مطالعه تطبیقی ابعاد، الزامات و کارکردهای پرونده شخصیت در حقوق ایران با تکیه بر بنیادهای آن در فقه اسلامی

محورهای موضوعی : جامع الفقهیه

مریم سلیمانی ¹ , نغمه فرهود ² , سید باسم موالی زاده ³

1 - 1. دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، پردیس علوم و تحقیقات خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران. / 2. دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.
2 - استادیار، گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اندیمشک، دانشگاه آزاد اسلامی، اندیمشک، ایران.
3 - استادیار، گروه حقوق، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/03/09 تاریخ پذیرش : 1403/06/12 تاریخ انتشار : 1403/06/27

کلید واژه: پرونده شخصیت, تـحقيقات مـقدماتي, فرآیند دادرسی, سابقه فردی, نظام کیفری ایران, فقه اسلامی,

چکیده مقاله :

هدف این تحقیق، مطالعه تطبیقی ابعاد، الزامات و کارکردهای پرونده شخصیت در حقوق ایران، فرانسه و فقه اسلامی می باشد که به روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای انجام شده است. نتایج این تحقیق، نشان می دهد که در نظام كيفري فرانسه پروندة شخصيت و به طـور كلي تـوجه به شخصيت بزهكار، در مقايسه با حقوق كيفري ايران از جايگاه رفيعي برخوردار است. در حقوق كيفري فرانسه، تـحقيق دربارة شخصيت متهم و وضعيت مادي، خانوادگي و اجتماعي وي پيش بيني شده است كه اين تحقيقات در مـرحلة تـحقيقات مقدماتي، در امور جنحه اي اختياري و در امور جنايي الزامي است. در مقابل؛ حقوق کیفری ایران تشکیل پرونده شخصیت صراحتاً و به عنوان یک رویکرد محوری در مراحل رسیدگی کیفری پیش بینی نشده و فقط در مرحله اجرای مجازات حبس آن هم به منظور طبقه بندی زندانیان، تشکیل آن الزامی اعلام شده است. اما به موجب بعضی مواد قانون مجازات اسلامی (مواد ۲۲ و ۲۵) و قانون آیین دادرسی کیفری مادۀ) (۲۲۲ میتوان گفت که قاضی کیفری برای صدور حکم یا تصمیم عادلانه نسبت به بزهکار به طور ضمنی به تنظیم پرونده شخصیت به عنوان یکی از لوازم دادرسی عادلانه مکلف شده است. اگرچه خلاً تشکیل پرونده شخصیت، چگونگی آن و اینکه این پرونده توسط چه کسانی تشکیل میشود با سؤال همراه است با این وجود تدوین کنندگان لایحه مجازات ۱۳۹۰، رویکرد مناسب تری نسبت به قانون فعلی اتخاذ نموده و در برخی مواد تلویحاً تشکیل پرونده شخصیت را مد نظر قرار داده اند که به آن در مباحث پیش رو اشاره خواهیم کرد.لازم به ذکر است که قانون گذار در تدوین لایحه آیین دادرسی کیفری در یک اقدام خردگرا، هرچند با تأخیری تأمل برانگیز در ماده ۲۰۰ برای بزرگسالان و در ماده ۲۸۶ برای اطفال و نوجوانان صرفاً در جرایم مهم و البته در مرحله تحقیقات مقدماتی تشکیل پرونده شخصیت را پیش بینی کرده است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this research is to study the legal-criminological case of the personality with a preventive approach in Iranian and Canadian law, which was carried out in a descriptive-analytical method and based on library sources. The results of this research show that in the criminal system of Canada, the personality file and generally paying attention to the personality of the criminal has a high position in comparison with the criminal law of Iran. In Canadian law, as in many countries where preliminary investigations are conducted by an investigating judge or an investigator, he is ordered to create a character file so that after the trial, if the accused is found guilty and based on the reports in the personality file should act to determine the appropriate, effective and useful response. On the contrary; Iranian criminal law does not provide for the filing of a character file explicitly and as a central approach in criminal proceedings, and it is declared mandatory only at the stage of execution of the prison sentence in order to classify the prisoners. However, according to some articles of the Islamic Penal Code (Articles 22 and 25) and the Criminal Procedure Code (Article 222), it can be said that a criminal judge, in order to issue a verdict or a fair decision towards the criminal, implicitly prepares a character file as one of the accessories of the proceedings. Although the filing of a character case, how it is done and by whom is a question, the compilers of the 1390 Penalty Bill have taken a more appropriate approach compared to the current law and implicitly in some articles They have considered the personality case, which we will refer to in the upcoming discussions. It should be noted that the legislator in drafting the criminal procedure bill in a rationalistic action, although with a remarkable delay in Article 200 for adults and in Article 286 has provided for the filing of a character file for children and teenagers only in serious crimes and of course in the preliminary investigation stage.

