هویت بخشی به مقابر اهل بیت در فلسطین تحت حاکمیت فاطمیان

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

ایمان اربابی ¹ (کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/04/15 تاریخ پذیرش : 1401/09/05 تاریخ انتشار : 1401/09/28

کلید واژه: فاطمیان, تاریخ تشیع در شام, مقابر اهل‌بیت در فلسطین,

چکیده مقاله :

این مقاله مروری برپایه کتاب شیعیان در فلسطین: از دوران طلایی میانه تا عصر حاضر نوشته ی. فریدمن، نگاشته شده و با بهره گیری از منابع و مطالعات دیگر تکمیل شده است. فاطمیان پس از آن‌که رویای دستیابی به شرق اسلامی، به ویژه عراق، سرزمین دربردارنده آرامگاه های اصلی شیعه، را بربادرفته دیدند، در قلمرو خویش، شام و مصر، دست به بازآفرینی و هویت بخشی به شماری از مقابر اهل بیت زدند. از این روی آن‌ها اقدام به بنیاد زیارتگاه‌های نمادین در فلسطین کردند؛ از‌این‌رو در چهار شهر راهبردی فلسطین: عکا، طبریه، عسقلان و الخلیل چهار آرامگاه برپاساختند. افزون بر کسب مشروعیت سیاسی-مذهبی، فاطمیان به دنبال جذب شیعیان و ایجاد فضایی مناسب جهت رقابت با حاکمان سنی بغداد، عباسیان و سلجوقیان، بودند. از نظر راهبردی موقعیت این اماکن مذهبی چهار رأس یک مستطیل را نمایش می‌داد که به خوبی می‌توان دریافت که فاطمیان در پی کسب پایگاه‌های معتبر شیعی در سراسر منطقه فلسطین بودند.

چکیده انگلیسی:

The attack of the Seljuks on Baghdad and the driving of the Fatimids back to the borders of Syria and Egypt after their temporary control over the capital of the Sunni government of the Abbasid sect, which the Fatimīds were planning to overthrow, ended the dream of the Fatimids of gaining the Shiite bases in Iraq and the Arabian Peninsula. Therefore, in order to obtain their religious-political legitimacy in Egypt and the Levant, the Fatimids took the initiative and established symbolic shrines in Palestine following the example of the chosen and popular figures of the Shiites. And in this direction, they built four tombs in four strategic areas of Palestine including: Acre, Tiberias, Ashkelon and Hebron. Friedman's goal is to present an objective analysis of the goals and motivations of the Fatimids in the symbolic identification of the tombs of the Ahl al-Bayt in Palestine. In some parts of this article, according to the needs of the audience, some sources have been added or omitted, or their validity has been examined

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن­بطوطه، محمد بن عبدالله، تحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار، به­کوشش عبدالهادی تازی، رباط، آکادیمیة المملکة المغربیة، 1417ق.

ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و انباء ابناء الزمان، به­کوشش احسان عباس، لبنان، دارالفکر، بی‌تا.

ابن میسر، محمد بن علی، ‏المنتقی من اخبار مصر، به­کوشش أیمن فواد سید، قاهره، المعهد العلمی الفرنسی للآثار الشرقیة، بی‌تا.

بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، به­کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق/1996م.

حسن، ابراهیم حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، بدرقه جاویدان، 1395ش.

دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، به­کوشش عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الرضى، 1368ش.

سبط ابن­جوزی، یوسف بن قزاوغلی،تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، 1418ق.

طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، به­کوشش محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق/1967م.

العمری، علی بن محمد، المجدی فی انساب الطالبیین، به­کوشش احمد مهدوی دامغانی، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)، 1380ش.

قائدان، اصغر، اماکن زیارتی- سیاحتی سوریه، تهران، نشر مشعر، 1380ش.

قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دارالصادر، 1998م.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر الأخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیه، بی‌تا.

مقدسی، شمس‏الدین ابو عبداللّه محمد بن احمد، أحسن التقاسیم‏، بیروت دارصادر، بی‌تا.

مقریزی، احمد بن علی، اتعاظ الحنفا باخبار الائمة الفاطمیین الخلفا، به­کوشش احمد محمد حلمی، مصر، جمهوریة مصر لاعربیة، 1416ق.

ملحم، عدنان، «مشهد سکینة بنت الحسین فی مدینة طبریة (٣٥٨ﻫ/٩٦٨م إلى ١٣٦٨ﻫ/١٩٤٨م) دراسة تاریخیة وثائقیة»، مجلة جامعة النجاح لألبحاث (العلوم اإلنسانیة)، مجلد 22(6)، 2008م.

النابلسی، عبد الغنی بن اسماعیل، الحقیقة والمجاز فی الرحلة إلى بلاد الشام ومصر والحجاز، به کوشش أحمد عبد المجید هریدی، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1986م.

هروی، علی بن ابوبکر، الأشارات الی معرفة الزیارات، به­کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، 1423ق.

یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابو عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995م.

Canaan, Taufik, Mohammedan Saints and Sanctuaries in Palestine, Jerusalem, Ariel Publishing House, 1927.

Friedman, Yaron, The Shīʿīs in Palestine From the Medieval Golden Age until the Present, Liden, Brill, 2019.

