نسبت جرم و گناه در حقوق ایران
محورهای موضوعی : جامع الفقهیه
سید محمد رضا آیتی
1
(دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
حمزه اسفندیاری بیات
2
(دانش آموخته دکتری فقه و حقوق اسلامی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
کلید واژه: جرم, گناه, منابع معتبر فقهی, فتاوای معتبر, جر مانگاری, تعزیر,
چکیده مقاله :
جرم و گناه از جمله واژه هایی است که در لغت و محاورات روزمره، مترادف و به جای یکدیگر به کار بردهمی شود. اما در عرصه حقوق، به ویژه در حقوق ایران، به گونه ای دیگر به آنها نگریسته می شود . از نظر تاریخی و باتأثیرپذیری حقوق ایران از اندیشه دینی، نوعی مرزبندی بین این دو واژه به وجود آمده است . گناه رفتار مغایر با اوامر ونواهی شرعی و الهی است ، اما جرم یک واژه ی حقوقی و بر رفتارهایی قابل اطلاق است که در قانون به ممنوعیت آنهاتصریح شده باشد، اعم از اینکه در فقه و شرع ممنوع باشد یا نباشد . با این نگرش اگر رفتاری از لحاظ فقهی و شرعیممنوعیت داشته باشد و در قانون مورد منع قرار نگرفته باشد، گناه محسوب می شود؛ اما از نظر حقوقی قابل تعقیب ومجازات نخواهد بود . بعد از استقرار جمهوری اسلامی ایران این رویکرد به عنوان روی گردانی از دین تلقی شده و برهمین اساس در اصل 167 قانون اساسی، انحصار جرم انگاری در قانون برداشته و در موارد سکوت قانونی، قاضیمکلف به رجوع به منابع معتبر فقهی یا فتاوای معتبر گردیده است . این نگرش حاکی از یکسان تلقی کردن جرم و گناهدر نظام حقوقی فعلی ایران است . از این رو، نه تنها ممنوعی تهای مندرج در قوانین موضوعه، جرم است، بلکه اگر درمتون فقهی نیز ممنوعیتی وجود داشته باشد، مسلتزم تعقیب جزایی خواهد بود . هر چند این دیدگاه، نوعی احتیاط واهتمام به اجرای موازین و مقررات شرعی است، از لحاظ مبانی با مقاصد شریعت در تضاد بوده و از لحاظ عملی بامشکلات عدیده ای روبروست که چاره جویی در مورد آنها غیر ممکن، و با شیوه قانونگذاری امروز سازگار نیست.
“Crime” and “sin” are among the words used in everyday language assynonyms and interchangeable words. However, in the field of law,particularly Iran’s law, they are looked into differently. As far as history isconcerned, and since Iranian law is under the influence of religious thought,there is a certain distinction between the two terms. Sin is a behaviourcontrary to divine or religious commands and prohibitions. However, crime isa legal term applied to modes of behaviour the prohibition of which is statedin law, no matter whether they are forbidden in divine law and religion or not.Following this attitude, if a certain mode of behaviour is forbidden in terms ofjurisprudence and divine law, but not prohibited in law, it is considered a sin.However, it would not be liable to prosecution in terms of law.Following the establishment of the Islamic Republic of Iran, thisapproach was considered deviation from religion. Thus the article 167 of theI.R.I constitution has removed the monopoly of criminalization from the law.So in default of law, judge is bound to refer to authoritative jurisprudentialsources or valid decrees (Fatwas). This attitude suggests the identity of sinand crime in Iran’s contemporary legal system.Hence, not only the prohibited acts stated in statutes are consideredcrimes, but those stated in jurisprudential sources are also liable toprosecution.Although this view involves a kind of precaution and suggests concernfor application of religious precepts and regulations, it is contrary to theintents of Divine Law as far as foundations are concerned. It also facesnumorous problems in terms of practice. So it seems impossible to findsolutions to these problems, And this attitude is not consistent with themodern process of legislation.