منابع و مأخذ:

منابع و ماخذ
آخوندی، محمود(1384)، آئین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات مجد، چاپ اول، جلد پنجم.
آشوری، محمد(1383)، آئین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات سمت، چاپ هشتم، جلد اول.
آشوری، محمد(1392)، جایگزین های زندان یا مجازات های بینابین، تهران، انتشارات گرایش، چاپ چهارم.
آشوری،محمد و معظمی، شهلا(1389)، پرونده شخصیت در فرآیند کیفری ایران (مطالعه کاربردی)،انتشارات فکرسازان.
بابایی، محمدعلی(1390)، جرم شناسی بالینی، تهران، نشر میزان، چاپ دوم.
بوشهری، جعفر (1387)، حقوق جزا (اصول و مسائل)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
تیموتی جِی. ترال - میچل جِی. پرینستِین(1401)، روان شناسی بالینی فیرس، انتشارات رشد، چاپ پانزدهم.
حافظی، گلنوش(1389)، ضرورت تشکیل پرونده شخصیت مجرمان، کارشناس حقوق جزا و جرم شناسی ، روزنامه ایران.
حیدری، لیلا(1393)، «حکم منصفانه در پرتو پرونده شخصیت متهم»، روزنامه اعتماد ملی، قابل دسترسی در: نمایه مقالات نشریات جمهوری اسلامی ایران، ویرایش ششم.
خالقی، علی(1387)، آیین دادرسی کیفری، تهران، موسسه مطالعات و پژوهش های حقوقی شهر دانش، چاپ اول.
خزایی، منوچهر(1382)، فرآیند کیفری، مجموعه مقالات، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ اول.
دانش، تاج زمان(1394)، مجرم کیست، جرم شناسی چیست، چاپ چهارم، تهران، انتشارات کیهان.
سياسي، علي اکبر؛ (1390)، نظريه هاي شخصيت يا مکاتب روانشناسي، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهاردهم.
شاملو، باقر و افشین عبداللهی (1394)، «دستاوردهای مدیریتی جرم‌شناسی در آیین دادرسی کیفری، پژوهش‌نامة حقوق کیفری، شمارة 2.
صاحبی، ابوالقاسم(1383)، «جایگاه پرونده شخصیت درحقوق کیفری ایران و فرانسه»، نشریه حمایت.
صانعی،پرویز(1392)، جامعه شناسی ارزش ها، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ دهم.
صفاری، علی(1394)، کیفرشناسی: تحولات، مبانی و اجرای کیفر سالب آزادی، نشر جنگل، چاپ اول.
طویلی، مهدی و شیداییان، مهدی و میرخلیلی، سید محمود و دارابی، شهرداد(1400)، تحلیل نسبت مصلحت سنجی تعقیب کیفری با نظم عمومی و امنیت اجتماعی، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره10،شماره1.
فوکو، میشل(1393)، مراقبت و تنبیه (تولد کودکان)، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده،، نشر نی.
فیروزی، مهدی(1385)، کرامت انسانی زندانیان، راهبردها و راهکارها، قم،نشر صفحه نگار، چاپ اول.
کلانتریان، مرتضی، محسنی، مرتضی(1377)، مجموعه نظریه های مشورتی اداره حقوقی وزارت دادگستری در زمینه مسائل کیفری، تهران، روزنامه رسمی.
کی نیا، مهدی(1381)، روان شناسی جنایی، تهران، انتشارات رشد، جلد اول، چاپ سوم.
کی نیا، مهدی(1388)، مبانی جرم شناسی، تهران، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.
گلدوست جویباری، رجب(1386)، کلیات آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات جنگل، چاپ اول.
رضاپور، یوسف و جعفری نژاد، هادی و دهقانزاده، حسین(1395)، نقش عامل های شخصیتی، رویکرد یادگیری و هوش در تبیین روش سنجش دانشجویان، نشریه: پژوهش های نوین روانشناختی (روانشناسی دانشگاه تبریز )، دوره11، شماره42.
گنجی، حمزه(1388)، روان شناسی عمومی، چاپ یازدهم، تهران، نشر ساوالان.
لهونی، مینا (1394)، چگونگی تشکیل پروندة شخصیت در نظام حقوقی کیفری ایران، تهران: انتشارات جاودانه.
محمدیان، سارا و محمد رضا پور، بابک(1392)، لزوم تشکیل پرونده شخصیت در فرایند دادرسی کیفری ایران، نشریه: مجله علمی پزشکی قانونی، دوره 19، شماره3.
موذن زادگان، حسن علی(1389)، پرونده شخصیت متهمان و ضرورت تشکیل آن در مرحله تحقیقات مقدماتی دادرسی کیفری، فصلنامه پژوهش حقوق، تهران، سال دوازدهم،شماره 30.
مهاجری، علی(1385)، آیین دادرسی در دادسرا، تهران، انتشارات فکرسازان، چاپ پنجم.
نجفی توانا، علی(1393)، «استنطاق متهم در پرتو اصول حقوقی و علمی»، مجله کانون وکلای دادگستری، دوره جدید، شماره 19 و 20،
ولد، جرج، برنارد، توماس و اسنیپس(1396)، جفری، جرم شناسی نظری(گذری بر نظریه های جرم شناسی)، ترجمه علی شجاعی، چاپ هشتم، انتشارات سمت.
هدایی، فرح(1395)، شناخت شخصیت مجرمانه و راه های درمان آن، دادرسی، شماره5.
منابع انگلیسی
Ashworth, A. (2008), Principle of Criminal Law, London: Oxford University.
Bertram, Christopher (2003), Rousseau and The Social Contract, London, England: Routledge.
Block, Jeanne, H (2017): sex role identity an ego development, sanfrancisco, josey-boss, p.47.
Watts, Richard E.; Bluvshtein, Marina (2020). "Adler's Theory and Therapy as a River: A Brief Discussion of the Profound Influence of Alfred Adler". The Journal of Individual Psychology. 76 (1): 99–109.
William F. Glaser (2013): personality and dangerousness: genealogies of anti-social personality, Australia journal of psychopathy v.37. pp. 357-371.