بررسی و نقد فقهی تاسیس حد شرعی «افساد فی الارض» در قانون مجازات اسلامی 1392

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

علی اکبر محمدزاده ¹ (دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
محمد علی حیدری ² (استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)
احمدرضا توکلی ³ (استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/11/06 تاریخ پذیرش : 1399/12/27 تاریخ انتشار : 1399/12/01

کلید واژه: محاربه, قانون مجازات اسلامی, افساد فی الارض, ادله فقهی,

چکیده مقاله :

تاسیس حد شرعی افساد فی الارض در نظام کیفری ایران اولین بار در قانون مجازات اسلامی سال 1392 انجام پذیرفت. بدین ترتیب قانون گذار یک عنوان مجرمانه جدید به بخش حدود افزون کرد. اتخاذ این رویکرد و ورود عنوان مجرمانه در قانون کیفری با توجه به سابقه فقهی و تقنینی آن که سالها با جرم محاربه همسان و یکسان بود و تفکیک این جرم از محاربه، همچنین به کارگیری قید مبهم و تشکیکی به طور گسترده در تحقق این جرم؛ ابهامات و انتقادات جامعه فقهی و حقوقی را در پی داشت. بر این اساس ضروری است مبانی فقهی جرم انگاری افساد فی الارض مورد بازخوانی قرار گیرد. از این رو پرسش اصلی فراروی پژوهش عبارت است از اینکه مبانی فقهی جرم انگاری افساد فی الارض چیست؟. فرضیه پژوهش آن است که علیرغم آنکه قانون گذار کیفری ایران کوشش کرده است بر اساس مبانی فقهی دست به جرم انگاری استقلالی این نهاد بزند، لکن مبانی فقهی و فتاوا فقها از این نظر پشتیبانی کافی را نمی نماید و توسعه افساد فی الارض به غیر از جرم محاربه موجه نمی باشد.

چکیده انگلیسی:

Warlord and corruption on earth are among the security crimes in the Islamic Penal Code adopted in 1392, which are separated from each other and each has its own instances. But what is important in the meantime is that some perpetrators of these crimes are not psychologically and medically able to bear the punishment, so it remains to be seen whether, given the importance and severity of these two crimes, mental, psychological and medical disabilities can to be considered as just agents of punishment? This fundamental question provides the basis for independent research. Well-known jurists do not consider Muscat as a punishment for some mental illnesses such as insanity. However, the well-known arguments in this regard seem to be insufficient and are in conflict with some other arguments. Despite the innovation, the Islamic Penal Code and the Code of Criminal Procedure also have shortcomings. Therefore, the research hypothesis is that psychological problems, including insanity, which are confirmed by specialized doctors, can be the cause of the fall or conversion of the perpetrators of warlords and corruption on earth. The research method is descriptive-analytical using library resources.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

إبن عقیل مصری، عبدالله، شرح إبنعقیل، تهران، انتشارات ناصرخسرو، 1384ش.

إبن هشام، احمد بن عبدالله، مغنی البیب عن کتاب الأعاری، قاهره، نطبعه مدنی، بی تا.

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، ناشر دفتر ایشان، 1426ق.

تفتازانی، ملاسعد، المختصر المعانی، تهران،چاپ­خانه مصطفوی، بی تا.

جرجانی، سید امیرابوالفتح، تفسیر شاهی، چ اول، تهران، انتشارات نوید، 1404ق.

جزائری، عبدالله بن نور الدین، التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنی، تحقیق: سید علی رضا، تهران، ناشر مدرس، بی تا.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ دوم، تهران، کتاب‌خانه گنج دانش، 1381ش.

إبن إدریس حلّی، فخرالدین محمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی تا.

حلّی، یوسف ابن علی، تبصرة المتعلمین، شرح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1395ش.

خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملةالمنهاج، بیروت، دارالزهراء، 1395ق.

راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، قم، طلیعه النور، 1427ق.

زمخشری، جارالله، اساس البلاغه، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر، 1427ق.

شیبانی، محمد، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1413ق.

عاملی مکی، شمس الدین محمد، اللمعةالدمشقیه، چاپ دوم، تهران، مؤسسه نشر یلدا، 1374ش.

همو، القواعد و الفوائد، جلد دوم، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، 1372ش.

عاملی، زین الدین (شهید ثانی)، الروضة البهیة فی شرح اللمعه، جلد10، قم، نشر داوری، 1410ق.

عندلیب، حسین، ارتکازات عرفی در فقه و حقوق، قم، مرکز بین المللی توسعه علم، فرهنگ و عقلانیت، 1398ش.

طبرسی، امین  الاسلام، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انشارات ناصرخسرو، 1406ق.

طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، جامع المدرسین حوزه علمیه، 1417ق.

طوسی، شیخ محمدبن حسن، المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، قم، مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1424ق.

فارس زکریا، احمد، ترتیب مقاییس اللغه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387ش.

مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول، تهران، دارالکتب اسلامیه، 1404ق.

محقق داماد، سیدمصطفی، قواعدفقه (بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، بی تا.

محقق حلی، نجم الدین جعفر، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال، 1403ق.

مفید، محمد بن نعمان، المقنعه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی جامعه مدرسین، 1430ق.

موسوی خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، چاپ دوم، ج2، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1384ش.

مومن قمی، محمد، کاوشی در مجازات محارب و مفسد فی الارض، فقه اهل بیت، ش35، 1385ش.

هاشمی، سید حسین، «نقد فقهی-حقوقی استقلال جرم افساد فی الارض در قانون مجازات اسلامی92»، فصلنامه حقوق تطبیقی، جلد 12، ش2، پاییز و زمستان 1395.

هاشمی شاهرودی، محمود و دیگران، مقالات فقهیه، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1424ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، محارب کیست و محاربه چیست؟، فقه اهل بیت، ش13، 1377ش.

همدمی خطبه‌ سرا، حمزه، افساد فی الارض، تهران، نشر نسیم مجاز، 1395ش.