مسؤولیت کیفری قاتل نابینا در فقه امامیه و حقوق ایران
محورهای موضوعی : جامع الفقهیهراضیه امینی 1 , صدیقه حاتمی 2 , علی محمدیان 3
1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
2 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
3 - دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران
کلید واژه: قتل عمد, قاتل اعمی, ارادۀ جنایت, قصاص جانی,
چکیده مقاله :
قصاص یا عدم قصاص قاتل نابینا یکی از مباحث چالش برانگیز فقه امامیه است. مشهور متقدمان بر این باورند که فرد نابینا اگر عمداً کسی را به قتل برساند قصاص نمی‌شود؛ در مقابل مشهور متأخران این دیدگاه را برنتابیده و فرد نابینا را به مانند فرد بینا مستوجب اجرای قصاص دانسته اند. عمده علت اختلاف موجود در مسأله، وجود روایاتی است که ظاهر آنها تخصیص عمومات و اطلاقات ادلّه اجرای قصاص است. روایات مزبور محور تضارب آرای فقیهان و نقض و ابرام های متعدد گشته است. جستار حاضر می کوشد با روش توصیفی و تحلیلی و متکی به روش کتابخانه‌ای، به بررسی مستندات این دو گروه از فقها پرداخته و با استظهاری متفاوت از روایات وارد در مسأله، تحلیلی مناسب راجع به حکم فقهی و حقوقی قاتل نابینا ارائه دهد.
Nemesis or lack of nemesis of blind is one of controversial issues in Islamic jurisprudence. Some jurisconsults believe that blind against intentional killing, is not and cited reasons for this idea, in this research, we try to offer proper analysis about jurisprudence and right verdict blind by checking documents of these groups of jurisconsults. One of the results of this discussion is this fact that referred reason of adverse is two narrations that have many problems. This includes presence of and lack of obstacle, scoff in narrations document, thematic conflict of two narrations, proving two syntactic readings that leads to different meaning reading. According to authors, also these narrations cannot prove acclaim of these jurisconsults, because these narrations are without acclaim and in spite of presence of generalities and signifiers on killing sanctity and proving nemesis in intentional supposition, jurisconsult doesn’t need to these two narrations. For rights, about this, explicitly these are no assertion. It seems that ruler satisfied with same generalities and absolutes of nemesis in intentional killing and doesn’t know blindness solely as criminal responsibility and justifying crime, and by considering practices appearances, conceives anybody as responsible of his intentional consequences and results.
منابع
ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
ابن بابویه قمی، محمّد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1413ق.
ابن براج طرابلسى، قاضى عبدالعزیز، المهذب (لابن البراج)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، 1406ق.
ابن حمزه طوسی، محمد بن على، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، قم، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، چ1، 1408ق.
ابن فهد حلی، احمد بن محمد اسدى، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، 1407ق.
احسایى، ابن ابى جمهور، محمد بن على، عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دارسید الشهداء للنشر، چ1، 1405ق.
اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، ج1، تهران، نشر میزان، 1381ش.
اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، 1403ق.
تبریزى، جواد بن على، تنقیح مبانی الأحکام، قم، دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها، 1426ق.
جوادوند، نوروز و مریم صفری کوپایی، «مقارنه و تطبیق آراء شیعه و سنی در بحث شرایط قصاص نفس»، مجله پیک نور، سال ششم، شماره چهارم، صفحات 218-207.
حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چ1، 1409ق.
حمیرى، نشوان بن سعید، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دارالفکر المعاصر، چ1، 1420ق.
خوانسارى، سید احمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چ2، 1405ق.
خویى، سید ابوالقاسم موسوی، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره)، چ1، 1422ق.
شهید اول، محمد بن مکى عاملى، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چ1، 1414ق.
شهید ثانى، زین الدین بن على عاملى، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چ1، 1413ق.
صالح ولیدی، محمد، حقوق جزای عمومی، چاپ مهر، قم، 1371ش.
طباطبایى بروجردى، آقا حسین، جامع أحادیث الشیعة، تهران، انتشارات فرهنگ سبز، چ1، 1429ق.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه والفتاوى، بیروت، دارالکتاب العربی، چ2، 1400ق.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ1، 1407ق.
طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ4، 1407ق.
عاملی، سیدجواد بن محمد حسینى، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - القدیمة)، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چ1.
علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1413ق.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیورى، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى، چ1، 1404ق.
کاشانى، حاج آقا رضا مدنى، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
کلینى، ابوجعفر، الکافی(ط-الإسلامیه)، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چ4، 1407ق.
محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چ6، 1418ق.
مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، القصاص على ضوء القرآن والسنة، قم، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى قدس سره، چ1، 1415ق.
منصور، جهانگیر، قانون جدید مجازات اسلامی، تهران، نشر دیدار، چ130، 1393ش.
نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چ7، 1404ق.