بررسی تطبیقی ویژگی‌های دعاوی خصوصی و دولتی در نظام حقوقی ایران
محورهای موضوعی : جامع الفقهیهعبدالزهرا عبیاتی 1 , منصور عطاشنه 2 * , سیدحسام الدین حسینی 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. / دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
کلید واژه: دعاوی خصوصی, دعاوی دولتی, نظام حقوقی ایران, حقوق عمومی, حقوق خصوصی.,
چکیده مقاله :
دعاوی خصوصی و دولتی دو بخش مهم از نظام حقوقی را تشکیل می‌دهند. دعاوی خصوصی به اختلافات میان اشخاص حقیقی یا حقوقی در موضوعاتی مانند قراردادها، مالکیت و مسئولیت مدنی مربوط می‌شوند. در مقابل، دعاوی دولتی دعاوی‌ای هستند که در آن دولت یا نهادهای عمومی به عنوان یکی از طرفین مطرح بوده و موضوع آن به حقوق عمومی، اجرای قوانین دولتی و تصمیمات اداری ارتباط دارد. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و با هدف بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های دعاوی خصوصی و دولتی انجام شده است. از جمله اهداف اصلی این تحقیق، تبیین معیارهای تفکیک این دعاوی، بررسی تأثیر این تفاوت‌ها بر نحوه رسیدگی و اجرای آرای قضایی، و تحلیل جایگاه آنها در نظام حقوقی ایران است. همچنین، پژوهش تلاش می‌کند تأثیر این دعاوی را بر حقوق و تعهدات اشخاص و نهادهای دولتی مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که دعاوی خصوصی و دولتی از نظر طرفین، مبنای حقوقی، صلاحیت مراجع رسیدگی‌کننده و نحوه جبران خسارت تفاوت‌های قابل توجهی دارند. دعاوی خصوصی بیشتر مبتنی بر حقوق و تعهدات قراردادی یا مسئولیت مدنی اشخاص بوده و در محاکم عمومی حقوقی مطرح می‌شوند، در حالی که دعاوی دولتی به مسائل حقوق عمومی و تصمیمات دولت مربوط بوده و عمدتاً در محاکم اداری رسیدگی می‌شوند. همچنین، دعاوی خصوصی بیشتر قابلیت سازش دارند، در حالی که دعاوی دولتی به دلیل ارتباط با منافع عمومی کمتر قابل حل‌وفصل از طریق صلح و سازش هستند. این تفاوت‌ها تأثیر مستقیمی بر نحوه رسیدگی و اجرای احکام در نظام حقوقی ایران دارد.
Private and public lawsuits constitute two important parts of the legal system. Private lawsuits are related to disputes between natural or legal persons on issues such as contracts, property, and civil liability. In contrast, public lawsuits are lawsuits in which the government or public institutions are one of the parties and the subject matter is related to public law, the implementation of government laws, and administrative decisions. This research was conducted using a descriptive and analytical method with the aim of examining the differences and similarities between private and public lawsuits. Among the main objectives of this research are to explain the criteria for distinguishing these lawsuits, to examine the impact of these differences on the manner in which judicial decisions are heard and enforced, and to analyze their position in the Iranian legal system. The research also attempts to examine the impact of these lawsuits on the rights and obligations of individuals and public institutions. The results of the research show that private and public lawsuits have significant differences from the perspective of the parties, the legal basis, the jurisdiction of the hearing authorities, and the method of compensation. Private lawsuits are more based on contractual rights and obligations or civil liability of individuals and are brought before public courts of law, while public lawsuits are related to public law issues and government decisions and are mainly heard in administrative courts. Also, private lawsuits are more amenable to compromise, while government lawsuits are less amenable to settlement through peace and compromise due to their connection to public interests. These differences have a direct impact on the way judgments are handled and enforced in the Iranian legal system.
1. بنایی اسکویی، مجید، (1396ش)، وضعیت حقوقی شرکت های شبه دولتی و نحوه نظارت بر آنها، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
2. کریمی، عباس، (1391ش)، داوری پذیری دعاوی مربوط به اموال عمومی و دولتی، دانش حقوق عمومی، شماره 36.
3. هدایتی، محمود، (1395ش)، حقوق عمومی ایران، تهران: نشر میزان.
4. میرمحمدصادقی، سید حسین، (1397ش)، مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر مرکز.
5. مرادی، محمدرضا، (1399ش)، بررسی حدود صلاحیت دیوان عدالت اداری در رسیدگی به دعاوی، مجله قانون یار، شماره 13.
6. ابراهیم زاده، رضا، (1395ش)، بررسی عوامل مؤثر بر بروز فساد اداری در دستگاههای دولتی، مجله دانش ارزیابی، شماره 27.
