نقد و بررسی ادله قائلان به حرمت و جواز اخبار از احکام فلکی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محمد دانش نهاد(نویسنده مسئول) ¹ (دکترای رشته الهیات ـ طلبه سطح سه کلام و حکمت.)
محمدحسن وکیلی ² (استاد دروس خارج حوزه علمیه مشهد.)

تاریخ دریافت : 1400/11/28 تاریخ پذیرش : 1401/09/11 تاریخ انتشار : 1401/07/01

کلید واژه: اوضاع فلکی, ربوبیت الهی, احکام فلکی, حرمت تنجیم, شیخ انصاری,

چکیده مقاله :

یکی از مباحث مهم فقهی شناخت حکم تکلیفی تنجیم است. مشهور فقها تنجیم را حرام دانسته‌اند، اما چنین حکمی اشکالات اساسی دارد و ادله حرمت تام نیست. نبودن نگاه درست به تنجیم، منجر به صدور حکم شرعی نادرست می‌گردد؛ چنان‌که برخی اخبار از احکام فلکی را حرام و برخی جایز دانسته‌اند. قائلان به حرمت تنجیم که دلیل غالبشان کفر بودن است، به علل مستقل و غیرمستقل توجه ننموده‌اند و همین امر موجب عدم اتقان کافی حکم آنها در رابطه با تنجیم شده است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای، تحلیل اطلاعات و مقارنۀ آرا، درصدد اشکال در حرمت مطلق تنجیم اشکال است و با لحاظ علل مستقل و غیرمستقل، عدم حرمت تنجیم را اثبات نماید؛ زیرا استناد غیرمستقل حوادث به افلاک مستلزم هیچ شرکی نیست. توجه به تأثیرات این امور در حکم تنجیم تاکنون موردتوجه محققان قرار نگرفته است؛ لذا ابتدا مفهوم تنجیم تبیین می‌گردد و پس‌ازآن، حکم اخبار از اوضاع فلکی و احکام فلکی موردبررسی قرار می‌گیرد تا درنهایت بتوان به‌تفصیل، ادله حرمت و جواز اخبار از احکام فلکی را مورد مداقه قرار داد تا به نظر صحیح دست یافت. ازجمله نتایج اینکه: 1. اخبار قطعی از احکام فلکی و یا اعتقاد به تأثیر افلاک جایز است و این امر می‌تواند به کفر و شرک منتهی نشود؛ 2. آنچه موجبات حرمت تنجیم را فراهم می‌آورد، استناد نسبت استقلالی به افلاک است، اما استناد غیراستقلالی هیچ تالی فاسدی ندارد؛ 3. ادلۀ فقها بر حرمت تنجیم به‌طور مطلق تام نیست.

چکیده انگلیسی:

One of the important topics in Islamic jurisprudence is identifying the obligation of Tanjim (belief in the effect of the state of the constellations and the movement of stars in human life and terrestrial events). Most jurists have considered Tanjim as haram, but such a ruling has fundamental problems and it is not the absolute argument for its hurmat (being haram). Not having a correct view of Tanjim leads to the issuance of an incorrect religious ruling. Accordingly, some have considered news of celestial rulings as haram (forbidden) and some as permissible. Those who consider Tanjim as haram, whose main reason is disbelief, have not paid attention to independent and non-independent causes, and this has caused their rulings regarding Tanjim to be insufficiently thorough. This study, with the library method, information analysis and comparison of opinions, looks for the problems in the absolute hurmat of Tanjim and to prove Tanjim as not being haram considering independent and non-independent causes. Because the non-independent reference of events to the heavens does not require any polytheism. the effects of these matters in the ruling of Tanjim has not been considered by researchers. Therefore, first the concept of tanjim is explained and after that, the ruling of news about celestial conditions rulings is examined to finally be able to examine the arguments for its hurmat and permissibility of the news of the celestial rulings in detail, or to reach the correct viewpoint. The findings include these items 1. Definite news of celestial rulings or belief in the influence of the stars is permissible, and this can not lead to disbelief and polytheism. 2. What causes the hurmat of Tanjim is the reference to an independent relation to the heavens, but non-independent reference does not have any corrupt consequences. 3. The arguments of the jurists on the hurmat of Tanjim is not absolutely complete.

منابع و مأخذ:

*قرآن کریم.
*نهج‌البلاغه، مترجم: دشتی، علی.
1.    ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله. (1404ق). شرح نهج البلاغه. قم: انتشارات مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.‏
2.    اردبیلى، احمد بن محمد. (1403ق‌). مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
3.    اسلامی، رضا. (بی‌تا). گزارش علمى از کنفرانس اعتبار و جایگاه علم نجوم در تعیین ماه‌هاى قمرى. بی‌جا: بی‌نا. 
4.    انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1411ق). مکاسب المحرمه و البیع و الخیارات. قم: منشورات دار الذخائر. 
5.    انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1416ق). فرائد الاصول. قم: انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم.
6.    بهایی، بهاء الدین محمد. (1410ق). الحدیقه الهلالیه. قم: موسسه آل البیت.
7.    بیرونی خوارزمی، ابوریحان. (1318). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
8.    جوهرى، اسماعیل بن حماد. (‌1410ق). الصحاح ـ تاج اللغه و صحاح العربیه.‌‌ بیروت: انتشارات دار العلم للملایین. 
9.    حرّ عاملى، محمد بن حسن‌. (1412ق). هدایه الأمه إلى أحکام الأئمه. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة‌.
10.    حرعاملی، محمد بن الحسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: انتشارات مؤسسه آل البیت. 
11.    حسن‌زاده، امیر. (1387). ماه نو مبانی علمی رؤیت هلال. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
12.    حسینى روحانى، ‌سید صادق. (بی‌تا). منهاج الصالحین‌. بی‌جا: بی‌نا.
13.    حلّى، حسن بن یوسف. (1412ق‌). منتهى المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.‌ 
14.    حلّى، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى. 
15.    حلّى، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: انتشارات مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام. 
16.    حلّى، حسن بن یوسف. (‌1420ق). تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیة. قم: انتشارات مؤسسه امام صادق(ع).
17.    حلّى، رضى الدین على. (‌1368). فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم ـ معرفه نهج الحلال من علم النجوم. قم: انتشارات دار الذخائر. 
18.    حلّى، مقداد بن عبد اللّه. (1425ق‌). کنز العرفان فی فقه القرآن‌. قم: انتشارات مرتضوى‌
19.    خرازی، محسن. (1400ق). تنجیم و ستاره‌شناسی، مجله فقه اهل بیت علیهم‌السلام‌. قم: انتشارات مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
20.    خمینی، روح الله. (1409ق). تحریر الوسیله. قم: انتشارات مؤسسه مطبوعات دار العلم.
21.    خویى، سید ابو القاسم. (‌1410ق). منهاج الصالحین،. قم: نشر مدینة العلم.
22.    خویى، سید ابو القاسم. (1413ق‌). المکاسب ـ مصباح الفقاهه. بی‌جا: بی‌نا.
23.    راوندى، سعید بن عبداللّه. (1405ق‌). فقه القرآن. قم‌: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى.
24.    سمیعی، محمد. (1383). نجوم جدید و فقه. تهران: تحقیقات اسلامی.
25.    سید مرتضی، على بن حسین. (1405ق). رسائل الشریف المرتضى. قم: انتشارات دار القرآن الکریم. 
26.    سیستانى، سید على. (‌1417ق). منهاج الصالحین‌. قم: انتشارات دفتر حضرت آیةالله سیستانى.
27.    شهید اول، محمد بن مکى. (‌1400ق). القواعد و الفوائد. قم: انتشارات کتابفروشى مفید. 
28.    شهید اول، محمد بن مکى. (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى. 
29.    شهید ثانى (عاملى)، زین الدین بن على. (‌1419ق). فوائد القواعد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.‌ 
30.    شهیدی تبریزی، میرزا فتاح. (1394). هدایه الطالب الی اسرار المکاسب. قم: سماء قلم.
31.    شیرازى، میرزا محمد تقى. (1412ق‌). حاشیة المکاسب،. قم: منشورات الشریف الرضی‌.
32.    صدوق، محمد بن على. (1414ق). إعتقادات الإمامیه. قم: انتشارات کنگره شیخ مفید.
33.    طباطبایى‌ قمّى، سید تقى. (1413ق‌). عمده المطالب فی التعلیق على المکاسب‌. قم‌: کتابفروشى محلاتى. 
34.    طوسى، محمد بن حسن. (‌1414ق). الأمالی. قم: انتشارات دار الثقافة.‌ 
35.    عاملى حسینى‌، سید جواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
36.    عمید زنجانی، عباسعلی. (1421ق). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
37.    فیض کاشانی، محمد محسن. (‌1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیر المؤمنین علی(ع).‌
38.    قرضاوی، یوسف. (1422ق). تیسیر الفقه للمسلم المعاصر. بی‌جا: مؤسسه الرساله.
39.    قمی، ابونصر حسین، (حسن) بن علی منجم. المدخل الی علم احکام النجوم. [نسخه خطی]. تهران: مجلس شورای ملی.
40.    کرکى، على بن حسین. (‌1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد‌. قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام‌).‌
41.    گمینی، امیرمحمد. (1397). علمای امامیه و نجوم جدید در ایران قصر قاجار. شماره1، تهران: تاریخ علم. 
42.    لارى، سید عبد الحسین. (1418ق‌). التعلیقه على المکاسب. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة‌.
43.    مازندرانی خاتون‌آبادی، اسماعیل. (1411ق). الرسائل الفقهیه. قم: انتشارات دارالکتاب الاسلامی.
44.    مامقانى، محمدحسن بن الملا عبداللّه. (‌1316ق). ‌غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.‌
45.    مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‌. تهران: دار الکتب الإسلامیة‌. 
46.    مجلسى، محمدباقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
47.    مفید، محمد بن محمد. (1414ق). تصحیح اعتقادات الإمامیة. قم: انتشارات کنگره شیخ مفید‏.
48.    مکارم شیرازى، ناصر. (1426ق). أنوار الفقاهة ـ کتاب التجارة‌. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع) .
49.    منتظرى‌، حسین على. (1415ق‌). دراسات فی المکاسب المحرمة‌. قم: نشر تفکر‌. 
50.    میرسلیم، سید مصطفی. (1384). «تقویم و فتوا». تهران: مجله تحقیقات اسلامی. سال شانزدهم، شماره 2، صص 33-44.
51.    نجفی، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
52.    واسطى زبیدى، سید محمد مرتضى. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس‌. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌.
53.    وکیلی، محمد حسن. (1397). عیار تجربه. مشهد: انتشارات مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی.
54.    هاشمى خویى، میرزا حبیب الله. (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. تهران: مکتبةالإسلامیة.
55.    هاشمى شاهرودى، سید محمود. (‌1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام‌. قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.

_||_