مبانی نظری موسیقی دوره سلجوقی در متون قرون پنجم تا هفتم هجری

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

بابک خضرائی ¹ (ندارد)

تاریخ دریافت : 1391/01/15 تاریخ پذیرش : 1391/03/02 تاریخ انتشار : 1391/06/01

کلید واژه: موسیقی, سلجوقیان, محمد نیشابوری, کمال الزمان, بوروِ پرَنگ, نفیر,

چکیده مقاله :

از موسیقی عصر سلجوقی اطلاعات اندکی در دست است، زیرا نوای موسیقی آن دوره، برخلاف برخیبناها، آثار فلزکاری و دیگر هنرهای دستی و همچنین دیوان اشعار شاعران، برای همیشه از دسترفته و از طرف دیگر به نظر می رسد در دوره سلجوقی (شاید به سبب نبردها و جابه جایی های بسیار)نگارش رسالات موسیقی چندان رونق نداشته است. با این همه گزارش ها و نشانه هایی در منابعمکتوب، از جمله دیوان شاعران آن عصر در دست است که نشان می دهد دربارهای متعدد سلجوقی431 تا 628 ه) از حمایت موسیقی دانان برجسته دریغ نداشتند. نیز در این دوره رسالاتی در باب )موسیقی نوشته شده، از جمله رساله موسیقی خیام و رساله موسیقی محمد نیشابوری، و بخشموسیقی جام عالعلوم (باب چهل و هشتم). برپایه این منابع موسیقی این عصر به موسیقی بزمی ورزمی قابل تقسیم است. از سازهایی که در موسیقی بزمی به کار می رفته می توان از رباب، چغانه،چنگ، سنج، تنبور، نی، رود، بربط (عود، مزهر)، و دف نام برد. برخی سازهایی که در موسیقی رزمیبه کار رفته عبارت است از طبل و کوس و بوروِ پرَنگ و نفیر که ساخت دو ساز اخیر به الب ارسلاننسبت داده شده است. این گمان را نیز می توان مطرح کرد که احتمالا با گسترش قلمرو سلجوقیان ازشرق به غرب، نظام دوازده پرده (مقام) خراسان به روم و بغداد رسیده است.

چکیده انگلیسی:

Very little is known about the music under the Siljuks. This waspossibly due to the nature of the music itself, which unlike somemonuments, metal works and other handcrafts, and also poets’collections, has gone forever, and also in the Siljuks era (maybe as aresult of wars and various displacements), it was not usual to writetreatise on music. However, there are some reports and signs of musicin the written sources that show Siljuks courts supported some of theprominent musicians. There are also the treatises which have beenwritten on music during this era; for example, Khayyām’s musictreatise, Muhammad Nishabūrī’s treatise and the Jāmi’ al-Ulūm’ssection on music (chapter 48). On the basis of these sources, the musicof this age is divided into Bazmī (lyrical) and Razmī (epical). Somemusical instruments used in Bazmī music are Rubāb, Chaghāna,Chang (Lyre), Sinj (cymbal), Tanbūr, Ney, Rūd, Barbat ,Ūd (lute),Mizhar and Daf. And the musical instruments played in Razmī musicare Tabl (drum), Kūs, Burw-i Parang and Nafīr that the two last onesare attributed to AlbArsalān. It is supposed that Khurāsān’s 12 notessystem were received to Byzantine and Baghdad by the extension ofdominion of Siljuks from East to West.