7. سایبانی، علیرضا، (1397ش)، بررسی نقش دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایات از دستگاههای دولتی و غیر دولتی، مجله مطالعات حقوق، شماره 26.
8. حدادی، مهدی، (1393ش)، تعهد به جبران خسارت دولت در برابر فرد در حقوق مسئولیت بین‌المللی دولت، مجله حقوق خصوصی، شماره 25.
9. فتاحی، مهدی، (1394ش)، داوری راجع به اموال عمومی و دولتی در رویه قضائی دادگاه‌های جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه رای، شماره 11.
10. کجباف، علی، (1398ش)، حقوق اداری، تهران: نشر میزان.
11. سیدموسوی، میرسجاد، (1395ش)، تخلفات اداری و قوانین مربوط به آن، مجله مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره 4.
12. موسوی فرد، سید محمدرضا، (1400ش)، فساد و تخلفات اداری در ایران با تأکید بر آموزه‌های حقوق کیفری و جامعه‌شناسی جنایی، فصلنامه رای، شماره 8.
13. دشتی، تقی، (1399ش)، داوری در دعاوی دولتی با نگاهی تحول گرایانه به اصل ۱۳۹ قانون اساسی، مجله پژوهش‌های نوین حقوق اداری، شماره 2.
14. زارعی، محمدحسین، (1391ش)، ماهیت ویژه صلاحیت اختیاری و روش‌های نظارت بر آن، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 117.
15. سعیدی نیا، محسن، (1395ش)، شناخت خواهان دعوای خصوصی ناشی از جرم، مجله حقوقی دادگستری، شماره 95.
16. رحیمی، فرشاد، (1398ش)، رسیدگی به دعاوی حقوقی در دادگاه‌های کیفری، فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی، شماره 2.
17. محسنی، حسن، (1403ش)، صلاحیت، آیین دادرسی و دعاوی شعب مجتمع قضائی ویژه مالکیت فکری، ، فصلنامه تحقیق و توسعه در حقوق تطبیقی، شماره 1.
18. اسماعیلی، مرتضی، (1400ش)، بررسی مکانیزم طرح دعاوی فی مابین کارگر و کارفرما در مراجع حل اختلاف کار، هشتمین کنفرانس بین المللی مطالعات حقوقی و قضایی.
19. نجارها، حسن، (1401ش)، رویکرد تطبیقی بر آئین اقامه دعوا، مجله تمدن حقوقی، شماره 11.
20. براهویی، شیدا، (1399ش)، تعارض میان ادله اثبات دعوا، مجله حقوق ملل، شماره 38.
21. زحمت کش، شادی، (1403ش)، ادله اثبات دعوی در حقوق ایران و دیوان بین المللی دادگستری، محل انتشار: فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، شماره 1.
22. اسدزاده طالعی، سیمین، (1402ش)، بررسی تطبیقی ادله اثبات دعوا در داوری داخلی و بین‌المللی و مقایسه آن با ادله اثبات دعوا در قانون مدنی، مجله تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، شماره 58.
23. علوی، سید احسان، (1397ش)، مروري بر مزاياي سازش و داوري در بعد اقتصادي و اجتماعي و نقش وكيل در سازش، فصلنامه مطالعات حقوق، شماره 24.
24. بذار، وحید، (1399ش)، سازش به عنوان یکی از شیوه‌های حل و فصل‌های تجاری با تأکید بر قانون نمونه اختلاف آنسیترال در خصوص سازش تجاری، مجله تعالی حقوق، شماره 4.
25. قبادی، یزدان، (1401ش)، بررسی و شناخت دعاوی قابل سازش در نظام حقوقی ایران، مجله قانون یار، شماره 21.
26. گل محمدی، زهرا، (1400ش)، بررسی وجه تمایز دعاوی خصوصی و عمومی، هفتمین کنفرانس ملی مطالعات مدیریت در علوم انسانی.
27. گندم‌کار، رضاحسین، (1403ش)، بررسی تطبیقی ضابطه تشخیص خسارت مستقیم قراردادی و غیر قراردادی در نظام حقوقی کامن لا و ایران، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب.
28. صفایی، سید حسین، (1394ش)، بررسی تطبیقی شیوه‌های جبران خسارت در مسئولیت مدنی غیر قراردادی، مجله مطالعات حقوق خصوصی، شماره 2.
29. نوایی، علی اکبر، (1378ش)، اختیار حاکم اسلامی، مجله پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، شماره 18.
30. هرمزی، خیرالله، (1397ش)، اصحاب دعوی خصوصی ناشی از جرم و جانشینان آنها، پژوهش حقوق کیفری، شماره 25.