاپ اول، 1417ق.

تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، القاهره، دارالمعارف، 1383ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق،ج4، تهران، گنج دانش، 1372ش.

همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1386ش.                      

حسینی شیرازی، سیدمحمد، تقریب القران الی الذهان، ج3، بیروت، دارالعلوم، چاپ اول، 1422ق.

حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقها، ج2، قم، موسسه آل البیت، 1414ق.

همو، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج1، بی‌جا، کوشانپور، 1387ق. 

همو، نهایه الاحکام فی معرفه الاحکام، ج2، بی‌جا، موسسه آل البیت، 1419ق.

همو،مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، ج4، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، 1412ق.

حرعاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، ج15، قم، موسسه آل البیت، 1409ق.

حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، ج11، قم، موسسه آل البیت، 1413ق.

الحمیری، نسوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دارالفکر المعاصر، 1420ق.

الحلبی، تقی الدین بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، مکتبه امیرالمومنین(ع)، 1403ق.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، ج6، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372ش.

راوندی، قطب الدین سعیدبن‌عبدالله، فقه القرآن، ج10، بی‌جا، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، 1405ق.

السبزواری، محمد باقربن‌محمد مومن، کفایه الاحکام، اصفهان، مدرسه صدرمهدوی، 1401ق.

شیخ بهایی، محمدبن حسین، اربعین، بیروت، دارلکتب الاسلامیه، 1419ق.

الشاذلی، فتوح عبدالله، شرح قانون العقوبات القسم العام، قاهره، دارالثقافه و النشر و التوزیع، 2010م.

شیخ مفید، محمدبن محمدبن نعمان، المقنعه، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، 1410ق.

صابر، محمود، «اعاده حیثیت»، ماهنامه معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، س1، ش2، آذر 1381.

طوسی، محمدبن حسن، المبسوط، ج8، المکتبه المرتضویه، 1393ق.

همو، تهذیب الاحکام،ج10، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1390ق.

همو، الجمل و العقود فی العبادات، مشهد، موسسه نشردانشگاه فردوسی مشهد، 1387ق.

الطبرسی، ابی علی فضل بن الحسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، ج3، بیروت، موسسه الاعلمی، 1415ق.

طباطبایی، سید محمد حسین،تفسیر المیزان، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1402ق.

طاووس، رضی الدین علی بن موسی، کشف المحجه لثمره المهجه، بی‌جا، مکتب الاعلام الاسلامی، 1412ق.

عبدالمطلب، ایهاب، الموسوعه الجنایه فی شرح قانون الاجراءات الجنائیه، ج2، قاهره، المرکز القومی للاصدارات.

عمید، حسن، فرهنگ عمید،تهران، امیرکبیر، 1362ش.

عاملی، زین الدین بن علی (شهیدثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج4، قم، موسسه داوری، 1410ق.

همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج13، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، 1417ق.

فیض کاشانی، ملامحسن، الاصفی فی تفسیر القرآن، ج1، بی‌جا، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.

فخارطوسی، جواد، اعاده حیثت و جبران خسارت معنوی ناشی از دعاوی کیفری، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1394ش.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، موسسه دارالکتاب، القانونیه، 1404ق/ 2002م.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج7، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1388ق.

کاتبی، حسینقلی، فرهنگ حقوقی فرانسه فارسی،تهران، گنج دانش، چاپ دوم، 1380ش.

گلدوزیان، ایرج، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران، میزان، 1384ش.          

معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، 1372ش.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج5، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1353ش.

مدنی، سید جلال الدین، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران، پایدار، چاپ 11، 1387ش.

نهج البلاغه، سیدرضی، ترجمه علی نقی فیض الاسلام، تهران، مولف، 1326ش.

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج40، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1400ق.

هدایتی، محمدعلی، آیین دادرسی کیفری، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1332ش.