از نماز تا نماد: تأملی در تاریخ نماز جمعه تا پایان خلافت عباسی

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

قنبرعلی رودگر ¹ (ندارد)

تاریخ دریافت : 1390/08/13 تاریخ پذیرش : 1390/10/05 تاریخ انتشار : 1389/12/01

کلید واژه: نماز جمعه, خطبه, خلافت, مشروعیت,

چکیده مقاله :

نماز جمعه که یکی از وجوه معانی ذکر و صلوة در قرآن است، در واقع تجلی عبادت جمعی خداوند است. گزارش هایی که از محتوای خطب جمعه پیامبر و امامان و خلفای راشدین به دست رسیده نشانمی دهد که این خطبه ها گاه حاوی مضامین اجتماعی و سیاسی نیز می شده است؛ اما در دوره های بعدترتحولاتی در محتوای خطبه ها و دلالت های آن ها رخ داد که موجب شد نماز جمعه یکسره رنگ حکومتیو سیاسی به خود بگیرد. مهم ترین این تحولات، ضرورت دعا برای خلیفه وقت بود و از همین رو تعبیرخطبه خواندن به نام کسی، به معنی رسمیت یافتن حکومت آن کس، کاملا رواج یافت. به هر رو، تحمیلکارکردهای غلیظ سیاسی خواه ناخواه موجب فرسایش قداست این عبادت در تاریخ اسلام شد.

چکیده انگلیسی:

As an expression of the ideas of “remembrance” and “prayer” in theKoran, the Friday prayer is primarily the manifestation of thecommunal worship of God. Surviving reports of the contents of thesermons by the Prophet, Imams, and the first four Caliphs during theFriday prayer, show these sermons to have occasionally includedsocial and political contents. However, in the course of the evolutionof these sermons, changes in their substance and significationtransformed them into discourses with completely political andgovernmental contents. The most important of these changes was arequirement to pray for the ruling Caliph by whomever delivered thesermon. As a result, the notion of "sermonizing in someone's name"was created and came to generally signify the legitimization of thatperson's rule. The imposition of purely political functionalities uponthe sermons that were delivered at Friday prayers, gradually erodedtheir sanctity in Islamic history.