Meri, Josef W., The Cult of Saints among Muslims and Jews in Medieval Syria, New York, Oxford University Press, 2002.

 

Qurān karīm.

Ibn Baṭūṭah, Muḥammad b. ʻAbdillāh, Tuḥfat-u l-Nuẓẓār fī Gharāʼib-i l-Amṣār wa ʻAjāʻib-i l-Asfār, bi Kūshish-i ʻAbd al-Hādī Tāzī, Rīyāḍ, Ākādimīyat  al-Mamlikat al-Maghribīyat, 1417 AH.

Ibn Khallakān, Aḥmad b. Muḥammad, Wafayyāt-u l-Aʻyān wa Anbāʼ-u Abnāʼ-i l-Zamān, bi Kūshish-i Iḥsān ʻAbbās, Lubnān, Dar al-Fikr, Bī Tā.

Ibn Muyassar, Muḥammad b. ʻAlī, al-Muntaqā Min Akhbār-i Miṣr, bi Kūshish-i Ayman Fuʼād Sayyid, Qāhira: al-Maʻhad al-ʻIlmī al-Firansī lil Āthār-i l-Sharqīya, Bī Tā.

Balādhurī, Aḥmad b. Yaḥyā, Ansāb-u l-Ashrāf, bi Kūshish-i Suhiyl Zakkār wa Rīyāḍ Ziriklī, Biyrūt: Dār al-Fikr, 1417AH/ 1996 AD.

Ḥasan, Ibrāhīm Ḥasan, Tarīkh-i Sīyāsīy-i Islām, Tarjumiy-i Abū al-Qāsim Pāyandih, Tihrān, Badraqiy-i Jāwīdān, 1395.

Dīnawarī, Abū Aḥmad b. Dāwūd, al-Akhbār-u l-Ṭiwāl, bi Kūshish-i ʿAbd al-Munʿim ʿĀmir, Murājiʿat: Jamāl al-Dīn Shayyāl, Qum, Manshūrāt al-Raḍī, 1368 SH.

Ṭabarī, Abū Jaʻfar Muḥammad b. Jarīr, Tārīkh-u l-Umam wa l-Mulūk,  bi Kūshish-i Muḥammad Abū al-Faḍl Ibrāhīm, Biyrūt:  Dār al-Turāth, 1387 SH, 1967 AD.

al-ʻUmrī, ʻAlī  b. Muḥammad, al-Majdī fī Ansāb-i l-Ṭālibīyīn, bi Kūshish-i Aḥmad Mahdawī Dāmghānī, Qum, Kitābkhāniy-i ʻUmūmī Ḥaḍrat Āyatullāh Marʻashī Najafī, 1380.

Qāʼidān, Aṣghar, Amākin Zīyāratī-Sīyāḥatīy-i Sūrīyih, Tihrān, Nashr-i Mashʻar, 1380.

Qazwīnī, Zakarīyā b. Muḥammad, Āthār-u l-Bilād wa Akhbār-u l-ʻIbād, Biyrūt, Dār al-Ṣādir, 1998 AD.

Majlisī, Muḥammad Bāqir. b. Muḥammad Taqī, Biḥār-u l-Anwār al-Jāmiʻat li Durar-i l-Akhbār-i l-Aʼimat-i l-Aṭhār,  Tihrān, Islāmīya, Bī Tā.

Maqdisī, Shams al-Dīn Abū ʻAbdullāh Muḥammad b. Aḥamad, Aḥsan-u l-Taqāsīm, Biyrūt, Dār al-Ṣādir, Bī Tā.

Maqrīzī, Aḥamad b. ʻAlī, Itʻāẓ-u l-Ḥunafā bi Akhbār-i l-Aʼimmat-i l-Fāṭimīyīn al-Khulafā, bi Kūshish-i Aḥamad Muḥammad Ḥilmī, Miṣr, Jumhūrīyat Miṣr li ʻArabīya, 1416 AH.

Milhim,ʻAdnān, “Mashhad-u Sukayna bt. al-Ḥusayn fī Madīnat Ṭabarīya (358H/968M Ilā 1368h/1984m) Dirāsat Tārīkhīyat Wathāʼiqīyat”, Majalat-u Jāmiʻat-i l-Najāḥ li Abḥāth (al-ʻUlūm al-Insānīyat), Mujallad 22(6), 2008, 1713-1714.

al-Nāblusī, ʻAbd al-Ghanī b. Ismāʻīl, al-Ḥaqīqat wa al-Majāz fī l-Raḥlat-i Ilā Bilād-i l-Shām wa Miṣr wa Ḥijāz, bi Kūshish-i Aḥamad ʻAbd al-majīd Harīdī, al-Hiyʼat al- Miṣrīyat al-ʻĀmat lil-kitāb, 1986 AD.

Hirawī, ʻAlī b. Abū Bakr, al-Ishārāt Ilā Maʻrifat-i l-Zīyārāt, bi Kūshish-i ʻAlī ʻUmar, Qāhira, Maktabat-u l-Thiqāfat-i l-Dīnīya, 1423 AH.

Yāqūt Ḥimawī, Shahāb al-Dīn Abū ʻAbdullāh, Muʻjam-u l-Buldān, Biyrūt, Dār al-Ṣādir, 1995 AD.