آسیب شناسی آراء وحدت رویه در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

محسن محمداکبری ¹ , الهام حیدری ^{2 *} , کریم صالحی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، گروه حقوق، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/07/05 تاریخ پذیرش : 1403/09/22 تاریخ انتشار : 1403/07/03

کلید واژه: آسیب شناسی, آراء وحدت رویه, دیوان عالی کشور, دیوان عدالت اداری, حقوق کیفری ایران,

چکیده مقاله :

ایجاد وحدت رویۀ قضایی به عنوان یکی از اهداف بنیادین نظام قضایی کشور از طریق روش‌های متعددی امکانپذیر است که یکی از رایج‌ترین آنها صدور آراء وحدت‌رویه می‌باشد. دیوان عالی کشور و دیوان عدالت اداری، دو نهادی هستند که دارای صلاحیت قانونی برای صدور آراء وحدت‌رویه می‌باشند و تا کنون آراء متعددی از سوی هیئت‌های عمومی این دو دیوان صادر شده است. با این حال، نهاد آراء وحدت‌رویه با آسیبهای فراوانی روبرو است و با توجه به اهمیت این آراء در نظام حقوقی و قضایی کشور، شناسایی و رفع این آسیبها ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، پرسش اصلی این تحقیق این است که نهاد آراء وحدت‌رویه در حوزه حقوق کیفری ایران با چه آسیب‌هایی مواجه است؟ به منظور پاسخ به سوال تحقیق از روش اسنادی و کتابخانهای استفاده شده است. نتایج و یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که آراء وحدت‌رویه با آسیبهای گوناگونی شامل مغایرت با قانون اساسی، فقدان نظارت شرعی و قانونی، عدم تطابق با نیازهای اجتماعی، تداخل در روند قضایی، کاهش نوآوری قضایی، محدودیت در انعطافپذیری قضاتّ، تعدد مراجع صادرکننده و هم‌پوشانی تابعان، ابهام در زمان لازم‌الاجرا شدن و حدود و ثغور اثرگذاری این آراء، ناکافیبودن، نابهنگامی، عدم رعایت قاعده اهم و مهم و عدم اتقان و استحکام مواجه هستند.

چکیده انگلیسی:

Creating a unified judicial procedure as one of the fundamental goals of the country's judicial system is possible through several methods, one of the most common of which is issuing unified procedural opinions. The Supreme Court and the Court of Administrative Justice are two institutions that have the legal authority to issue unified procedural opinions, and so far, numerous opinions have been issued by the general boards of these two courts. However, the institution of unified procedural opinions faces many disadvantages, and given the importance of these opinions in the country's legal and judicial system, identifying and eliminating these disadvantages seems necessary. Therefore, the main question of this research is what disadvantages does the institution of unified procedural opinions face in the field of Iranian criminal law? In order to answer the research question, documentary and library methods have been used. The results and findings of this study show that unanimous opinions face various disadvantages, including being inconsistent with the constitution, lacking religious and legal supervision, not being in line with social needs, interfering with the judicial process, reducing judicial innovation, limiting judges' flexibility, multiple issuing authorities and overlapping subjects, ambiguity in the time of their entry into force and the limits and gaps in the effectiveness of these opinions, inadequacy, untimeliness, failure to comply with the most important rule, and lack of confidence and strength.

منابع و مأخذ:

1- ابریشمی‌راد، محمدامین‌ و حسین‌ آئینه‌ نگینی‌ (١٣٩٨)، نقد صلاحیت‌ دیوان عدالت‌ اداري در صدور رأي وحدت رویه‌، فصلنامه‌ دانش‌ حقوق عمومی‌، شمارة ٢٥.
2- اردبیلی، محمد علی، (1403). حقوق جزای عمومی، جلد اول، چاپ هفتاد و چهارم، تهران: انتشارات میزان.
3- اسلامی پناه, علی. (1397). رویه قضایی به منزله ی منبع حقوق. فصلنامه تحقیقات حقوقی, 21(84), 243-265.
4- باري، مجتبی،‌ (١٣٩٦)، نکات کلیدي آراء وحدترویه‌ هیئت‌ عمومی‌ دیوان عالی‌ کشور (حقوقی‌ و کیفري)، تهران: کتاب آوا.
5- جعفريتبار، حسن،‌ (١٣٩٦)، دیو در شیشه‌، در فلسفه‌ رویه‌ قضایی‌، ویراست‌ دوم، تهران: نگاه معاصر .
6- خامنه‌اي، سیدمحمد، (١٣٦٩)، اصل‌ چهارم قانون اساسی‌، مجله‌ کانون وکلا، شمارة ١٥٢ و ١٥٣.
7- خدابخشی‌، عبدالله‌، (١٣٩٨)، حقوق دعاوي، تحلیل‌ها و منتخب‌ آراء قضایی‌، تهران: شرکت‌ سهامی‌ انتشار.
8- خدابخشی‌، عبدالله‌، (١٣٩٩)، حقوق دعاوي ٨، تحلیل‌ و نقد رو یه‌ قضایی‌ (حقوقی‌، اجتماعی‌، فلسفی‌)، تهران: شرکت‌ سهامی‌ انتشار.
9- رفیعی, محمدرضا. (1398). ایجاد وحدت رویه قضایی؛ بررسی مسائل بنیادین. فصلنامه قضاوت, 19(98), 101-124.
10- رفیعی‌، محمدرضا، (١٣٩٨)، ایجاد وحدت رویه‌ قضایی‌؛ بررسی‌ مسائل‌ بنیادین‌، فصلنامه‌ قضاوت، شمارة ٩٨.
11- رفیعی‌، محمدرضا، (١٣٩٩)، قالب‌هاي طرح دعوا و صدور حکم‌ در شعب‌ دیوان عدالت‌ اداري، چاپ دوم، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه‌.
12- سودمندي، عبدالمجید، (١٣٩٨)، تحلیل‌ مصادیق‌ مستدل و مستند نبودن آراء هیئت‌ عمومی‌ دیوان عدالت‌ اداري و پیامدهاي حقوقی‌ آن، مجله‌ حقوقی‌ دادگستري، شمارة ١٠٨.
13- شمس‌، عبدالله‌، (١٣٨٤)، آیین‌ دادرسی‌ مدنی‌، جلد نخست‌، تهران: انتشارات دراك.
14- شمس، عبدالله، (1403)، آیین دادرسی مدنی دوره بنیادین، چاپ شصت و هفتم، تهران: انتشارات دراک.
15- صداقتی, سهام؛ عالی پور, حسن؛ صالحی, کریم؛ دهشیری, مهدی. (1399). نقش رویه قضایی در قانونگذاری کیفری. مطالعات حقوق کیفری و جرم شناسی, 50(2), 415-438.
16- صدرالحفاظی، سید نصراله. (1372). نظارت قضائی بر اعمال دولت در دیوان عدالت اداری. تهران: شهریار.
17- صدرزاده افشار، سیدمحسن‌، (١٣٧٣)، تحول دیوان کشور فرانسه‌، مجله‌ دانشکده حقوق و علوم سیاسی‌ دانشگاه تهران، دورة ٣٢،
18- عابدیان، میرحسین،‌ (١٣٧٨)، دیوان عالی‌ کشور و نظارت بر حسن‌ اجراي قوانین‌، مجله‌ حقوقی‌ دادگستري، شمارة ٢٦.
19- کاتوزیان، ناصر، (١٣٨٢)، مقدمه‌ علم‌ حقوق و مطالعه‌ در نظام حقوقی‌ ایران، تهران: شرکت‌ سهامی‌ انتشار.
20- کاتوزیان، ناصر، (١٣٩٢)، قواعد عمومی‌ قراردادها، چاپ سوم، تهران: شرکت‌ سهامی‌ انتشار.
21- گلدوزیان، ایرج، (1403)، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات میزان.
22- مارمور، آندره، (١٣٩٩)، فلسفه‌ حقوق، ترجمه‌: سعید عابدي و مجید نیکویی‌، چاپ دوم، تهران: نگاه معاصر.
23- متین‌ دفتري، احمد، (١٣٨١)، آیین‌ دادرسی‌ مدنی‌ و بازرگانی‌ ، جلد اول و دوم، چاپ دوم، تهران: مجد.
24- محسنی‌، حسن،‌ (١٣٩١)، »مفهوم مرجع‌ قضایی‌ در نظام قضایی‌ کشور«، مجله‌ حقوقی‌ دادگستري، شمارة ١٠٢.
25- محسنی‌، حسن،‌ (١٣٩٦)، اصل‌ دسترسی‌ به‌ عدالت‌ و حق‌ دادخواهی، فصلنامه‌ مطالعات حقوق خصوصی‌، شمارة ٣.
26- مولا بیگی، غلامرضا.(1393). صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری.تهران: انتشارات جنگل.
27- مولابیگی‌، غلامرضا، (١٣٩٣)، صلاحیت‌ و آیین‌ دادرسی‌ دیوان عدالت‌ اداري، تهران: جنگل‌، جاودانه‌.
28- ميرحسينی، سيد حسن، عباسی، محمود، (1394)، حقوق و تخلفات اداری، چاپ سوم، تهران، انتشارات حقوقی.
29- نجابت‌خواه، مرتضی،‌ (١٣٩٧)، شرایط‌ و موجبات تعارض آراء با تکیه‌ بر رویه‌ هیئت‌ عمومی‌ دیوان عدالت‌ اداري، مجله‌ حقوقی‌ دادگستري، شمارة ١٠٢.
30- نجفی, رضا؛ گرجی ازندریانی، علی اکبر؛ تقی زاده، علی. (1398). رویکرد تفسیری دیوان عالی کشور در حمایت از حقوق و آزادی ها با تاکید بر آراء حقوقی. پژوهش حقوق عمومی, 20(62), 293-320.
31- وکیلیان، حسن،‌ (١٣٩٧)، جایگاه رویه‌ قضایی‌ و قانون به‌عنوان منابع‌ حقوق در دکترین‌ حقوقی، فصلنامه‌ پژوهش‌ حقوق عمومی‌، شمارة ٥٨.
32- ولیدی، محمد صالح، (1394)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات سمت، تهران: چاپ سوم، جلد اول.
33- هاشمی‌، سیدمحمد (١٣٨٢)، حقوق اساسی‌ جمهوري اسلامی‌ ایران، جلد دوم، تهران: میزان.
34- هاشمی‌، محمدحسین،‌ (١٣٩٠)، نقد و بررسی‌ رویه‌ قضایی‌، آراء وحدت رویه‌ و آراء اصراري هیئت‌ عمومی‌ دیوان عالی‌ کشور (ماهوي و شکلی‌)، تهران: اندیشه‌ عصر.